Historia Ecclesiastica

εἶτα σὺ ἀναμάρτητος, ὦ >δικρανοφόρε; εἶτα οὐ σαφῶς ἀπόλωλας, ὦ ἄθλιε, >περιεστοιχισμένος; ἴσμεν, ἴσμεν σου τὸ ἐγχείρημα· ποία φροντίς, >σε θράττει δέος, οὐ λέληθεν ἡμᾶς, ὦ δύστηνε καὶ ταλαίπωρε. >τῆς ἀμβλύτητος τῶν σῶν φρενῶν, ὃς οὐδὲ τὴν νόσον καὶ τὴν >χανίαν τῆς σεαυτοῦ ψυχῆς ἀναστέλλεις· ὦ ἀνόσιε, ὅς τὴν >ποικίλοις διορύττεις λόγοις, καὶ τοιοῦτος ὢν οὐκ αἰσχύνῃ ἠμᾶς [*](6 vgl. Orac. Sibyll. III 323ff) [*](A1H V1P3 M2P1P2 Athan.) [*](1 οὖν > V1 δὴ οὖν ~ Athan. | M2P1P2 2 σαυτοῦ M2P1P2 ἀπόνοιαν A1 4 ἵλεως Athan. R | παρὰ σοῦ] παροῦσαν V1P3 | ἐκ > Rand γραπτέον ἐρυθραίας H, ἐρυθραίᾶς P3 (die Corr. von späterer Athan. 7 παράλοις Athan. 8 χωρίοις M2P1P2 | τοῦ 10 ἀναγκασθείση V1 τε > H nachträglich eingefügt M2 11 σοὶ Athan. | ἀποκλινῆς P2 | ἀποκλίνει Athan. B (R unleserlich) 1 2 γὰρ] οὐρανῶν P3 | ἀνθ᾿ ὧν A1 | ἀνασπάσαι] ἀναπαῦσαι E. 14 16 διαχαράξας Athan. R 18 ἦ μὴν Athan.] ἡμῖν HSS 18f ἐρυθραᾶς P3 (spätere Hd.) Ἐρυθραίας Athan. B Ἐρυθρέας R 20 ἀποστέλλει H | ἀπόλλοιο Athan. B, ἀπόλλοιο P2 Athan. R (nur daß hier das erste λ ausradiert 21 δικρανοφόρε = furcifer vgl. Balfor. und Ε. Schwartz Galt. Nachr. 1904, 393 22 ἴσμεν2 > P2P3 23 οὐ > Athan. 25 ἀναστέλλεις [du ἀναστένεις Athan. 26 ποικίλλοις M2P1P2)

καίτοι οὐδὲ συγγίνεσθαι τῷ >τοιούτῳ ἐρχῆν, οὐδὲ ὅλως αὐτὸν προσφθέγγεσθαι, πλὴν εἰ μή >ἐν τοῖς ὑΠούλοις τούτου ῥήμασι τὴν τοῦ ὀρθῶς βιοῦν ἐλπίδα >μετρίοις ἀποκεῖσθαι οἴεται.

ἀλλ’ οὐκ ἔστι τοῦτο, πολλοῦ γε δεῖ, >τὸ δὲ ἀληθές, ὣ τῆς ὑμετέρας ἀνοίας, ὅσοι τούτῳ >τίς ἄρα οἶστρος ὑμᾶς τῆς χαλεπῆς τούτου γλώττης καὶ τῆς >ἀνασχέσθαι κατηνάγκασεν;

>Εἶεν· ἀλλ’ ἐπ’ αὐτὸν ἤδη σε βαδιοῦμαι τῷ λόγῳ, ὠ τὴν μὲν >ψυχὴν ἄφρον συ, τὴν δὲ γλῶτταν στωμύλε, ἄπιστε δὲ τὰς >δὸς δή μοι τοῦ λόγου οὐκ ἀμφιλαφές τι λέγω καὶ ἱππήλατον >ἀλλ᾿ οὖν κύκλον γε εὐπερίγραφον, μὴ σαθρὸν μόνον, ἀλλ’ >τε καὶ στερρὸν τῇ φύσει, ὠ ἀνόσιε δῆτα καὶ κάκιστε καὶ >ἐξάγομαι γὰρ ταῦτα λέγειν· μᾶλλον δὲ βρόχον ἤδη σοι περιάψας >συμποδίσας τῷ λόγῳ εἰς μέσους σε καταστήσω, ὡς ἂν πᾶς ὁ >τὴν σὴν καταμάθῃ φαυλότητα.

ἐπ’ αὐτὸ δὲ πορεύσομαι ἤδη τὸ >πρᾶγμα. νενιμμέναι δήπουθέν εἰσιν αἱ χεῖρες· προσίωμεν >ἐπικάλεσαι δὴ τὸν θεόν· μᾶλλον δὲ μικρὸν ἐπισχών, εἰπέ μοι, >θερμότατέ συ, τίνα θεὸν ἐπικαλέσῃ πρὸς βοήθειαν; ἀλλὰ γὰρ >μεῖν οὐ δύναμαι.

ὦ τῶν πάντων ἔχων τὸ κῦρος δέσποτα, ὠ τῆς >μονήρους δυνάμεως πάτερ, διὰ τουτονὶ τὸν ἀνόσιον ὀνείδη >λύπας καὶ μέντοι καὶ τραύματα καὶ ὀδύνας ἡ σὴ ἔχει >Ἄρειός σοι τόπον ἤδη Προσαρμόζει καὶ μάλα γε εὐφυῶς, ἐφ’ >καθιζάνων οἶμαι σύνοδον ἑαυτῷ ἢ παῖδα τὸν Χριστὸν τὸν σὸν >ἐκ σοῦ τὸν τῆς ἡμετέρας ἐπικουρίας ἀρχηγέτην θέσεως νόμῳ [*](5f vgl. Socr. I 9, 16 p. 64 — 18 vgl. Matth. 27, 24 — 24ff vgl. E. Norden ff vgl. E. Norden Agnostos Theos 23f) [*](A1H V1P3 M2P1P2 1 μὲν + γε M2P1P2 2 παρ’ οἵου Athan.] πὰρ οὗ (corr.?) A1 περὶ HM2P1P2V1P3 (wo aber in παρ᾿ von d. späteren Hd. corr.) 5 6 μετρίοις Athan. μέτροις HSS | γε + καὶ M2P1P2 | δεῖ] δεὶ (so! viell. ans δὴ) δοκεῖ (am Rand καὶ δεῖ) M2 δὴ Athan R 7 ἀνοίας] διανοίας M2P1P2 ἶστρος H (vgl. 50, 14) | ἡμᾶς H ὑμᾶς (aber wohl υ aus η corr.) P3 > Athan. B 10 > HV1 12 τῷ λόγῳ HM2P1P2 13 κύκλον Athan. κύκλῳ HSS 14 καὶ1 > τῇ und καὶ2 nicht zu lesen A1 | καὶ3 > Athan. B 15 λέγων H 18 προσίομεν P3 19 δεῖ H 20 θερμότατε wohl zu erklären calidlssime statt callidissime der Vorlage; s. Ε. Schwartz Göttg. 394 21 δέσποτα τὸ κῦρος ~ A1 | ὦ2 > Athan. 23 λύπας] μώλωπας Athan. B 24 ἀφυῶς 25 ἢ > A1 παῖδα nach σὸν ~ A1 26 τὸν > A1 πεποίηται Athan.)

>σὲ τὴν κατὰ τὸν τόπον κινεῖσθαι, δέσποτα, κίνησιν οἴεται. σὲ τῆς >ἀφωρισμένης καθέδρας κύκλῳ περιγράφειν τολμᾷ. ποῦ γὰρ οὐκ ἔστιν >ἡ σὴ παρουσία; ἢ ποῦ τὴν σὴν οὐ πάντες ἐνέργειαν· ἐκ τῶν ἐπὶ >πάντα σου διηκόντων νόμων αἰσθάνονται; πάντα γαρ περι- >έχεις, καὶ ἔξω σοῦ οὔτε τόπον οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἐπινοῆσαι θέμις. >οὕτως σὴ δύναμις μετ’ ἐνεργείας ἐστὶν ἄπειρος. σὺ μὲν δὴ ἐπα- >κουσον, ὁ θεός, ὑμαῖς δὲ πᾶς ὁ λαὸς προσέχετε τὸν νοῦν.

ὁ γὰρ >ἀναίσχυντος οὗτος καὶ ἀχρεῖος, ὁ ἐπ’ ἄκρον μοχθηρίας τε καὶ ἀν- >μίας ὁμοίως ἐληλακὼς εὐλάβειαν σκήπτεται. »ἄπαγε«, φησίν, ''οὐ >βούλομαι τὸν θεὸν ἐγὼ ὕβρεων πάθει δοκεῖν ἐνέχεσθαι·

καὶ διὰ >τοῦτο ὑποτίθεμαι καὶ πλάττω θαυμάσιά γε τῇ πίστει, ὡς ὁ θεὸς >νεογενῆ καὶ νεόκτιστον οὐσίαν Χριστοῦ ποιησάμενος βοήθειαν ἑαυτῷ >παρεσκευάσατο, ὥς γέ μοι δοκεῖ· ὃ γὰρ ἄν, φησίν, ἀπ’ αὐτοῦ ἀφέλης, >τοῦτο ἔλαττον πεποίηκας«.

εἶτα, ὠ λυμεὼν κοὶ ὄλεθρε, σοὶ τοῦτ᾿ >ἔστι πίστις; σὺ καθ’ ὑπόθεσιν καὶ πλάσμα λαμβάνεις τὸν τὰ πλάσ- >ματα τῶν ἐθνῶν κατακρίναντα, σὺ ἐπείσακτον καλεῖς καὶ ὡσπερεὶ >καθηκότων ὑπηρέτην τὸν ἄνευ ἐνθυμήσεως καὶ λογισμοῦ τῷ συνυπ- >άρχειν τῇ τοῦ πατρὸς ἀιδιότητι πάντα διανύσαντα; ἐφάρμοσον νῦν. >εἰ δὴ τολμᾷς, ἐφάρμοσον, φημί, τῷ θεῷ καὶ τὸ εὐλαβεῖσθαι καὶ τὸ >ἐλπίζειν τὸ ἐκβησόμενον, ἔτι δὲ τὸ ἐνθυμεῖσθαι τὸ λογίζεσθαι τὸ >σκεπτόμενον γνώμην ἀποφαίνεσθαι καὶ διαρθροῦν καὶ ὅλως τὸ τερ- >πεσθαι τὸ γελᾶν τὸ λυπεῖσθαι.

τί τοίνυν φής, ὦ τῶν ἀθλίων >ἀθ λιώτερε, ὦ τῆς κακίας αὐτόχρημα μῆστορ; σύνες δή, εἰ δύνασαι, >ὡς ἐν αὐτῇ γέ σου τῇ πανουργίᾳ μοχθηρὸς ὢν ἀναλίσκῃ.

»ὁ Χριστός«, >φησί, »δι’ ἡμᾶς πέπονθεν«. ἀλλ’ ἤδη φθάσας ἔγωγε εἶπον, ὡς μορφὴ >σώματος ἀπεστάλη. »ναί«, φησίν, »ἀλλὰ δέος μὴ δόξωμεν κατά τι >ἐλαττοῦν«. εἶτα, ὦ τῶν θηρίων μεσίτα, ταῦτα λέγων οὐ μαίνῃ καὶ >σαφῶς λυττᾷς; ἰδοὺ γὰρ δὴ ὁ κόσμος αὐτὸς μορφή, ἤγουν σχῆμα [*](16f vgl. Prov. 24, 12) [*](A1H V1P3 M2P1P2 Athan. B R) [*](2 τὴν] τίς Athan. | τὸν > HM2P1P2 | τῆς] τίς Athan. 4 τῆς σῆς . A1 6 ἐπινοεῖσθαι Athan. 8 δὲ > M2 | ὁ3] οὐ V1P3 12 πλάττων P1 13 νεογενῆ P2 15 ὀλέθριε V1P3 | σοὶ corr. aus σὺ P2 σὺ 16 τὸν] τὸν] M2 17 ὡσπερεί] ὥσπερ V1 Athan. B, ὡς περὶ P3, ὡς 18 ἐνθυμήσεων HM2P1P2 18f συνάρχειν A1M2P1P2 20 φημί > V1 + καὶ τὸ φοβεῖσθαι V1 24 μῆστορ] νέστορ Athan. 25 M2P1P2 Athan. 26 ἀπέθανεν aber darüber mit roter Tinte πέποθεν (so!) μορφὴ H Athan. μορφῇ d. übr. HSS 27 ἐπεστάλη P3 28 | σαφῶς 29 ἰδοὺ—μορφὴ V1 | ἤγουν A1 ἤτουν M2P1 Athan. R εἴτουν d. übr. HSS)

ὡ πατροκτόνε τῆς ἐπιεικείας σύ, λόγισαι δὴ οὖν ἐκ σαυτοῦ >τεκμαιρόμενος καὶ ἐνθυμήθητι, εἰ ἁμάρτημα εἶναι δοκεῖ τὸ ἐν Χρίστῳ >παρεῖναι τὸν θεόν. ἐκεῖνος μὲν οὐν κατεῖδε τὴν ἀτιμίαν τοῦ λόγου >καὶ τὴν τιμωρίαν οὐ βραδέως ἐπήγαγε. χωρὶς δὲ τούτων καθ’ >ἑκάστην δήπουθεν ἡμέραν ἁμαρτήματα ἐν τῷ κόσμῳ γίνεται· καὶ ὅμως >ὁ θεὸς πάρεστι καὶ τὰ τῆς δίκης οὐχ ὑστερίζει. τί οὖν παρὰ τοῦτο >ἐλαττοῦται εἰς τὸ μέγεθος τῆς αὐτοῦ δυνάμεως, εἰ τὰ πανταχοῦ >διαισθάνεται; οὐδέν, οἶμαι.

ὁ μὲν γὰρ τοῦ κόσμου νοῦς διὰ τοῦ >θεοῦ· δι’ αὑτοῦ πᾶσα διαμονή, δι’ αὐτοῦ πᾶσα δίκη· ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ >πίστις ἀνάρχως ἐξ αὐτοῦ. ὅλως δὲ θεοῦ νόμος ἐστὶ Χριστός, δι᾿ >αὐτοῦ τὸ ἄπειρον ἅμα καὶ ἀτελεύτητον ἔχων.

>Ἀλλὰ γὰρ σὺ κατὰ σεαυτὸν ἐννοῶν φαίνῃ. ὢ τῆς μανίας λίαν· >περίτρεψον νῦν εἰς τὴν σαυτοῦ ἀπώλειαν τὸ τοῦ διαβόλου ξίφος. >ὁρᾶτε δή, πάντες ὁρᾶτε, ὡς γοερὰς ἤδη προίσχεται φωνὰς τῷ τοῦ >ἔχεως ἐνισχημένας δήγματι, ὡς αἱ φλέβες αὐτοῦ καὶ σάρκες τῷ ἰῷ >ἐγκατειλημμέναι, δεινὰς ἀνακινοῦσιν ὀδύνας, ὡς διερρύηκεν αὐτοῦ τὸ >σῶμα πᾶν κατισχνωθέν — αὐχμοῦ τε καὶ ῥύπου καὶ θρήνων καὶ >ὠχριάσεως καὶ φρίκης καὶ μυρίων τε γέμει κακῶν καὶ δεινῶς κατέσκληκεν -- >ὡς εἰδεχθὲς καὶ κατάρροπον τὸ τῆς κόμης δάσος, ὡς ὅλος ἡμιθνὴς >καὶ ἐξασθενῶν ἤδη τὸ βλέμμα, ὡς ἄναιμον τὸ πρόσωπον καὶ ὐπὸ >μερίμνης ἐκτετηκός, ὡς ὁμοῦ πάντα εἰς αὐτὸν συνδραμόντα οἶστρος >μανία τε καὶ ματαιότης, διὰ τὸ χρόνιον τοῦ πάθους ἄγριόν τε καὶ >θηριώδη πεποιήκασιν.

αὐτίκα οὐδὲ ἐπαισθανόμενος οὗ δὴ κακοῦ >τυγχάνει ὢν »αἴρομαι«, φησίν, »ὑφ’ ἡδονῆς καὶ πηδῶ γε σκιρτῶν ὑπὸ >χαρᾶς καὶ πτεροῦμαι«. καὶ πάλιν νεανικῶς γε λίαν »εἶεν«, φησιν, [*](A1H V 1 P 3 M 2 P 1 P 2 Athan. B R) [*](1 χαρακτῆρες Athan. B | προβέβληνται] καὶ βέβληνται H 3 ὢν P3 αὐτοῦ Athan. 6 ἁμάρτημα + τοῖ·έ Athan. | εἶναι nachträglich eingefügt οὖν H 9 καὶ > M2P1P2 10 παρὰ τοῦτο > HM2P1P2 11 εἰς] εἰ Athan. > m 2 Ι αὐτοῦ τῆς ~ Athan. Ι εἰ > Athan. 13 am Rand οὐσι p 3 14 ὅλος Athan. 17 περίστρεψον Athan. 18 πάντα ὁρᾶτε M2P1P2 | τῷ] τὸ M2P1V1P3 corr. in τῷ) 19 ἔχεος P3 ὄφεως Athan. B | ἐνισχημένος H Athan. B 21 22 τε durch Rasur getilgt Athan. R 23 κόσμης M2 | ὅλως A1M2 25 μερίμνης] ῥίμνης P3 (von späterer Hd. in ῥύμνης od. ῥύμης corr.) | + ἐκτετηκός· ὡς ὁμοῦ πάντα εἰς P3 | ἑαυτὸν M2 25f οἶστρος μανία und am Rand von 1. Hd. ἴσικος· οἶσθα P3 27 θηριώδη + σε V1P3 > H 28 γε] τε M2 29 γε λίαν > P3 |)

τοῦτο μέν γε καὶ ἀληθές ἐστι· σοὶ γὰρ μόνῳ ἡ κακία >τὰς παρ’ ἑαυτῆς σπουδὰς δαψιλῶς κεχορήγηκε, καὶ ὃ πολλῆς ἐώνητο >τιμῆς, τοῦτό σοι ῥᾷστα δεδώρηται. φέρε δὴ νῦν εἰπέ, ποῦ τὰ σεμνά >σού ἐστι παραγγέλματα; ἀπόνιψαι δῆτα τῷ Νείλῳ σαυτὸν, εἰ οἶόν τε, >ὠ ἀτόπου γέμων ἄνθρωπε ἀναισθησίας· καίτοι σύ γε οἰκουμένην >ἅπασαν τοῖς αὑτοῦ ἀσεβήμασι διαταράξαι ἐσπούδακας.

ἀρά γε συν- >ίης ὡς ἅπαντα ἤδη ὁ τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος ἐγὼ ἐπίσταμαι; ἀλλὰ >γὰρ ἀπορῶ, πότερον μένειν ἢ ἀπιέναι δεῖ· οὔτε γὰρ βλέπειν εἰς τοῦτον >ἔτι δύναμαι, καὶ τὴν ἁμαρτίαν ἐπαισχύνομαι ὠ Ἄρειε. ἡμᾶς μὲν εἰς >φῶς κατέστησας, σαυτὸν δὲ εἰς σκότος, ὠ ταλαίπωρε, κατέβαλες. >τοῦτό σοι τῶν πόνων πέφηνε τὸ τέλος.

Ἀλλ᾿ ἐκεῖσε πάλιν ἐπάνειμι· πλῆθος εἶναι φὴς τῶν περὶ σὲ ἁλω- >μένων. εἰκός οἶμαι, καὶ δέχου γε τούτους, δέχου φημί· λύκοις γὰρ >ἑαυτοὺς καὶ λέουσι βρωθησομένους ἐκδεδώκασι. πλὴν ἀλλὰ καὶ του- >των ἕκαστος προσθήκῃ κεφαλαίων δέκα καὶ τελέσμασι τούτων πιεσθεὶς >αὐτίκα δὴ μάλα ἱδρώσει ἐὰν μὴ τὴν ταχίστην ἐπὶ σωτήριον >δραμὼν ἐκκλησίαν τὴν τῆς ἀγάπης εἰρήνην τῷ φίλτρῳ τῆς ὁμονοίας >ἐπανέληται.

οὐδὲ γὰρ δὴ ὑπὸ σοῦ λοιπὸν ἐξαπατηθήσονται ἐπὶ >πονηρᾷ συνειδήσει κατεγνωσμένου, οὐδ’ ἀνέξονται τέλεον ἀπολέσθαι >ταῖς μιαραῖς σου ζητήσειν ἐμπλακέντες. σαφῆ καὶ γνώριμα πᾶσι >πρὸς γοῦν τὸν ἑξῆς χρόνον τὰ σά ἐστι σοφίσματα· καὶ οὐδὲ >αὐτὸς ἀνῦσαί τι δυνήσῃ, ἀλλὰ μάτην σχηματιῇ, ἐπιείκειάν τε καὶ >πραότητα λόγων καθυποκρινόμενος ἁπλότητος ὡς εἰπεῖν >προσωπεῖον ἔξωθεν περιτιθέμενος. μάταιον σου τὸ ὅλον τέχνασμα· >αὐτίκα γάρ σε ἡ ἀλήθεια περιστήσεται, αὐτίκα σου τὰς φλόγας ὀ >τῆς θείας δυνάμεως ὡς εἰπεῖν ὄμβρος ἀποσβέσει.