Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Quae est ergo vinea alia praeter colonos priores et secundos, quam plantavit paterfamilias? quae ista vinea primum quidem tradita est iniuriosis colonis, postea autem aliis colonis facientibus fructum eius in iempore suo, secundum quod dominus ait: auferetur a vobis regnum dei et dabitur genti facienti fructum eius. putas ergo : id ipsum debemus dicere regnum dei et vineam, quae tollitur a colonis prioribus et datur alteri genti, aut aliud quidem debemus aestimare vineani, aliud autem regnum dei ? videamus ergo primum probantes de scripturis, quoniam vinea appellatur populus, siomnia <loci> eius secundum expositionem valeant convenire. dicit enim Esaias : »cantabo nunc dilecto canticum dilecti vineae meae. vinea facta est dilecto in cornu in loco uberi. et saepe circumdedi et charicavi eam, et plantavi vineam sorec,

[*](28 Jes. 5, If)[*](11 αὐτοῦ] αὐτᾶν Μ 12 δὴ Koe, vgl. lat . δὲ Μ H 14 ἡμῶν Ma w. e. sch. Η 18 τῷ<Ηa 19/20 <γεωργῶν> Κοe, vgl. lat. u. S. 600, 25 28 φησὶ H)[*](16 tolHtur Diehl, vgl. gr. colitur X 24 ergo] lat. las δὴ st. δὲ 27 > Diehl, vgl. gr. 30 dilecti Kl, vgl. gr. dilectae x 33 charicavi μ cariciavi Χ)

<> |

et aedificavi turrim in medio eius, et torcular fodi in ea; et expectavi ut faceret uvam, fecit autem spinas«. et post aliqua sic: enim domini Sabaoth domus Israel est, et homo luda novellum dilectum«.

Protuli itaque canticum Esaiae, volens eum considerare secundum parabolam lianc, si secundum illam vineam et haec vinea intellegi possit. et vide, quoniam quaedam quidem similia habent***, aUa autem dissimiUa, ut videns differentias simihum ad dissimiha, discas sensum scripturae. simile est ergo quod ait: plantavit vineam, et saeye circumdedit eam et fodit in ea torcular et aedificavit turrem.

[*](4. 8 Jes. 5, 7 - 24 Jes. 5, 1 —2 — 31 ff Jes. 5, 2)[*](12 <ταύτῃ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 14 ἐν < Μ 15 f lat. las ὅρα <ὅτι> τινὰ μὲν . . . τινὰ δὲ)[*](2 eam Ga B 11 < μ 16 dissimilia R G simiUa B L | *** Diehl, vgl. gr. 18 <sic> discas Diehl, vgl. gr.)

́- <>

dissiniile autem; quoniam in Esaia quidem ipsam vineam accusat plantator dicens : »expectavi, ut faceret uvam, fecit autem «. in evangelio autem manifeste non vinea accusatur, quasi quae non dederit fructus in tempore suo, sed coloni, qui susceperunt et patrisfamilias serservos contumeliis adfecerunt diversis, novissime et ipsum filium patrisfamilias occiderunt. iterum in Esaia ipsi vineae minatur <verbum> dicens: saepem eius et erit iii rapinam, et

[*](10 Jes. 5, 2 - 34 Jes. 5, 5f)[*](3 δὲ υ δὴ MH 4 <ἀνόμοιον> Kl, vgl. lat. 16 οἳ καὶ Kl, vgl. lat. οὗτοι M H 26 <ὡς> εἰπόντες Koe)[*](32 ipsa Ga ipse (Gc) 33 <ver bum> Koe, vgl. gr.)

<> <>

destruam maceriam eius et erit in conculcationem« et cetera, sed et <cum> »nubibus« se mandaturum, »ut ne super vineam pluant« quae fuit secundum prophetam »domus Israel et homo Iuda«, nullum fructum fecerunt. in evangelio autem vineam non invenimus aliquid patientem, sed adhuc et provisionem dei consecutam, ut possit fructus suos patrifaniLlias dare; ablata est enim a colonis malis et data est genti meliori. coloni autem omnem suscipiunt iram, dicentes : cum enim venerit paterfamilias, malos male jjerdet, sive ratione verbi coacti et con-

[*](8ff Jes. 5, 6 — 12 ff Vgl. Jes. 5, 7)[*](1 <καὶ> Koe, vgl. lat. u. LXX 8 ἐντελεῖ<σθαι ἐπαγγέλλε>ται > Kl, vgl. lat. 21/22 οἰκείους] ἰδίους Μ 33 ἀκολουθίας + parabolae lat.)[*](8 <cum> Diehl, vgl. gr. 26 est < L 30 enim cum L 29 29ff lat. exzerpiert hier)

sequentia parabolae sive nolentes prophetaverunt de se, quoniam cum venerit malos male perdet, et vineae faciens provisionem aliis eam dabit colonis. item consequenter et Hieremias dicit ad <peccantem> populum: »ego plantavi te vineam fructiferam omnem veram: quomodo conversa es in amaritudinem, vinea aliena ?« vides ergo, quoniam in prophetis populus Iudaicus vinea adpellatur et comminatio patrisfamilias contra vineam fit,

[*](14 Jes. 5, 7 - 19 Jer. 2, 21 - 21 Jes. 5, 4 - 23 Jes. 5, 7 - 26 Jer. 2, 21)[*](3 αὑτῶν υ αὐτῶν Μ H 7 τοῦ ἀμπελῶνος < Η 8 ἐκδόσεται Μ 22 σταφηλὴν H 23 <τοῦ> Kl, vgl. LXX 26 ἐστράφη<ς> Lo 31f αὐτὸν ἀπειλοῦντα αὐτὸν καὶ λέγοντο· Μ)[*](7 provisionem faciens L 18 <peccantem> Diehl, vgl. gr. 27 vineae alienae G L)

» |

in evangelio autem omnino vinea non culpatur sed eius coloni. et qui vult evangelica verba caute considerare, nequaquam poterit terit clariter adprobare, quoniam vinea populus est. sed ne forte secundum evangeliumvinea regnum est dei, id est doctrina, quae providentiam habens dei scripturis inserta est sanctis. quod enim dicit : tolletur a vobis regnum dei et dabitur genti facienti fructum eius. manifeste (sicut arbitror) strat mysteria regni dei vineam esse, id est legem et prophetas et omnes divinas scripturas, quam tradidit dominus vineae primum quidem colonis populo illi priori, quoniam et primis »credita sunt

[*](1 Jes. 5, 5)[*](11 δύναιτο <ὁ> Koe, vgl. lat.)[*](11 et Kl, v-gl. gr. sed x 32 quam (d. h. vineam) Kl, vgl. gr. quas x)

eloquia dei«, secundis autem facientibus fructutn, cuius vineae saepes nihil tale patitur, quale scriptum est in propheta dicente: »auferam saepem eius et erit in rapinam«.

Vide ergo, ne forte naturali ratione vineam possumus dicere omnia eloquia dei, consequenter autem secundum eandem naturae rationem vitam inreprehensibilem hominum et mores speciosissimos fructus ipsius vineae, ipsas autem scientias et <omnes> htteras scripturarum vineae saepem extrinsecus circumpositam, ut non videatur vinea eis qui foris sunt, msixime fructus eius qui sunt in absconso, profunditatem autem eloquiorum dei torcular esse vineae eius,

[*](1 Rom. 3, 2 - 10 Jes. 5, 5 - 14 - 611, 28 Vgl. II 244, 9 - 245, 7)[*](3 αὐτῆς Kl αὐτοῦ Μ H 9 <ὁ> . . . φραγμός Kl ... φραγμὸν Μ H 14 εἰ] ne fcrte lat. 17 ἀληθεῖ] eandem lat. 27 *** Koe, vgl. lat. 28/29 ἀποβαλλούσης II 244, 13, doch s. Hss)[*](7 sepes μ sepis x 14 ff naturali — eloquia dei] lat. las τὴν μὲν κατὰ τὴν φυσιολογίαν θείαν γραφὴν ? 15 possimus L 16 omnia y* < L 18/19 inreprehensibilem Χ* reprehensibilem ρ 21/22 scientias et <omnes> Diehl, vgl. gr. scripturas et x 26/27 profunditatem Kl profunditas x)

in quem qui profecerunt de eloquiis dei et facti sunt perfecti fructus eorum, infundunt studia sua quasi fructus quos de ipsis eloquiis colligunt. turrem autem aedif icatam in <vinea,> ea, ascensum habentem et eminentiam et altitudinem super uineam ipsam et saepem et torcular, aestimo verbum esse de ipso deo et de dispensationibus Christi et templum divini sensus qui habetur in eo. et de taH turre puto dicere salvatorem in aliquo loco evangehi: »quis vestrum volens turrem aedificare non prius conputat«, si potest prius ponere fundamentum et consummare, »ne forte« videntes deridere« eum qui consummavit, *** quoniam qui vult dicere de deo, debet considerare, si potest incipiens omnia quae quaeruntur circa dei expositionem consummare, ne forte incipiens dogmata pietatis inperfectam reUnquat turrem de deo et coronam non superaedificet ei; si enim non superaedificaverit ei coronam, cadet aliquis ab intellectu dei scandali- [*](1f Vgl. Rom. 3, 2; Hebr. 5, 12 17 Luc. 14, 28f) [*](8 τὸν] ipsam lat. 10 θεοῦ + et de dispensationihus Christi lat. 19 δύναται + prius lat. 32 ἐννοίας + scandalizatus lat.) [*](1 quem (als neutr.) Diehl quod Koe quam x 6 <vin> vgl. gr. 16 aliquo x* eo ρ 22 *** Koe, vgl. gr. 28 turrem + verbi B + verbo L 29 30 superaedificaverit y* aedificaverit L)

>zatus et morietur. hanc vineam tradidit colonis, id est populo ante nos, tam sacerdotibus quam laicis, et profectus est ad suam prospectionem, dans occasiones colonis ex eo, quod ipse plantavit et circumposuit saepem et fodit torcular et aedificavit turrem, proferendi fructus, cum adpropinquasset tempus fructuum. adpropinquant enim et secundum unumquemque quidem tempora fructuum, puto autem et generaliter populo universo. adpropinquationem autem temporis fructuum exponere vere sicut est, supra nostrum ingenium est et cordis est <multo> mundioris *** tamen secundum virtutem nostram incipimus hoc modo incipientes secundum unumquemque hominum.

Ergo intellege mihi in unaquaque anima quasi vineam verbum dei plantatum; vinea enim occasiones sunt omnium propositionum, quae necessariae sunt ad salutem. sicut ergo in vineis est aliquod tempus quando pullulant frondes, et aliud tempus quando principium <adhuc parvum> fructus demonstrat, et aliud quando

[*](8f gr. kürzt ? 13 <γενικῶς> Kl, vgl. lat. 18 διορατικ <ωτέρ>ας Kl Koe, διορατικῆς Μ H 19 κατὰ + τὴν Μ 24 ἐν < M 25 λόγος + quasi lat. 26 καὶ Koe ἢ Μ H 27 <τῶν> Diehl 33/34 <καὶ—ὀμφακίζει> Kl, vgl. lat.)[*](5/6 prospectionem x* perfectionem L profectionem μ 19 <multo> Diehl, vgl. gr. | *** Kl, vgl. gr. 30/31 pullula(n)t—quando (R) G (B) < L 32 <adhuc parvum> Diehl Kl, vgl. gr. 33 demonstrant L)

> <>

florent quae sunt demonstrata, et aliud quando acerbescunt fructus, et aliud quando variant, et aliud quando vindemiandi est tempus fructus perf ectos et paratos ad praebendum vinum — in hominibus itaque primum vitae tempus est secundum infantiam, et est tunc vinea nihil ostendens nisi tantum habens in se <vi> cum autem coeperit posse loqui, tempus est germinationis, quantum autem proficit anima pueri operata, tantum et vinea quae operatur in eo, id est verbum dei, naturaliter inplantatum proficit et producit indicia botrionum futurarum, florentium quidem adhuc et odorem suavitatis (futurae virtutis) in primis dantium. postea autem et acerbescunt, quando mahtia quidem est in iuventute non autem permanet, sed necessarie superveniens est propter aetatem, sed (ut ita dicam) semper ad virtutem pergens. [*](6 τῶ ἀνω H 11 ἀνθίσεως Μ 12 ψυχὴ + pueri lat. 18 μελλόντων Kl, vgl. lat. μἀλλον τῶν M H 19 μὲν + adhuc lat. 22 ὅτι H | <νεότητι ἔν>εστιν Kl, vgl. lat. 24 + propter ’lat. 30 παρακειμένη Μ 31 ἀλλ᾿ las lat. Diehl) [*](5 fructvis < L 10 <vi>talem μ, vgl. gr. 12 germinationis x* generationis μ 18 futurarum Uiehl, vgl. S. 607, 12 ff. 17ff futurorum x —33 lat. liat mifiverstanden u. umgestellt, vgl. S. 607, 4—6 Diehl)

>quam si quis manducaverit secundum prophetam , obstupescere facit dentes. si autem non ea fuerit usus, sed semper quasi per aliam viam adducat eam ad virtutem, ex parte incipit variare, non autem et uvam habet perfectam. est autem et post profectum status ahquis studiosus, quando vinea operata fructum profert maturum versas atque perfectas caritatis et gaudii et pacis et longanimitatis ceterarumque virtutum, quas apostolus refert et multae <aliae> et studiosas botriones, discripturae. est enim aliqua botrio secundum Cjuod scriptum est: jbeati pauperes beati qui lugent« et alia: mansuetix et alia: »beati « et alia: »beati mundo corde«. et quid necessarium est dinumerare singulas beatitudinum causas, quasi diversas botriones ? haec autem diximus volentes <intellegere et> ostendere, quid. sit quod ait: cum autem adpropiasset tempus fructuum.

Patrisfamilias autem solius est

[*](1 Vgl. Jer. 38, 29 — 12ff Vgl. Gal. 5, 22 - 17 Matth. 5, 3 - 18 Matth. 5, 4 - 20 Matth. 5, 5 — 21 Matth. 5, 9 - 22 Matth. 5, 8)[*](7 δὲ + et lat. 9 <καὶ> Diehl vgl. lat. 11 καρπὸν + maturum lat. 12 βότρυας] et studiosas botriones, diuersas lat. 24 μακαρισμῶν + quasi diuersas lat. 26 ἅτε Kl Koe, vgl. lat. dia MH 31 <μόνου> Diehl Kl Koe, vgl. lat.)[*](5 aham R G aliquam B L 9 profectum y* perfectum L 12 studiosas R studiosos x 12/13 diversas y* diversos L 13 perfectas y* perfectos L 16 <aliae> Diehl, gr. 27 <intellegere et> Diehl, vgl. gr.)

cognoscere vere quando uniuscuiusque hominis tempus fructuum adpropiat, vel quando adhuc longe est fructuum tempus. et nos si abundanter consideremus conparationem facientes temporum, ex quo sumus vocati ad omne tempus fidei nostrae, poterimus videre quomodo quidam cum deberent »esse magistri secundum tempus, iterum opus« habent doceri »qualia sunt elementa menta principii eloquiorum dei«. sic cum deberent quidam, quantum ad tempus dispensationis dei et secundum vocationem omnium, iam fructus adferre, aut omnino non habent aut, cum deberent habere perfectos, habent extra tempus florentes et non in tempore suo acerbos. si autem intellexisti in singulis quibusque hominibus, quomodo oporteat intellegere quod dicitur: cum autem adpropiasset tempus fructuum, transi ad populum ihum, qui tunc acceperunt legem per Moysen, quoniam et ilhs tempus fructuum adprojnarerat aUquando et misit servos suos ad priores colonos,

[*](9 Hebr. 5, 12 — 29 Rom. 3, 2)[*](1 εἰδέναι + vere lat. 2 πότε ἄγγισε καὶ < H | καὶ πότε] vel quando lat. ἢ > ποτε Koe 6 ἀφ᾿] ἐξ H 8 ὁρᾶν < Μ 11 /12 > Kl Koe, vgl. lat. 15 τῷ Koe τῶν MH 17 ἔχουσιν — > Kl Koe, vgl. lat. 20 δὴ] autem lat. 21 ἕκαστον <ἄνον> Kl, vgl. lat. 25 μεωυσέος ΜH)[*](2/3 fructuum < L)

<>.

quibus credita fuerant eloquia dei«, ut acciperent fructus uniuscuiusque vitis. facile quidem est dicere, quoniam servos dicit prophetas. sed quaerere convenit quomodo mittuntur ad colonos accipere fructus vineae. dicet enim aliquis, quoniam non ad accipiendos fructus mittuntur prophetae, sed operari magis.

Vide ergo si possumus dicere, quia spiritales fructus et divinae oblationes dantur ab his, qui coluerant vineam, prophetis transmissis ut offerant quasi sacerdotes deo populi fructus. sed accipientes coloni ex populo illo alium quidem ceciderunt, sicut »Michaeam percutiens in maxillam Sedecias filius Chanaan«, quando et dixit ei prophetanti pseudopropheta: »qaulis spiritus dei qui locutus est in te ?« alium autem occiderunt, sicut Zachariam »inter templum et altare«, alium lapidaverunt, sicut Azariam filium [*](16f Vgl. Gal. 5, 22 — 24 — 610,3 Vgl. Cc Nr. 55 Or. II 243, 9—11 An. — 24 III. Regn. 22, 24 — 30 f Vgl. Matth. 23, 35; Par.) [*](18 <λαοῦ> Kl, vgl. lat. 19 ἐν + illo lat.) [*](3 vitis] lat. las ἀμπέλου? 7 dicet Kl, vgl. gr. dicit x 25 percutiens + aliquis y 26 canaan G L 32 azariam] zac(h)ariam B(L))

Ioiadae sacerdotem, sicut in secundo cundo libro Paralipomenon positum est; cum ’spiritus dei induisset Azariam filium loiadae sacerdotem, et surrexit super populum et dixit: haec dicit dominus: quare praeteritis mandata domini ? et non prosperabimini; dereliquistis dominum, et derelinquet vos. et superpositi sunt ei et lapidaverunt eum per mandatum loas regis in atrio domus domini, et non est recordatus loas misericordiam, quam fecerat cum eo loiada pater ipsius, et mortificavit filium eius. et cum moreretur dixit: videat dominus et iudicet«.

lierum tnisit <alios seryos> plures prioribus, et fecerunt eis similiter. plena est omnis scriptura eorum, quae acciderunt prophetis, quos misit ad populum ut fructus eorum offerant per orationes suas deo quasi sanctissimi sacerdotes. novissime autem misit filium suum dicens: reverebuntur filimn meum. quaeres autem quomodo deus quidem mittens f ilium suum dicit : reverebuntur filium meum, quasi

[*](3ff II. Paral. 24, 20—22)[*](7 παραπορεύεσθαι Ha 8 εὐοδωθήσεσθαι H 9 ἐγκατελείπετε Μ ἐγκατέλιπε Μ 24 ἡ] omnis lat. 32 ὁ] deus lat.)[*](4 azariam] zachariam B 5 et < L 21 <alios servos> Diehl vgl. gr. 25 ad] lat. versteht ὑπὲρ falsch ?)

qui non praesciebat quod ei fuerat eventurum. nec enim videntur secundum textum praesentem Iudaei reveriti eum, et invenitur in hoc deus nescisse futurum. sed dicere aliud esse factum impium est, iterum dicere quoniam reveriti sunt eum coloni falsum est ; coloni enim videntes filium dixerunt apud se: hic est heres; venite occidamus eum et nostra erit hereditas. nisi forte hoc modo solvamus: sicut enim quasi de omnibus Iudaeis occisuris Christum sic dicit generaliter: coloni autem dixerunt: hic est heres; venite occidamus eum, et tamen non omnes Iudaei occiderunt Christum sed qui secundum carnem fuerunt Iudaei, secundum spiritum autem Iudaei non occiderunt Christum sed crediderunt in eum—sic generaliter quasi de omnibus colonis dicit: reverebuntur filium meum; et tamen non omnes illum reveriti sunt, sed illi tantummodo qui secundum spiritum fuerunt Iudaei, qui crediderunt in eum, ut illud quidem quod ait: reverebuntur filium meum videatur inpletum in illis Iudaeis, qui intellegentes Chri- [*](3 ῥητὸν + praesentem Iudaei lat. 4f lat. weicht ab | γε] δὲ Koe 24 ἐν αὐτοῖς M 25 ὅτι < H 28 κοὶ κατῶν H) [*](15 ff mit Jvoe ist anzunehmen, daß lat. hier das Stück gr. Ζ. 15—29 ausließ, während in gr. das Entsprechende zu lat. Ζ. 15—612, 6 ausfiel)

stum crecliderunt in eum, lioc autem quod dictum est: hic est heres; venite occidamus eum, in illis inpletum sit, qui videntes Christum et cognoscentes filium dei nihilominus occiderunt euni.

Simul autem quaeret aliquis, qui sint isti coloni qui dixerunt: hic est heres; venite occidamus eum. nec enim videntur ludaei occidisse eum quasi filium patrisfamilias dei. et contra hoc aliquis dicet: quoniam quando loquebantur ad alterutrum quis esset, quidam dixerunt: hic est Christus. ad quos alii responderunt: »Christus cum venerit, nemo scit unde est; hunc autem scimus unde estu. ita quoniam per signa et prodigia ***conpuncti intellexerunt quidem eum esse Christum, non autem et confessi sunt. recognoscens autem aliquis et quae scripta sunt de Herode, cum

[*](17 Joh. 7, 27 - 31 Joh. 7, 28 — 34f Vgl. Matth. 2, 2)[*](25 μὲν Kl nach Diehl ἦν MH 33 τις + et lat. 27 ἀνεγνωκότων Koe)[*](8 sunt B 12 et y* e L 13 dicet Koe, vgL gr. dicit x Ι quoniam y* < L 18 est R G L sit B 20 *** Diehl, vgl. gr.)

didicisset a magis natum esse regem »Iudaeorum«, videbit quoniam qui occiderunt Christum cognoscentes quia filius dei erat, niliilominus ausi sunt contra eum. nam et Herodes condiscens a scribis quoniam »in Bethleem« »nascitur Christus«, et tiens ciuoniam Christus erat qui nascebatur, praemittit ciuidem dicens: »ite et reciuirite caute de puero, ut et ego veniam et adorem eum«, nihilominus ausus est contra puerum, credens quia Christus erat. nec enim si non credidisset, omnes occidisset infantes »in Bethleem a biennio et infra secundum tempus Cjuod didicisset a magis«. Sic et ceteri ludaei cognoverunt quidemeum, . eum, secundum quae diximus, cognoscentes autem non divul- divulgaverunt, ut sermo eorum etiam ad ahos perveniret,

[*](7 Vgl. Matth. 2, 5. 4 - 10 Matth, 2, 8 - 18 Matth. 2, 16)[*](1 τετάχθαι H w. e. sch. 4 υἱὸς + dei lat. 7/8 γενᾶται Μ 15 τῷ παιδίῳ] περὶ τοῦ παιδίω ω ex corr.) Μ 27 28 ἐγνωκέναι KI, vgl. lat. εἰρηκέναι MH 31 καὶ Koe, vgl. lat. δὲ H < Μ 32 αὐτῶν Koe, vgl. lat. αὐτοῦ Μ H)[*](10 praemittit Kl, vgl. gr. promittit x 28 secunclum + ea B)

<> ́

sed quasi qui non cognoscerent, eiecerunt extra vineam filium et occiderunt eum. quod autem dicit : eiecerunt eum extra vineani tale mihi videtur: quantum ad se, alienum eum esse iudicaverunt a vinea et colonis, quando sententiam mortis contra eum tulerunt. et dixit eis lesus: cum venerit ’paterfamilias , quid faciet colonis illis ? responderunt ore proprio iudicati, quia malos male perdet, et vineam dabit aliis colonis. [*](6 I. Kor. 2, 8 - 25 Vgl. Luc. 19, 22 - 29 Vgl. Rom. 3, 2) [*](2 > Kl 9 αὐτοῦ Μ 13 υἱὸν + αὐτοῦ H | ὸ δὲ(!) H am Anfang d. Zeile 14 ἐξέβαλον + euyn, lat.) [*](31 colonis] agricolis L)

aut cnim proplietant quemadmodum Caiphas sacerdos (qui non wex se « verum, vsed quia sacerdos fuit anni illius, propheta vit« ); sic et isti non ex se prophetaverunt contra se, quoniam tollenda ab eis erant »eloquia dei« et gentibus danda, fructum in tempore suo daturis.