Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

καὶ λέξις τούτου ἐμφανεστάτη ἐστὶν ἐν τῇ Πολιτείᾳ, ἐν ᾖ φησιν· »πάλιν δὲ αὖ τολμᾶτε λέγειν ὡς αἰσχρὸν καὶ θεομισὲς ἡ κακία· πῶς οὖν δή τις τὸ τοιοῦτον κακὸν αἱροῖτ᾿ ἄν; ἥττων ὃς ἂν ᾖ, φατέ, τῶν ἡδονῶν. οὐκοῦν καὶ τοῦτο ἀκούσιον, εἴπερ τὸ νικᾶν ἑκούσιον; ὥστε ἐκ παντὸς λόγου τό γε ἀδικεῖν ἀκούσιον <ὁ> λόγος αἱρεῖ«.

ἀντιτίθεται δέ τις αὐτῷ πρὸς τοῦτο· διὰ τί οὖν κολάζονται, εἰ ἀκουσίως ἁμαρτάνουσιν; ὁ δὲ λέγει, ἕνα ἵνα τε αὐτὸς ὅτι τάχιστα ἀπαλλαγῇ κακίας καὶ κόλασιν ὑπόσχῃ — τὸ γὰρ κόλασιν ὑποσχεῖν οὐ κακὸν ἀλλὰ ἀγαθόν, εἴπερ μέλλει μέλλει κάθαρσις τῶν κακῶν γίνεσθαι — καὶ ἵνα μηδὲν ἁμαρτάνωσιν οἱ λοιποὶ ἀκούοντες ἄνθρωποι, ἀλλὰ φυλάσσωνται τὴν τοιαύτην πλάνην.

κακοῦ δὲ φύσιν οὔτε ὑπὸ θεοῦ γενέσθαι οὔτε καθ’ αὑτὴν ὑπόστασιν ἔχειν, ἀλλὰ κατ ἐναντίωσιν καὶ παρακολούθησιν τοῦ ἀγαθοῦ γενέσθαι, ἢ καθ᾿ ὑπερβολὴν ἢ κατὰ μείωσιν, ὡς περὶ τῶν ἀρετῶν προείπομεν. ὁ μὲν οὐν Πλάτων, καθὼς προείπομεν, συναγαγὼν τὰ τρία μέρη τῆς κατὰ πάντα φιλοσοφίας οὕτως ἐφιλοσόφησεν.

Ἀριστοτέλης τούτου γενόμενος ἀκροατὴς εἰς τέχνην τὴν φιλοσοφίαν ἤγαγεν καὶ λογικώτερος ἐγένετο, τὰ μὲν στοιχεῖα τῶν πάντων ὑποθέμενος οὐσίαν καὶ συμβεβηκός’ τὴν μὲν οὐσίαν μίαν τὴν πᾶσιν ὑποκειμενην, τὰ δὲ συμβεβηκότα ἐννέα· ποσόν, ποιόν, πρὸς τί, ποῦ, πότε, ἔχειν, κεῖσθαι, ποιεῖν, πάσχειν.

τὴν μὲν οὖν οὐσίαν τοιαύτην εἶναι, οἷον θεόν, ἄνθρωπον καὶ ἕκαστον τῶν τῷ ὁμοίῳ λόγῳ ὑποπεσεῖν δυναμένων. περὶ δὲ τὰ συμβεβηκότα θεωρεῖται τὸ μὲν ποιόν. οἷον λευκὸν μέλαν· τὸ δέ ποσόν, οἷον δίπηχυ τρίπηχυ· τὸ δὲ πρὸς τί, οἷον πατὴρ υἱός· τὸ δὲ ποῦ, οἷον Ἀθήνησι Μεγαροῖ· τὸ δὲ πότε, οἷον ἐπὶ τὴς δεκάτης ὀλυμπιάδος· τὸ δὲ ἔχειν, οἷον κεκτῆσθαι· τὸ δὲ ποιεῖν, οἷον γράφειν καὶ ὅλως ἐνεργεῖν τι· τὸ δὲ κεῖσθαι, οἷον τὸ δὲ πάσχειν, οἷον τύπτεσθαι.

ὑποτίθεται καὶ αὐτὸς τὰ μὲν μεσότητα ἔχειν, τὰ δὲ ἄμεσα εἶναι, ὡς εἴπομεν καὶ περὶ τοῦ Πλάτωνος. καὶ σχεδὸν τὰ πλεῖστα τῷ Πλάτωνι σύμφωνός ἐστιν πλὴν τοῦ περὶ ψυχῆς δόγματος.

ὁ μὲν γὰρ Πλάτων ἀθάνατον, ὁ δὲ Ἀριστοτέλης ἐπιδιαμένειν καὶ μετὰ ταῦτα καὶ ταύτην ἐναφανίζεσθαι τῷ πέμπτῳ σώματι, ὃ ὑποτίθεται εἶναι μετὰ τῶν ἄλλων τεσσάρων, τοῦ τε πυρὸς καὶ τῆς γῆς καὶ τοῦ ὕδατος καὶ τοῦ ἀέρος λεπτότερον, οἷον πνεῦμα.

ὁ μὲν οὖν Πλάτων μόνα ἀγαθὰ ὄντως τά περὶ ψυχὴν εἶναί φησιν καὶ ἀρκεῖν πρὸς τὴν εὐδαιμονίαν· ὁ δὲ Ἀριστοτέλης τριγένειαν τῶν ἀγαθῶν εἰσάγει καὶ λέγει μὴ εἶναι τέλειον τὸν σοφόν, ἐὰν μὴ παρῇ αὐτῷ καὶ τὰ τοῦ σώματος ἀγαθὰ καὶ τὰ ἐκτός, ἅ ἐστι κάλλος ἰσχὺς εὐαισθησία ἀρτιότης· τά δὲ ἐκτὸς πλοῦτος εὐγένεια δόξα δύναμις εἰρήνη φιλία. τὰ δὲ ἐντὸς περὶ ψυχήν, καθὼς καὶ Πλάτωνι [*](1—19 Cedr. 281, 11—282, 5 δέκατος Ἀριστοτέλης. οὖτος ἀκρ. Πλάτωνος εἰς τέχνην - πνεῦμα — 13 εἴπομεν] S. 22, 3 — 20ff vgl. Arius Didymus bei Joh. Stob. II 124, 19 ff. 129, 6 ff fStrache a. a. 0. S. 35 ff) und Diog. Laert. V 30 — 24 vgl. S. 22, 6) [*](3 ὑποθ.] + καὶ, dann getilgt Β οἶον τὴν οὐσίαν καὶ τὸ συμβεβηκός Cedr. τὴν 2] τοῖς Cedr. 4 ποσόν — 5 πάσχειν > Cedr., folgt καὶ τὴν μὲν 6 θεόν] + καὶ Cedr. 6f ἄνθρωπον καὶ ζῷον, περὶ ἃ καὶ τὰ συμβεβηκότα Cedr. 8 τρίπτηχυ] + καὶ διπλάσιον καὶ ἥμισυ καὶ μεῖζον Cedr. 9 Ἀθήνησι Μεγάροισι Μεγάροις Cedr., Μεγαροῖ Roeper) L O Cedr.: Μεγάροισιν Ἀθήνησιν Β 11 τὸ δὲ κεῖσθαι σθαι— κατακεῖσθαι muBte Ζ. 10 nach κεκτῆσθαι stehen. Cedr. hat ποιεῖν — πάσχειν — ἔχειν — κεῖσθαι und manche Abweichungen und Zusätze 15 ψυχῆς Cedr. (Menage): ψυχὴν HSS 16 ταῦτα αὐτὴν συναφανίζεσθαι Cedr. 18 τοῦ τε — λεπτότερον > Cedr. 19 μὲν αὖ Roeper 23 ἀναισθησία Ο 24 εἰρήνη φιλία, nach Stob. II S. 129, 15. 16 W., Roeper: ἐρρωμένη φίλων HSS)

τὰ δὲ κακά φησι καὶ οὗτος κατ’ ἐναντίωσιν τῶν ἀγαθῶν γενέσθαι καὶ εἶναι ὑπὸ τὸν περὶ σελήνην τόπον, ὑπὲρ δὲ σελήνην μηκέτι. τὴν δὲ ψυχὴν τὴν μὲν ὅλου τοῦ κόσμου ἀθάνατον εἶναι καὶ αὐτὸν τὸν κόσμον ἀίδιον, τὴν δὲ καθ’ ἕκαστον, ὡς προείπομεν, ἀφανίζεσθαι.

οὗτος μὲν οὖν ἐν τῷ Λυκείῳ ποιούμενος τὰς διατριβὰς ἐφιλοσόφει· ὁ δὲ Ζήνων ἐν τῇ Ποικίλῃ στοᾷ. ἐκτήσαντο δὲ οἱ μὲν ἀπὸ τοῦ Ζήνωνος ἀπὸ τοῦ τόπου τὸ ὄνομα, τουτέστιν ἀπὸ τῆς στοᾶς, Στωϊκοὶ κληθέντες· οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους ἀπὸ τοῦ ἔργου. ἐπειδὴ γὰρ περιπατοῦντες ἐν τῷ Λυκείῳ ἐζήτουν, διὰ τοῦτο Περιπατητικοὶ ἐκλήθησαν. ταῦτα μὲν οὐν καὶ ὁ Ἀριστοτέλης.

Στωϊκοὶ καὶ αὐτοὶ μὲν ἐπὶ τὸ συλλογιστικώτερον τὴν φιλοσοφίαν ηὔξησαν καὶ σχεδὸν ὄροις περιέλαβον ὁμόδοξοι γενόμενοι ὅ τε Χρύσιππος καὶ Ζήνων, οἳ ὑπέθεντο καὶ αὐτοὶ ἀρχὴν μὲν θεὸν τῶν πάντων, σῶμα ὄντα τὸ καθαρώτατον, διὰ πάντων δὲ διήκειν τὴν πρόνοιαν αὐτοῦ.

καὶ αὐτοὶ δὲ τὸ καθ’ εἱμαρμένην εἶναι πάντα διεβεβαιώσαντο παραδείγματι χρησάμενοι τοιούτῳ, ὅτι ὥσπερ ὀχήματος ἐὰν ᾐ ἐξηρτημένος κύων, ἐὰν μὲν βούληται ἕπεσθαι, καὶ ἕλκεται καὶ ἕπεται, ποιῶν καὶ τὸ αὐτεξούσιον μετὰ τῆς ἀνάγκης οἷον τῆς εἱμαρμένης· ἐὰν δὲ μὴ βούληται ἔπεσθαι, πάντως ἀναγκασθήσεται· τὸ αὐτὸ δή που καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων· καὶ μὴ βουλόμενοι γὰρ ἀκολουθεῖν ἀναγκασθήσονται πάντως· εἰς τὸ πεπρωμένον εἰσελθεῖν.

τὴν δὲ [*](2f S. zu VII 19, 2 — 3—5 Cedr. 282,5 — 7 τὴν γὰρ ψυχὴν ὅλου — — 5 — 11 S. die Parallelen Dox. ρ. 246, Tertall. Apol. c. 3 und den Anfang der Commentare von Simplicius, Johannes Philoponus, Ammoniua zu Arist. Kategorien; Clemens Strom. VII lOS S. 76, 20ff St.— 7—11 frei excerpiert Cedr. — 14—16 vgl. V. Arnim, Stoicorum fragm. I p. 41 fr. 153 —14 —17. 22—S. frei excerpiert Cedr. 282, —18 — 16—21 v. Ai-nim a. a. 0. II 284 fr. vgl. Kleanthes fr. 527 Arnim — 22—S. 26, 4 vgl. v. Arnim, Stoic. fr. p. 223 fr. 807) [*](3f ψυχὴν ὅλου τοῦ κόσμου Cedr. τὴν μὲν Roeper: τοῦ μὲν HSS 9 γὰρ καὶ Τ 12 περὶ (τῶν O) στωικῶν Β Ο 12 οἱ δὲ στωικοὶ Τ 15 δίκην Τ 16 πάντα Τ: τὰ πάντα (εἶναι>) Cedr., πάντη 18 ἕπεσθαι Λ·αὶ μὴ καὶ ἕπεται ἑκών Alenage zu Diog. VII 149, danach ἕπεται <ἑκών> Wolf 19 f τῆς εἱμαρμένης > Roeper 20—22 Τ hat im Texte folgende Paraphrase: δὲ μὴ βούληται, πάντως ἕλκεσθαι αὐτὸν ἀνάγκη. οὔτως καὶ οἱ ἄνθρωποι ἐὰν μὴ ἕποιντο (lies μὲν ἕπωνται) τῇ εἱμαρμένῃ, δοκοῦσιν αὐτεξούσιον (lies αὐτεξούσιοι) εἶναι σωζομένου καὶ τοῦ λόγου τῆς εἱμαρμένης, ἐὰν δὲ μὴ βούλωνται ἕπεσθαι. πάντως ἀναγκασθήσονται εἰς τὸ πεπρωμένον εἰσελθεῖν 22 ἐλθεῖν Usener)

προσδέχονται δὲ ἐκπύρωσιν ἔσεσθαι καὶ κάθαρσιν τοῦ κόσμου τούτου, οἱ μὲν παντός, οἱ δὲ μέρους, καὶ κατὰ μέρος δὲ αὐτὸν καθαίρεσθαι λέγουσιν· καὶ σχεδὸν τὴν φθορὰν καὶ τὴν ἐτέρου ἐξ αὐτῆς γένεσιν κάθαρσιν ὀνομάζουσιν.

σώματα δὲ πάντα ὑπέθεντο, καὶ σῶμα διὰ σώματος μὲν χωρεῖν, ἀλλὰ † ἀνάστασιν εἶναι καὶ πεπληρῶσθαι πάντα καὶ μηδὲν εἶναι κενόν. ταῦτα καὶ οἱ Στωϊκοί.

Ἐπίκουρος δὲ σχεδὸν ἐναντίαν πᾶσι δόξαν ἔθετο. ἀρχὰς μὲν τῶν ὄλων ὐπέθετο ἀτόμους καὶ κενόν, κενὸν μὲν οἷον τόπον τῶν - ἐσομένων, ἀτόμους δὲ τὴν ὕλην, ἐξ ἧς τὰ πάντα.

ἐκ δὲ τῶν ἀτόμων συνελθουσῶν γενέσθαι καὶ τὸν θεὸν καὶ τὰ στοιχεῖα καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα καὶ ζῷα καὶ ἄλλα, ὡς μηδὲν μήτε γίνεσθαι μήτε συνεστάναι, εἰ μὴ ἐκ τῶν ἀτόμων εἴη. τὰς δὲ ἀτόμους τὰ λεπτομερέστατα σώμαθ᾿, ὧν οὐκ ἂν γένοιτο κέντρον οὐδὲ σημεῖον οὐδὲν οὐδὲ διαίρεσις οὐδεμία, ἴφη εἶναι διὸ καὶ ἀτόμους αὐτὰς ὠνόμασεν.

τὸν δὲ θεὸν ὁμολογῶν εἶναι ἀίδιον καὶ ἄφθαρτόν φησι μηδενὸς προνοεῖν, καὶ ὅλως πρόνοιαν μὴ εἶναι μηδὲ εἱμαρμένην, ἀλλὰ πάντα κατὰ αὐτοματισμὸν γίνεσθαι. καθῆσθαι γὰρ τὸν θεὸν ἐν τοῖς μετακοσμίοις οὕτω καλουμένοις ὑπ᾿ [*](2—4 vgl. Dox. 587, 19. 014, 10ff — 4—7 vgl. ν. Arnim, Stoic. fr. fr. 598 — 7—9 vgl. v. Arnim. Stoic. fr. II p. 152 fr. 469 — 10—S. 27 excerpiert Cedr. 282, 19—283, 14 — 15—17 Epicurea ed. Ueener p. 191 — 17—S. 27, 3 Epicm-ea p. 240, 30—241) [*](1 ψυχὴν] σελήνην Cedr. ἀθάνατον εἶναι HSS Cedr.: μένειν μετὰ θάνατον Roeper ἀθάνατον εἶναι σῶμα δέ, καὶ Diels σῶμα δὲ λέγουσι Cedr.) 3 καὶ] + μὴ Τ 4 ἐμπύρωσιν Ο καθάρσιον HSS, verb. Roeper 8 μὴ χωρεῖν HSS, verb. Gö. ἀντιπαρέκτασιν (nach Alexander De mixtione S. 210, 29. 217, 9 Dox. 403, 24; Diog. Laert. VII 151) wohl richtig Diels, ἀνάκλασιν Ritter, ἀντίστασιν Salvinius, ἀντίτασιν Usener, ἀποκατάστασιν ν. Arnim 9 καινόν Τ 11 τὸν τόπον Cedr. 12 δὲ 1 > Cedr. 13 συνελθουσῶν Cedr. (Roeper): HSS στοιχεῖα καὶ Cedr.: στοιχεῖα Τ, στοιχεῖα πάντα καὶ HSS στοιχεῖα καὶ τοὺς κόσμους καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα Roeper. 13f καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς Cedr. 14 καὶ ζῷα καὶ ἄλλα > Cedr. μήτε 1 Cedr.: > HSS γενέσθαι Cedr. ἑστάναι Cedr. 15 εἴη] ἦν Cedr. 15 f ἀτόμους δὲ λέγουσι τὸ λεπτομερέστερον καὶ μεθ’ ὦν Cedr. τὰ λεπτομερέστατα σώμαθ’ ὦν (s. Cedr.) οὐκ Usener: τὸ λεπτομερέστατον καὶ μεθ’ οὗ HSS (Roeper setzt nur ἐφ’ oder καθ’ statt μεθ᾿ ein) 16 οὐδὲν > Usener 19 αὐτοματισμὸν κατ᾿ > Τ, 20 καθεῖσθαι ΒΟ καλουμένοις Cedr. (Gronov): καλουμένου L, καλούμενον BOT)

οἶς ἀκόλουθον καὶ τὸν περὶ τῶν σοφῶν ἀνδρῶν πεποίηται λόγον, λέγων τὸ τέλος τῆς σοφίας εἶναι ἡδονήν. ἄλλοι δὲ ἄλλως τὸ ὄνομα τῆς ἡδονῆς ἐξέλαβον· οἱ μὲν γὰρ τὴν κατὰ τὰς θνητὰς ἐπιθυμίας, οἱ δὲ τὴν ἐπὶ τῇ ἀρετῇ ἡδονήν.

τὰς δὲ ψυχὰς τῶν ἀνθρώπων λύεσθαι ἄμα τοῖς σώμασιν, ὥσπερ καὶ συγγεννᾶσθαι αὐτοῖς τίθεται· αἷμα γὰρ αὐτὰς εἶναι, οὗ ἐξελθόντος ἣ τραπέντος ἀπόλλυσθαι ὅλον ἄνθρωπον· ᾧ ἀκολουθεῖ μήτε κρίσεις εἶναι ἐν Ἅιδου μήτε δικαστήρια, ὡς ὅ τι ἂν δράσῃ τις ἐν τῷ βίῳ τούτῳ καὶ διαλάθῃ ἀνεύθυνον εἶναι παντελῶς. οὕτως οὐν καὶ ὁ Ἐπίκουρος.