Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

διὰ τούτου τοίνυν γίνεται ἡ καταρχὴ τῆς κατὰ τὴν Ἰουδαίαν αὐξήσεως, ἥτις τὴν προσηγορίαν μετέσχεν (τοῦ ὀνόματος τούτου) ἐξ Ἰούδα, παιδὸς τοῦ Ἰακὼβ τοῦ τετάρτου, οὑ καὶ (. . . . . . . . . . . . . . . .) κέκληται διὰ τὸ ἐξ αὐτοῦ τὸ βασιλικὸν γένος (γεγεννῆσθαι.

Ἁβραὰμ) μετοικεῖ τῆς Μεσοποταμίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ἑκατοντούτης γενόμενος (γεννᾷ τὸν Ἰσαάκ· ὁ δὲ Ἰσαὰκ ἐτῶν) γενόμενος ξ τὸν Ἰακώβ· ὁ δὲ Ἰακὼβ ἐτῶν πݲζݲ γεννᾷ τὸν Λευΐ· ὁ δὲ Λευῒ ἐτῶν γεννᾷ τὸν Καάθ· ὁ δὲ Καὰθ ἐτῶν (ἐγένετο γݲ), ἡνίκα τῷ Ἰακὼβ εἰς Αἴγυπτον.

γίνεται τοίνυν πᾶς ὁ χρόνος, ὃν παρῴκησεν [*](3f Hinweis auf eine der exegetischen Schriften, s. A. Bauer TU XIX 1 S. 158 — 4 — S. 288, 6 Analyse dieses aus Hippolyts Χρονικά geflossenen Abschnittes bei Bauer S. 158ff — 7f vgl. Hippolyt Περὶ τοῦ Ἀντιχρίστου 6 S. 7 23 — 25 Ach. τοῦ μὲν οὖν κυρίου καὶ σωτῆρος Χριστοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ διὰ τὸ βασιλικὸν καὶ ἔνδοξον ὡς λέοντος προκεκηρυγμένου (Gen. 49, 9; Apok. 5, 5). Hippolyt Über die Segnungen Jakobs TU 3. Reihe VIII 1 S. 32, 25 — 8 — 10 Liber generationis in Fricks Chronica minora S. 36, 17: Abraham autem erat ann. LXXV, quo tempore dixit illi deus ut exiret de terra sua et de domo patris sui et veniret in terram Chanaan. 38, 1 conversatus est autem Abraham in terra Chanaan ann. XXV et genuit Isaac. Auch die folgende Liste läuft dem generationis parallel) [*](1 〈κελεύσαντος〉 τοῦ We. <Ἀβραὰμ κελεύσαντος> τοῦ θεοῦ Cruice ἐκ Volkmar, Hipp., Zürich 1855 S. 163 1: εἰς Ρ 3 κατὰ τὸ λεπτομερὲς We. 4 (Abraham) We.: τοῦτο Ρ 6ff alle Lücken, über die Miller sehr Zahlenangaben macht, ließ der Schreiber frei, fand sie also schon in seiner Da er schwerlich die Buchstaben genau gezählt hat, bleibt der der Ergänzungen unsicher 6 (τοῦ ὀνόματος) Roeper, τού τ habe ich Spatium von 13—14 Buchst. P, τῶν Ἰουδαίων Volkmar, Hipp. S. 163 1 7 17 Buchst. P: ἐπωνυμία λέων Volkmar S. 163 1 (Gen. 49, 9), λέων ἡ προσηγορία? We., vgl. Testimonia, + Ἰσραὴλ τὸ ὄνομα Gö., κληρονομία αὕτη 8 ( ) Roeper, Spatium 17 Buchst. Ρ, darum habe ich γεγεννῆσθαι statt Roepers εἶναι geschrieben 9 32 — 34 Buchst. Ρ: ἐκ πόλεως Χαρρὰν ἐτῶν γενόμενος οݲεݲ, (ähnlich Liber gen.) Roeper (1. Hälfte) und Gö. (2. Hälfte) 10 ( ) Gö., Spatium 9 Buchst. Ρ 11 πݲζݲ P: πݲςݲ Miller Gö., doch s. 12 Spatium 11 Buchst. Ρ γݲ Frick a. a. Ο. S. 439, 19, Bauer a. a. O.: δݲ)

ὧν καὶ τὰ ὀνόματα ἐκτεθείμεθα ἐν βίβλοις, μηδὲ τοῦτο παραλιπόντες κατὰ τόπον, βουλόμενοι τοῖς φιλομαθέσιν ἐπιδεικνύναι ἣν ἔχομεν στοργὴν περὶ τὸ θεῖον τήν τε ἀδίστακτον γνῶσιν, ἣν ἐν πόνοις κεκτήμεθα περὶ τὴν ἀλήθειαν.

τούτου δὲ τοῦ Ἕβερ γίνεται πατὴρ Σαλά, τούτου δὲ Καϊνάν, δὲ Ἀρφαξάδ, οὗ γίνεται Σήμ, τούτου δὲ Νῶε, ἐφ᾿ οὗ ὁ κατὰ πάντα κόσμον γίνεται κατακλυσμός, οὑ οὔτε Αἰγύπτιοι οὔτε Χαλδαῖοι οὔτε Ἕλληνες μέμνηνται, οἷς κατὰ τόπους οἵ τε ἐπὶ τοῦ Ὠγύγου καὶ Δευκαλίωνος γεγένηνται κατακλυσμοί. εἰσὶν οὖν καὶ ἐπὶ τούτου γενεαὶ εݲ, ἔτη υݲABBREVεݲ.

οὗτος εὐσεβέστατος γενόμενος καὶ θεοφιλὴς γυναικὶ καὶ τέκνοις καὶ ταῖς τούτων τρισὶ γυναιξὶ διέφυγε τὸν γενόμενον κατακλυσμὸν ἐν κιβωτῷ διασωθείς, ἡς καὶ τὰ μέτρα καὶ τὰ λείψανα, καθὼς ἐκτεθείμεθα, ἕως νῦν ἀποδείκνυται ἐν ὄρεσιν Ἀραρὰδ καλουμένοις, οὐσι πρὸς τὴν τῶν Ἀδιαβηνῶν χώραν. ἐνιδεῖν οὗν ἔστι τοῖς φιλοπόνως ἱστορεῖν βουλομένοις, ὡς φανερῶς ἐπιδέδεικται τὸ τῶν θεοσεβῶν γένος ἀρχαιότερον <ὂν> πάντων Χαλδαίων, Αἰγυπτίων, Ἑλλήνων. τί δὲ καὶ τοὺς ἐπάνω τοῦ Νῶε καὶ θεοσεβεῖς [*](5f ἐν ἑτέραις βίβλοις] Chronik § 200, wo sich S. 100ff Bauer die Völkerliste findet, s. Bauer S. 141. 1523 — 15 über die Summe 495 s. Bauer S. 42 Anm, — 16 f das Citat bezieht sich auf exegetische Schriften (Bauer S. 161) s. Danielcommentar IV 24, arabisches Fr. IV S. 90f Ach. — vgl. Josephue Alt. I § 92 N. ἐκεῖ γὰρ ἀνασωθείσης τῆς λάρνακος ἔτι νῦν αὐτῆς τά λείψανα ἐπιδεικνύουσι — 20f u. S. 187, 22 bei Josephus C. Apion. § 8. 14. 28. 215 N. rangieren noch Ägypter und Chaldäer an Alter ihrer Geschichte und Überlieferung neben) [*](1 τῇ > Miller 2 πατὴρ Bunsen I 399 (1 108), Spatium 4 Buchst. Ρ 3 σερούρ Ρ 3f < > Bunsen 4 Spatium 27 — 29 Buchst. P: τοὺς ἀπὸ Σὴμ γενομένους (Gen. 10, 21) Roeper, τοὺς Ἰουδαίους· ἐπὶ δὲ τοῦ Φαλὲγ ἐγένετο ἡ τῶν ἐθνῶν διασπορά Bunsen, ἐπὶ | δὲ τοῦ Φαλὲγ διεσπάρησαν οἱ ἄνθρωποι We., vgl. Hippolyts Chronik S. 100 Bauer 5 ἐκτεθήμεθα Ρ 6 παραλιπόντες κατὰ τόπον Gö.: καταλιπόντες, κατὰ τρόπον Ρ βουλόμενος Ρ 7 τε Gö.: δὲ Ρ Ρ 10 ἀφὰξδ, durch das 2. α scheint später mit hellerer Tinte ρ zu sein Ρ 12 οἵ τε Miller: ὅτε Ρ 13 τούτου (Eber) Bauer brieflich καὶ bezieht sich auf § 42 der Chronik): τούτων P 16f τὰ μέτρα σαφῶς ἐκτεθείμεθα καὶ τὰ λείψανα ἕως νῦν ἀποδείκνυται Scott 20 + ὂν Sauppe, vgl. S. 287, 4)

Ἀλλ᾿ ἐπεὶ οὐκ ἄλογον δοκεῖ ἐπιδεῖξαι ταῦτα τὰ περὶ σοφίαν ἠσχολημένα ἔθνη μεταγενέστερα ὄντα τῶν θεὸν σεβασάντων, εὔλογον εἰπεῖν καὶ πόθεν τὸ γένος αὐτοῖς καὶ πότε μετοικήσαντες ταύταις τοῖς χώραις, οὐ τὸ ὄνομα ἐξ αὐτῶν τῶν χωρῶν μετέσχον, ἀλλ᾿ αὐτοὶ προσεποίησαν ἐκ τῶν πρώτως ἀρξάντων καὶ κατοικησάντων.

γίνονται τῷ Νῶε τρεῖς παῖδες Σήμ, Χάμ, Ἰάφεθ· ἐκ τούτων πᾶν γένος ἀνθρώπων πεπλήθυνται καὶ πᾶσα χώρα κατοικεῖται· ῥῆμα γὰρ θεοῦ ἐπ’ αὐτοὺς ἴσχυσεν εἰπόντος· »αὐξάνεσθαε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν«. τοσοῦτον δυνηθέντος ἑνὸς ῥήματος γεννῶνται ἐκ τῶν τριῶν παῖδες κατὰ γένος οβ, ἐκ μὲν τοῦ Σὴμ κݲεݲ, ἐκ δὲ Ἰάφεθ ιݲεݲ, ἐκ δὲ τοῦ Χὰμ λβ.

τῷ δὲ Χὰμ γίνονται παῖδες ἐκ τῶν προειρημένων λݲβݲ οὗτοι· Χαναάν, ἐξ οὑ Χαναναῖοι, Μεστραείμ, ἐξ Αἰγύπτιοι, Χοῦς, ἐξ οὑ Αἰθίοπες, Φούδ, ἐξ οὑ Λίβυες. οὗτοι τῇ κατ αὐτοὺς φωνῇ ἕως νῦν τῇ τῶν προγόνων προσηγορίᾳ καλοῦνται· εἰς δὲ τὸ Ελληνικὸν οἷς νῦν ὀνόμασι κέκληνται ὀνομάζονται.

εἰ δὲ μηδὲ τὸ οἰκεῖσθαι τὰς τούτων χώρας πρότερον ἦν μηδὲ ἀρχὴ γένους ἀνθρώπων δείκνυται, οὑτοι δὲ υἱοὶ τοῦ Νῶε ἀνδρὸς γίνονται θεοσεβοῦς, ὃς καὶ αὐτὸς μαθητὴς γεγένηται ἀνδρῶν θεοσεβῶν, οὑ χάριν διέφυγε πολλὴν ὕδατος πρόσκαιρον ἀπειλήν, πῶς οὐ προγενέστεροι ἠσαν <οἱ> θεοσεβεῖς πάντων Χαλδαίων, Ἑλλήνων, ὧν πατὴρ ἐκ τοῦ[του] Ἰάφεθ γεννᾶται, ὄνομα Ἰωύαν, οὗ Ἕλληνες καὶ Ἴωνες;

εἰ δὲ τὰ περὶ φιλοσοφίαν ἀπασχοληθέντα ἔθνη πολλῷ μεταγενέστερα τοῦ τῶν θεοσεβῶν γένους καὶ κατακλυσμοῦ πάντως δείκνυται, πῶς οὐχὶ καὶ βάρβαρα καὶ ὅσα ἐν κόσμῳ [*](10 Gen. 1, 28 — 12 οݲβݲ ebenso S. 286, 5, vgl. Bauer S. 48f 13—15 vgl. Hippolyts Chronik S. 66 und Jos. Alt. I § 130—134 N., s. Bauer — 16 bis Schluß des Buches ediert Bunsen, Analecta 1 381ff — 23f Chronik 60 S. 50 Bauer Ἰωύαν, ἀφ’ οὗ Ἕλληνες καὶ Ἴωνες) [*](1 τῆς > Gö. 5 <ἐν> ταύταις Sauppe 6 οὐ] οὗ Ρ 11 οὗτοι Ρ Χαναάν Miller: χάριν so Ρ Μεστραείμ Hippolyt, Chronik 110. 111 S. 68 Bauer: μετραείμ Ρ, Μεσραΐμ Gö. 15 <ἐν> τῇ We. 18 μήτε — μήτε We. ἀρχὴ We.: ἀρχὴν Ρ γένους P: γένος Miller 21 ἀπειρὴν corr. in ἀπειλὴν Ρ 22 + οἱ Sauppe, vgl. S. 286, 20 23 τοῦ Bauer S. 50: τούτου Ρ ἰαφθέθ corr. in ἰαφέθ Ρ 24 φιλοσοφίαν ἀπασχοληθέντα We., vgl. Ζ. 3f: φιλοσοφίας ἀναπασχοληθέντα Ρ (αν Correctur der ας), φιλοσοφίας ἐναπασχοληθέντα Miller 25f κατακλυσμοῦ Miller: κατὰ λογισμοῦ Ρ 26 πάντως Bunsen: παντὸς Ρ)

τούτου τοίνυν τοῦ λόγου κρατήσαντες μάθετε Ἕλληνες, Αἰγύπτιοι, Χαλδαῖοι καὶ πᾶν γένος ἀνθρώπων, τί τὸ θεῖον καὶ <τίς> ἡ τούτου δημιουργία, παρ᾿ ἡμῶν τῶν φίλων τοῦ θεοῦ καὶ μὴ κομπολόγως τοῦτο ἠσκηκότων, ἀλλ’ ἐν ἀληθείας γνώσει καὶ ἀσκήσει σωφροσύνης εἰς ἀπόδειξιν αὐτοῦ λόγους ποιουμένων.

Θεὸς εἷς, ὁ πρῶτος καὶ μόνος καὶ ἁπάντων ποιητὴς κύριος, σύγχρονον ἔσχεν οὐδέν, οὐ χάος ἄπειρον, οὐχ ὕδωρ ἀμέτρητον ἢ γῆν στερράν, οὐχὶ ἀέρα πυκνόν, οὐ πῦρ θερμόν, οὐ πνεῦμα λεπτόν, οὐκ οὐρανοῦ μεγάλου κυανέαν ὀροφήν· ἀλλ’ ἦν εἷς μόνος ἑαυτῷ, ὃς θελήσας ἐποίησε τὰ ὄντα οὐκ ὄντα πρότερον, πλὴν ὅτι ἠθέλησε ποιεῖν ὡς ἔμπειρος ὢν τῶν ἐσομένων· πάρεστι γὰρ αὐτῷ καὶ πρόγνωσις.

διαφόρους δὲ τοῖς ἐσομένοις ἀρχὰς πρότερον πῦρ καὶ πνεῦμα, ὕδωρ καὶ γῆν, ἐξ ὧν διαφόρων τὴν ἑαυτοῦ ἐποίει, καὶ τὰ μὲν μονοούσια, τὰ δὲ ἐκ δύο, τά δὲ ἐκ τριῶν, τὰ δὲ ἐκ τεσσάρων συνεδέσμει.

καὶ τὰ μὲν ἐξ ἑνὸς ἀθάνατα ἠν — λύσις γὰρ οὐ παρακολουθεῖ· τὸ γὰρ ὲν οὐ λυθήσεται πώποτε —, τὰ δὲ ἐκ δύο ἢ τριῶν ἢ τεσσάρων λυτά, διὸ καὶ θνητὰ ὀνομάζεται· θάνατος γὰρ τοῦτο κέκληται, ἡ τῶν δεδεμένων λύσις.

ἱκανὸν οὖν νῦν τοῖς εὖ φρονοῦσιν ἀποκεκρίσθαι, οἵ, εἰ φιλομαθήσουσι καὶ τὰς τούτων οὐσίας καὶ τὰς αἰτίας τῆς κατὰ πάντα δημιουργίας ἐπιζητήσουσιν, εἴσονται ἐντυχόντες ἡμῶν βίβλῳ περιεχούσῃ Περὶ τῆς τοῦ παντὸς οὐσίας·

τὸ δὲ νῦν ἱκανὸν [εἶναι] ἐκθέσθαι τὰς αἰτίας, ἃς οὐ γνόντες Ελληνες κομψῷ τῷ λόγῳ τὰ μέρη τῆς κτίσεως ἐδόξασαν τὸν κτίσαντα ἀγνοήσαντες· ὧν ἀφορμὰς σχόντες οἱ αἱρεσιάρχαι ὁμοίοις [*](1 bis Schluß des Buches ediert Wordsworth a. a. Ο. S. 276ff — 8 G. 10 S, 50, 27 μηδὲν ἔχων ἑαυτῷ σύγχρονον 50, 30 L. — 16—19 vgl. Plato, S. 41 AB — 22f vgl. über diese Schrift und ihre verschiedene Betitelung (περὶ τῆς τοῦ παντὸς αἰτίας) Harnack, Gesch. der altchristl. Litt. I 622 — 24 vgl. Röm. 1, 21) [*](2 μάθετε Hare bei Bunsen, Hipp. I 399 (I 109): μαθηταὶ Ρ 3 + τίς Bunsen 4 κομπολόγως Miller: κομπολόγω Ρ, κομπῷ λόγω? Gö., oder κομψῷ λόγῳ Scott (vgl. Ζ. 24), doch s. S. 292, 14 5 ἐν Sauppe: ἢ Ρ 6 + ὠριγένης καὶ ὠριγένους δόξα rot Ρ 10 ὀροφὴν Scott: μορφήν Ρ 11 ὅτι Gö.: ὅτε Ρ 13 δὲ Gö.: τε P 19 οὖν <οἶμαι> Gö. εἶναι ἱκανὸν Roeper <οἶμαι> εἶναι Bunsen, + δοκεῖ oder νομίζω γνῶντες Ρ, aber ω irgendwie geändert 24 κομπῷ? Gö. 25 Wordsworth ὁμοίοις] οἰκείοις Scott)