De Libero Arbitrio

τοσούτων τοίνυν καὶ τοιούτων θεατὴς γενόμενος ἐγώ, πόθεν ταῦτα ἀναζητεῖν ἠρχόμην, τίς δὲ καὶ ἡ τῆς κινήσεως αὐτῶν ἀρχὴ καὶ τίς ὁ τοσαῦτα κακὰ ἀνθρώποις μηχανησάμενος, πόθεν τε ἠ εὕρεσις αὐτῶν καὶ τίς ὁ τούτων διδάσκαλος. καὶ τὸν μὲν θεὸν ποιητὴν τούτων λέγειν τολμᾶν οὐχ οἶός τε ἦν, ἀλλὰ μὴν οὐδὲ ἐξ αὐτοῦ τὴν ὑπόστασιν ἔχειν, οὐδὲ τὴν τοῦ εἷναι σύστασιν. πῶς γὰρ οἶόν τε ἠν ταῦτα περὶ θεοῦ ἐννοεῖν;

ὅς μὲν γάρ ἐστιν ἀγαθὸς καὶ τῶν κρειττόνων ποιητής, τῶν δὲ φαύλων αὐτῷ [*](3 Lukian De sacrif. 5 — 4 Odyss. 11, 271 ff. Soph. Oed. T. 457 ff. Diod. Sic. IV, 64f — 6 vgl. Tertull. De praescr. 7. Eus. KG V. 27) [*](F S D Ph (von Ζ. 6 an) Ezn (Z. 6 ff) — 6 vgl. Titus Bostr. C. Manich. 4) [*](1 τὸν — θέλων Z. 2] »dem wahren Gatten nicht gebend ächter Vater zu sein« S 2 γίγνεσθαι F, γενέσθαι D Ι ἐντεῦθεν — ἐγώ Ζ. 6 anders Ezn Ι δὲ Αusgg. Ι πιστεύων S 3 τὸ Θυέστ. δεῖπνον: τοῦτό ἐστι δι’ ὦν D Ι θυέστιον F Ι ἀληθῶς: »wahr« od. »Wahrbeit« S Ι πιστεύειν F Ι δὲ < D 4 τὴν (so auch F) Οἰν. πάροινον ἐπιθυμίαν κ. τὴν . . φιλονεικίαν D Ι Οἰδιπόδαο oder Οἰδίπου Bo : Οἰνομάου F D S (Oinomos S) ; aber vgl. z. B. Euseb. KG V, 1, 14 Θυέστεια δεῖπνα καὶ Οἰδιποδείους μίξεις, Athenag. Suppl. 3 τρία ἐπιφημίζουσιν ἡμῖν ἐγκλήματα, ἀθεότητα Θυέσθεια δεῖπνα Οἰδιποδείους μίξεις Ι ἐπιμιξία S: ἐπι- θυμία F (vgl. D) 4 τῶ ἀδελφῶ F 5 ἀπιστεῖν F Ι τοιούτων τ. κ. τοσούτων S 6 πόθεν—διδάσκαλος Ζ. 8] es beginnt Ph (Photius Biblioth. 236 S. 304b, 24) (vorausschickend Ἀνεγνώσθη τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ περὶ αὐτεξουσίου τῆς ἴσης καὶ αὐ- τὸς τυχὼν συντομίας) πόθεν τὰ κακὰ καὶ τίς ὁ τούτων ποιητής; Ι πόθεν — διδάσκαλος Z. 8] »Woher kommt dieses alles, wer ist der Anfang und der Bewerkstelliger solcher Ungereimtheiten, wenn nicht anders irgendeine böse Kraft ist, die alle diese Ungereimtheiten zu bewirken äßt und selbst deren Erschafferin « Ezn 7 αὐτῶν] τούτων schwerl. S Ι κατὰ ἀνθρώπων FD: κακὰ ἀνθρώποις S 8 εὕρεσις S 6 Ι τούτων] αὐτῶν las schwerl. S 9 καὶ τὸν — προσίεται S. 153, 3] ὁ μὲν γὰρ θεὸς οὐκ ἔστιν, ὅτι μηδὲ τούτοις ἥδεται, ἀλλὰ καὶ τοὺς δρῶντας αὐτὰ βδελύσσεται Ph Ι καὶ τ. μ: »denn« Ezn Ι ποιητὴν τούτων DS: τούτων ποιητὴν F Ι τολμᾶν < S Ι οἷον τε F 10 ἀλλὰ μὴν < S Ι οὐδὲ — σύστασιν Z. 11 < Ezn 11 γὰρ οἷόν τε < S Ι ὅς] ὀ D. ὡς S 12 ἐστιν < DS)

ὅθεν ἄλογον ἔδοξεν εἶναί μοι ταῦτα προσάπτειν αὐτῷ, ἢ ὡς ἐξ αὐτοῦ γεγονότα ἤ (εἰ καὶ τὰ μάλιστα συγχωρῆσαι δεῖ ἐξ οὐκ ὄντων δυνατὸν εἶναί τι γίνεσθαι) ὅτι καὶ τὰ κακὰ ἐποίησεν αὐτός. ὁ γὰρ »ἐκ τοῦ« οὐκ εἶναι εἰς τὸ εἶναι« αὐτὰ ποιήσας‘ οὐκ ἄν ἐκ τοῦ εἶναι εἰς τὸ μηκέτι εἶναι αὐτὰ ἀνῄρει πάλιν. ἤ τοῦτο τοῦτο λέγειν ὡς ἦν ποτε καιρός, ὅτε τοῖς κακοῖς ἔχαιρεν ὁ θεός, νῦν δὲ οὐκέτι; ὄπερ ἀδύνατον εἷναί μοι δοκεῖ, λέγειν τοῦτο περὶ θεοῦ· ἀνοίκειον γὰρ τῆς φύσεως αὐτοῦ τοῦτο προσαρμόζειν αὐτῷ.

διόπερ ἔδοξέν μοι συν- [*](10 Hermas II, 1, 1 — 12 vgl. Symp. 8, 16 S. 105, 19 ff) [*](F S C (von Z. 14 an) D Ph Ezn) [*](1 πρόσεστιν übersetzt nicht ücklich S Ι ἀλλ’ < S Ι χαέρ. πέφ.] χαίρει S 2 τὴν γεν. — τούτοις: »die Werke und die Vollbringer« 2f ἀποβάλλεται — προσίεται] »denn das Böse ist äglich mit seiner Ezn 3 καὶ πῶς — αὐτῷ Ζ. 14 < Ph Ezn Ι ἄτοπον: »böse« S Ι ἦν < D 4 εἶναι < D 5 οὐδὲ F ν: οὐ w. e. seh. S Ι αὐτά] ταῦτα D Ι πρῶτον übersetzt S 6 μιμ. αὐτῷ D 1. Hd.: »ihm nachahmen und seine Nachfolger «, viell. richtig S Ι γενέσθαι D 7 ἔδειξεν D Ι αὐτῷ] τῶ θεῶ F 8 ἤ + D : es vor ὅτι Z. 9 zu setzen ägt Bh vor 8 συγχ. δεῖ] συγχωρήσειεν D »ipso « Dr) 9 γενέσθαι D 10 εἰς τὸ εἶναι ἰέναι Jh Ι τοῦ εἶναι 5 ν 10f εἰς τὸ μηκέτι εἶναι αὐτὰ < D, εἰς μὴ εἶναι τὸ ἔτι S, viell. las S am Rand εις μη εἶναι 11 αὐτὰ < S Ι ἀνήρει· πάλιν F Ι ἢ εἰ τοῦτο »et « Dr) D, εἰ γὰρ εἴγε?) καὶ τοῦτο S, πάλιν) τε τοῦ F; ἦ ποῦ Jh Ι λέγειν] λέγω δὲ las schwerl. S, wohl že aus šti 12 οὐκέτι < D: οὐ w. e. seh. S 13 ἀδύνατον] »impossibile et valde « Dr Ι εἰναι < S Ι ἀνοίκιον F, ἀνοικεῖον D Ι γὰρ < D 13 f αὐτοῦ τῆς φύσεως D: τοῦτ’ ἐστὶ τῆς(?) φύσεως τοῦ θεοῦ ὡς od. ὥστε S 14 προσαρμ.] vgl. Plato Soph. 238 C Ι αὐτῷ <D Ι διόπερ] wieder Ph 304b, —36 Ezn Ζ. 292 ff. C in Coisl. 276 Bl. 141, 19—143v Holl S. 183—187. Am Rand v. 1. Hd. ΑΓΛΑΟΦΩΝ; Lemma τοῦ αὐτοῦ Meth. De res. II, 10, 1 — 6) ἐκ τοῦ περὶ αὐτεξουσίου Ι δι’ ὅπερ F C Ι ἔδοξέν μοι: »wird angenommen« Ezn)

σὺ δέ, ὦ φίλε, [*](6 vgl. De creatis 6. 9) [*](F S C D Ph Ezn 1 τι] τε D, »aliquid« Dr Ι nach αὐτῷ in S mit roter Tinte »Dies die Untersuchung, ob eine Materie mit Gott ist oder « Ι ᾡ] η F, < S Ph | τοὔνομα] »ich sage eine « τοῦτ’ ἐστί τις w. e. seh. S Ι τὰ ὄντα] »omnia quae « Dr, ταῦτα S, »alle öpfe« Ezn, < C 1f τέχνῃ — < Ph 2f ἐξ — δοκεῖ < C 3 ἀποίου τε: ἀποιήτου D Ι πρὸς δὲ τ. < Ezn Ι δὲ] δὲ] Ph 4 ἀτάκτως] »flatterhaft « Ezn Ι δεομ. — ούτος Ζ. 5 < Ph Ι τε < C Ι τῆς] αὐτῆς τῆς(?) S | οὐκ — ὥστε . . καταλ. Ζ. 5] »Gott β sie aber « Ezn 5 οὑτος] αὐτὸς C S (porevnova on »neidete « Masing, porevnovan S), desiderio « Dr Ι ὥστε Bo] οὔτε F D S, οὐδε C, οὐ Phb, καὶ οὐ Pha Ι καταλιπεῖν] καταλειπεῖν C (aber über εἰ v. alter Hand ι) : κατἐλιπεν S Ph. Schwerl. hat Meth. nach φέρεσθαι etwa ein ἠνέσχετο weggelassen Ι ἀεὶ οὕτως (»so« sice: sim S) S 6 ἀλλα δὴ De creat. 6 τούτων (τῶν στοιχείοιν) ἀγενήτως προϋφεστηκότων καὶ πλημμελῶς ὁ θεὸς διακρίνας ἐτεχνάσατο τὰ πάντα. 9 τὸν θεὸν ἦρχθαι τοῦ διοικεῖν . . καὶ κατακοσμεῖν τὴν πρότερον ἄμορφον οὐσαν ὕλην 7 καὶ vor οὕτως < S falls nicht ühgl. otlucati <i> Ι οὕτως γοῦν? Ezn Ι γοῦν CDPhS: < F Ι ἐξ — δημιουργεῖν Z. 8 < D 8 δημ. S 7 Ι τὰ δ’ — τὰ κακά Ζ. 11 in D nochmals S. 156, 17 ff Ι τὰ deCPh: »und« Ezn Ι αὐτῆς — εἰπεῖν < D S. 156 Ezn Ι ὡς ἔ. εἰπεῖν: ἐποίει D Ι τρυγώδη] »Bodensatz (po dno: podjnena S), nämlich Hefe« vgl. auch Eznik Ζ. 415 9 τ. ἀνάρμ. ὄντα] οὔκ ὄντα χρηστὰ D S. 156 Ι ὄντα < C Ι πρὸς C ν Ι ὡς εἶχεν] ταῦτα D S. 156: < Ezn Ι εἶχεν: »erant incondita atque incomposita« Dr Ι κατέλιψε D (auch S. 156) 10 κατ’ οὐδὲν αὐτῷ < Ph Ezn Ι κατὰ μηδὲν D S. 156 Ι ἐξ ὧν] ὅθεν D S. 156; »und von diesem Βodensatz« Ezn I νῦν π. ἀνθρ. < S. 156 Ι νῦν < | π. ἀ. < Ph Ι παρ' D 11 CD (S. 156, 19 σπείρειν D) Ph: ἐπαίρειν F Ι τὰ κακά] es endet Ph Ι οὕτως — μέμφομαι S. 155, 6 < Ezn Ι εὖ ἔχειν φρονεῖν auch Dr, nur ἔχειν D Ι ἔχειν καὶ φρον. imeti i smysliti S Ι σὺ Γε — ποθῶ S. 155, 2 < D Ι σὺ δὲ] »nun« + S)