Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Dicit illis lesus: nunquam legistis in scripturis: lapidem quem rejyrobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli; a domino factus est hic, et est inirahile in oculis nostris ? quoniam ergo putabant se esse aedificatores popuh sacerdotes illi, cum non essent aedificatores probabiles (nec enim si fuissent probabiles, lapidem huiusmodi reprobassent), tamen dicit illis de scripturis, quoniam lapidem se constitutum et reprobatum ab eis pater conlocabit in totius aedificii caput, ut conprehendat duos angulos veteris testamenti et novi et duorum rum populorum aedificationem ; hoc est enim quod ait: lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli.

et iste lapis donum est donatum a deo aedificio universo et admirabile caput in oculis nostris, qui possumus eum videre oculis mentis.

»< > ́ ̓ si ergo verum est quod ait: auferetur a vobis regnum dei et dabitur aliis colonis qui reddent ei fructum in temporibus suis, sine dubio nemini datur regnum dei, id est verbum domini, nisi facientibus fructum de eo, et nemini qui a peccato regnatur datur regnum dei. Sed dicet aliquis: si nemini datur regnum dei fructus eius non facienti, quomodo illi populo datum est a quo et ablatum est ? considera si possumus dare idoneam rationem in tanta difficultate quaestionis huiusmodi. considera quia cum vinea illi populo traderetur,

>

non est dictum: et dedit eam colonis, sed ita: locavit [aut, sicut in Graeco habetur: tradidit] eam colonis. liic autem habetur: auferetur a vobis regnum, et dabitur aliis colonis. indissolubilis enim erat quaestio si, quemadmodum dixit illic locavit [aut tradidit], simihter et hic dixisset locabit [aut tradidit] eam aliis colojiis, aut quemadmodum dixit hic: dabit eam aliis colonis, et iUic ita dixisset: dedit eaiii co- colonis quoniam quod datur intellegitur <quod> gratis datur, quod autem [et traditur] non omnino gratis datur. quibus ergo [tradidit aut] locavit, non omnino quasi electis et fideUbus [tradidit aut] locavit; quibus autem donavit, cum iudicio electionis merito eorum donavit.

Et cum audissent principes sacerdotum et Pharisaei parabolas eius, cognoverunt quod de ipsis ’, et quaerentes eurn tenere timuerunt turbas, quoniatn sicut prophetarn eum habebant.

́́ v ́<>

et quicumque insidiatorie volunt tenere verbum veritatis, ut quantum ad se mortificent eum, hi nunquam poterunt eum tenere neque mortificare, quoniam multus est populus qui aestimant eum dei esse prophetam et praeconem veritatis et largitorem salutis et ideo tenent eum in cordibus suis, qui et avellunt eum ab eis qui volunt eum tenere et opprimere eum.

Deinde sciendumest, quoniam volentium Iesum tenere differentia est. aliter enim principes et Pharisaei quaerebant eum tenere, aliter autem illa sponsa quae in Canticis canticorum quaerebat eum et surgens <circum> ibat in civitatem, »in plateis et <in> nundinis« et vix invenit eum, postquam modicum pertransiit custod <ient>es et circumeuntes »in civitate«, et inveniens tenuit eum, quando et dixit: »tenui eum et non dimittam eum, donec introducam eum in domum matris meae, et in cubiculum eius quae concepit me« haec enim

<> < »

eadem sponsa in principio quidem dem Cantici canticorum sic dicit : »tenui eum in domo matris meae et in cubiculum eius quae concepit me«, circa finem ipsius libri quasi iam provecta et aliter eum tentura, melius quam in primis, sic dicit : »dixi : ascendam super palmam et teneam altitudines eius«. ut intellegas, qui sunt volentes eum tenere prmcipes et Pharisaei non autem tenuerunt, considera quoniam alia quidem verba extra verbum Christi possibile est conprehendere et tenere et separare de sensu (eorum videHcet qui aliud qualecumque extra veritatem habuerint dogma) et manifeste in inritum eum facere possibile est. verbum autem veritatis nemo potest conprehendere (id est intellegere) neque tenere (id est, convincere) necpe separare (a sensu credentium) neque mortificare (id est destruere). dicit enim apostolicus sermo: »spiritalis diiudicat omnia, ipse autem a nemine diiudicatur«, diiudicat enim et discutit et convincit aha verba, sive sapien- [*](2 Cant. Cant. 3, 4 — 8 Cant. Cant. 7, 8 — 22 Vgl. I. Kor. 2, 16 — 29 Vgl. I. Kor. 2, 15) [*](1 > Kl Koe, vgl. lat. 16 <καὶ χωρίσαι> Diehl, vgl. lat. 23 *** Kl, vgl. lat. ; das dem μὲν Ζ. 14 entsprechende δὲ fehlt im gr. Koe) [*](3 domum B 20 habuerunt B | <(G) B 30 diiudicatur] iudicatur L 32/33 sapientium Kl, vgl. gr. sapientiam x)

Qui habebant tanquam prophetain eum, sapiunt quidem aliquid de eo quod verum est, non autem et magnitudinem eius intellegunt. erat enim lesus et propheta quidem, sicut ostenditur intellegentibus ex eo quod scriptum est: »prophetam vobis suscitabit dominus deus vester de fratribus vestris tanquam me; ipsum audite secundum omnia quaecumque locutus 'fuerit«. quicumque autem »non audierit prophetam illum, interibit

̓

de populof. tamen eminentia eius non erat in eo quod erat propheta, sed in eo quod erat fiJius dei, »primogenitus' universae creaturae, in quo creata sunt omnia in caelis et in terris« et cetera. et eminentia eius erat in eo, quod erat sapientia dicens : »deus creavit me in principio viarum suarum, in opera sua«, priusquam aliquid faceret et cetera. istas autem turbas sic sapientes de eo et paratas pugnare pro eo contra inpugnantes timent principes et Pharisaei, et non possunt insidiari lesu volentes eum tenere. et quamvis quasi prophetam eum habentes *** turbae nihil magnum sapiebant de divinitate ipsius,

́ <> <>

tamen principes et Pharisaei neque eorum scientiam conprehendere possunt, qui »ex « eum cognoscunt, nihil dignum declarantes de eo.

Hoc autem dico de his, qui vere »pro« eo sunt. qui autem mendaciter sapiunt <de eo> non sunt »pro« eo, qui glorificare se putant eum ; quales sunt haeretici qui confundunt patris et filii <significantiam et> substantiam, unum dicentes esse patrem et filium, suspicione sola et nominibus solis dividentes eos, quos aestimant unum : quasi magna de eo sapere proponentes »iniquitatem in excelsum« loquuntur et male loquentes de deo non sunt »pro« eo; nec enim sunt »cum« eo, propterea sunt »contra« eum, sicut dicit: »qui non est mecum adversum me «. sic et si congregant qui non sapiunt de Christo quod verum est in nomine lesu, dispergunt magis quam congregant, sicut ipse dicit: »qui non congregat mecum «. et vide quia non sim-

pliciter dixit : »qui non congregat spargito sed cum cauta adiectione: »qui non congregat mecumu « ; qui enim congregat, cum Christo congregare debet. quid sit autem congregare cum Christo intelleges, si consideraveris quod dicit apostolus: »congeregatis vobis et meo spiritu cum wtute domini nostri lesu Cliristi tradere eum qui talis est satanae in interitum carnis«; quod enim dicit : »congregatis vobis et meo spiritu cum Iseu lesu Christi«., manifestat quid sit congregare cum eo. et hoc non convenit ad eos dicere : »congregatis vobis cum virtute domini lesu Christi«. qui enim congregant cum male sapientibus de Cluisto, non congregant cum Christo.

Et manifestius hunc sensum habes apud Lucam ita dicentem : wet erat docens cottidie in templo ; principes autem sacerdotum et scribae et seniores popuh volebant eum perdere, et non inveniebant

delav <>

quid facerent; populus enim omnis suspensus erat in eum audiens «. et in his ostenditur, quoniam qui praesunt inique ludaicis turbis et nominantur principes sacerdotum et scribae et seniores populi, inimici Christi, volunt quidem perdere Christum et disperdere nomen eius ex hominibus et fidem de eo, sed non inveniunt veniunt quid faciant secundum quod volunt, quoniam praeneniens niens omnis populus, qui credidit ei. pendet in dilectione ipsius et pendet, ut audiat doctrinam eius <et verbum >. et est hoc usquenunc videre, quomodo quaerunt exterminare, qui profitentur esse se sacerdotes dei et scripturas eius cognoscere quasi scribae et antiquitatem se tenere putantes quasi seniores, et quaerunt perdere lesum et exterminare fidem veritatis ipsius, omnia consequenter secundum voluntatem patrum suorum agentes. non tamen mveniunt quid faciant, quia non possimt populum Christi pendentem in eum ab eo divellere neque delere eum de sensu eorum.

Forsitan autem et oinnes, qui non recte sapiunt de divinitate sed aliud loquuntur de ea quam Christi est doctrina, perdere volunt Christum, non autem possunt, quia totus populus fidelis pendet in eum audiens eum. sed et quicumque ad sensum scripturarum extranearum aspiciunt, et ideo moraliter dicuntur scribae, et omnes presbyteri alieni a Christi doctrina, id est philosophi gentium ceterorumque barbarorum prudentes, perdere volunt Christum, non autem possunt, victi a populo Christi, pendente et audiente doctrinam ipsius.

Et resjjondens lesus iterum dixit eis in parabolis dicens: simile est regnum caelorum homini regi, qui fecit nwptias filio suo et cetera. Haec quoque parabola simpliciter intellecta videtur ostendere, quod homo rex moraUter deus et pater domini nostri lesu Christi dicatur, nuptiae autem filii regis restitutio sponsae ecelesiae > ad Christum sponsum ipsius. qui autem mittuntur servi vocare invitatos adnwptias secundum tempus habentur prophetae, convertentes ex populo per suas prophetias ad laetitiam restitutionis ecclesiae adChristum. qui autem noluerunt venire in primis invitati, qui noluerunt <erant>

<>, ̣ <>

<>

audire verba prophetarum, item alii <servi> transmissi alia prophetarum. praeparatum autem prandium, in quo tauri et saginata regis occisa erant, <erant> solidae et rationabiles mysteriorum dei escae. sic autem et omnia parata, id est de omnibus quae necessaria sunt praeparati sermones, quos (»cum cum venerit quod est«) qui invitationem sunt dei manducabunt et bibent. quoniam autem vocatorum per prophetas quidam quidem neglexerunt tantummodo quae dicebantur saecularibus occupati negotiis, non autem et malignati sunt adversus prophetas, alii autem et mahgnati sunt contra eos, ideo differentiam eorum ostendere volens dixit : quidara quidam neglegentes abierunt, alius quidem in agrum suum, alius autem in negotiationem suam; reliqui autem tenentes servos eius iniuriis adfecerunt et occiderunt.

Adhuc autem secundum simphcem hanc traditionem ira intellegitur regis, de qua et apostolus dicit propter ludaeos : » praeve- [*](4 f Anders Orig. fragra. 68 in Luc. (IX, 267, 25 ff.) : ἄριστον μὲν γὰρ οἱ εἰσαγωγικοῖ λόγοι ἤ ἠθικοὶ ἢ τὰ παλαιὰ λόγια, δεῖΠνον δὲ οἱ ἐν προκοπῇ λόγοι μυστκοὶ ἢ οἱ τῆς νέος διαθήκης. — 6 f Vgl. Hebr. 5, 14 — 10 I. Kor. 13, 10 —) [*](10 ὄντων (auch II 247, 10) > όντων Diehl όντων Koe, vgl. lat. | <ἕτοιμι> Kl nach Diehl Koe, vgl. lat. 12 φάγωνται καὶ πίωνται Η 17 f <κατὰ — ἐππνηρεύοντο> Kl, vgl. lat. 27 Diehl, vgl. lat.) [*](2 <servi> Diehl, vgl. 5 <erant> Diehl, vgl. gr. 8 apparata L 21 quidem] 1. autem ? Kl, vgl. gr.)

quod autem dicit: tunc dixit servis suis: nuptiae quidern paratae, invitati autem non fuerunt digni; ite ergo ad exitus viarum, et quoscunque inveneritis vocate ad nwptias refertur ad apostolos Christi dicentes ludaeis: »vobis primum missum verbum dei; sed quoniam indignos vos iudicatis aeterna vita, ecce convertimur ad gentes«. exitus ergo gentium sunt res gentium foris extra Israel, ex quibus quoscumque inveniebant apostoli vocabant ad nuptias.

vocabant auteiii oboedientes tantum, non autem et curabant utrnm aliquando ante vocationem mali fuerint aut boni qui vocabantur; omnes enim quos invenire poterant, vocabant. bonos autem intellegere hic simpliciter convenit humiliores et rectiores ex eis qui veniebant ad ciiltum dei, cjuibus conveniebat apostolicum dictum quod ait: »cum enim gentes. quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt, huiusmodi legem non habentes ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium eis perhibente conscientia «. et inpletae sunt Christi et ecclesiae nupiiae, et restituti deo, qui ab apostolis sunt inventi, recubuerunt ad epulandum in nuptiis.

Sed quoniam bonos et malos oportuit quidem voeari. non autem ut mali permanerent mali, sed ut exuerent et deponerent vestimenta contraria nuptiis et induerent se nuptiaUa indumenta.

id est »viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, mansuetudinem, longanimitatem « (haec enim sunt nwptialia indumenta), ideo rex ingreditur ut videat discumbentes, priusquam adponatur eis prandium praeparatum, tauri et saginata et omnia praeparata, ut videns retineat quidem habentes nuptialia vestimenta atque delectet, condemnet autem contrarios. ingrediens ergo invenit quendam. qui non mutaverat proprios mores nec induerat se nuptialia indumenta et dixit ei: quomodo intrasti huc non hahens nuptialia inditmenta ? et quoniam, qui pecca <vi> t et renovatus non est nec induit dominum lesum quasi non habens excusationem aliquam <obmutescit>, ideo dixit : et non solum reiectus est a nuptiis qui iniuriam nuptiis fecit, sed adhuc a ministris regis super vincula constitutis hgatus incessionem, qua non est usus ad bonum, et ad-

>

prehensoriam virtutem, qua nullum opus bonum inplevit, condemnatus est in loco ab omni lumine alieno et quantum ad omnes tenebras pressioribus tenebris, quae vocantur tenehrae exteriores. sed et si quis nostrum ad invitationem quidem regis veniens ad nuptias filii eius, non autem et indutus fuerit qualia praediximus nuptialia vestimenta, similia patietur <et> manus et pedes expelletur in tenebras exteriores, ubi erit fletus secundum quod scriptum est: »vae, qui nunc ridetis, quoniam flebitis«. et ut ostendat sermo tristitias et dolores eorum, in quibus erunt qui vestiti non fuerint nuptialibus vestimentis , ideo dixit: illic erit <fletus, et> non solum fletus, sed etiam dentium stridor.