Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Πλάτων ἀρχὰς εἶναι τοῦ παντὸς θεὸν καὶ ὕλην καὶ παράδειφμα· θεὸν μὲν τὸν ποιητὴν καὶ διακοσμήσαντα τόδε τὸ πᾶν κοὶ προνοούμενον αὐτοῦ· ὒλην δὲ τὴν πᾶσιν ὑποκειμένην, ἢν καὶ δεξαμενὴν καὶ Μήνην καλεῖ, ἐξ ἡς διακοσμηθείσης γενέσθαι τὰ τέσσαρα στοιχεῖα, ἐξ ὡν συνέστηκεν ὁ κόσμος, πυρὸς ἀέρος γῆς ὕδατος, ἐξ ὡς καὶ τὰ ἄλλα πάντα συγκρίματα καλούμενα, ζῷά τε καὶ φυτά, συνεστηκέναι·

τὸ δὲ παράδειγμα τὴν τὴν τοῦ θεοῦ εἶναι, ὂ καὶ ἰδέαν καλεῖ οἶον είκόνισμά τι ᾠ προσέχων ἐν τῇ ψυχῇ ὁ θεὸς τὰ πάντα ἐδημιούργει.

τὸν μὲν θεόν φησιν ἀσώματόν τε καὶ ἀνείδεον καὶ μόνοις σοφοῖς ἀνδράσι καταληπτὸν καταληπτὸν τὴν δὲ ὕλην δυνάμει μὲν σῶμα, ἐνεργείᾳ δὲ οὐδέπω· ἀσχημάτιστον γὰρ αὐτὴν οὖσαν καὶ [*](2f vgl. S. 1, 11. 23, 23; Diog. Laert. III 56 — 4 Cedrenus 279, 2. 3 οὐτος παράδειφμα — 4 — S. 23, 24 zugrunde liegt ein Compeudium der platonischen Lehre. Parallelen bieten ’ Eisagoge (Bd. VI des Herraannschen Plato; nach Photius Cod. 48 benutzte Hippolyt den A. in seiner Schrift Περὶ τοῦ παντός), Diogenes Laert. III, Apul. De Piatone et eins dogmate (ich eitlere nach Seiten der Ausgabe von Thomas). Einige wörtliche Parallelen eitlere ich, anderes terial bieten Freudenthals Albinos; Hobein, De Masimo Tyrio, Jena 1895 S. 89 ff; Sinko, De Apulei et Albini doctrinae Platonicae adumhratione, Cracoviae 1905 H. Strache, De Arii Didymi in morali philosophia auctoribus, Berolini 1909, S. 84ff; luvenes dum sumus (Diogenis Laertii Vita Piatonis) Basel 1907 — 4 ff sehr ähnlich Cyrill C. lulian. S. 573 C Migne, s. Dox. S. 10 — — 8 Cedr. 279, — 10 — 6–10. 13–S. 20, 4 vgl. Diog. Laert. III 69. 70 (zwei Principien; Dox. 287 485, 4. 487, 8; Apul. I 5; Iren. II 14, 3 drei Principien) — 7 äus 49 Α πάσης εἶναι γενέσεως ὑποδοχὴν αύτὴν οἶον τιθήνην 53 Α δεξαμενῆς Albinus 8 S. 162, 25ff πανδεχὲς καὶ Μήνην) Dox. S. 308, 5ff — 10 f Albinus 12 S. 167, 8. 9; Seneca Ep. 65, 7. 9 — 10 — 13 Cedrenus 279, 3–6 ὃ καὶ ἔννοιαν τοῦ θεοῦ καὶ καλεῖ — καταληπτόν — 14 f vgl. Albinus 8 S. 162, — 34) [*](1 μηδὲν σύγγραμμα Roeper συγγράμματα so die HSS 3 ὁρίζει, ἐστὶ Roeper: ὁρίζεται HSS 6 πᾶσιν Cedr. (Roeper): πᾶσαν HSS δεαὶ verb. in ἢν καὶ L, ἢν δὴ καὶ Roeper 6f καὶ δεξ. καὶ > Cedr. καὶ δεξ. > 7 τηθήνην HSS 9 ἂπαντα συγκρώματα Τ 10 ἔννοιαν Cedr. ἰδέαν Cedr. (Gronov): ἰδέας HSS 11 εἰκόνισμά τι Cedr.: εἰκονίσματι HSS ᾡ Cedr.: > HSS 11 f ᾡ προσέχων, φησίν, ὁ θ. τὰ π. ἐδημιούργησε Cedr. 12 καὶ τὸν μὲν Cedr. vielleicht richtig τε > Cedr. ἀνείδεον] + καὶ ἄφθαρτον Cedr. 13 + ἀνθρώποις, wieder getilgt Β εἶναι > Cedr. 14 οὔπω B)

τὴν μὲν οὖν ὒλην ἀρχὴν εἶναι καὶ σύγχρονον τῷ θεῷ, ταύτῃ καὶ ἀγένητον τὸν κόσμον· ἐκ γὰρ αὐτῆς συνεστάναι φησὶν αὐτόν. τῷ δὲ ἀγενήτῳ ἀκολουθεῖν πάντως καὶ τὸ ἄφθαερτον. ᾗ δὲ σῶμά τε καὶ ἐκ πολλῶν ποιοτήτων καὶ ἰδεῶν συγκείμενον ὑποτίθεται, ταύτῃ καὶ γενητὸν καὶ φθαρτόν.

τινὲς δὲ τῶν Πλατωνικῶν ἀμφότερα ἔμιξαν χρησάμενοι παραδείφματι τοιούτῳ· ὄτι ὢσπερ ἄμαξα δύναται ἀεὶ διαμένειν ἄφθαρτος κατὰ μέρος ἐπισκευαζομένη, κἄν τὰ μέρη φθείρηται ἑκάστοτε, αὐτὴ δὲ ὁλόκληρος ἀεὶ μένει, τοῦτον τὸν τρόπον καὶ ὁ κόσμος κατὰ μέρη μὲν ἀεὶ φθείρεται, ἐπισκευαζομένων <δὲ> καὶ ἀντανισουμένων τῶν ἀφαιρουμένων ἀίδιος μένει.

τὸν δὲ θεὸν οἱ μὲν ἔνα αὐτὸν αὐτὸν εἴπεῖν ἀγένητον καὶ ἄφθαρτον, ὡς λέγει ἐν τοῖς Νόμοις· ὁ μὲν δὴ θεός, ὥσπερ καὶ ὁ παλαιὸς λόγος, ἀρχήν τε καὶ τελευτὴν καὶ μέσα τῶν ὄντων ἁπάντων ἔχων« — οὔτως ἴνα αὐτὸν τὸν διὰ πάντων κεχωρηκότα ἀποφαίνεται —,

οἱ δὲ καὶ πολλοὺς ἀορίστους, ὂταν λέγῃ· θεοὶ θεῶν, ὡς ἐγὼ δημιουργός τε καὶ πατήρ«· οἱ δὲ καὶ ὡρισμένους, ὂταν λέγῃ·

ὁ μὲν δὴ μέγας ἐν αὐρανῷ Ζεὺς πτηνὸν ἄρμα ἐλαύνων‘, καὶ ὂταν γενεαλογῇ τοὺς Οὐρανοῦ παῖδας καὶ Γῆς. οἱ δὲ συστήσασθαι μὲν αὐτὸν θεοὺς γενητούς, καὶ διὰ μὲν τὸ γεγενῆσθαι, πάντως αὐτοὺς φθαρῆναι ἀνάγκην ἔχειν, διὰ δὲ τὴν [*](2 — 4 Cedrenue 279, 17 — 19 τὴν δὲ ὕλην σύγχρονον τῷ θεῷ καὶ τὸν κόσμον ἀγένητον λέγει τ. κόσμον hinter λέγει Paris.). ἐκ γὰρ τῆς ὔλης συν. - ἄφθαρτον — 3f vgl. S. 21, 10, AlbimisS S. 157, 28 τοῦ ἀγενήτου καὶ ἀφθάρτου ὄντος — 7 über dies und ähnliche Schulbeispiele vom Schiff (Plut. Theseus 23) und vom Meere s. Sokolowski, Sachbegriff und örper . . . . Halle 1902 S. 36 ff 505ff — f Cedrenus 279, 10–12 — 13 Plato, Gesetze IV p. 7 1.5 Ε — 15-S. 21, 1 Cedr. 279 8 αὐτὸς ἀποφαίνεται καὶ ἄλλους ἀορίστους θεούς,μ ὂταν - εἶναι — 16 u. S. 21, 1 Plato, Α — 17 Plato, Phaidros Ε — 18 vgl. Plato, Timaios 40 Ε) [*](1 πιότητας Τ 2 ταύτῃ (s. Ζ. 5) ö.: ταύτην HSS, > Cedr. 3 HSS ebenso Ζ. 4. 12 αὐτῆς Roeper: αὐτοῦ HSS, τῆς ὒλης Cedr. 4 ἀκολουθεῖ Cedr. 5 ταύτην Τ, vgl. Ζ. 2 6 ἀμφοτέρως Τ 10 μὲν ἀεὶ üsener: μένει καὶ HSS, μὲν Roeper, μὲν εἰ καὶ Gö. φθείροντα Τ ἐπισκιαζομένων L B <δὲ> Roeper οὐ Β δὴ] δὲ Gronov 14 ὄντων Τ Cedr. (Plato): > LBO IG Cedr.: ἀορίστως HSS θεοὶ Cedr. (Plato): θεὸς HSS, zum Platotext s. Rawack. De Piatonis Timaeo, Berlin 1888 p. 15ff ὦν Cedr. (Plato): > HSS 17 δὲ καὶ ὡρ. φάσκων Cedr. μέγας] + ἡγεμὼν Plato, doch s. Diels 18 πτηνῶν Β πτηνὸν auch Τ) γενεαλογεῖται Ο τοὺς > Ο 19 f συστήσας δὲ ἔνα θεὸν εἰσάγει καὶ θεοὺς γενητοὺς καὶ διὰ μὲν τοῦ γεγ. αὐτοὺς πάντως ἀν. ἔχει καὶ φθαρῆναι Cedr. 19 αὐτοὺς L 1 O, οὐν Τ γεννῆσθαι Ο)

δαιμόνων δὲ φύσεις ἀποδέχεται, καὶ τοὺς μὲν ἀγαθοὺς εἶναί φησιν αὐτῶν, τοὺς δὲ φαύλους.5

Καὶ τὴν ψυχὴν οἱ μέν φασιν αὐτὸν ἀγένητον λέγειν καὶ ἄφθαρτον, ὂταν λέγῃ· ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος, τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀιθάντον·« καὶ ὂταν αὐτοκίνητον αὐτὴν ἀποδεικνύῃ καὶ ἀρχὴν κινήσεως· οἱ δὲ γενητὴν μέν, ἄφθαρτον δὲ διὰ τὴν τοῦ θεοῦ βούλησιν· οἱ δὲ σύνθετον καὶ γεγνητὴν καὶ φθαρτήν· καὶ γὰρ κρατῆρα αὐτῆς ὑποτίθεσθαι, καὶ σῶμα αὐτὴν ἔχειν αὐγοειδές, τὸ δὲ γενόμενον πᾶν ἀνάγκην ὲχειν φθαρῆναι.

οἱ δὲ ἀθάνατον αὐτὴν εἶναι λέγοντες μάλιστα ἐκείνοις ἰσχυρίζονται, <ἐν> ὅσοις καὶ κρίσεις φησὶν εἶναι μετὰ τελευτὴν ἐν Ἂιδου δικαστήραι, καὶ τὰς μὲν ἀγαθὰς ἀγαθοῦ μισθοῦ τυγχάνειν, τὰς δὲ πονηρὰς ἀκολούθων δικῶν.

τινὲς μὲν οὖν φασι καὶ μετενσωμάτωσιν αὐτὸν ὁμολογεῖν καὶ μεταβαίνειν τὰς ψυχὰς ὡρισμένας οὔσας ἄλλας εἰς ἄλλα σώματα κατ' ἀξίαν ἑκάστην καὶ κατά τινας περιόδους ὡρισμένας ἀναπέμπεσθαι εἰς τοῦτον τὸν κόσμον πάλιν πεῖραν παρεξομένας τῆς ἑαυτῶν προαιρέσεως.

οἱ δὲ οὔ, ἀλλὰ τόπον λαγχάνειν κατ' ἀξίαν ἑκάστην, καὶ χρῶνται μαρτυρίῳ, ὂτι φησὶ μετὰ Διός τινας εἶναι, ἄλλους δὲ μετὰ ἄλλων θεῶν συμπεριπολοῦντας τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν, [*](3–20 Cedr. 280, 15–281,5 ὁ αὐτὸς παραδέχεται καὶ φύσεις τοὺς μὲν αὐτῶν ἀγ. εἶναι τοὺς δὲ φ. καὶ τὴν ψυχὴν ποτὲ μὲν ἄφθ. καὶ ἀγέννητον ὅταν λέγῃ -τῶν ἄλλων θεῶν — 6 Plato, Phaidros 245 C vgl, Albinus 5 S. 157,25 τὸ άεικίντον αὐτοκίνητον 25 S. 178, 12–15 — 9 Plato, Timaios 41 D — 19 f Phaidros 250 Β) [*](1 ἀθανάτους] + πάλιν Cedr. θεὸς HSS, s. S. 20, 16 2 ρὔλυτα 0, zum Platotext s. Rawack a. a. 0. S. 17 ff γε μὴ ἐθέλοντος Plato 4 παραδέχεται Cedr. 5 αὐτὸν Wolf: αὐτῶν HSS ἀγέννητον Β 6 ἀεικίνητον καὶ ἀθάνατον, ποιὲ δὲ γεννητὴν καὶ ἄφθατον διὰ Cedr. 8 οἱ δὲ] ἄλλοτε Cedr. 9 φθαρτὴν] + καὶ πάλιν ἀθάνατον (s. Ζ. 1), dann Ζ. 12 καὶ κρίσιν φησὶν εἶναι μετὰ τὴν τελ. καὶ ἐν ᾄδου δικαστήριον κτε. Cedr. ὑποτίθεσθαι LBOT: ὑποτίθεται Gronov 10 πᾶν > Β ἔχειν] εἶναι Τ 11 ἐκεῖνοι — 12 ὅσοι HSS, verb. Roeper (<ἐν> 12 φησὶν Cedr. (Roeper): φασὶν HSS με ra] + τὴν Cedr. 14 τῶν ἀκολ. Cedr. 14f ὁ αὐτὸς καὶ μετενσμάτωσιν ψυχ·ῶν δογματίζει καὶ Cedr. 15 μεταβάλλειν Ο 15 f ὡρισμένας οὔσας ἄλλας > Cedr. ed. Bekker ἄλλας in dem Paris.) 16 καὶ Β ἑκάστην Diels ivgl. Phaidon ρ. 118 D κατ' ἀξίαν ἒκαστος): ἑκάστη HSS Parisini des Cedr., ἑκάστης Cedr. ed. Bekker 18 οἱ δὲ — 19 μαρτθρίῳ > 19 ἐκάστη HSS, s. zu Ζ. 16 φησὶ Wolf: φασὶ HSS)

Φασὶ δὲ αὐτὸν τὰ μὲν ἄμεσα λέγειν, τὰ δὲ ἔμμεσα, τὰ δὲ μέσα τῶν πραγμάτων· ἐγρήγορσιν μὲν καὶ ὕπνον ἄμεσα, καὶ ὅσα τοιαῦτα· ἔμμεσα δὲ οἶον ἀγαθὰ καὶ κακά· καὶ μέσα οἶον τοῦ λευκοῦ καὶ μέλανος τὸ φαιὸν ἤ τι ἄλλο χρῶμα.

ἀγαθὰ δὲ μόνα κυρίως λέγειν φασὶν αὐτὸν τὰ περὶ ψυχήν, τὰ δὲ περὶ σῶμα καὶ τὰ ἐκτὸς οὐκ ἔτι κυρίως ἀγαθά, ἀλλὰ λεγόμενα ἀγαθά, πολλαχοῦ δὲ καὶ μέσα ὠνομακέναι αὐτά·

εἶναι γὰρ αὐτοῖς καὶ καλῶς καὶ κακῶς χρῆσθαι. τὰς μὲν οὖν ἀρετὰς κατὰ τιμὴν ἀκρότητας εἶναί φησιν, κατὰ δὲ οὐσίαν μεσότητας· τιμιώτερον μὲν γὰρ οὐδὲν ἀρετῆς, τὸ δὲ ὑπερβάλλον αὐτῶν ἢ ἐνδέον εἰς κακίαν τελευτᾶν. οἶον τέσσαράς φησιν εἶναι ἀρετάς, φρόνησιν σωφροσύνην δικαιοσύνην ἀνδρείαν· τούτων ἑκάστῃ παρακολουθεῖν δύο κακίας, καθ' ὑπερβολὴν καὶ μείωσιν, οἶον τῇ μὲν φρονήσει ἀφρο- σύνην κατὰ μείωσιν, πανουργίαν δὲ καθ' ὑπερβολήν, τῇ δὲ σωφροσύνῃ ἀκολασίαν κατὰ μείωσιν, σκαιότητα καθ’ ὑπερβολήν, τῇ δὲ δικαιοσύνῃ μειονεξίαν κατὰ μείωσιν, πλεονεξίαν καθ’ ὑπερβολήν, τῇ δὲ ἀνδρείᾳ δειλίαν κατὰ μείωσιν, θρασύτητα καθ’ ὑπερβολήν. ταύτας δὲ ἐγγενομένας τὰς ἀρετὰς ἀνθρώπῳ ἀπεργάζεσθαι αὐτὸν τέλειον καὶ παρέχειν αὐτῷ εὐδαιμονίαν.

τὴν δὲ εὐδαιμονίαν εἶναί φησιν ὁμοίωσιν θεῷ κατὰ τὸ δυνατόν· τὴν δὲ ὁμοίωσιν τῷ θεῷ, ὄταν τις ὄσιός τε καὶ δίκαιος γένηται μετὰ φρονήσεως. τέλος γὰρ τοῦτο τῆς ἄκρας σοφίας καὶ ἀρετῆς ὑποτίθεται.

λέγει δὲ ἀντακολουθεῖν τὰς ἀρετὰς ἀλλήλαις καὶ μονοειδεῖς εἶναι καὶ μηδέποτε ἐναντιοῦσθαι ἀλλήλαις. τὰς δὲ [*](6–9 Stob. II 55,11 — 13W.; Albinus 27 S. ISO, 8–11 ; vgl. Divisiones Aristoteleae S. 1 M.; Apul. II 10 –9 —12 Albinus 30 S. 184, 10–15; Apul. II 5; Frachter XLI 600, Quelle Ariet. Nik. Ethik II 6 p. 1107a, διὸ κατὰ μὲν τὴν οὐσίαν . . . μεσότης ἐστὶν ἡ ἀρετή, κατὰ δὲ τὸ ἄριστον καὶ τὸ εὖ ἀκρότης — 11 fiF vgl. deu Αbriß peripatetischer Ethik bei Stob. Π 137, 24. 140, 18ff — 17f Albinus S. 183, 24 — 20–22 Theätet 176 B; Albinus 28 S. 181, 16–21; Stob. II 49, 9W. Albinus 29 S. 183, 14; Apul. II 5 S. 108, 5 imimodam 6 S. 108, 22 — 24–S. 23, 2 Albinus 30 S. 183, 22 — 24 ἀλλ’ οὐδὲ συνέπονται αἱ κακίαι ἀλλήλαις· εἰσὶ γάρ τινες ἐναντίαι, αἳ οὐκ ἂν εἶεν περὶ τὸν αὐτόν, vgl. Apul. Ι 6 S. 108, 20. 21 (Strache S. 97)) [*](1 αἰωνίοις Miller: αἰωνίαις L Β, αἰωνιαίως Ο 2 τὸν > Ο 6 τι) τι Τ 7 οὐκ ἔστι Τ 10 φασίν HSS, verb. Wolf 10 τιμ. — 11 ἀρετῆς nach Ζ. 10 φησίν Cruize 11 μὲν > Cruize 12 φασὶν HSS, verb. Roepcr Ι ἀφροσύνη LB 16 ἀκολασία Β 16 δικαιοσύνη — 17 τῇ δὲ > Β 16f δικαιοσύνῃ πλεονεξίαν Τ 18 θρασύτητα Β: σκαιότητα, θράσος übergeschr. L, θράσος Ο 21 ὄσιός τις L 23 ἀλλήλους Β 24 ἀλλήλοις Β)

εἱμαρμένην φησὶν εἶναι, οὐ μὴν πάντα καθ᾿ εἱμαρμένην γίνεσθαι, ἀλλ’ εἶναί τι καὶ ἐφ᾿ ἡμῖν, ἐν οἷς φησιν· »αἰτία ἑλομένου, θεὸς ἀναίτιος‘, καὶ »θεσμός τε Ἀδραστείας ὅδε«. οὕτω τὸ καθ’ εἱμαρμένην οἶδε καὶ τὸ ἐφ’ ἡμῖν· ἀκούσια δέ φησιν εἶναι τὰ ἁμαρτήματα·

εἰς γὰρ τὸ κάλλιστον τῶν ἐν ἡμῖν, ὅπερ ἐστὶν ἡ ψυχή, οὐκ ἄν τινα τὸ κακὸν παραδέξασθαι, τουτέστι τὴν ἀδικίαν· κατὰ ἄγνοιαν δὲ καὶ σφάλμα τοῦ ἀγαθοῦ, οἰομένους καλόν τι ποιεῖν, ἐπὶ τὸ κακὸν ἔρχεσθαι.