Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedaei cum filiis suis adorans et petens aliquid ab eo. ille autem dixit ei : quid vis ? dicit ei : dic ut sedeant hi duo filii mei unus ad dexteram et alter ad sinistram in regno tuo. respondens autem Iesus dixit eis: nescitis quid petatis. potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum aut baptismum. baptizari quod ego baptizabor? dicunt ei : possumus. dicit eis: calicem quidem meum bibetis et baptismum baptizabimini, sedere autem ad dexteram meam et ad sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a patre meo.

[*](6f Jes. 2, 2 — 21f Zum Text vgl. zu S. 481, 13)[*](8 αὐτῶ Μ 11 vorher περὶ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου H)[*](11 Tunc] XIII secundum mathm. In illo tempore L | eum] ihm L 12 cum + duobus L 15 dicit] dixit B 17 dexteram <tuam> ? Diehl, vgl. Ζ. 26 18 — 29 respondens — meo] Omelia Origenis de eadem lectione L 19 eis < G 22. 25 baptismo B 22/23 baptizabo G 25 baptizamini G 27 vobis < G)

<> <>,

Dignum est in loco praesenti quaerere sensum non contemptibilem, sed vere dignum evangelio Christi. hoc autem praemisi, quoniam textus simplicibus quidem et altitudines dei et scripturarum eius nescientibus quaerere, simplicitatem postulationis alicuius ostendit, et responsionem simplicem Christi ad eam. his autem, qui vel ex aliqua parte scripturarum propositiones discutere possunt, profundior et spiritalis ostenditur intellectus. qui ergo hinc ostenditur sensus brevis et contemptibilis est et nihil habens magnum.

[*](4 Marc. 10, 35 — 17 Vgl. I. Kor. 2, 10)[*](6 οἱ < Μ 11 νοῦν Hc νῦν M Ha 12 πρέποντα Hu, vgl. lat. πρέπον τοῦ H πρέπον Μ 13 <προπαρεθέμεθα δὲ τοῦτο〉 Kl, vgl. lat. 19 〈τινος〉 Diehl Kl Koe, vgl. lat. 23f <τῶν γραφῶν βαθύτερος καὶ πνευματικὸς ἐμφαίνεται νοῦς> Koe, vgl. lat. 27 ὁ <οὖν> Koe, vgl. lat. 29 〈μέγα〉 Kl Koe, vgl. lat.)[*](10 praesenti loco L)

<> <>

sicut enim in regno mundiali in honore esse videntur, qui sedent cum rege sedente in veste regali et aliquid regalium negotiorum agente, sic materfiliorum Zebedaei (secundum simplicem dico textum) videtur postulare a salvatore, ut unus filiorum suorum sedeat ad dexteram eius, alter ad sinistram in regno ipsius. et nihil fuit mirum, si mulier ex muliebri simplicitate vel inperitia talia debere se petere aestimavit. pone autem, quoniam et ipsi fratres (secundum quod Marcus exponit) quasi homines constituti et adhuc inperfecti et nihil altum intellegentes de regno Christi talia arbitrati sunt de his, qui sedebunt cum lesu : quid dicemus de lesu, qui ostendens magnum esse sedere aliquem ad deocteram vel ad sinistram suam, tollit postulationem et dicit: nescitis quid petatis et : non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a patre meo ? quaeret autem, qui sapiens est auditor scripturae, quid sit sedere ad dexteram lesu et ad [*](10f. 20 Vgl. Marc. 10, 35 — 32f Vgl. Jes. 3, 3) [*](1 > Koe 7 δόξει Koe, δόξῃ MH 17 > Kl, vgl. lat. καὶ] vel lat. | ἰδιωτίας Μ H | <δεῖν> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 21 ἄνθρωποι + constituti et lat. 33 συνετῶς Μ) [*](19 fratres] lat. las ἀδελφοί st. ἀπόστολοι? Koe 20 (secundum — exponit)] vgl. gr. Ζ. 10f 21 1. [et] ? Kl, vgl. gr. 24/25 sedebant B 30 vobis < B)

sinistram in regno eius.

Et conveniebat quidem congregare, quae sunt scripta de sessionibus dei vel Christi, ut ex tractatu eorum <quae ad hoc congregantur> et conlatione eorum ad invicem clarescere posset aliqua dogmatis magnitudo. sed prolixitatis declinandae gratia proponimus unum *** quod »dicit Michaeas« : »vidi deum Israel sedentem in sede sua, et omnis militia caeli stabat in circuitu eius ad dexteram eius et sinistram« .

[*](15 III. Regn. 22, 19 - 24 II. Paral. 18, 18 - 29 Jes. 6, 1 - 36 Dan. 7, 9)[*](7 καθίσεων Diehl Kl, vgl. lat. u. S. 488, 29 καθίσεως MH 18 περὶ αὐτὸν < Μ 36 καὶ + ὁ Μ)[*](10 — <quae—congregantur> vgl. gr. 14f hier ändert lat. : er gibt nur einen Beleg 15 *** Kl, vgl. gr. 16 dm lel] dnm B)[*](4Ezech. l,25f - 12 Ps. 109,1 - 18 Ps. 79, 1 - 19 Ps. 46, 9 - 24 Matth. 19, 28 - 29 Matth. 26, 64 - 32 Matth. 25, 31)[*](6 δ’ < M 8 ὂμοἴ Μ 18 φη. φηοι oiM 26 με H 29 —31 καὶ—δυνάμεως] Kl, vgl. S. 476, 3ff —476, 6 καὶ ὁ — δυνάμεως < H 32 <καὶ> Koe)

<> <> rd >

[*](4 Matth. 26, —7 Marc. 14, 62 - 12 Luc. 22, 69 - 27 f Vgl. I. Kor. 2, 15 — 32 Vgl. Rom. 7, 14)[*](17 <μετὰ> Kl, vgl. III, 154, 25 23 > Kl Koe 27 ἀνακρίνοντος Diehl, ἀνακρίναντος MH 30 φωναῖς Kl φωνῶν Μ H | <καὶ περὶ> Kl, 31 εὐαγγελίων Μ)

t]a <>

omnis ergo, qui est spiritalis et cum iudicio vult cuncta discutere, indubitabiliter diceifc quoniam spiritalis est sessio dei super spiritali sede, similiter etiam Christi. nihil enim in omnibus sessionibus huiusmodi dei vel Christi de corporali sessione significat sermo. ridiculum enim est propter has corporaliter sessiones appellatas aestimare sedes aliquas corpora- [*](2 I. Kor. 10, 3 f - 13 Ps. 39, — 19 Vgl. Marc. 14, 62 - 19 ff Vgl. Orig. Cat. in Eph. 1, 20ff (ed. Cramer VI, 132, 1ff): οὐχ ὡς καθεδρῶν τινων ἢ θρόνων αἰσθητῶν κειμένων ἐν οὐρανοῖς κτλ.) [*](7 δν + indubitabiliter lat. 8 ταύτην < Η a 32 <σωμτικῶς> vgl. lat.) [*](11 indubitanter B < 32 cor poraliter ρ corporales x)

liter esse aedificatas de materia nescio qua, in quibus sedeat deus vel Christus eius vel qui ad dexteram eius sessuri sunt vel ad sinistram, quibus lioc a patre paraturn est. et nescio, si sit *** corporale quod dicitur militiam caeli stare ad dei »dexteram vel sinistram« , aut iterum aestimare, quoniam qui salvantur Cjuidem et laudabiles sunt, a dextris corporalibus sunt regis nostri lesu, mali autem et perditi similiter in sinistris corporalibus.

Sed vide, ne forte quod dicitur Cliristum restitui in regno suo recipientem proprium principatum, sic intellegere debeamus, ut destructo peccato, quod regnabat in corporibus mortalibus hominum, et omni principatu malignarum virtutum et potestate destructa. hoc sit sedere Christum »in sede gloriae suae« ; quodautem deus omnia facit ad dexteram et ad sinistram, hoc est ut iam nullum mahim sit ante eum.

[*](8f Vgl. III. Regn. 22, 19 - lOf Vgl. Matth. 25, 33 — 19 Vgl. Luc. 19, 15 — 20f Vgl. Rom. 6, 12 - 25 Vgl. Matth. 19, 28 - 30. 33 Vgl.Marc. 14, 62)[*](6 δὲ H 17 ἀλλὰ +vide lat. 19 Χριστόν, *** Koe, vgl. lat. 26 αὑτοῦ υ 27 〈καὶ εὐώνυμα〉 Kl, vgl. lat. I ποιῆσαι] ποιηθῆναι Koe)[*](6 *** Kl, vgl, gr. 9 aut Kl, vgl.gr. etx 21/22 regnabat Υ* < L 23 et y* est et L 23 24 maligna- rum y* alienarvim L 27 et + si B)

> <>,

intellegat ergo, qui potest, eminentiam quidem regni in hominibus Christum recepisse et glorificatum esse ad gloriam, quam habuit »priusquam esset mundus «, priusquam peccarent qui peccaverunt, et habebat gloriam apud patrem; eorum autem, qui adpropiant in primo vel in secundo vel in tertio loco, quasi homines constituti secundum mensuram suam habentes sedere ad dexteram vel <ad> Christi in regno eius, quos restituet deus cooperans eis et parans eis ut adpropient eminentiae Christi. qui quidem praecellunt prae ceteris adpropinquantibus Christo, sunt a dextris Christi, videUcet qui tangunt eum et coniuncti sunt dextris ipsius verbi, qui autem inferiores sunt a sinistris sunt eius. dexteram autem vide si potes intellegere Christi invisibilem creaturam <nominatam> autem visibilem et corporalem. et Christus quidem omnibus regnat ; adprojaincpantium autem ei quidam dextera sortiuntur et intellegibilia, alii autem sinistra et sensibiHa. et ne forte vera mater filiorum Zebedaei (quos appellavit filios tonitrui Christus) magniloquentia ipsa, iudicans magna de filiis suis Ia-

[*](4 ff. Vgl. Joh. 17, 5 – 24f Vgl. Rom. 1, 20 – 32ff Vgl. Marc. 3, 17)[*](19 <ἄλλων—Χριστῷ> Kl nach Diehl Koe, vgl. lat. 34 ἡ] ἢ Μ Ι βροντή] magniloquentia lat. | <αὐτὴ> Diehl, vgl. lat. Diehl, vgl. gr.)[*](13 <ad2> ρ 14 Christi Diehl, vgl. gr. 19. 22 a] ad G 23 eius suiit L 25 <nominatam> 27 et] 1. sed ? Kl, vgl. gr. 29 dexteram y)

̓́- <> ̓

cobo et lohanne (nam et vere magni erant) et aestimans eos primatum habere posse super omnem naturam humanam, quasi qui potuerunt capere magniloquium eius, accedens dominum precabatur, ut confirmaret unum quidem a dextris, alterum a sinistris. salvator autem reprehendens etiam huiusmodi magniloquentem matrem lacobi et Iohannis quasi ignorantem, qui essent eminentiores et quoniam huiusmodi donum solius dei est qui super omnia est, conspirantis et cooperantis et confirmantis in huiusmodi eminentia quos viderit aptos, [et] ideo dixit: nescitis quid petatis <et:> sedere ad meam et sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a patre meo. [*](2 γὰρ + vere lat. 8 ἄλον H 14 <μόνου> Diehl, vgl. lat. 16 οἶδεν 17 εἶπε] ideo clixit lat. 24 δὲ < 26 δοίη Koe δώη M H | ὃν ὁ υἱὸς] ἄνος Μ) [*](3 prinaa G L 6 dominum Kl, vgl. gr. deum x 10/11 magniloquentem Koe, vgl. gr. magniloquentiam X 14 donum + χάρις gr. 18f [et] . . <et:> Kl, vgl. gr. 19 ad — sinistram] autem mecum L)

arbitror autem, quod volens ostendere matri filiorum Zebedaei et ipsis, quoniam adhuc minus habebant de perfectione quam homines possunt habere non me- diocres, ideo respondit postquam dixerat: nescitis quid petatis: potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum aut baptismum baptizari qUod ego baptizabor ? denique cum dixissent possumus, non ita respondit Christus: calicem quidem meum bibere potestis, sed ad futuram eorum perfectionem respiciens dixit: calicem quidem meum bibetis et baptisinum baptizabimini .

Adhuc autem ciuaerere oportet in loco hoc, quidest calix et

[*](13ff Zum Text vgl. Hautsch TU. 34, 2 a, 69, der mit Griesbach annimmt, daB Origenes die Worte ἢ — βαπισθῆναι bei Matthaus nicht gelesen habe, trotzdem aber in der Erklarung die ausfiihi-Hchere Form des Gedankensaus Markus behandle. Ein Versuch, mit lat. (s. auch S. 471, 21 f) im griechischen Text die Worte ἢ ὡς ὁ Μάρκος ἀνέγραψε· »δύνασθε τὸ Ποτήριον πιεῖν ὁ ἐγὼ πίνω« Ζ. 13 — 15 in Klammern zu setzen und die Fortsetzung Ζ. 16f ἢ τὸ — βαπτισθῆναι zum Matthaustext zu schlagen, scheitert an S. 485, 13ff — Marc. 10, 38. 39)[*](6 καὶ] adhuc lat. 13 - 482, 1 größ tenteils zerstort in Μ 25 δὲ Μ vgl. lat. τε Μ H)[*](8/9 mediocres] lat. hat rd τυχόντα mifiverstandenKoe 11 calicem bibere G 16 baptismum . . . quod Kl, s. S. 471, 22 baptismo . . . quo x 17 baptizor L 22 dicit L 26 hoc < GL)

<> ̓́

quidest baptismum. quasi distent enim ab invicem, sic utrumque est nominatum. multi enim utrumque dicunt ad passionem martyrii pertinere non adtendentes, quoniam nisi duos et diversos intellectus ostenderent calix et baptismum, numquam utrumquenominaretur. nos autem et istam quidem traditionem non reprobamus, alteram autem statuimus: quoniam calix quidem ipsa passio intellegitur esse dolorum. quod confirmatur non solum eo exem-

[*](21ff Vgl. Hier. in Matth. 155 C: »calicem« in scripturis divinis passionem inteUegitnus » pater, si possibile est, transeat calix iste a meu, et in psalmo : »quid retrihuam domino pro omnihus quae retribuit mihi ? calicem salutaris accipiam et nomen domini «, statimque infert, quis iste sit calix: »pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eiusn — 28 Matth. 26, 39 vgl. Marc. 14, 36)[*](1 <ὄντα — ὠνομασμένα> Koe, vgl. lat. 4 τῆς < Μ 7 ὁ < Η α 11 1. λέγουσιν? Kl, vgl. lat. u. Eph. 5, 32 <ἀν>άγουσιν Koe 14 ἐν] ἐν)[*](1 baptismus B 10 1. ducunt ? Diehl, vgl. gr. 18 alteram x* alterum ρ 26 calix qu. ipse . . . dolorum] gr. kiirzt ?)

plo quod dicit » opater, si possibile est, transfer calicem hunc a me«, qui cum doloribus bibitur ab eo, qui suscipit certamen martyrii, donec biberit eum sustinens in temptatione martyrii universa quae inferuntur; sed etiam eo, quod in alio loco dicitur: » quid retribuam domino pro omnibus ciuae retribuit mihi 1 calicem salutaris accipiam, et nomen domini invocabo«, »vota mea domino in conspectu omnis populi «. »pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius«. enim dignum reddere possumus deo pro omnibus bonis, quae fecit in nobis, nisi ut calicem salutaris prompte suscipiamus et nomen domini invocemus, ut possimus magnanimiter bibere eum ; in quo bibendo vota nostra reddimus »domino in conspectu omnis populi eius«. manifeste autem in his, quoniam calix martyrium est, ex eo ciuod statim prorter bibitum caHcem addidit sic: »pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius«. autem omne martjTium duplex est, quorum unum vocatur »calix salutaris«, reliquum autem et hoc quidem quod quis

[*](8 Ps. 115, 3f - 12 Ps. 115, 9 - 14. 23. 27 Ps. 115, 6)[*](5 τὰ] Koe 16 Πλεῖον] dignum lat. 21 τὸ + possimus magnanimiter lat. 22 ἀποδίδοσι Η 25/26 <τὸ > Kl nach Hu, vgl. lat. 27 τὸ 1 + bibiUim lat. 29 τὸ] omne lat. 30 δύο] duplex lat.)[*](7 inferuntur + item G 8 dicitur in alio loco G 18 salutaris Diehl Kl, vgl. gr. salutarem x 19 accipiamus B L)

̓-

perfert dolores, calix est quem bibit omnis, qui sustinet omnia sibi inlata, nec <reppulitnec> evomit aliquid eorum. quod autem quis in passione remissionem accipit peccatorum, baptismum est. si enim baptismum indulgentiam peccatorum promittit, sicut accepimus de baptismate aquae et spiritus, remissionem autem accipit peccatorum et qui martyrii suscipit baptismum, sine dubio ipsum martjTium rationabiliter baptismum appellatur.

Quoniani autem remissio fit peccatorum omni martyrium suquod stinenti, manifestum est ex eo ait: »omnis qui confessus fuerit in me coram hominibus, et ego confitebor in illo coram patre meo qui est in caelis«. confitetur ergo coram patre suo salvator omnem hominem, qui confessus fuerit eum coram hominibus, etsi fuit ante confessionem aliqua habens peccata. si enim eos, qui

[*](20 Matth. 10, 32)[*](6 κοὶ μὴ] μὴ δὲ Μ | ἀποθουμένου Μ 7 ἢ Koe vgl. lat. καὶ Μ H 11 ἐπαγγέλεται Μ 16 βάπτισμα τὸ] sine dubio ipsum . . . baptistnum lat. 19 <παντὶ> Kl nach Koe, vgl. lat. u. Ζ. 26 24 δὴ Kl, vgl. lat. δὲ M H 26 τὸν] hominem lat. 29 ὁμολογήσεως Μ)[*](2 bibet G L 6 <reppulit nec> Kl, vgl. gr. | nec 3] aut B 7 aliquid eorum] lat. las αὐτῶν τι für αὐτὰς ? 22f in me . . . in illo] rae . . . illum B)

<> <> <> <>

aliqua habentes peccata confessi sunt, non confitetur et Christus coram patre suo, iam non erit verum quod dixit : »omnis qui <in> me confessus et cetera. alias autem peccatorem nescio si confitetur Christus eoram patre suo. confessio enim fihi gloriantis est in conspectu paterno super eo, quem confitetur quasi dignum Christi confessione ad patrem. [*](4 Matth. 10, 32 - 16 Luc. 3, 3 - 19 Vgl. Matth. 3, 13 - 28 Rom. 6, 10) [*](1 ἁμαρτ όντας ömoloy> Diehl Kl, vgL lat. 9 (viovy <υἱοιῦ> Koe, vgl. lat. 12 <Χριστοῦ> vgl. lat. 22 ἡμεῖς + καὶ H 28/29 <ἀπέθανεν> Kl 32 δόξει δόξοι Μ H) [*](2. 7 1. confite<bi>tur? Kl, vgl. 5 <in> Diehl Kl, vgl. gr. 6 autem . . . nescio] lat. las οὐκ οἶδα δ’ Diehl 11 digno L)

secundum haec videntur et calicem cem bibisse et baptismo baptizati esse filii Zebedaei, quoniam Herodes quidem interfecit »Iacobum fratrem lohannis gladio«, imperator autem Romanorum (sicut docet traditio) condemnavit Iohannem dantem testimonium verbo dei in insulam Patmon, sicut ipse de suo martyrio docet, non dicens quis eum condemnavit, sed ubi fuit condemnatus. dicit autem in Revelatione sua hoc modo : »Iohannes, frater vester et socius in tribulatione et in regno et in patientia lesu, fui in insula, quae vocatur Patmos, propter verbum dei et propter testimonium lesu Chrisit. et fui in spiritu in die dominico, et audivi post me vocem magnam quasi tiba,« et cetera. et ex hoc intellegitur, quoniam revelationem hanc in insula constitutus vidit.

Adhuc autem addimus iuxta ea quae diximus: [*](1 — 10 Vgl. II 25, 7 — 10 — 1 ff Vgl. Hier. in Matth. 155 E: quaeritur quomodo calicem martyrii filii Zebedaei, lacobus videlicet et lohannes, biberint etc. — 5 Vgl. Act. 12, 2 – 5 ff Vgl. HarnackTU. 42, 4, 24 A. 2 - 16 Apoc. 1, 9f) [*](1 <κατὰ — τὸ> Koe, vgl. lat. 2 καὶ 2 < Μ 2 5/6 <ἀδελφὸν> Kl, vgl. lat. u. II 15 ἀποκαλύψει τι stta lat. 25/26 ἀποκάλυψιν + hanc . . . constitutus lat. 27 τεθαρρηκέναι H) [*](3 esse y* < L 8 verbo y* verbi L 14 fuit] fuerat G fuerit B 22/23 dominica B)

> <>

sicut est aliqua esca Christi, de qua dicit : »mea est esca ut faciam voluntatem eius qui me misit et perficiam opus ipsius«, sic aestimationem escae illius est etiam potus. quod temeritatis quidem est ab esca dirimere et rebus ipsis ostendere, tamen qui potest intellegat ne forte quod est in actu esca sit, quod autem in consideratione potus. manducare est enim Christi: facere voluntatem eius qui misit eum et perficere opus eius, bibere autem: sapepe secundum voluntatem eius qui misit eumet perficere notitiam eius. secundum hanc differentiam intellegitur et quod ait : »caro mea vera est esca, et sanguis meus verus est potus« . esca enim vera est animarum actus, verus autem potus est agnitio veritatis. ideo et primum dat »panem benedicens « et frangens» discipulis quoniam in primo loco est actus; et post hoc »accipiens calicem et gratias agens dixit: bibite ex hoc

[*](2. 12f Joh. 4, 34 — 19 ff Joli. 6, 55 — 26 ff Matth. 26, 26. 27)[*](2ff περὶ ποτηρίου καὶ βαπτίσματος H i. m. o ἐστι + etiam lat. 11f τὸ ἐσθίειν τὸν Χριστὸν Kl, vgl. lat τὸν ἐσθίοντα ἐστιν MH 15 αὐτὸν — νοεῖν> vgl.lat.u.Hu 19 <καὶ> Koe, vgl. 20 ff ἀληθῶς] vera o. verus lat. 23 βρῶσις + animarum lat. θεωρία + veritatis lat. 30 ποτήριον + et lat.)[*](5 escae Kl esca y* < L 10 sit <L L 11 ff lat. las καὶ yuo τὸ τοῦ Χριστοῦ ἐστιν ἐν τῷ ποιεῖν . . ., τὸ δὲ πίνειν ἐν rqj σωφρονεῖν κατὰ τὸ θέλημα κτλ. Koe 23 animarum vera est L 31 <dedit eis > dixit Koe, vgL gr.)

»<>

«, quoniam convenit primum quae sunt actus inplere et opus bonum delectare et sic <per opera et> ad scientiam rerum et secundum prophetam sic dicit<ur>: : »seminate vobis iustitiam et vindemiate fructum vitae«, ut primum bona opera post hoc autem quoddicit : »inluminate vobis lumen scientiae«, quasi per viam enim quandam postquam emendaverit quis mores suos proficiscatur ad scientiam et inkiminetur.

Et in Psahno vicesimo secundo dictum est primum: »praeparasti in conspectu meo mensam adversus eos qui tribulant me, inpinguasti in oleo caput meum «, et post hoc et: xpoculum tuum inebrians quam praeclarum est «. non autem reprehendat nos qui legit haec verba, quoniam oportuit interpretari quodammodo quae de sessionibus dicta sunt dei vel Christi. respondemus enim, quoniam placare tantummodo de scripturis propositum fuit de ses- [*](6. 10 Hos. 10, 12 - 20 Ps. 22, – 24 Ps. 22, 5) [*](1 δεῖ + primum lat. 9 1. mit Koe τοῦτο <ὅ>, vgl. lat. ? 11 <ὡς> Kl, vgl. lat. 19 εἰκοστῷ + δὲ Μ 25 με < lat. 32 καθίσεως (wie S. 477, 25; 489,4 vom Begriff) sessionibus lat. (wie 474, 7; 488, 29 von den Schriftstellen) Elt) [*](3 delectare ? Kl | <per opera et> Kl nach DieM, vgl. qui L | dicit<ur> Kl, vgl. 8 opera < G 91. [quod] ? Kl, vgl. 11 enim < B L 26 reprehendat ? Koe 32 propositus y | fui B)

sionibus et legentem avertere ab humili illa traditione. alterius autem temporis est principalem expositionem facere de sedere dei <aut Christi> et stare et ambulare, quod nonexigit expositiopraesens.

et audientes clecem contristati sunt ule duobus fratribus, quoniam rogaverunt ceteris se praeponi. et vide, quoniam et ludas erat inter indignantes. et si inter indignantes ceteros erat, ne forte necdum inmiserat diabo- lus »in cor« eius, »ut traderetc dominum, sed in ipso proposito quo et ceteri apostoli erat.

[*](14f Vgl. Marc. 10, 41 - 22ff Vgl. Joh. 13, 2 –32 Vgl. I. Thn. 3, 7)[*](2 γὰρ] δὲ Koe, vgl. lat. 6 ἀπαιτεῖ υ, vgl. lat. ἀπῄτει Μ H 20 κοὶ — Μᾶρχος] ~ Ηu nach Ζ. 17 λοιπῶν)[*](5 <aut Christi> Christi) Diehl Kl Koe, vgl. gr. 16/17 se praeponi y* praeponi L 21 ceteros <novem> ? Kl, vgl. gr. 25 erat Kl erant x)

<> 20, – 28). ́

lesus autem convocans eos dixit: scitis quia priticijjes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eis. ita erit inter vos; sed quicumque voluerit inter vos maior esse, erit vester minister, et quicumque voluerit inter vos primus esse. erit vester servus.

[*](1ffZumText vgl. Hautsch TU 34, 2 a, 69 f; doch vgl. lat. - 14 Vgl. Marc. 10, 45 - 19 Matth. 20, 17 - 22 Matth. 21, 3 - 25 Marc. 10, 32 - 26 Marc. 11, 3 - 33 Luc. 22, 24)[*](5. <τὰ> ρ 27 αὐτὸν <M)[*](21 κοὶ] Hu)

quoniam duo fratres super ceteros apostolos sibi gloriam percipere voluerint indignantibus ceteris, inde occasionem accipiens lesus regulam iustitiae fidelibus ponit, ciuomodo quis apud deum potest obtinere primatum.

[*](2 Luc. 22, 25f – 15ff Vgl. Marc. 10, 35ff; Matth. 20, 20ff)[*](1 <ἄν εἴ> Koe, vgl. N T cod. D 7 ἶνα Μ)[*](31 lesus] dns y)

principes gentium non contenti regere tantum suos subiectos violenter eis dominari nituntur. inter vos autem qui estis mei <noti> non erunt haec, ne forte qui videntur habere aliquem in ecclesia principatum dominentur fratribus propriis vel potestatem in eos exerceant. quoniam sicut omnia carnalia in necessitate sunt posita non in votate spiritaha autem in voluntate non in necessitate, sic et qui principes sunt spiritales, principatus eorum in dilectione subiectorum debet esse positus, non in timore corporali. sed et qui voluerit apud patrem meum maior esse conparatione fratrum suorum ceterorum, efficiatur minister eorum, quibus

[*](3 Vgl. Mare. 10, 42)[*](18 ἐξουσίαν + aliquem lat. 19 νενομισμένοι Hu, vgl. lat. νενομισμέ- νων Μ H)[*](14 <noti> Diehl, vgl. gr. 27 qui < B 28 sunt < L)

vult esse maior. et qui principatum desiderat ecclesiae, debet fieri omnium servus in humilitate servili, ut obsequatur omnibus in his quae pertinent ad salutem.

Et haec docet nos sermo divinus. nos autem sive non intellegentes voluntatem dei positam in scripturis sive contemnentes talem conmendationem Christi tales sumus, ut etiam malorum principum mundi excedere superbiam videamur, et non solum quaerimus sicut reges acies praecedentes et terribiles nos et accessu difficiles maxime pauperibus exhibemus, et tales sumus ad eos, qui nos

[*](9ff. 16 ff Vgl. Luc. 22, 25ff — 28 ff Vgl. zu dieser Schildemng von Bischofen Harnack TU. 42, 4, 137 f)[*](14 κολακίας H 15 <δ᾿ > Kl 25 f τῆς — Ἰησοῦ = lat. dei — scripturis ?)[*](30 non solum] falsch verstandenes μονονουχὶ Koe)

< > <> »́

interpellant vel propter aliquid deprecantur, sicut nec tyranni et crudeliores principibus mundialibus ad subiectos. et est videre in quibusdam ecclesiis, praecipue civitatum maximarum, principes populi Christiani nullam adfabilitatem habentes vel habere ad se permittentes. et apostolus quidem etiam dominis dat mandatum de servis dicens: »domin, quod iustum est et aequum servis praestate, scientes quia et vos habetis dominum in caelis«, docet autem et remittere minas. episcopi autem quidam crudeliter comminantur, aliquando quidem occasione peccati, alicjuando auem contemnentes pauperum cuam,

[*](14 Kol. 4, 1 - 25 Gal. 2, 9f)[*](2 κοὶ] ἢ Koe 4 ἱκέτας = subiec- tos oder las lat. οἰκέτας ? 9 <ἔχοντας — ἔχειν> Kl Koe, vgl. lat. 12 * * * Koe, der vermutet <ἀπειπόντας> ἰέναι Πρὸς κτλ. 13 ἀπόστολος + et iam lat. 20 <ἐπισκόπους> Kl, vgl. lat. 21 ὁμῶς H 30 μήτε . . . μήτε Koe μηδὲ . . . μηδὲ Μ H)[*](1 vel] 1. et ? Kl, vgl. gr. 3 principibus] lat. verstand wohl τῶν ἀρχόντων = ἢ οἱ ἄρχοντες (Diehl), sonst 1. <e> principibus Kl 16 quia] quoniam L 16/17 dominum] dm G L)

cum sit scriptuin : »quantum magnus es tantum humilia te, et invenies gratiam coram domino«, item in Proverbiis: » ante contritionem extollitur cor viri, et ante gloriam humiliatur«.

Frincipes ergo gentium dominentur eorum, ijrincipes autem ecclesiarum serviant subditis. sed et maiores gentium potestatem exerceant, fidelium autem audiant eum qui dicit : »discite ex me

[*](5 Sir. 3, 18 - 10 Prov. 18, 12 - 14 Luc. 10, 29 - 16 Luc. 10, 27. Vgl. Matth. 22, 39; Maic. 12, 31 - 18 Luc. 10, 29 - 20 I. Thess. 2, 7 - 24 II. Kor. 11, 7)[*](5 ὅσον H 13 <μέγα> Koe o quanto B L 6 tanto B 29 ἐκκλησίας <οἱ ἄρχοντες> Koe, vgl. 31 autem audiant y* ~ L 32 ex] lat. 32 του] eum qui dicit lat. a L)

quia mitis sum et humilis cordec non ista dicimus ut inclinemus ecclesiasticum principatum; est enim interdum quando (secundum vocem apostolicam) »peccantes coram omnibus arguant, ut et ceteri timorem habeant«, est aliquando, ut utens potestate sua tradat peccantem »satanae in interitum carnis, ut spiritus salvetur in die domini Iesu«. tamen raro hoc fieri debet; corripiendi enim sunt inquieti, consolandi autem »pusillanimes«, sustinendi infirmi, et »ad omnes« magnanimitas est habenda, nuUi »malum pro malo« reddendum, ut non aestimetur inimicus qui peccat, sed corripiatur ut frater. haec autem diximus voientes ostendere

[*](1 Matth. 11, 29 — 8 Vgl. Luc. 22, 25 - 11 I. Petr. 5, 6 - 12 f Vgl. I. Kor. 16, lof ? - 15 I. Tim. 5, 20 - 18 I. Kor. 5, 5 – 22 – 27 VgL I. Thess. 5, 14f - 31 II. Thess. 3, 15)[*](4 ὑμῶν υ ἡμῶν Μ H 19 τινα] peccantetn lat. 31 ἡγεῖσθαι H)[*](9 ff lat. verkürzt u. umschreibt Elt 16 arguantur B 20 interitu y 21 domini + nostri L)

quod ecclesiarum principes principum mundialium imitatores esse non debent, sed imitari debent Christum accessibilem et mulieribus loquentem et pueris manus inponentem et discipulis suis pedes lavantem atque tergentem, exemplum eis dantem, ut et ipsi similiter faciant fratribus suis. forsitan autem et, quoniam dominus constitutus serviebat pro salute hominum generi nostro, propterea dicitur »formam servi« suscepisse et humiliasse se <»oboediens factus) usque ad mortem, propter quod et deus eum superexaltanit«. qui vult ergo exaltari, simiha faciat, ut exaltetur per ea.

Sicut et filius hominis non [*](12 ff Vgl. Joh. 13, 5 – 17 Joh. 13, 13f – 23 ff Vgl. Hier. in Matth. 157 B: quando »formam servi acxepiU etc. — 26ff Vgl. Phil. 2, 8f — 33 ff Vgl. Hier. ia Matth. 157 B: nota, quod crebro diximus, eum, qui ministret, filium appel- lari hominis) [*](11 τὸ] τὸν H 13 κεκαθαρκέναι] lavantem atqvs tergentem lat.) [*](22 suis < G 27 <oboediens factus) Kl, vgl. gr. 29 deus Kl, vgl. gr., dominus x 33 et < L)

<> ͂ ̣ ̓́́ < > <>

venit ministrari , sed ministrare; nam etsi angeli ministraverunt ei, quando »accesserunt et ministrabant ei«, etsi Martha ministravit ei, tamen non ideo venit ut ministretur, sed ut ministret ; et tantum crevit ministrans, ut animam suam daret redemptionem pro multis qui crediderunt in eum. cui dedit animam suam redemptionem pro multis ? nec enim convenit dicere: deo. ne forte ergo maligno ? ille enini dominabatur in nobis, donec daretur ei pro nobis redempfio anima lesu, de- cepto videlicet et aestimanti quasi possit dominari eius, et non videnti quia non poterit sustinere in tenendo eam tormenta. propter quod et »mors« putans se dominari eius, dominata non est, quoniam erat solus inter omnes »mor-

[*](3 Matth. 4, 11 - 5 Vgl. Joh. 12, 2 – 12ff Vgl. Hier. in Matth. 157 B: et tioti dixit mnimani sumn redemptionem darea pro omnihus, sed npro multis«, id est pro his, qui credere voluerint — 28f Vgl. Rom. 6, 9 — 30 Vgl. Ps. 87, 6)[*](1 <οὐκ — ἐπεὶ> Kl, vgl. lat. 11 ὁδεύσῃ] crevit lat. 21 δὴ = convenit dicere lat. 24 <δηλονότι καὶ φαντασθέντι> Diehl Koe, vgl. lat. 30 <μόνου> Kl, vgl. lat. | ἐν + omnibus lat.)[*](21 ne < R G 23 pro x* < ρ 26 posset B 27 quia] quoniam B 31 omnes v* < L)

tuos liber« et fortior onmi mortis, et usque adeo fortior, ut et omnes sequi se volentes qui tenebantur a niorte liberaret a morte, nihil valente in eis postmodum morte. omnis enim qui sequitur lesum, inconprehensibilis est a morte. data autem anima eius in redemptionem pro multis non mansit apud eum, cui fuerat data. propter hoc dicit propheta quoniam »non derelinques animam meam in infernum «.

[*](13 I. Petr. 1, 18f - 18 I. Kor. 7, 23 - 25 Luc. 23, 46 - 34 Ps. 15, 10)[*](4/5 ἐλευθεροῦν Kl, vgl. lat. ἀκολουθεῖν Μ H 7 <ὤν> Diehl 20 < Μ 33 ἐν πεντεκαιδεκάτῳ propheta lat.)[*](5 a morte] lat. las: ὑπὸ τοῦ θανάτου <ἀπὸ τοῦ θανάτου> 35 inferno B)[*](4f. 11 ff Vgl. Kol. 1, 15f – 35 f Vgl. Kol. 1, 15)[*](5 τῆς < H 7 αὑτοῦ 10 πυθώμεθα Elt πυθόμεθα MH)