Historia Ecclesiastica

»Κωνσταντῖνος Σεβαστὸς Ἀρείῳ καὶ Ἀρειανοῖς. >Κακὸς ἑρμηνεὺς αὐτόχρημα εἰκών τε καὶ ἀνδριάς ἐστι τοῦ >ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνον οἱ δεινοὶ πλάσται πρὸς ἀπάτης δέλεαρ >οἱονεὶ κάλλους αὐτῷ εὐπρέπειαν προσμηχανώμενοι αἰσχίστῳ καθάπαξ >ὄντι τῇ φύσει, ὅπως ἂν τοὺς ταλαιπώρους ἀπολλύοι πλάνην >προτείνων, τὸν αὐτὸν οὑτος ἂν οἶμαι τρόπον ποιήσειεν, ᾡ μόνον >δῆς ἄξιον τοῦτ’ εἶναι δοκεῖ, τὸ τὰ τῆς οἰκείας >ρια ἀφειδῶς προβάλλεσθαι.

τοιγάρτοι καὶ νῦν καὶ ἀφ’ οὗ γεγόνασιν >ἄνθρωποι οὐδεπώποτε φανεῖσαν ἀπιστίας εἶσάγει πίστιν, >οὐδὲν τῆς ἀληθείας ἄρα ἀπᾷδον ἐκεῖνο φαίνεται τὸ πάλαι >ῥήσει διηρθρωμένον, ὅτι πρὸς τὸ κακόν εἰσι πιστοί.

τί δ’ ἂν τις >ἐκεῖνο λέγοιτο τὴν τοῦ βουλεύεσθαι χάριν αὐτὸν ἀπολωλεκότα >κέτι κουφισμοῦ τινα ἐπικουρίαν εὕρασθαι ἐπιθυμεῖν; τί τοίνυν >Χριστὲ Χριστέ, κύριε κύριε; τί δήποτε ἡμᾶς τὸ λῃστήριον >τιτρώσκει; ἔστηκεν ἐξεναντίας δεινή τις βιαία τόλμα, βρυχᾶται >πρίουσα τὸν ὀδόντα δύσμορφος ὑπ’ ἀτιμίας καὶ παντοδαποῖς >τετρωμένη ἐγκλήμασιν.

αὕτη μέντοι ἐν τῷ νόμῳ καὶ τῷ περὶ σοῦ >κηρύγματι, ὥσπερ τισὶ ζάλαις καὶ τρικυμίαις κακῶν >ἐξερεύγεται μὲν ἐξώλεις λόγους, γράφουσα δὲ τούτους ἐκφαίνει, [*](2ff Der Brief ist vollständig außer bei Gelasius nur der Athanasiushandschriften überliefert. Für den Athanasiustext G. Loeschckes Collation des cod. Paris. 474 saec. XI (= Athan. R) und des cod. Basil. A III 4 saec. XIV (= Athan. B) vor (ihre Übereinstimmung = Athan.). Für nähere Angaben vgl. G. Loeschcke im Rhein. Mus. LXI, 38ff — 12 vgl. Jerem. 4, 22) [*](A1H V1P3 M2P1 Athan. Athan. B R) [*](1 Die Überschrift nach dem Index 2 Die Adresse am Fuß der Seite H Ἀρείῳ καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ Athan. 3 τε > Athan. | ἀνδρείας M2 6 τὴν φύσιν A1 | ἀπολλύη A1 ἀπολλοίη HM2P1 | νων] προπίνων Athan. B προπείρων Athan. R οὗτος V1P3, durch Rasur corr. aus οὕτως Athan. R οὕτως d. übr. HSS | τρόπον > 1 προβαλλέσθαι V1P3 ροσβάλλεσθαι Athan. R | καἰ νῦν HSS] 10 φανεῖσα ἀπιστία anscheinend durch Rasur aus φανεῖσαν ἀπιστίας A1 11 HM2P1 13 λέγοιτο von späterer Hd. am Rand P3 15 τὸ + ἀσεβὲς τοῦτο Athan. 16f ἐπιτρίουσα V1 17f περιτετρωμένος 19 καὶ M2P1P3 (wo es von späterer Hd. eingeschoben) Athan. > d. übr. HSS)

>Βούλομαι δὲ ἤδη τοῦ προέδρου αὐτῆς τὴν φύσιν ἐξετάσαι. τί γὰρ >δὴ λέγει; »ἢ κατέχωμεν, φησίν, οὗ ἤδη ἐγκρατεῖς γεγόναμεν, ἢ γενέσθω >ὡς αὐτοὶ βουλόμεθα«. πέπτωκε, καὶ ταῦτα πέπτωκεν ἀναιρούμενος, >»δόλῳ, φησίν, ἢ δεινότητι πανουργίας«· οὐδὲν διαφέρει. σεμνὸν >μόνον ἡγεῖται, ὃ διὰ πονηρᾶς ἐπινοίας εἰς αὐλὸν εἰσερρύη·

''πλήθη, φησίν, ἔχομεν«. προβήσομαι δὴ μικρὸν αὐτὸς ἐπὶ τὸ πρό- >σθεν, ὡς ἂν τῶν τῆς μανίας πολέμων θεατὴς γένωμαι. αὐτός, ἔφην >ἐγὼ προβήσομαι, ὁ τοὺς τῶν ἀφρόνων πολέμους παύειν εἰωθὼς. >ἄγε δή, Ἄρες Ἄρειε, ἀσπίδων χρεία. μὴ σύ γε τοῦτο ποιήσας, ἱκε- >τεύομεν· ἐπισχέτω γοῦν σε ἡ τῆς Ἀφροδίτης ὁμιλία. ἀλλὰ γὰρ εἴθε >ὡς τοῖς ὄχλοις ἄριστα συνεκκροτεῖσθαι δοκεῖς, οὕτω σοι τῇ περὶ τὸν >Χριστὸν εὐσεβείᾳ προσῆν ἀκμάζειν.

ἰδοὺ δὴ πάλιν αὖ ἱκέτης >ἔρχομαι, καὶ τοῖς ὅπλοις πᾶν πλῆθος ἰσχύων μάχεσθαι μὲν οὐκ ἐθέλω. >τῇ δὲ τοῦ Χριστοῦ πεφραγμένος πίστει σέ τε ἐάσασθαι καὶ τοὺς >ἄλλους θεραπεῦσαι βούλομαι.

τί οὖν φὴς ταῦτα πράττειν, ἃ μὴ τοῖς >ἤθεσι προσῆκε τοῖς σοῖς; ἀλλὰ μετὰ ποίας ἡσυχίας, εἰπέ μοι, ἢ τίνα >περιουσίαν περιβεβλημένος, μᾶλλον δὲ ἐφ᾿ ὃ τι προπετείας ἐληλακώς; >ὢ τόλμης ὑπὸ κεραυνῶν ἀξίας καθαιρεθῆναι. ἀκούσατε γὰρ ἃ >δεδήλωκε πρώην πρὸς μέ, ἰὸν ἀποστάζοντι γράφων τῷ καλάμῳ. »οὕτω.

>φησί, πιστεύομεν«. εἶτ᾿, οἶμαι, προσθεὶς, οὐκ οἶδα ἅττα σοβαρῶς πως >καὶ μάλα ἀκριβῶς ἐξησκημένα, προϊὼν πορρωτέρω οὐδὲν ὅ τι τῶν >δεινῶν ἀπεσιώπησεν ἀλλ᾿ ὅλον, ὡς ἂν εἴποι τις τὸν ιῆς παρανοίας >ἠνέῳξε θησαυρόν.

»ἀπελαυνόμεθα«, φηοί, »καὶ τὴν τοῦ εἰσδεχθῆναι >ἡμᾶς ἄδειαν ἀφαιροῦντά«· ἀλλ᾿ οὐδέν πω ταῦτα πρὸς τὸ πρᾶγμα· >τοῖς δὲ ἑξης προσέχετε τὸν νοῦν· αὐτοῦ γὰρ χρήσομαι τοῖς ῥήμασι. >»δεόμεθα«, φησίν, »ἐὰν ἐπὶ τῆς αὐτῆς ἐπιμένῃ γνώμης ὁ τῆς Ἀλεξαν- >δρείας ἐπίσκοποςι ἄδειαν ἡμῖν τοῦ λοιποῦ δοΟῆναι κατὰ τὴν τοῦ >νόμου διάταξιν τὰς ἐνθέσμους καὶ ἀπαραιτήτους θεραπείας τῷ θεῷ >ἐπιτελεῖν«.

ὢ δεινῆς ἀναιδείας, ἣν σπουδῇ τῆς ἀληθείας ἀπε- >λέγξαι προσῆκεν. ὅ γὰρ αὐτῷ καθ᾿ ἡδονὴν ἐτύγχανεν ὄν, τοῦτο τῇ >συντομίᾳ τῆς φράσεως ἀπετυπώσατο. τί φής, ἄτοπε; διάστασιν εὐ- >πρόσωπον ἡμῖν τὸ σαθρὸν τῆς κατ᾿ ἐμὲ ἀγρίας σου διανοίας ἐπιτει- >χόζειν μηχανᾷ; καὶ τοὺς ἐπὶ κακῷ σοι προσπλακέντας ἀπολέσαι σπεύ- >δεις; »τί οὖν«, φής, »πράξω, εἰ μηδεὶς ἄξιον ἡγεῖταί με δέξασθαι«;

>τοῦτο γὰρ πολλάκις ἐκ τῆς ἀνοσίας φάρυγγος ἐκβοᾷς· ἐγὼ δὲ τοὐ- >ναντίον ἔρομαί σε· ποῦ δὲ σαφὲς γνώρισμα καὶ μαρτύριον τῆς σεαυτοῦ >διανοίας ἐπεδείξω; ἣν ἐχρῆν σε διαπτύξαντα καὶ τοῖς θείοις καὶ τοῖς >ἀνθρωπίνοις σαφῆ καταστῆσαι, καὶ μάλισθ᾿ ὅτι τὰ ἰοβόλα τῶν ἑρπε- πῶν τὸ τηνικαῦτα μᾶλλον ἀγριαίνειν πέφυκεν, ὅταν ἑαυτὰ τοῖς τῶν >φωλεῶν μυχοῖς ἐνηδρυνθέντα αἴσθηται.

>Ἐκεῖνο δέ γε λίαν ἀστεῖον αὐιοῦ τὸ σπουδαίως εὖ μάλα καθά- >περ ὑπό τι προσωπεῖον αἰδοῦς σιγὴν πλάττεσθαι. τῇ μὲν τοῦ σχή- >ματος τέχνῃ τιθασσὸν σεαυτὸν καὶ χειροήθη σύ γε παρέχεις, κακῶν >δὲ μυρίων καὶ ἐπιβουλῶν ἔνδον γέμων τοὺς πολλοὺς λέληθας. ἀλλ᾿ >ὢ τῆς ἀθλιότητος· ὡς ὁ πονηρὸς βεβούληται, οὕτως Ἄρειον ἡμῖν >ἀνομίας ἐργαστήριον κατεστήσατο.

λέγε δὴ νῦν μοι παρελθὼν τῆς [*](A’H ViP3 M2P>P2 Äthan. B R) [*](1 εἶτ᾿ οἶμαι] εἷς(?) οἶμαι A1, ὡς οἶμαι H 3 εἴπῃ V1 | τὸν] τῶν W2Ρ1 | παρανοίας] παροινίας P2 Athan. B 4 ἀνέῳξέ Athan. 5 οὐδέν πω] οὐδέπω P3 6 προσέχεται V1 7 γνώμης ἐπιμένῃ ~ H Ι ἐπιμείνῃ Αthan. B 10 nach ἤ scheint ἡ oder η durch Rasur getilgt H 10 f ἀπελέγξ αετσαθαι (die Correctur von späterer Hd.) P3 12 τῆς συντομίας H | ἀνετυπώσατο Äthan. B 13 τῷ σαθρῷ Athan. | ἀγρίας σου διανοίας] ἀγνοίας σου, worauf διανοίας oder Entsprechendes durch Rasur getilgt A1 | κατ᾿ ἐμὲ ἀγρίας] κατεαγυίας Αthan, 14 προσπλέ- κοντας HP1 (am Rand) 16 δὲ > P2 17 ερ Ἠ ή σομαι (so!) Α1 | δὲ] μὲν οὖν Αthan. B | ειαυτοῦ Ai 19 μάλιστα τότε τὰ Athan. 20 ἀγριαῖνόν H 21 ἐνη- δρυνθέντα A1 ἐνηδρέντα V1P3 ἐνιδρυνθέντα Athan. B ἐνιδρωuθέντα H ἐνόρυ- θέντα d. übr. HSS 23 πλάττεσθαι V1P3 πλάττεται Α1ΗΜ2P1P2 Athan. 26 Ἀρειος Αthan. 27 δὴ A1P2 Athan, δὲ d. übr. HSS | νῦν nachträglich eingefügt H)

>οὕτω πίστευε. εἴ τι περαιτέρω προσπλέκεις, τοῦτ’ ἀναιρ· εἴ τι >πρὸς ἀσεβῆ χωρισμὸν συλκαττύεις, τοῦτο οὔτε ὁρᾶν οὔτε νοεῖν >ὁμολογῶ· εἰ »τὴν τοῦ σώματος ξενίαν πρὸς οἰκονομίαν τῶν θείων >ἐνεργειῶν« παραλαμβάνεις, οὐκ ἀποδοκιμάζω. εἰ »τὸ πνεῦμα ἀίδιο- >τητος ἐν τῷ ὑπερέχοντι λόγῳ γεγενῆσθαι« λέγεις, δέχομαι. τίς ἔγνω >τὸν πατέρα, εἰ μὴ ὁ ἐλθὼν ἀπὸ τοῦ πατρός; τίνα ἔγνω ὁ πατήρ, εἰ >μὴ ὃν ἀϊδίως καὶ ἀνάρχως ἐξ αὐτοῦ γεγέννηκε; σὺ μὲν ὑπόστασιν >ξένην« ὑποτάττειν οἴει δεῖν κακῶς δήπου πιστεύων, ἐγὼ δὲ τῆς >ὑπερεξόχου καὶ ἐπὶ πάντα διηκούσης δυνάμεως τὸ πλήρωμα πατρὸς >καὶ υἱοῦ οὐσίαν μίαν εἶναι γινώσκω.

εἰ τοίνυν σὺ ἀφαιρεῖς μὲν >ἀπ᾿ ἐκείνου, ἀφ’ οὗ χωρισθῆναι οὐδὲ διανοίᾳ τῶν ἐρεσχελούντων >δεδύνηται οὐδεπώποτε οὐδέν, προσθήκης δὲ χαρακτῆρας εἰδοποιεῖς >καὶ ὅλως γνωρίσματα ζητήσεων διορίζεις ἐκείνῳ ᾧ ὁλόκληρον μὲν >ἐξ ἑαυτοῦ τὴν ἀϊδιότητα δέδωκεν, ἀδιάφθορον δὲ τὴν ἔννοιαν, >ἀθανασίας τε δι’ ἑαυτοῦ καὶ ἐκκλησίας ἔνειμε πίστιν, κατάβαλε οὖν δή, >κατάβαλε τὸ εὔηθες τοῦτο ἀνόμημα. ὡ ἀστεῖε σὺ κοὶ εὔφωνε καὶ τὰ >κακὰ πρὸς ἀπιστίαν τῶν ἀνοήτων ἐξᾴν.

εἰκότως ἄρα σε ὁ >πονηρὸς τῇ ἑαυτοῦ κατεστρέψατο κακίᾳ καὶ τοῖς μὲν ἴσως ἡδὺ τὸ τοι- >οῦτον εἶναι δοκεῖ (οὕτω γὰρ σεαυτὸν πέπεικας), ἔστι δὲ πάντη >ὀλέθριον τὸ κακόν.

φέρε δή, τῆς ἐν τοῖς ἀτοπήμασι διατριβῆς ἀπαλ- >λαγεὶς ἄκουε, ὠ δαιμόνιε Ἄρειε· σοὶ γὰρ διαλέγομαι. τῆς ἐκκλησίας >δήπου τοῦ θεοῦ ἀποΚεκηρυγμένος οὐκ αἰσθάνῃ; ἀπόλωλας, εὖ ἴσθι >ἐὰν μὴ βλέψας εἰς σεαυτὸν τὴν παροῦσάν σοι κατακρίνῃς ἄνοιαν >ἀλλ᾿ ἐρεῖς, ὡς ὄχλοι συμπράττουσί σοι καὶ τὰς φροντίδας >ἀπελαφρύνουσιν.

>Ἄκουε οὖν δὴ μικρὸν ὑποσχὼν τὰ ὦτα, ὦ ἀνόσιε Ἄρειε, καὶ >σύνες τὴν σεαυτοῦ ἅνοιαν. σὺ δέ, ὠ πάντων κηδεμὼν θεός, >νὴς εἴης τῷ λεγομένῳ, εἰ πίστεως ἔχοιτο. ἐγὼ γὰρ ὁ σὸς >ἵλεω ἔχων τὴν παρὰ σοῦ προμήθειαν καὶ ἐξ Ἑλληνικῆς καὶ ἐκ >μαΐῆς γραφῆς πάνυ ἀρχαιοτάτης σαφῶς ἀποδείξω τὴν >πρὸ τρισχιλίων που ἐτῶν ὑπὸ τῆς Ἐρυθρᾶς προρρηθεῖράν >προφημισθεῖσαν.

ἴφη γὰρ κείνη γε· »οὐαί σοι Λιβύη, ἐν παραλίοις »κειμένη χώροις· ἥξει γάρ σοι καιρός, ἐν ᾧ μετὰ τῶν δισήμων καὶ τῶν »σαυτῆς θυγατέρων δεινὸν ἀγῶνα καὶ ὠμὸν καὶ παγχάλεπον ὑπελθεῖν »ἀναγκασθήσῃ, ἀφ’ οὗ κριτήριον μὲν εἰς ἅπαντας πίστεώς τε »εὐσεβείας διαδοθήσεται, σὺ δὲ πρὸς ἔσχατον ἀποκλινεῖς καταστροφης· »ὑμεῖς γὰρ τῶν οὐρανίων ἀνθῶν τὸ δεκτήριον ἀναρπάσαι »κατε καὶ δήγματι σπαράξαι καὶ μέντοι σιδηροῖς ἐχράνατε τοῖς »ὀδοῦσι«. τί δῆτα, ὦ πανοῦργε;

ποῦ γῆς σαυτὸν εἶναι νῦν ὁμολο- >γεῖς; ἐκεῖ δηλονότι· κατέχω γάρ σου τὰ γράμματα, ἃ τῷ τῆς >καλάμῳ πρός με διεχάραξας, ἐν οἷς φὴς πάντα πάντα τὸν Λίβυν >σύμψηφον εἶναί σοι πρὸς σωτηρίαν δήπου. εἰ δὲ οὐ >οὕτως ἔχειν, μαρτύρομαι ἤδη τὸν θεὸν ἦ μὴν ἀρχαιότατον τῆς >θρᾶς πυκτίον, Ἑλληνικῇ συντεταγμένον γλώττῃ εἰς >ἀποστέλλειν, ὡς ἂν θᾶττον ἀπόλοιο.