Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Origen

Origenes. Origenes Werke Vol 10.1-10. 2. Klostermann, Erich, translator. Leipzig: Hinrichs, 1935-1937.

Nunc autem arbitror esse temqjlum dei ex lapidibus vivis constructum ecclesiam Christi. sunt autem multi in ea non sicut decet viventes spiritaliter sed »secundum carnem« militant<es> , qui et domum orationis de lapidibus vivis constructam faciunt spe- luncam esse latronum actibus suis non ecclesia dei dignis, sed spelunca latronum. qui enim considerat in multis ecclesiis talium Christianorum peccata, qui arbitrantur wquaestum esse pietatem«, et cum deberent »de evangeho viverec secundum quod vivere decet servos dei, hoc non faciunt, sed divitias et multas possessiones adquirunt, nonne dicet speluncam latronum factam esse sub illis ecclesiam, ut recte dicat Christus ad eos

[*](8. 13 Vgl. I. Petr. 2, 5 - 11 Vgl. II. Kor. 10, 3 — 21 Vgl. I. Tim. 6, 5 — 22 Vgl. I. Kor. 9, 14)[*](7 ἱερὸν + dei lat. 10. 18 τινος . . . τισιν] multi . . . multis lat. 10 ὡς ἐν ἐκκλησίᾳ] sicut decet spiritaliter lat. 13 λίθον H I <οἰκοδομηθέντα> Koe, vgl. lat. 20 <τοιούτων—τῶν> Kl, vgl. lat. 27 κτίσιν H 30 ἂν + recte lat.)[*](12 <es> Kl, vgl. gr. 16 ecclesia ρ ecclesiae x 28 dicet ρ dices X)

v.10.p.547

propter dissipationem ecclesiae suae: »quae utilitas in sanguine meo, dum descendo in corruptionem ?« item ipse per Osee tali modo: »vae mihi quoniam factus sum sicut qui colligit stipulam in messe et sicut racemum in vindemia, cum non sit botrio ad manducandum primogenita. vae animae meae, quia periit timoratus a terra, et qui corrigat in hominibus non est«. et cum intellexeris Iesum dicentem talia et lugentem peccata nostra ***, aspice simul et illud, quod in evangelio scribitur: »cum vidisset Hierusalem, flevit super eam et dixit«. et si rationabihter flevit super Hierusalem, rationabilius flebit super ecclesiam aedificatam quidem ut esset domus orationis, factam autem propter turpia lucra et luxum quorundam (quod utinam non esset principum populi) speluncam latronum.

[*](4 Ps. 29, 10 — 6ff Vgl. Micha 7,lf - 11. 20 Micha 7, 1 - 23 Vgl. Luc. 19, 41)[*](3 ἔχων Ha 5 κοταβαίνειν μαι H 6 Ὡσηὲ] so schon im Archetypus. vgl. lat. 7 ἡ φυχὴ αὐτοῦ Μ 13 στάχυος] lat. las βότρυος (vgl. LXX) 21 τὸ] et illud lat.)[*](6 osee y* micheam L 12 sicut x* + qui μ 14 botris R Gc.r. botrio Ga B L 18/19 intellexeris] lat. las προσέχῃς ? Koe 20 *** Diehl Kl, vgl. gr. 29 luxum (G)B luxus L)

v.10.p.548

<> <> <>

Sed tunc quidem intravitlesus in templuni dei et mundavit eum, eiciens (omnesy vendentes et ementes in templo et meyisas nummulariorum evertens et cathedras vendentium nuncautem, quamdiu non visitantur, qui in nomine lesu Christi conveniunt »in id « sunt in conventibus vendentes et ementes in templo et reliqua omnia facientes, et nusquam eis Christus apparet, ut eiciens eos reliquos salvet. si autem visitaverit super peccata nostra et quasi diligens nos veniat ut corripiat et castiget quasi fiKos, ut recipiat nos, tunc ingredietur Christi potestas congregatis nobis et spiritu sancto et ingrediens ei- ciet omnes vendentes et ementes in templo; vendentes quidem et alienantes a se quidquid habebant boni, ementes autem pro eis mala, [*](11 Vgl. I. Kor. 11, 20 — 24f Vgl. Prov. 3, 12 — 26f Vgl. I. Kor. 5, 4) [*](10 <ἐν> Koe, vgl. S. 551, 15 14 <πάντα> Diehl Kl vgl. lat. 16 > Koe, vgl. lat. 22 ἐπὶ] super lat. 31/32 ἀμπεπωλοῦντας Μ 32 καὶ < Μ) [*](2 evim GL a illud B Lc 3 > Diehl, vgl. gr. 8 id y* <L 9 sunt] sint G <B | conventibus μ convenientibus x 23 diligens] lugens L 24 ut Kl, vgl. gr. et x)

v.10.p.549

et destruet mensas nummulariorum, id est avarorum et pecuniae cupidorum, qui aliorum quidem pecunias cum iniquitate vertunt ad se, ipsi autem non ad <id> quod expedit eas sunt et alii in templo vendentes <et ementes) Christi coJumbas et tradentes simplices sicut columbas, orantes et dicentes: » quis dabit mihi piimas sicut columbae, et volabo et requiescam ? scam?« tradentes eas quibus non oportebat.

Et arbitror convenire verbum de venditoribus columbarum eis, qui tradunt ecclesias avaris et tyrannicis et indiscoplinatis et inreligiosis episcopis aut presbyteris <aut diaconis> pro-

[*](8 Vgl. Orig. tom. X, 30 in Joh. (IV, 203, 10 f): ἀργύριον ἒχοντες ἀδόκιμον καὶ διδόντες . . . κόλλυβα τοῖς προσιοῦσιν, εὐτελῆ καὶ εὐκαταφρόντα νομίσματα — 151 Vgl. Matth. 10, 16 - 18 Ps. 54, 7 - 22 ff Zu dieser »erschütternden, gewaltigen« Darlegung der MiBstande in der Kirehe vgl. Harnack TU. 4, 136 — 22ff Vgl. Hier. in Matth. 164 D: ceterum secundum mysticos intellectus cotidie lesiis ingreditur templum patris et eicit omnes tam episcopos et preshyteros et diaconos quam laicos. . . et unitis criminis habet vendentes pariter et ementes)[*](6 καταβάλλοι Η 7 <αἰσχροκερδῶνκαὶ> Kl, vgl. lat. u. Ζ. 25 12, 13 χρήσονται Μ 20/21 έπακουσθέντας] lat.las παραδοθέντας? παραδιδόντες ?) 22 τὸν ? Μ τῶν H)[*](8 ff über diese Liicke vgl. äge 13 <id> Diehl 15 <et ementes> Kl, vgl. gr. 17 f et etorantes et B et orantes G L 18 pennas B L 27 <aut diaconis> Kl, vgl. gr.)

v.10.p.550

pter quod et cathedras tantummodo *** appellavit evangelista eversas esse a lesu. et utinam audirent haec cum decenti admonitione scripturae, qui gloriantur de cathedris Moysi in quibus sedent et vendunt omnes ecclesias columbarum et tradunt eas tahbus praepositis, ad quos recte dicatur a domino per Hieremiam prophetam prophrtam: »principes populi mei me non cognoverunt ; fihi sunt insipientes et non intellegentes, sapientes sunt ad male faciendum, bene autem facere nesciunt«, et apud IMichaeam similiter: »principes popuh mei expellentur de domo epulationis suae«. si autem audirent, numquam venderent Christi columbas, sed constituerent principes eorum parcentes columbis et providentes saluti earum, et non despicientes nec occidentes pingues columbas.

[*](7 Vgl. Matth. 23, 2 — 13 Jer. 4, 22 — 18 Micha 2, 9)[*](7 μωυσέος Μ H 11 ὧν + recte lat. 26/27 καταθοινίσονται M 28 λέγοι H)[*](2 *** Kl, vgl. gr. 3 a] ab B 13 f filii + enim G L 19 autem] 1. enim ? Kl, vgL gr.)

v.10.p.551

Si autem oportet tres istas species reiectas a templo cautius exponere, possumus dicere: quicumque iii populo Christiano ad nihil aliud vacant in saeculo isto nisi circa venditiones et emptiones, rarius autem orationibus per- manent vel aliis actibus rectis, quos quaerit sermo divinus, ipsi sunt vendentes et ementes in templo dei,

[*](2ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 123 — 6 I. Thess. 5, 17 — 17 Jes. 52, 5)[*](2 ὐδὲ H 23 μήποτε] possutnus dicere lat. 24 λαῷ + Christiano lat. | ἐν2 Κl, vgl. lat. ἢ ΜΗ > ἐν Koe 24 κόσμῳ + isto lat. 25 ἢ Kl, vgl. lat. καὶ MH 30 ἔργοις + aliis und rectis lat.)[*](19 istas X* ipsas ρ 29 autem + ad Gc ? 30 vel + in Gc)

v.10.p.552

facientes domum orationis speluncam latronum. diaconi autem qui non bene tractant ecclesiasticarum pecuniarum mensas, sed semper de eis fraudant et ipsas quas dispensant non secundum iustitiam dispensant, ut divites fiant de rebus pauperum, ipsi sunt nummularii pecuniarum mensas habentes quas Christus evertit. quoniam autem mensis ecclesiasticarum pecuniarum diaconi praesunt, docent nos in Actibus suis apostoli, cum factum fuisset (inquit) wmurmur Graecorum ad Hebraeos, eo quod despicerentur viduae eorum in ministerio cotidiano«, dicentes: mon est bonum relinquentes verbum dei ministrare mensis. eligite ergo ex vobis septem quos constituamus in hunc usum; nos autem verbo dei instantes erimus«. episcopi autem et presbyteri, quibus <primae> creditae sunt cathdrae, qui tradunt ecclesias quibus non oportet et constituunt principes quos constituere non expedit, ipsi sunt qui vendmit columbas,

[*](20 Act. 6, 1 — 23 Act. 6, 2-4)[*](3 διοικοῦντες διάκονοι Koe 29 προτοκαθεδρίας H)[*](11 ut d. fiant Kl et d. fiunt x 21 dispicerentur G 24 freies Zitat 28 instantes y* intenti L 20 <primae> Diehl, vgl. gr. 31 <quasi> tradunt <totas> ? Kl, vgl. gr.)

v.10.p.553

<> > <> >,

quorum cathedras Christus evertit. unusquisque ergo sedentium super cathedramecclesiasticamet amantium »primas cathedras in «, videant ne forte sic sedeant in eis ut veniens dominus eas evertat quasi dignas eversione. > et unusquisque diaconorum, qui congregant sibi divitias fraudantes pauperum pecunias, intellegant praesentem scripturam, ut iam non congregent, ne forte veniens domtnus evertat mensas dispensationis eorum. sed et cpi sonicitudinibus mundialibus fermitur semper ad venditiones et emptiones, curent ne forte veniens dominus eiciat eos de templo dei, quando eiectus nec spem habet regrediendi unde eiectus est. scrutanti autem mihi scripturas apparet, ne forte haec faciat lestis in secundo adventu et m futuro iudicio > . tunc enim ingressus in omnes ecclesias eiciet

[*](4 Vgl. Luc. 11, 43 17 Vgl. Luc. 21, 34 - 21f Vgl. Orig. fragm. 48 in Jer. (III, 222, 14 ff): ἲστω δὲ ὁ τῆς Ἱερουσαλὴμ ἐκβληθεὶς ὡς, ἐὰν μὴ ποιήσῃ χρόνον αὐτάρκη πράττων ἒξω τῆς ἐκκλησίς ἃ δεῖ, οὐκ ἐπάνεισιν κτλ.; vgl. Harnack TU. 42, 4, 129 A. 1)[*](1 κατέστρεφεν Hu κατέστρεφεν Μ H 9 ἓκαστως H 10 > Kl, vgl. lat. 14 μὴ + veniens lat. 17 <ἀεὶ> KJ, vgl. 20 > Kl, vgl. vgl. lat. 21 ὅτι Hu 25 καὶ] Koe, vgl. lat. 26 ἢ] et lat. 26 27 προσδοκομένην Η)[*](8 > Kl, vgl. gr. 12 ff lat. frei 17 curent Kl, vgl. gr. currentes x 21 autem y* <L 23 faciet y 24 <διωινο> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.554

vel evertet quos invenerit (secundum ea quae diximus) temple dei indignos.

si quis autem inventus fuerit non habens aliquid de his criminibus tribus, et inventus fuerit esse in temple <dei>, confidat; nec enim eicietur a Christo nec aliquid eius evertetur nec exprobrabitur, quasi qui fecerit domum orationis speluncam latronum.

puto autem: et in hoc tempore invisibiliter venit Iesus ad singulas ecclesias dei et eicit quos supra diximus digons eiectione. quotiensecumque enim excitat temptationem super ecclesiam, venit ad eam et visitat eam, ut [*](3f Vgl. Matth. 28, 20 1 γὰρ] tunc enim lat. 8 <ὡς—ἰεροῦ> Kl nach Koe, vgl. lat. 9 ἐκβαλεῖ Hu ἐκβάλη Μ Η 18 ἔχει] habens lat. 22 I. oἶκον <τῆς>? Kl) [*](6 entspricht gr. Z. 14f 17ff lat. las εἰ δέ τις <εὑρίσκεται>. . . ἔχων καὶ ἐν τῷ ναῷ <ὤν>Koe 20 <dei>Κοe, vgl. gr. 23 qui x*<μ)

v.10.p.555

faciat quod facere scribitur in hoc loco.

Post haec videamus, ne forte et sic locus iste intellegi possit. omnis enim natura rationabilis templum est dei, quae ad hoc est creata, ut capiat gloriam dei. hoc ergo quod est naturaUter templum dei, id est anima, inplemus peccantes quibusdam quidem vendentibus, quibusdam autem ementibus cogitationibus maHs et si quid sanctum rehquum est in anima nostra, quod est columba . dicit ergo <Iesus> ad eos qui peccant et pleni sunt furibus cogitationi- [*](9ff Vgl. Hier. in Matth. 165 B: quod de ecclesiis dixwhus, iinusquisque el de se intellegat — 13 II. Paral. 5, 14; III. Regn. 8, 11) [*](3 εἰρημένης Hu εἰρημένου Μ H 9 φήσει H 15 ὀφθείσης Ηc ὀφθήσης Ηa ὁφθήση Μ 20 f πωλούντων — λογισμῶν] gr. kürzt ? vgl. lat. 27 ἂγιον] ἂλλο Μ 28 ἦν] est lat. 30 ληστ <ικ> Koe 27 aliquid L 29 <Iesus> Koe, vgL gr.)

v.10.p.556

>bus: scriptum est: domus mea domus orationis vocabitur, vos autem fecistis eam speluncam latronum. et lesus quidem eos, qui speluncam fecerant latronum. domum orationis fures eiecit de templo. illi autem qui consentientes erant furibus, de lesu quidem dixerunt: »crucifige crucifige eum«, de Barabba autem latrone : «dimitte nobis Barabbam«. propter quod usque hodie ludaei lesum quidem non habent (nec enim crediderunt in eum), habent autem secum de spiritalibus nequitiis latronem Berabbam, quem iam tentum et in carcere clusum adversus se petierunt dimitti. ideo princeps infidelium ludaeorum est Barabbas latro.

Et accesserunt ad eum caeci et claudi in templo, et sanavit eos.

Quae smit quidem secundum simplicem intellectum, ha- [*](10 Luc. 23, 21 - 11 Luc. 23, 18 - 17 VgL Eph. 6, 12 - Vgl. Joh. 18, 40– 18 Vgl. Luc. 23, 25) [*](5 f τὸν οἰκον τῆς προσευχῆς σπήλαιον ληστῶν M 21 βαραβᾶς H 23 ff vorher: ἐρὶ (!) τῶν ἐν τῷ ἱερῷ θεραπευθέντων τυφλῶν κοὶ χωλῶν H 23 καὶ] αὶ (!) H 26 ὅτι < Ηa (i. m. Hc?)) [*](1 scriptum est y* <L 3 eam] illam B 5 fecerunt B 6 eiecit x* eiicit μ 12 odie usque G (B^) 14 secum y* <L)

v.10.p.557

bentur inanifesta. secundnm consequentiam autem praedictorum moraliter expositorum dicendjim est, quoniam in templo dei, id est in ecclesia, non sunt omnes videntes neque recte ambulantes ; sed alii quidem sunt caeci, alii autem claudi * * * qui ex eo, quod intellegunt propriam caecitatem (et clauditatem et scientes quia nuUius alterius opus est nisi Christi lesu et verbi dei, ut sanentur, ut percipiant sanitateni, accedentes ad verbu dei sanantur.

videntes autem principes sacerdotum et scribae mirabilia quae fecit et pueros clamantes in templo et dicenes: osanna filio David, indignati sunt et dixerunt ei : audis quid isti dicunt ? lesus autem dixit eis: utique; numquam legistis: ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem ?

[*](8 Vgl. Gal. 2, 14?)[*](2 ἀναγογαῖς H 10 συνέσθεσθαι H 12 θεοῦ] 1. Ἰησοῦ Kl, vgl. lat. 26 οὐκ ἀκούεις M 33 τοῖς <Ηa)[*](9 *** Diehl, vgl. gr. 11 <et clauditatem) Kl, vgl. gr. 24/25 lactantium G)

v.10.p.558

<> <> <> <>

Quemadmodum secundum historiam vituperabiles sunt isti principes et scribae, ita et secundum ecclesiam Christi vituperabiles smit quidam episcopi et presbyteri, qui vitam suam minime adornantes nec induti scientiam veritatis et quidem videntes mirabilia rahilia nihilominus contemnunt pusillos ecclesiae et parvulos deum laudantes et Christum ipsius, et indignantur in eorum profectu et accusant eos apud ipsum lesum quasi peccantes, cum non sint peccantes, et quasi ad non audientem neque servantem ordinem omnem dicunt: auclis quid isti dicunt ? et hoc magis intellegere poterimus, si cognoverimus quomodo frequenter eos, qui fervent spiritu et usque ad carcerem contra infideles luctantur et pericula universa contemnunt et cum omni virtute continentiam et virginitatem student, smit autem inperiti sermone, coarguunt quasi incontinentes sacerdotes vitu- [*](7f Vgl. Rom. 2, 20 — 19 ff Uber diese KJasse von Heiligen vgl. Harnack TU 42, 4, 135 — 21 Vgl. Rom. 12, 11 ? — 27 Vgl. II. Kor. 11, 6 ?) [*](5 ἀρχιερεῖς + et presbyteri lat. 7 γνῶσιν Kl, vgl. lat. δήλωσιν Μ H 9 τοῦ θεοῦ] ἑαυτῶν Μ 15 παρ’ <ὐτῷ> τῷ Ἰησοῦ Kl, vgl. lat. 17 Hu, vgl. lat. I ἀκούοντι Lo, vgL lat. ἀκουότων Μ H | <μηδὲ> Lo, vgL 18 τηρουντι Lo, vgL lat. τηρούντων Μ H 24 <παντὸς> Kl, vgL lat. 26 <δὲ οὖσι> Koe, vgL lat.) [*](4 ecclesiam (Christi)] lat. las συναγωγὴν st. ἀναγωγῆν Koe 7 scientia B L 8/9 mii-abilia] miracula G L 26 > student μ 27 coarguunt Kl nach ρ, vgl. gr. quos arguunt y* quos L)

v.10.p.559

perabiles et culpant eos apud lesum quasi ipsi sint iustiores talibus pueris simplicibus et benignis nignis et studiosis. lesus autem pueris quidem testimonium praestat, sacerdotibus autem ignorantiam inputat scripturarura dicens: nunquam legistis quod scriptum est: ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem ? qui adhaerent ecclesiae, «quasi nuper nati infantes rationabile et sincerum lac desiderantes« et sugentes eum, * * * laudant deum fide et conversatione, et conpletur in eis quod dictum est: ex ore infantium et lactentium pe?fecisti laudem. ipse enim sibi deus in talibus perficit Jaudem, pro quibus gratias agens f ilius patri dicebat : confiteor tibi. pater, domine caeli et terrae, quoniam abscondisti haec a sapientibus < et prudentibus> , et manifestasti ea parvulis. etiam, pater, quoniam sic fuit bona voluntas ante te«.

Et relictis illis abiit foras extra civitatem in Befhaniam,

[*](12 I. Petr. 2, 2 - 15 Val. I. Kor. 3, 1 - 22 Matth. 11, 25f)[*](2 τῶν οὕτως] τοιούτων Koe, vgl. lat. 3 <ἁπλῶν καὶ> Koe, vgl. lat. 6 <γραφῶν> Kl Koe, vgl. lat. 12 πέτρον Kl πρότερον Μ H 15 γάλακτι Μ 19 κατηρτήσω H 22 υἱὸς Kl, vgl. lat. ις MH 29 vorher: Περὶ τῆς ξηρανθείσης συκῆς Η 30 [ἓως] Koe)[*](7 scripturarum imputat L 10. 17 lactantium G 14 eum] ipsum μ | *** Kl, vgl. gr. | deum + et L 19 perficit] perfecit R G perficiet L 23 <et prudentibus> KI, vgl. gr. 25 quoniam] quia B < G 29 et relictis illis] secundum mathm XVII. In illo terapore L | abiit + lesus L)

v.10.p.560

Matth. 21, 17—22.)

et mansit ibi. mane autem revertens in civitatem esuriit. et videns fici arborem unam secus viam venit ad eam, et nihil invenit in ea nisi folia tantum, et ait illi: nurnquam ex te fructus nascatur in sempiternum. et arefacta est continuo.

Quos relinquens exiit ab Hierosolymis lesus et mansit in Bethania, nisi principes et scribas, qui sciebant quidem »mirabilia quae fecit lesus et pueros clamantes in templocc, nihilominus indignantes adversus eos quideum laudabant * * *, quasi qui non intellexerant quod fuerat scriptum: ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem ? et quoniam rehquit iham Hierusalem et factus est extra eam, ideo cecidit et »lapis super lapidem« stare non potuit. venit autem in Bethaniam ad

[*](16 Matth. 21, 15 — 28 Vgl. Matth. 24, 2 — 32ff Ygl. Hier. in Matth. 166 D: ivit Bethaniam, quod interpretatur domus ohoedientiae , iam tunc vocationem gentium praefigurans ; Wutz Onom. sacra 39)[*](1 ἓως τῆς βηθανίας 13 τῶν <M 17 ν <ν Ἰησοῦς> Koe, vgl. lat. 17/18 κραυγάζοντας M 21 δἐ Μ 32 ἦλθε δ’ Kl, vgl. lat. ἦλθεν (M) H)[*](2 — 8et — continuo] Omelia Origenis de eadem lectione L 15 sciebant] lat. las εἰδότας 22 *** Diehl Kl, vgL gr. 25 lactantium G)

v.10.p.561

DOMUM OBOEDIENTIAE, id estecclesiani, in qiia est etiam commoratus et requievit, eo quod non habebat in Hierosolymis »ubi caput reclinet«, quae talibus sacerdotibus et populo impio erat repleta; cum autem requievisset in Bethania, in DOMO OBOEDIENTIAE, post principium constituendi ecclesiam, postquam repausavit aliquantulum Christus in ea, tunc revertitur in civitatem quam paulo ante rehquerat. et revertens esuriit, et vidit unam ficulneam secus viam arborem, populum circumcisum. et veniens ad eam Jiullum fructum manducabilem invenit in ea, sed tantum speciem vitae: folia enim sine fructibus erant in ficu. et quoniam arbor illa erat animam habens, quasi audienti dignam maledictionem suam dicit: numquam ex te fructus ’ in sernpiterrium. id est, quamdiu stat hoc saeculum praesens, numquam ex te fructus nascatur. ideo infructuosa est synagoga ludaeorum, et hoc erit ei »usque ad consummationem

[*](1ff Vgl. Hier. in Matth. 166 E: ut in urhe maxima nullum hospitem, nullam invenerit mansionem; Wutz Onom. sacra 39 — 4 Matth. 8, 20 — 31 Vgl. Matth. 28, 20)[*](4 κλίνῃ Kl, vgl. lat. κλίναι ΜΗ 11 χριστὸν + aliquantulum lat. 12 ἣν + paulo ante lat. 16 ff Περὶ τῆς συκῆς Μ a. R.)[*](10 constituendi] lat. las συστῆσαι Koe 11/12 aliquantulum Christus y Christus aliquantulum R ? aliquantulum L 26 nascatur fructus L)

v.10.p.562

»>

saeculi«, donec »interaverit gentium plenitudoK, et aruit ficulnea adhuc peregrinante in hac vita hominum Christo et inter homines quasi homine conversante. et videntes discipuli mirati sunt; ocuKs enim spiritalibus viderunt mysterium fici siccatae, <et mirati sunt> mirati > non tantum quia siccata est, sed quia confestim siccata est, id est populus ludaeorum. respondens autem lesus ait illis: amen dico vobis, si habueritis fidem et non haesitaveritis, non solum de ficulnea facietis, sed et si monti huic dixeritis: tolle te et iacta te in mare, fiet. ergo discipuli Christi fideles et non haesitantes arescere faciunt ficuhieam illam dicentes ad eam : »Vobis primum missum fuerat verbum dei; sed quia indignos vos iudicatis

[*](1 Vgl. Rom. 11, 25 — 2f Vgl. Bar. 3, 38 — 29 Act. 13, 46 (Zum Text des Zitats vgl. S. 530, 29ff ; 630, 18ff))[*](4 ἐν οις ὡς ἀνθρώπου οῦντος Kl, vgl. lat. und Bar. 3, 38 ἐνανθρωποῦντος Μ H 10 ξηρανθήσης MaHa 12 τῷ1] τὸ Μ 20 ἐμποδὼν Μ 29 f Zur Dif f erenz im Zitat zwischen gr. und lat. s. oben)[*](lOf <et — sunt> Diehl vgl. gr. 21 et] etiam L)

v.10.p.563

aeterna vita, ecee convertimur ad gentesc, et relinquentes eam siccam faciunt eam, cum vitalis virtus eius transierit ad gentes.

Super illud autem quod poterunt siccare ficulneam aclhuc discipulis suis promittit * * * quoniam, si habuerint fidem et non haesitaverint, etiam monti qui a Christo videtur et manifestatur, id est contrariae potestati extollenti se contra homines clicent: tolle te et initte te in mare, et fiet. tollitur enim a singuhs qui adducuntur ad fidem verbo discipulorum Christi, altitudo illa mahtiae, mons ille satanas. et mittitur in mare, id est in abyssum dignum se locum. de quo mari dicit in Psahno : «hoc mare magnum et spatiosum; M illic naves pertransibunt, animaha pusilla cum magnis, clraco iste quem formasti ad ihudendum ei«, [*](28 Ps. 103, 25f — 33 Ps. 73, 13–14 (var. lect.)) [*](2 συστρεφόμεθα H 10 <ἒτι> Diehl, vgl. lat. 13 <καὶ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. | <βλεπομένῳ τε καὶ> Kl Koe, vgl. lat. u. S. 564, 9 20 βαρὺ + illa lat. | ὄρος + ille lat. 25 αὐτοῦ Μ) [*](4/5 transierit + ab eis y 11 *** Diehl KI, vgl. gr. 20 altitudo] lat. las βαθὺ st. βαρὺ)

v.10.p.564

item: »tu confregisti capita draconum super aquass et: »dedisti eum escam populis Aethiopum«.

Ipsa autem est Bethania, ubi ex mortuis suscitatus amicus Cliristi Lazarus morabatur. et omnis qui oboedit verbo dei *** confirmato et commoranti in se, Bethania est et DOMUS OBOEDIENTIAE, et commoratur Christus in eo et requiescit. et forsitan simphciores dicunt de eo quod scriptum est: relictis

[*](11 τῶν Koe, vgl. lat. τοῦ MH | δρακόν<των ἐπὶ τοῦ ὓδα>τος Kl, vgl. lat. 2 ff δῆλον—δράκοντος < Μ 24 φίλος + Lazarus lat. 25 δὲ < H 27 <καὶ ἐναυλιζόμενον> Diehl, vgl. lat. 31 λαμβάνειν δεῖ Ηa)[*](1/2 draconis B 5 eum + in x 26 *** Diehl Kl, vgl. gr. 30 in eo] lat las ἐν ᾡ ?)

v.10.p.565

illis abiit in Bethaniam: quomodo enim poterat fieri extra civitatem nisi reliquisset priores, apud quos fuerat prius ? sapientiores autem auditores dicunt: <non> omnino reliquit priores, quando fit apud alios, sed malos quidem et peccatores reliquit, quando autem fuerit apud iustos, fit et apud alios post illos et cum iilis. nam et in Bethania commorans lesus non relinquens Bethaniam venit in civitatem; erat enim et in Bethania et venit in civitatem. esurit autem lesus semper in iustis, volens manducare fructum spiritus sancti in eis, et sunt eius escae (ut ita dicam) ficus ciuas esuriens edit, id est caritas eius ciui eam fructificavit, qui prinius »fructus est spiritus sancti«, et gaudium et pax et patientia et reliqua. quae quidem quamdiu fructificamus non arescimus, si autem venienti domino et quaerenti huiusmodi fructum ut manducet in nobis non exhibuerimus, dicet <ur> ad nos : numquam ex vobis fructus nascatur in sempiternum.

[*](21 ff Vgl. Gal. 5, 22)[*](4 ἦν + prius lat. 6 <οὐ> Hu, fehlt auch in lat. | καταλίπει H 8 — 10 ἀλλὰ—γίνεται <H 18 <ἐν αὐτοῖς ἁγίου> Kl, vgl. lat. 19 <βρώματα> Kl, vgl. lat. 26 ἐπιστάντι Koe, vgl. lat. ἐπιβάντι MH 27 αὐτῷ] domino lat. | <τοιοῦτον> Diehl Kl Koe, vgl. lat.)[*](1 abiit <extra cinitatem> ? Diehl, vgl. gr. odicunt] lat. iibersetzt frei Ι <non> μ 8 autem y* <L 13 et < L 17 sci sps Ba L 28 dicet <ur> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.566

et vide, quoniam »secus viam« erat haec ficus quae folia tantum habuit sine fructu. sic enim et terra, quae secus viam est (licet fuerit seminata) nullum fructum producit, diripientibus volucribus semina seminata. quamdiu ergo non venit lesus ad

[*](9 ff Matth. 13, 3—8 – 22f Vgl. Matth. 13, 8 - 24. 26f Vgl. Matth. 13,4)[*](3 λόγον <ὡς> Koe 18 φέρη Ma 36 τινα Koe, vgl. lat. τὴν M H)

v.10.p.567

aliquam ficum nec quaerit fructum eius, sed patienter agit et sustinet si forte proferat fructum <ficus>, non exsiccatur; si autem venerit esuriens et fructum requirens, et inventus fuerit aliquis nihil iustitiae habens nisi pro- fessionem tantummodo fidei, quod est folia sine fructu, mox exsiccatur etiam hoc ipsum quod videtur fidelis amittens. et est multos in ecclesia tales videre, qui multo tempore portaverunt fidei nomen, ostendentes tantummodo quia vivunt, omnino autem sunt sicci; quos quia non fructificabant, videmus recedentes a verbo dei ad plenum et sicc<at>os. quem talem cum viderint discipuli *** sicc<at>um, mirantur dicentes : quomodo confestim siccatus est ?

Adhuc manifestius de hoc ipso dicamus, quomodo in temptationibus petit fructum Iesus

[*](1f Vgl. Luc. 13, 6ff ? - 13f Vgl. Apoc. 3, 1 - 20f Vgl. Luc. 13, 7)[*](3/4 ξηρανθήσεται M 5 〈καὶ ἐπιζητοῦντος〉 Kl Koe, vgl. lat. 6 οὐδὲν 11 iustitiae lat. 8 *** Koe, vgl. lat. 11 τινὰς + in ecclesia lat. 13 ἐμφήναντας + tantummodo lat. 14 Koe, vgl. gr. | ξηροί Hu, vgl. lat. ξηραί Μ H 21 τὸν ιݲνݲΜ)[*](4 <ficus> Diehl, vgl. gr. 12 videre tales L 19. 25 sicc<at>os u. sicc<at>um Kl Koe, vgl. gr. 25 *** Diehl Kl, vgl. gr. 26 siccata L)

v.10.p.568

mox siccantur.

a ficulneis quas plantavit, id est in persecutionibus confessionem et testimonium quaerit fidelimn, et cum mulier meretrix insaniens excitata fuerit super aliquem, quaerit in eo Christus fructum continentiae <et pudicitiae> quem protulit et loseph, cum fureret eius domina super eum. et sic in singulis quibusque temptationibus intellege Christum venire ad Christianos in temptationibus esurientem et fructum virtutis quaerentem. qui autem non fuerit praeparatus ut exhibeat fructum esurienti <Christo> aut confessionis aut castitatis, confestim siccatur: qui enim denegat m persecutione, siccatur. similiter et qui fornicatur siccatur, quamvis ostensionem fidei antea baiulabat quasi foliis coopertus. et super eos tales mirantur discipuli, quomodo mox siccantur. [*](8 Vgl. Gen. 39, 7ff - 30 Vgl. Gen. 1, 3) [*](3 μαρτύριον + quaerit fidelium lat. 4 γυναῖκα τι meretrix lat. 18 διδόναι + fructuiyy lat. 21/22 ὁ — ξηραίνεται < Μ | ἀρνησάμενος + in persecutione lat. 22/23 πορνεύσας + siccatur lat. 23 παρὰ τῶν Ηa) [*](8 <et pudicitiae> Diehl, vgl. gr. 18 lat. las παρεσκευασμένος Koe 19 <Christo> Diehl Kl Koe, vgl. gr. 24 ostensionem fidei y* ostensione fidei quam L 25 foliis + τῆς συκῆς gr. 26 eos y* < L)

v.10.p.569

et frequenter per multos annos quis constitit ficus et non est siccatus, veniente autem in ultimo vitae eius ad eum Christo, videlicet in temptationibus, et quaerente fructum in eo et non inveniente, siccatur, et tantorum annorum perdidit subito vitam. et hoc fit, ut inpleatur sermo dominicus dicens: »qui habet dabitur ei et abundabit; qui autem non habet, et ipsuni quod habet auferetur ab eo«, ut non sit otiosum quod habet. et unusquisque discipulorum, si habuerit fidem et non haesitaverit, et ficum arescere facit et quod sequitur eum.

Et operis est demonstrare, quomodo Christi discipulus quaerens fructum in ficu et non inveniens, dicat ad eam: nmnquam ex te fructus nascatur in aeternum, ut confestim siccetur. utputa, pone mihi aliquem quae sunt quidem fidei profitentem et pronuntiantem se in nomine lesu manducare et bibere coram ipso et lesum »in plateis« cordis eius docuisse. ita veniat discipulus Christi quaerens fructum sapientiae et verbi in eo secundum

[*](11 Matth. 25, 29; Luc. 8, 18 — 27 f Vgl. Lnc. 13,26)[*](8/9 τοσοῦτον H Id ἔργον <Η 21 λέγη H 24 αὐτῷ υ αὐτοῦ Μ H 26/27 οἰόμενον] pronuntiantem lat. <προσπ>οιούμενον Koe, vgl. S. 570, 29 28 πίνειν + coram ipso lat. vgl. Luc. 30 <ὁ Ἰησοῦ> μαθητὴς Koe, vgl. lat.)[*](19 est operis L 24 utputa κοὶ εἰς ταῦτα δὲ ?)

v.10.p.570

̔ ̓́ ͂ <> »

professionem docendi quae dei sunt, <et> quaerens et scrutans eum per verbum nullum inveniat fructum in eo ; et ideo manifestum faciens eum videntibus vacuum a Christo exhibeat per verbum, quoniam non est possibile aliquem fructum fieri in eo in sempiternum qui ex arbitrio laesus est. sicut et »Petrus dixit ad» Simonem, arefaciens eum qui videbatur Christi professor: »pecunia tua tecum sit in interitum, quoniam donum dei aestimasti te per pecuniam possidere«. »cor enim tuum non est rectum coram deo». »in felle enim amaritudinis et obli- gatione iniquitatis video te esse«. et melius est [ut] fallacem ficum, quae vivere aestimatur non autem fructificat quasi viva, arguitam quia est infructuosa siccari verbis discipulorum Christi et fieri manifestam, quam ut furetur, dum vivere aestimatur, per figmentum professionis »in- [*](15 ff Act. 8, 20. 21. 23 - 30 f Vgl. Röm. 16, 18) [*](4 κενὸν Μc H (Ma ?) 8 βεβλαμενω H 26 δὲ + quasi viva lat. 27 ξηρὰν] ξηραν〈θεῖσαν〉 Koe, vgl. lat. 27/28 τῶν μαθητῶν Koe, vgl. lat. u. 571, Ζ. 9 τοῦ μαθητοῦ M H 28 ἀπατᾶν ἔτι Hu ἀπατῶντι Μ H 30<τῆς ἐπαγγελίας> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 30/31 εὐεξαπατήτων + a talibus lat.) [*](2 <et> Kl, vgl. gr. 8 fructum <adhuc> Diehl, vgl. gr. 24 [ut] ρ)

v.10.p.571

nocentium corda« et eorum facile seducuntur a talibus. arbitror autem et in unoquoque infideli et iniquo montem esse secundum mensuram infidelitatis et iniquitatis ipsius, qui verbis discipulorum Christi tollitur et mittitur in mare tormentorum eius. et omnia quaecumque petierint in oratione credentes discipuli lesu percipient, quasi discipuli Cliristi nihil quod non oportet petentes, et quasi credentes magistro nihil ahud petunt nisi magna et caelestia, sicut dixit ipse ad discipulos suos: «petite magna, et minima vobis adicientur; petite caelestia, et adicientur vobis terrena«.

Marcus autem in hoc eodem loco scribens ahud ahquid (quantum ad textum) adiecisse videtur dicens, quoniam »videns« lesus »ficum de longe habentem foha « ciuasi inventurus aliquid »in «, »cum « autem et nihil invenisset »nisi « tantum »nec enim erat tempus «), »respondens dixit ad eam :

[*](19 Das Agraphon auch Orig. II, 196, 5; 299, 19; 330, 7. Sel. in Ps Lomm. 11, 432, vgl. zuletzt Harnack TU. 42, 4, 40 — 26 ff Marc. 11, 13f)[*](6 δὲ M 7/8 ἀναλογίαν Kl, vgl. lat. ὁμολογίαν Μ H 14 μαθηταὶ + Christi lat. 16 f καὶ — αἰτοῦντες < Μ 17 ἂλλο υ ἂλλω H 19 αὐτοῦ <H 21 αἰτεῖται H)[*](16 quasi] quia L 18 dixit] dicit GL (ipse dicit) 29 autem > ? Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.572

numquam ex te in aeternum quisquam fruetum ». dicet <enim> aliquis : si non erat ficuum, quomodo venit lesus quasi aliquid inventurus »in ea« et quomodo iuste dixit ad eam: snumquam ex te quisquam fructum manducet« ? contra respondemus, quoniam numerati ab apostolo fructus spiritus sancti hi sunt: caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas, frides, mansuetudo, continentia. hi omnes aliquando in tempore suo redduntur. melius autem est, quando circumstantibus adversariis et provocantibus ad non fructificandum, potuerit aliquis propter cjuod satis est prodificatus in verbo, nihilominus proferre fructus spiritus sancti. quod autem dico tale est: unus de fructibus spiritus sancti caritas est. huius tempus est, quando non est difficile fructum reddere caritatis et dihgere dihgentem ; et est quidem fructus iste spiritus sancti, tamen in tempore suo. si autem ahquis excitetur ad odium fidehs constitutus et circumveniatur et msidias patiatur et dihgat insidiantem sibi, aut certe si fuerit ahquis

[*](4 Marc. 11, 14 (var. lect.) — 6 ff Vgl. Gal. 5, 22f)[*](8. 17. 19. 23 τοῦ + sancti lat. 11 ἀποδίδοται Μ 20 μὲν] est lat. ἐστιν Koe 24 ἐν καιρῶ Μ 26 f τοιοῦτον ἀπατῶν Kl nach Diehl, vgl. lat. τοιαῦτα πράττων MH 28 *** Kl, vgl. lat.)[*](3 <enim> Koe, vgl. 7 te <in aeternum> Koe, vgl. gr. 16/17. 28 ff lat. übersetzt frei)

v.10.p.573

male moratus et odio dignus, ille autem iustus nec hunc talem odiat, sed (quasi filius eius qui »Solem suum oriri facit super bonos et malos«) etiam tunc diligat, utputa non in tempore ficuum fructum dans caritatis, beatus est. similis et de gaudio potest esse tractatus. qui profert fructum gaudii nullo eum ad tristitiam provocante quan- do autem praesentia provocant eum ad tristandum vel ad pusillanimitatem <et morositatem> prodificatus autem ille perverbum in tantum proficit, ut etiam in tempore tristitiarum gaudeat et in tempore opprobrii vel castigationum glorietur et in omni tempore periculi memor sit eius quod est dictum Dsemper »semper «, beatus est huiusmodi Christianus, fructum gaudii ferens, etiam non in tempore ficuum.

Simihter in omnibusfructibus sancti spiritus est tractandum. vult enim Christus fideles suos meliores esse humana omni natura et exigit eos supra naturam

[*](4 Matth. 5, 45 — 23 I. Thess. 5, 16 — 29 ff Vgl. Orig. hom. XV, 6 in Jer. (III, 130, 18f): ἐγὼ δι᾿ αὐτὸν οὐκέτι εἰμὶ ἂνθρωπος, ἐὰν ἀκολουθῶ αὐτοῦ τοῖς λόγοις καλ.)[*](3 δίκαιος + ille lat. 7 σύκου H 7/8 τοὺς κορποὺς Μ 15 προκαλεῖται Ma 17 <καὶ> Koe, vgl. 24 εἴη + Christianus lat. 30 τῆς] omni lat. 31 θεὸς] Christus lat.)[*](1 morigeratvis B 2 avitem y* <L 10 gaudii <sps sci> ? Diehl, vgl. gr. 11 *** KI, vgl. gr. 14 <et > Diehl, vgl. gr. 15 provocatus L 19 et + ἀπλῶς gr. 20 dictum est L)

v.10.p.574

et (ut ita dicam) opera dei magis quam hominum. propter quod <et> omnibus dicit, quoscumque ad beatitudinem vocat: »ego dixi: dii estis et filii excelsi omnes«; arguens autem eos, qui nolunt esse dii nec filii esse excelsi, <dicit>: »vos autem sicut homines moriemini«; in singulis enim quibusque peccatis, quando sumus »carnales et secundum hominem« ambulamus, nihil aliud operamur, nisi ut moriamur, et verum est quia »si secundum carnem« vivimus, »moriemur«, sicut docet apostolus.

[*](4 Ps. 81, 6 - 8 Ps. 81, 7 - 10 I. Kor. 3, 3 - 13 Rom. 8, 13 - 17 Marc. 11, 13 - ISff Vgl. Marc. 11, 20f — 27f Vgl. Orig. περὶ εὐχῇς 6, 4 (II, 313, 18ff) — 31 Vgl. zu dem Agraphon S. 571, 19)[*](3 οὑς] quoscumque lat. 13 κοὶ φανερὸν Mc a. R. H < Ma)[*](3 <et> omnibus Kl, vgl. gr. hominibus x 7 <dicit> Diehl Koe, vgl. gr. 12 aliud y* <L)

v.10.p.575

Et cum venisset in templum, accesserunt ad eum docentem principes sacerdotum et seniores populi dicenies : in qua potestaie haec facis et et quis tibi dedit hanc potestatem ? respondens autem Iesus dixit eis : interrogabo vos et ego verbum unum, quod si dixeritis mihi, et ego vobis dico, in qua potestate haec facio : baptismum Iohannis unde erat ? de caelo an ex hominibus ? at illi cogitabant intra se dicentes : si dixerimus : de caelo, dicet nobis: quare ergo non credidistis ei ? si autem dixerimus : ex hominibus, timemus turbam; omnes enim habent lohannem sicut prophetam. et respondentes dixerunt lesu: nescimus. ipse autem ait eis: nec ego dico vobis, in qua potestate haec facio.

Tribus evangelistis idipsum quasi necessarium conscribentibus clignum est videre, quid intellegentes principes sacerdotum et seniores populi interrogaverunt

[*](2 Ὠριγένους] εὐαγγέλιον 4 vorher: Περὶ τῶν ἐπερωτησάντων τὸν κύριον ἀρχιερέων καὶ πρεσβυτέρων εἰπόντων· ἐν ποία ἐξουσία ταῦτα ποιεῖς; H περὶ τῶν ἐπερωτησάντων Ἰουδαίων τῶ Ἰησοῦ· ἐν ποία ἐξουσία ταῦτα ποιεῖς Μ a. R. von spater Hand)[*](4 et] XVIII. secundum mathm. In illo tempore L | venisset] venissent B+IesusL 9 — 26 respndens — facio] Omelia Origenis de eadem lectione L 13 baptismus B 17 ei non credidistis G 25 vobis dico G)

v.10.p.576

lesum, non unam interrogationem sed duas proponentes ei, unam quidem : in qua potestate facis haec ? alteram autem : quis tibi dedit hanc potestatem 1 et quid volens dominus propter hoc solum contra interrogavit, ut ne responderet ad interrogationem eorum. quoniam autem non sicut arbitrantur quidam, simplex est intellectus loci istius et facilis, sed mysterialis et altus, manifestum erit ex eo quod ostendemus. dicunt enim simpliciores quoniam <generales>, unam quidem dei alteram autem diaboli, principes sacerdotum et populi seniores interrogabant, in qua ex duabus his potestatibus illa prodigia faciebat et a quo eam accepit. ita dominus, ut ne ad interrogata eorum daret responsum, interrogavit econtra, simul ut et interrogatores argueret, quasi qui non recte fecerunt credere nolentes lohanni.

[*](8 πύσμα + eorum lat . 21/22 > Kl, vgl. lat. und S. 579, 9 vgl. gr. 21 γὰρ > Koe, vgl. lat.; vgl. gr. doch s. gr. Ζ. 18ff 29 ἀντιλογῆσαι una x Kl, vgl. lat. αὐτολογῆσαι M H)[*](2 ei <L 21 1. dicent ? Kl, vgl. gr. 22 > Diehl, vgl. gr. 27 illa Kl, vgl. gr. τὰ una x 31 interrogantes L)

v.10.p.577

et ut abiceret interrogatores indignos a suo responso, ut videretur eis rationabiliter non respondere.

sed dicet aliquis eontra haec, quia ridiculum erat interrogare in qua potestate haec faceret lesus; nec enim poterat fieri, ut responderet quia in jjotestate diaboli, et non dicam : lesus hoc non responderet, sed nec ipse » homo peccati, qui adversatur et extollitur supra omne quod dicitur deus aut quod colitur«, responderet quod erat verum, quoniam in potestate diaboli facit omnes virtutes et »signa et prodigia«, quibus <terreat et> seducat »si possibile est et electos« dei. si ergo nec ille diceret se in potestate diaboli facere signa et prodigia mendacia »in omniseductione inicjuitatis his qui pereunt«, quanto magis dominus et salvator nequaquam (etsi non interrogasset econtra) ahud aliquid responderet, nisi iyi jJotesiate dei ? ad talem ergo manifestissimam rationem horum et illos interrogare et Christum [*](15 II. Thess. 2, 3f — 21ff Vgl. Marc. 13, 22 - 25 ff Vgl. II. Thess. 2, 9f) [*](22 καταπλήξεται Diehl καταπλήσσεται MH 23. 31 δὲ] ergo lat. 28 ἐπιτελούμενα <lat. | ὁ + dominus et lat. 29 οὐκ ἂν] nequaquam lat. 30 ἀλλ᾿ ὅτι M | τῇ + potestate lat.) [*](5 abigeret B 18 responderet <interrogattoribus> ? Kl, vgl. gr. 21 <terreat et> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.578

non respondere, satis vile mihi videtur. si quis autem dicat, quoniam non interrogabant principes ut audientes discerent, sed ut illum terrerent ? utputa si facit aliquis quod nobis non placet in nostris, dicimus ei: quis te iussit hoc facere ? non volentes audire, sed euni terrentes, ut ille scies quia nemo illum iussit, recedat ab actu: sic et principes interrogabant dominum terrentes potius quam interrogantes, ut ille quasi sciens se non in potestate dei hoc agere, cessaret ab opere. sed quid quod et Christus ita respondit: dicite mihi vos hoc, et ego vohis dico in qua potestate haec facio ? si eos non discendi causa, sed terrendi interrogare sensisset.

Vide ergo, ne forte sic intellegatur hic locus.

[*](28 ff. 37 Vgl. Kol. 2, 3 — 32 II. Kor. 12, 4 — 34 I. Kor. 2, 7)[*](2 <πανυ> εὔηθες Koe, vgl. lat. 26 περιεχούσι H)[*](1 vile x* utile ρ 16 quid + est B 20 >si Koe)

v.10.p.579

sunt potestates diversae, quae generaliter quidem sunt duae: una ex parte dei, altera ex parte diaboli, specialiter autem plures et inconsiderabiles. de quibus apostolus Cliristum glorificans scribit ad Colossenses, dicens omnia in eo esse creata »quae in caelis sunt et in terris, sive visibilia sive invisibilia, sive sedes sive dominationes sive principatus sive <potestaes«> non dixit unum principatum aut unam dominationem aut unam sedem aut unam potestatem, sed multas.

[*](19 Kol. 1, 15-17)[*](7 ἰδικῶς H)[*](7/8 inconsiderabiles y* incom- parabiles L 22 creata y* Pasch secreta L)

v.10.p.580

et sicut sunt in parte dei, ita sunt et in parte diaboli multi principatus, multae potestates, sicut testatur apostolus dicens: »non est nobis conluctatio cum carne et sanguine, sed adversus principatus et potestates, adversus rectores huius mundi tenebrarum harum, adversus spiritalia nequitiae in caelestibus«. ego autem arbitror, quoniam et omnia eorundem nominum sunt apud diabolum quaecumque sunt apud deum; et est fortepotestas expotestatibus universis quae ipsi Christo ministra <ba> aha autem quaeprophe-

[*](6f Vgl. Hebr. 5, 11 - 14 Vgl. II. Thess. 2, 3 var. lect. - 15 Vgl. Matth. 25, 41 - 16 ff Vgl. Eph. 6, 12 - 24ff Vgl. Eph. 6, 12)[*](2 τοῦ <M 15/16 im gr. ist vermutlich das ganze Zitat lat. Z. 14—21 ausgefallen Koe 30 ἐστι + καὶ H)[*](12 et X Pasch < ρ 34/ 35 ministra <ba>t Kl)

v.10.p.581

<> <>

tis cooperabaturfacientibus signa, et non omnibus una potestas, sed alia forte istis, alia autem illis,- secundum dignitatem fidei eorum, quam solus sciebat deus. et nec in omnibus virtutibus faciendis una eademque potestas coopera- batur, sed in quibusdam quidem haec, in quibusdam autem alia: et ad res forsitan inferiores inferior, ad res autem eminentiores eminentior. principes ergo sacerdotum et seniores populi cognoscentes plura de potestatibus et gradibus sacramentorum caelestium, sive ex traditione maiorum, sive de secretis quibusdam (utrum autem rationabiliter aut inrationabiliter <nescio>) excitati videbant multa prodigia facientem non sine potestate aliqua ei subiecta, et ideo potestatis illius speciem et proprietatem volebant audire a Christo.

Et si quidem fuissent principes sa- cerdotum aliqui sancti (qualis fuit Aaron vel Eleazar vel Phinees ve]

[*](17 <καὶ —μυστηρίων> Kl nach Koe, vgl. lat. 19 παραδόσεων] traditione maiorum lat. παραδόσεω<ς Koe • | εἴτε καὶ] Κl 21 καὶ ἀλόγως Κl nach Hu, vgl. lat. ἀναλόγως M H 22 Ἰησοῦν Kl, vgl. lat. θ#x772;ν#x772; Μ H Tct] multa lat. 25 <καὶ τὴν Diehl Kl Koe, vgl. lat. 26 τοῦ < H 28 αὐτῆς Μ)[*](22 <nescio> Kl, vgl. gr. 31 <et beati> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.582

quicumque eorum, qui bene functionem suam consummaverunt) quasi non temptantibus sed discere cupientibus et dignis huiusmodi scientia sine dubio declarasset mysteria potestatum et differentias earum, et de contrariis quoque potestati- bus rationem et differentias earum manifestasset.

[*](4f Vgl. Num. 11, 16 - 10 f Vgl. Joh. 21, 25 - 22 Gal. 3, 19 - 23 Hebr. 2, 2 — 30ff Vgl. Ex. 7, 10f)[*](16 εἴτε1 + κοὶ H 17/18 διεξώδευσεν H 23 τῶ Kl τὸ M H 21 ὁ < Μ 27 νόμῳ] λόγω M 30 ἐναντίαις > Kl)[*](13 mysteria] lat. las μυστηρίων st. μακαρίων Koe)

v.10.p.583

[*](2ff Vgl. Ex. 7, 12 - 5 Vgl. Ex. 4, 6 — 7ff Vgl. Ex. 7, llf. 22 usw. — 16f Vgl. Ex. 14 — 19f Vgl. Ex. 15, 23ff - 22 Vgl. Ex. 16, 35 — 23 f Vgl. Ex. 16, 13 usw. - 26 ff Vgl. Ex. 16, 20)[*](7 μωυσέος Μ H 17 καὶ <τῇ> Koe 23 <ἄν> Diehl 31 f M 32 παρεστάνειν Μ)

v.10.p.584

̔́-

Quoniam autem illic principes sacerdotum et jjopuli seniores non fuerant digni talia audire mysteria, steria, propterea non eis dat responsum sed contra interrogat, ut propter hoc, quod non respondent ad interrogationem sibi propositam de lohanne, rationabiliter nec ipse respondeat eis.

[*](6f Vgl. Jos. 10, 12 — 7f Vgl. Jos. 3, 14ff — 9f Vgl. Jos. 5, 11 — 11ff Vgl. Jud. 6 usw.; 13 usw. — 14ff Vgl. I. Regn. 3 usw.; III. Regn. 18 usw.; IV. Regn. 2 usw.; 20)[*](28 τοιούτων + audire lat. 31 τὰ] interrogationem sihi propositam lat.)[*](26 illic Kl, vgl. gr. illi x 30 interrogat R G interrogavit B L)

v.10.p.585

<> <>

quaero autem si unusquisque eorum, qui signa fecerunt in aliqua potestate, utrum in una fecerunt semper, aut in primis <quidam> quidem in ista, proficientes autem in alia potestate maiore. tamen salvator videtur in una potestate universa fecisse, quam accepit a patre; nam hoc quod respondit dicens: nec ego vohis dico in qua potestate facio haec, docet quoniam in potestate quidem una fecit. in quali autem potestate non declaravit, nec proprietatem eius manifestavit nec eminentiam, quam habebat illa potestas super ahas potestates, in quibus ante eum prophetae fecerant virtutes. et nunc in templo ecclesiae Christus habetur et docet in eo, et sunt cuidam principes sacerdotum similes principibus ilhs et seniores similes senioribus ilHs, et interrogant lesum et non accipiunt responsum ab eo, quia non sunt digni scire quae cupiunt. item quaero, utrum volens eos lesus a se removere, fortuito hanc eis interrogationem proposuit de lohanne, tamquam si aham quamcumque interrogationem propo- [*](3 〈ἀεὶ〉 Diehl Koe, vgl. lat. 5 ἔν τινι] in alia potestate lat. 6 ἔοικε μιᾶ H | ταῦτα] universa lat. 10 <μιᾷ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 11 δὲ + potestate lat. 13 καὶ] οὐδ᾿ Koe, vgl. lat. 20 πεποιήκεισαν + virtutes lat. 24/25 πυνθάνετα Μ 29 ἀποτίσασθαι M a w. e. sch.) [*](4 <quidam> Diehl, vgl. gr. 6 maiori x 9 respondit y* respondet L 19 supra G 20/21 fecerant Kl, vgl. gr. fecerunt x 23 eo Koe, vgl. gr. ea x)

v.10.p.586

suisset, aut necessarie propter utilitatem eorum de Iohanne specialiter eos interrogavit. et mihi videtur, quoniam non fortuito hoc eos interrogavit, sed quia lohannes fuerat »vox clamantis in deserto: parate viam domini, rectas facite semitas eius«, et hic erat, de quo deus per prophetam dicebat: »ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante tec propter hoc (aestimo) interrogavit de illo, non quidem ignorans quoniam cogitantes dicturi fuerant: nescimus, secundum quod scriptum est, sed quantum ad se significantes quasi ex hominibus esset. ita quasi respondentibus ilHs quoquentem ex hominibus erat, consequentem quentem parabolam introducit.

Quid autem vobis videtur: [*](8 Matth. 3, 3 Parr. — 13 Marc. 1, 2) [*](13 ἀποστέλλω H 19 διὰ] secundum lat. 30 vorher: Περὶ τῶν δύο υἱῶν παραβολὴ τῶν εἰς τὸν ἀμπελῶνα ἀποστελλομένων παρὰ τοῦ πατρός H περὶ τῶν δύο τέκνων τῶν <μ> τὸν ἀμπελῶνα ἐργάζεσθαι Μ a. R. von spater Hand | ἄνθρωπος + quidam lat.) [*](9 viam Koe, vgl. gr. vias x 30 quid — videtur y* XVIIII secun- dum mathm. In Ulo tempore dixit lesus discipvihs suis parabolam hanc L)

v.10.p.587

Matth. 21, 28—32). homo quidam habuit duos filios; et accedens ad primum dixit: fili, vade hodie ojjerare in vineam meam, ille autem resjwndens ait: nolo, postea jjaenitentia motus abiit. et accedens ad alterum dixit similiter. et ille respondens ait: eo, domine, et non abiit. quis ex duobus fecit voluntatem patris ? dicunt ei: primus. dixit eis lesus: amen dico vobis, quod publicani et meretrices praecedent vos in regno dei. venit autem ad vos lohannes in via iustitiae, et non credidistis ei; publicani autem et meretrices cre- diderunt ei. vos autem videntes nec paenitentiam egistis postea credere ei.

Solus Matthaeus hanc parabolam scribit, sicut mihi videtur continentem Israel non credentem verbis dei et de populo credituro ex gentibus; isti sunt enim filii duo quos habuit deus, quasi homo morem hominum gerens. hic ergo accedens ad primum, quem »adquisivit« »in «, »praecognovit et praefinivitu, dixit

[*](22—589,4 Vgl. Cc Nr. 54 Or. II 241, 3—8 - 27 f Vgl. Deut. 1, 31 — 29/30 Vgl. Deut. 32, 6; Ps. 73, 2 — 30f Vgl. Rom. 8, 29)[*](4 <μου> υ, vgl. lat. u. S. 588, 3 18/19 μετεμελλήθητε Μ 25 πιστεύσοντος Koe, vgl. lat. πιστεύσαντος MH 29/30 ἐκτήσατο] προεκτίσθαι Cc Nr. 54 Π)[*](3 operare Koe operari x 5 ille — ei y(*) et reliqua. Omelia Origenis cle eadem lectione L 14 autem] 1 enim ? Ml, 23 1. continentem <verbum > Israel non credente ? Kl, vgl. gr.)

v.10.p.588

́ <> <> <>

ad eum : fili, vade hodie et operare in vineam nieam. et distulit fugiens hanc vineampropter aestum qui habetur in ea et labores, et dixit: nolo, postea circa consummationem paenitens quod dixerat patri suo: nolo, venit in vineam et operatus est voiuntatem pjatris. quando autem primus respondit: nolo, accessit pater ad alterum et similiter dixit. <ita> secundus dem respondit : etiam, domine, non autem venit ad vineam verbi et in agrum patris. et manifestum, quoniam qui dixit: nolo, postea autem conpunctus abiit et operatus est in vineam, voluntatem patris inplevit non verbis sedfactis; qui autem verbis promisit non autem fecit operibus, negavit voluntatem facere patris. vide autem si potes uti parabola ista ad eos, qui modicum quidem aut nihil promittunt, neque Virginitatem neque alium secundum evangelium spiritalem actum, operibus autem ostendunt quod nec ab initio usque ad verba promiserunt. [*](5 Vgl. Matth. 20, 12) [*](17 τὸν] τῶν H a 22 <οὐ λόγῳ, > Koe, vgl. lat. 23 γὰρ] autem lat. 28 ἐπαγγελομένους Μ 30 <πνικὴν> Kl. vgl. lat. 32 Koe ὧ M H 33 ἐπηγγειλα<ν> vgl. lat. I λόγων <περὶ> Κoe) [*](11 <ita> Kl, vgl. gr. 14 + est B L 17 vinea G L 28 adque ad verbis G ad verbum L)

v.10.p.589

econtra <ad> eos qui proniittunt, nihil autem secundum promissionem suam huiusmodi agunt. dicit enim aliquis: virginitas super me est, propter quod nolo eam, et : maius est quam virtus mea abrenuntiare hanc vitam et vacare spiritahbus verbis ; et postea recogitans ad mehora se tradit quam profiteri videbatur m primis. alii autem audacter multa promittunt, operibus autem contraria suis promissionibus agunt.

Post parabolam autem dicit de eo, qui dixit: nolo, postea autem recogitavit et sic abiit: anien dico vobis quoniam publicani et meretrices ’praecedent vos in regno dei. ad eum autem, qui dixit: : vado domine et non abiit, hoc refert: venit lohannes ad vos in via iustitiae, et non credidistis ei. iterum de primo quidem: publicani autem et ’meretrices crediderunt ei, ad eum autem qui dixit: eo domiiie et non abiit: vos autem videntes nec paenitentiam egistis <> ut crederetis ei.

[*](3 δὲ + huiusmodi lat. 12 τινὰς <ὕστερον> Koe, vgl. lat. 28 Μ | ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης < H 30 — 34 καὶ πάλιν —ἀπελθόντα 34 ἀπελθόντα + ἦλθε γὰρ Ἰωάννης πρὸς ἡμᾶς καὶ οὐκ ἐπιστεύσατε οὐτῶ (vgl. Ζ. 27) Μ)[*](1 <ad> Kl, vgl. gr. 4 L 16 audaciter y 23 praecedunt L 31 eo] vado L | domiae γ 33 <postea> Kl, gr. u. S. 587, 19 lat.)

v.10.p.590

́- <> |

considera et illud quod ait: praecedent vos in regiio dei, quoniam non exclusit ludaeos, ut non ingrediantur aliquando iii regnum dei ; nemo enim dicitur praecedere eum in aliquo loco, qui non sequitur eum per ipsum locum ***. vide ergo, ne forte hoc indicet sermo, ut »cum plenitudo gentium intraverit«, tunc »omnis Israel sal- vus efficiatur«. intellege mihi Israehtas, qui non »secundum carnem« sunt, sed qui animae Israel intelleguntur in fide et operibus bonis.

[*](18—27 Vgl. Π 241. 12 — 15 — 25 f Rom. 11, 25 f - 28 f Vgl. Röm. 2, 28)[*](20—22 οὐκ — θεοῦ Hc i. m. 21 <ποτε> Kl Koe, vgl. > Koe, vgl. lat. ἐμφαίνεται] hoc indicet sermo lat.)[*](19 praecedunt L 23 sequitur] lat. 23 προ- lat. las ἑπόμενον Diehl 24 *** Κl nach Diehl <quo praecessit> vgl. gr.)

v.10.p.591

Aliam parabolam audite. homo erat paterfamilias, qui plantavit vineam et cetera.

Qui non abundantius discutiunt parabolam hanc neque singula verba scrutantur, satis manifesta vide<bi>tur, si hoc modo intellegatur. populus qui fuit ante nos, cum esset pars dei, qui plantatus est a deo, vinea fuit dei, custodia autem dei quae extitit circa eam fuit saepes ipsius, turris autem templum, torcular autem locus libationum, coloni autem sacerdotes et sapientes populi. peregrinatio vero domini, quando dominus, qui fuerat cum illis in nube diei et in columna ignis per noctem, donec plantaret eos introducens »in montem sanctum« suum, et »in ta bernacula sua«, nequaquam postea similiter apparuit eis. tempus autem adpropians fructuum

[*](14 Vgl. Deut. 32, 9 — 14—609, 17 Vgl. C1 Nr. 234 Or. Π 242, 3—245, 3 — 23f Vgl. Ex. 13, 21 — 25f Vgl. Ps. 42, 3)[*](1 vorher: Περὶ τοῦ φυτευθέντος ἀμπελῶνος καὶ ἐκδοθέντος γεωργοῖς H περὶ τῆς παραβολῆς τοῦ ἀμπελῶνος Μ a. R. von später Hand 10 ἐπὶ πλέον Μ 24 <πυρὸς> Kl mit C1 Nr. 234 II 24/25 καταφυτεύσῃ Kl καταφυτεύσει M H 27 οὐκέτι <ὕστερον> Koe, vgl. lat.)[*](1 aliam—audite y* XX secundum mathm. In illo tempore dixit iesus discipulis suis parabolam hanc L 7 et cetera B (G eras.) et reliqua. Omelia Origenis de eadem lectione L 13 vide<bi>tur Kl, vgl. gr. videtur x* 16 a deo < G 27 nequaquam x* nequando ρ 29 fructus y* < L)

v.10.p.592

petendorum tempus extitit prophetarum exigentium fructus a colonis et a vinea ipsa, ut ostendant qui acceperunt legem si secundum eam vixerunt. servi autem missi ad colonos ad fructus accipiendos prophetae qui prius fuerunt, quos principes et sapientes popuU iniuriaverunt caedentes, quosdam autem et occidentes et lapidantes. alii autem servi plures post eos tempus prophetarum multorum, quorum nomina in secundo Parahpomenon sunt conscripta, et in Hieremia et in Duodecim et in Daniel; dicet autem aliquis et Ananiam et Azariam et Misael prophetas fuisse temporis eius. et his ergo plurimis similiter sunt abusi caedentes et occidentes et lapidantes. novissime autem mittit tit paterfamilias filium suum lesum Christum, qui poterat reverentiam eis incutere. sed principes sacerdotum et seniores popuh et prudentes videntes filium, non omnmo insensati exsistentes eminentiae suae, here-

[*](18 Vgl. Dan. 1, 6 usw.)[*](2 1. <αὐτοῦ> τοῦ ἀμπελῶνος? Kl, vgl. lat. 3 δείξωσι<ν οἱ> Koe 4 τὸ Hu, vgl. lat. tw MH 25 ἐαυτοῦ Η)[*](10 autem x* < μ 12 tem pus x* tempore μ 16 autem] 1. enim? Kl, vgl. gr.)

v.10.p.593

dem eum esse intellexerunt. ausi sunt autem interficere eum, ut ipsi efficerentur domini super vi neam iilam, et eicientes eum, <et> extra res Israelitarum foris eum iudicantes esse, interfecerunt. dominus autem <yineae> qui rediit quem occiderunt, venit resurgens a mortuis et malos quidem colonos male perdidit, aliis autem colonis, id est apostolis <suis> suam consignavit, id est eos qui ex ludaico populo reliqui crediderunt, qui darent in ternpore suo fructus domino suo. item docet eos ex prophetia, quoniam ab istis quidem aedificatoribus reprobatus est, a deo autem est electus et caput totius aedifica et caput rnirabile factus in oculis eorum, qui possunt eum videre. ita proplietans gentium fidem dicit non credentibus sibi doctoribus ludaeorum: toUetur a vohis regnurn dei et dabitur genti facienti friictus eius.

[*](19 Matth. 21, 23 — 22ff ff Vgl. Ps. 117, 22. 23)[*](9 κακῶς κακοὺς Μa 12 λαοῦ + <λοιποὺς> Kl Koe, vgl. 20 τοῦ < M 23/24 <τῶν οἰκοδόμων> KI Koe, vgl. lat. 30 περὶ περὶ < Μ)[*](4 <et> Kl, vgl. gr. 7 Diehl Koe, vgl. gr. 11 <suis> vgl. gr. 16 I. ita ? Kl, vgl. gr. 24 est2 < L 34 eius R B suos G L)

v.10.p.594

̔ <>

ad quam multa quis »spiritalis« constitutus et ad discutienda »omnia« paratus poterit dicere, pulsans obscuritatem eius, id est ostium clusum, et quaerens inveniet. et nos secundum mediocritatem nostram talia suspicamur in loco, quoniam paterfamilias homo deus est, de quo scriptum est: »morigeratus est te dominus deus tuus, quemadmodum si homo morigeraretur filium suum«. sic enim eo, quod morigeratur homines, ut hominum prodificet mores, in quibusdam parabolis dicitur homo, quemadmodum si pater cum parvulo filio suo conloquatur infantilia, ut descendat ad verba fihi sui et morigeretur eum. propterea (puto) omnes iustitiae, quas tradidit deus hominibus, quasi pueriles sunt quantum ad proprias iustitias dei.

[*](6f Vgl. I. Kor. 2, 15 — 8ff Vgl. Matth. 7, 7 - 19 Deut. 1, 31)[*](7 ὢν < H 8 ἀσάφεια<ν αὐτῆς — τὴν> Kl Koe, vgl. lat. 21 οὕτως Kl, vgl. lat. οὗτος Μ H)[*](5 *** Kl Koe, vgl. gr. 22f lat. kürzt 26/27 infantilia Koe infantia G L infantiam B)

v.10.p.595

[*](11 Matth. 20, 1 - 19 Matth. 20, 8 - 21 ff Vgl. Matth. 22, 2 — 26ff Vgl. Matth. 22, 7. 6 — 30ff Vgl. Matth. 22, 11—13)[*](5 καὶ > Koe 22 1. τοῦ <μεγάλου> Kl, vgl. Luc. 14, 16 24 ff ἀλλὰ — οἰκοδεσπότης <H)

v.10.p.596

̓́

[*](4 Matth. 21, 28 - 15 Luc. 20, 9 - 18 Marc. 12, 1 — 21/22 Luc. 14, 16 — 25 f Vgl. I. Kor. 2, 13)[*](20 τὴν < Ηα 31 ὁ] 1. ὡς ? Koe)

v.10.p.597

Quae est ergo vinea alia praeter colonos priores et secundos, quam plantavit paterfamilias? quae ista vinea primum quidem tradita est iniuriosis colonis, postea autem aliis colonis facientibus fructum eius in iempore suo, secundum quod dominus ait: auferetur a vobis regnum dei et dabitur genti facienti fructum eius. putas ergo : id ipsum debemus dicere regnum dei et vineam, quae tollitur a colonis prioribus et datur alteri genti, aut aliud quidem debemus aestimare vineani, aliud autem regnum dei ? videamus ergo primum probantes de scripturis, quoniam vinea appellatur populus, siomnia <loci> eius secundum expositionem valeant convenire. dicit enim Esaias : »cantabo nunc dilecto canticum dilecti vineae meae. vinea facta est dilecto in cornu in loco uberi. et saepe circumdedi et charicavi eam, et plantavi vineam sorec,

[*](28 Jes. 5, If)[*](11 αὐτοῦ] αὐτᾶν Μ 12 δὴ Koe, vgl. lat . δὲ Μ H 14 ἡμῶν Ma w. e. sch. Η 18 τῷ<Ηa 19/20 <γεωργῶν> Κοe, vgl. lat. u. S. 600, 25 28 φησὶ H)[*](16 tolHtur Diehl, vgl. gr. colitur X 24 ergo] lat. las δὴ st. δὲ 27 > Diehl, vgl. gr. 30 dilecti Kl, vgl. gr. dilectae x 33 charicavi μ cariciavi Χ)

v.10.p.598

<> |

et aedificavi turrim in medio eius, et torcular fodi in ea; et expectavi ut faceret uvam, fecit autem spinas«. et post aliqua sic: enim domini Sabaoth domus Israel est, et homo luda novellum dilectum«.

Protuli itaque canticum Esaiae, volens eum considerare secundum parabolam lianc, si secundum illam vineam et haec vinea intellegi possit. et vide, quoniam quaedam quidem similia habent***, aUa autem dissimiUa, ut videns differentias simihum ad dissimiha, discas sensum scripturae. simile est ergo quod ait: plantavit vineam, et saeye circumdedit eam et fodit in ea torcular et aedificavit turrem.

[*](4. 8 Jes. 5, 7 - 24 Jes. 5, 1 —2 — 31 ff Jes. 5, 2)[*](12 <ταύτῃ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 14 ἐν < Μ 15 f lat. las ὅρα <ὅτι> τινὰ μὲν . . . τινὰ δὲ)[*](2 eam Ga B 11 < μ 16 dissimilia R G simiUa B L | *** Diehl, vgl. gr. 18 <sic> discas Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.599

́- <>

dissiniile autem; quoniam in Esaia quidem ipsam vineam accusat plantator dicens : »expectavi, ut faceret uvam, fecit autem «. in evangelio autem manifeste non vinea accusatur, quasi quae non dederit fructus in tempore suo, sed coloni, qui susceperunt et patrisfamilias serservos contumeliis adfecerunt diversis, novissime et ipsum filium patrisfamilias occiderunt. iterum in Esaia ipsi vineae minatur <verbum> dicens: saepem eius et erit iii rapinam, et

[*](10 Jes. 5, 2 - 34 Jes. 5, 5f)[*](3 δὲ υ δὴ MH 4 <ἀνόμοιον> Kl, vgl. lat. 16 οἳ καὶ Kl, vgl. lat. οὗτοι M H 26 <ὡς> εἰπόντες Koe)[*](32 ipsa Ga ipse (Gc) 33 <ver bum> Koe, vgl. gr.)

v.10.p.600

<> <>

destruam maceriam eius et erit in conculcationem« et cetera, sed et <cum> »nubibus« se mandaturum, »ut ne super vineam pluant« quae fuit secundum prophetam »domus Israel et homo Iuda«, nullum fructum fecerunt. in evangelio autem vineam non invenimus aliquid patientem, sed adhuc et provisionem dei consecutam, ut possit fructus suos patrifaniLlias dare; ablata est enim a colonis malis et data est genti meliori. coloni autem omnem suscipiunt iram, dicentes : cum enim venerit paterfamilias, malos male jjerdet, sive ratione verbi coacti et con-

[*](8ff Jes. 5, 6 — 12 ff Vgl. Jes. 5, 7)[*](1 <καὶ> Koe, vgl. lat. u. LXX 8 ἐντελεῖ<σθαι ἐπαγγέλλε>ται > Kl, vgl. lat. 21/22 οἰκείους] ἰδίους Μ 33 ἀκολουθίας + parabolae lat.)[*](8 <cum> Diehl, vgl. gr. 26 est < L 30 enim cum L 29 29ff lat. exzerpiert hier)

v.10.p.601

sequentia parabolae sive nolentes prophetaverunt de se, quoniam cum venerit malos male perdet, et vineae faciens provisionem aliis eam dabit colonis. item consequenter et Hieremias dicit ad <peccantem> populum: »ego plantavi te vineam fructiferam omnem veram: quomodo conversa es in amaritudinem, vinea aliena ?« vides ergo, quoniam in prophetis populus Iudaicus vinea adpellatur et comminatio patrisfamilias contra vineam fit,

[*](14 Jes. 5, 7 - 19 Jer. 2, 21 - 21 Jes. 5, 4 - 23 Jes. 5, 7 - 26 Jer. 2, 21)[*](3 αὑτῶν υ αὐτῶν Μ H 7 τοῦ ἀμπελῶνος < Η 8 ἐκδόσεται Μ 22 σταφηλὴν H 23 <τοῦ> Kl, vgl. LXX 26 ἐστράφη<ς> Lo 31f αὐτὸν ἀπειλοῦντα αὐτὸν καὶ λέγοντο· Μ)[*](7 provisionem faciens L 18 <peccantem> Diehl, vgl. gr. 27 vineae alienae G L)

v.10.p.602

» |

in evangelio autem omnino vinea non culpatur sed eius coloni. et qui vult evangelica verba caute considerare, nequaquam poterit terit clariter adprobare, quoniam vinea populus est. sed ne forte secundum evangeliumvinea regnum est dei, id est doctrina, quae providentiam habens dei scripturis inserta est sanctis. quod enim dicit : tolletur a vobis regnum dei et dabitur genti facienti fructum eius. manifeste (sicut arbitror) strat mysteria regni dei vineam esse, id est legem et prophetas et omnes divinas scripturas, quam tradidit dominus vineae primum quidem colonis populo illi priori, quoniam et primis »credita sunt

[*](1 Jes. 5, 5)[*](11 δύναιτο <ὁ> Koe, vgl. lat.)[*](11 et Kl, v-gl. gr. sed x 32 quam (d. h. vineam) Kl, vgl. gr. quas x)

v.10.p.603

eloquia dei«, secundis autem facientibus fructutn, cuius vineae saepes nihil tale patitur, quale scriptum est in propheta dicente: »auferam saepem eius et erit in rapinam«.

Vide ergo, ne forte naturali ratione vineam possumus dicere omnia eloquia dei, consequenter autem secundum eandem naturae rationem vitam inreprehensibilem hominum et mores speciosissimos fructus ipsius vineae, ipsas autem scientias et <omnes> htteras scripturarum vineae saepem extrinsecus circumpositam, ut non videatur vinea eis qui foris sunt, msixime fructus eius qui sunt in absconso, profunditatem autem eloquiorum dei torcular esse vineae eius,

[*](1 Rom. 3, 2 - 10 Jes. 5, 5 - 14 - 611, 28 Vgl. II 244, 9 - 245, 7)[*](3 αὐτῆς Kl αὐτοῦ Μ H 9 <ὁ> . . . φραγμός Kl ... φραγμὸν Μ H 14 εἰ] ne fcrte lat. 17 ἀληθεῖ] eandem lat. 27 *** Koe, vgl. lat. 28/29 ἀποβαλλούσης II 244, 13, doch s. Hss)[*](7 sepes μ sepis x 14 ff naturali — eloquia dei] lat. las τὴν μὲν κατὰ τὴν φυσιολογίαν θείαν γραφὴν ? 15 possimus L 16 omnia y* < L 18/19 inreprehensibilem Χ* reprehensibilem ρ 21/22 scientias et <omnes> Diehl, vgl. gr. scripturas et x 26/27 profunditatem Kl profunditas x)

v.10.p.604

in quem qui profecerunt de eloquiis dei et facti sunt perfecti fructus eorum, infundunt studia sua quasi fructus quos de ipsis eloquiis colligunt. turrem autem aedif icatam in <vinea,> ea, ascensum habentem et eminentiam et altitudinem super uineam ipsam et saepem et torcular, aestimo verbum esse de ipso deo et de dispensationibus Christi et templum divini sensus qui habetur in eo. et de taH turre puto dicere salvatorem in aliquo loco evangehi: »quis vestrum volens turrem aedificare non prius conputat«, si potest prius ponere fundamentum et consummare, »ne forte« videntes deridere« eum qui consummavit, *** quoniam qui vult dicere de deo, debet considerare, si potest incipiens omnia quae quaeruntur circa dei expositionem consummare, ne forte incipiens dogmata pietatis inperfectam reUnquat turrem de deo et coronam non superaedificet ei; si enim non superaedificaverit ei coronam, cadet aliquis ab intellectu dei scandali- [*](1f Vgl. Rom. 3, 2; Hebr. 5, 12 17 Luc. 14, 28f) [*](8 τὸν] ipsam lat. 10 θεοῦ + et de dispensationihus Christi lat. 19 δύναται + prius lat. 32 ἐννοίας + scandalizatus lat.) [*](1 quem (als neutr.) Diehl quod Koe quam x 6 <vin> vgl. gr. 16 aliquo x* eo ρ 22 *** Koe, vgl. gr. 28 turrem + verbi B + verbo L 29 30 superaedificaverit y* aedificaverit L)

v.10.p.605

>zatus et morietur. hanc vineam tradidit colonis, id est populo ante nos, tam sacerdotibus quam laicis, et profectus est ad suam prospectionem, dans occasiones colonis ex eo, quod ipse plantavit et circumposuit saepem et fodit torcular et aedificavit turrem, proferendi fructus, cum adpropinquasset tempus fructuum. adpropinquant enim et secundum unumquemque quidem tempora fructuum, puto autem et generaliter populo universo. adpropinquationem autem temporis fructuum exponere vere sicut est, supra nostrum ingenium est et cordis est <multo> mundioris *** tamen secundum virtutem nostram incipimus hoc modo incipientes secundum unumquemque hominum.

Ergo intellege mihi in unaquaque anima quasi vineam verbum dei plantatum; vinea enim occasiones sunt omnium propositionum, quae necessariae sunt ad salutem. sicut ergo in vineis est aliquod tempus quando pullulant frondes, et aliud tempus quando principium <adhuc parvum> fructus demonstrat, et aliud quando

[*](8f gr. kürzt ? 13 <γενικῶς> Kl, vgl. lat. 18 διορατικ <ωτέρ>ας Kl Koe, διορατικῆς Μ H 19 κατὰ + τὴν Μ 24 ἐν < M 25 λόγος + quasi lat. 26 καὶ Koe ἢ Μ H 27 <τῶν> Diehl 33/34 <καὶ—ὀμφακίζει> Kl, vgl. lat.)[*](5/6 prospectionem x* perfectionem L profectionem μ 19 <multo> Diehl, vgl. gr. | *** Kl, vgl. gr. 30/31 pullula(n)t—quando (R) G (B) < L 32 <adhuc parvum> Diehl Kl, vgl. gr. 33 demonstrant L)

v.10.p.606

> <>

florent quae sunt demonstrata, et aliud quando acerbescunt fructus, et aliud quando variant, et aliud quando vindemiandi est tempus fructus perf ectos et paratos ad praebendum vinum — in hominibus itaque primum vitae tempus est secundum infantiam, et est tunc vinea nihil ostendens nisi tantum habens in se <vi> cum autem coeperit posse loqui, tempus est germinationis, quantum autem proficit anima pueri operata, tantum et vinea quae operatur in eo, id est verbum dei, naturaliter inplantatum proficit et producit indicia botrionum futurarum, florentium quidem adhuc et odorem suavitatis (futurae virtutis) in primis dantium. postea autem et acerbescunt, quando mahtia quidem est in iuventute non autem permanet, sed necessarie superveniens est propter aetatem, sed (ut ita dicam) semper ad virtutem pergens. [*](6 τῶ ἀνω H 11 ἀνθίσεως Μ 12 ψυχὴ + pueri lat. 18 μελλόντων Kl, vgl. lat. μἀλλον τῶν M H 19 μὲν + adhuc lat. 22 ὅτι H | <νεότητι ἔν>εστιν Kl, vgl. lat. 24 + propter ’lat. 30 παρακειμένη Μ 31 ἀλλ᾿ las lat. Diehl) [*](5 fructvis < L 10 <vi>talem μ, vgl. gr. 12 germinationis x* generationis μ 18 futurarum Uiehl, vgl. S. 607, 12 ff. 17ff futurorum x —33 lat. liat mifiverstanden u. umgestellt, vgl. S. 607, 4—6 Diehl)

v.10.p.607

>quam si quis manducaverit secundum prophetam , obstupescere facit dentes. si autem non ea fuerit usus, sed semper quasi per aliam viam adducat eam ad virtutem, ex parte incipit variare, non autem et uvam habet perfectam. est autem et post profectum status ahquis studiosus, quando vinea operata fructum profert maturum versas atque perfectas caritatis et gaudii et pacis et longanimitatis ceterarumque virtutum, quas apostolus refert et multae <aliae> et studiosas botriones, discripturae. est enim aliqua botrio secundum Cjuod scriptum est: jbeati pauperes beati qui lugent« et alia: mansuetix et alia: »beati « et alia: »beati mundo corde«. et quid necessarium est dinumerare singulas beatitudinum causas, quasi diversas botriones ? haec autem diximus volentes <intellegere et> ostendere, quid. sit quod ait: cum autem adpropiasset tempus fructuum.

Patrisfamilias autem solius est

[*](1 Vgl. Jer. 38, 29 — 12ff Vgl. Gal. 5, 22 - 17 Matth. 5, 3 - 18 Matth. 5, 4 - 20 Matth. 5, 5 — 21 Matth. 5, 9 - 22 Matth. 5, 8)[*](7 δὲ + et lat. 9 <καὶ> Diehl vgl. lat. 11 καρπὸν + maturum lat. 12 βότρυας] et studiosas botriones, diuersas lat. 24 μακαρισμῶν + quasi diuersas lat. 26 ἅτε Kl Koe, vgl. lat. dia MH 31 <μόνου> Diehl Kl Koe, vgl. lat.)[*](5 aham R G aliquam B L 9 profectum y* perfectum L 12 studiosas R studiosos x 12/13 diversas y* diversos L 13 perfectas y* perfectos L 16 <aliae> Diehl, gr. 27 <intellegere et> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.608

cognoscere vere quando uniuscuiusque hominis tempus fructuum adpropiat, vel quando adhuc longe est fructuum tempus. et nos si abundanter consideremus conparationem facientes temporum, ex quo sumus vocati ad omne tempus fidei nostrae, poterimus videre quomodo quidam cum deberent »esse magistri secundum tempus, iterum opus« habent doceri »qualia sunt elementa menta principii eloquiorum dei«. sic cum deberent quidam, quantum ad tempus dispensationis dei et secundum vocationem omnium, iam fructus adferre, aut omnino non habent aut, cum deberent habere perfectos, habent extra tempus florentes et non in tempore suo acerbos. si autem intellexisti in singulis quibusque hominibus, quomodo oporteat intellegere quod dicitur: cum autem adpropiasset tempus fructuum, transi ad populum ihum, qui tunc acceperunt legem per Moysen, quoniam et ilhs tempus fructuum adprojnarerat aUquando et misit servos suos ad priores colonos,

[*](9 Hebr. 5, 12 — 29 Rom. 3, 2)[*](1 εἰδέναι + vere lat. 2 πότε ἄγγισε καὶ < H | καὶ πότε] vel quando lat. ἢ > ποτε Koe 6 ἀφ᾿] ἐξ H 8 ὁρᾶν < Μ 11 /12 > Kl Koe, vgl. lat. 15 τῷ Koe τῶν MH 17 ἔχουσιν — > Kl Koe, vgl. lat. 20 δὴ] autem lat. 21 ἕκαστον <ἄνον> Kl, vgl. lat. 25 μεωυσέος ΜH)[*](2/3 fructuum < L)

v.10.p.609

<>.

quibus credita fuerant eloquia dei«, ut acciperent fructus uniuscuiusque vitis. facile quidem est dicere, quoniam servos dicit prophetas. sed quaerere convenit quomodo mittuntur ad colonos accipere fructus vineae. dicet enim aliquis, quoniam non ad accipiendos fructus mittuntur prophetae, sed operari magis.

Vide ergo si possumus dicere, quia spiritales fructus et divinae oblationes dantur ab his, qui coluerant vineam, prophetis transmissis ut offerant quasi sacerdotes deo populi fructus. sed accipientes coloni ex populo illo alium quidem ceciderunt, sicut »Michaeam percutiens in maxillam Sedecias filius Chanaan«, quando et dixit ei prophetanti pseudopropheta: »qaulis spiritus dei qui locutus est in te ?« alium autem occiderunt, sicut Zachariam »inter templum et altare«, alium lapidaverunt, sicut Azariam filium [*](16f Vgl. Gal. 5, 22 — 24 — 610,3 Vgl. Cc Nr. 55 Or. II 243, 9—11 An. — 24 III. Regn. 22, 24 — 30 f Vgl. Matth. 23, 35; Par.) [*](18 <λαοῦ> Kl, vgl. lat. 19 ἐν + illo lat.) [*](3 vitis] lat. las ἀμπέλου? 7 dicet Kl, vgl. gr. dicit x 25 percutiens + aliquis y 26 canaan G L 32 azariam] zac(h)ariam B(L))

v.10.p.610

Ioiadae sacerdotem, sicut in secundo cundo libro Paralipomenon positum est; cum ’spiritus dei induisset Azariam filium loiadae sacerdotem, et surrexit super populum et dixit: haec dicit dominus: quare praeteritis mandata domini ? et non prosperabimini; dereliquistis dominum, et derelinquet vos. et superpositi sunt ei et lapidaverunt eum per mandatum loas regis in atrio domus domini, et non est recordatus loas misericordiam, quam fecerat cum eo loiada pater ipsius, et mortificavit filium eius. et cum moreretur dixit: videat dominus et iudicet«.

lierum tnisit <alios seryos> plures prioribus, et fecerunt eis similiter. plena est omnis scriptura eorum, quae acciderunt prophetis, quos misit ad populum ut fructus eorum offerant per orationes suas deo quasi sanctissimi sacerdotes. novissime autem misit filium suum dicens: reverebuntur filimn meum. quaeres autem quomodo deus quidem mittens f ilium suum dicit : reverebuntur filium meum, quasi

[*](3ff II. Paral. 24, 20—22)[*](7 παραπορεύεσθαι Ha 8 εὐοδωθήσεσθαι H 9 ἐγκατελείπετε Μ ἐγκατέλιπε Μ 24 ἡ] omnis lat. 32 ὁ] deus lat.)[*](4 azariam] zachariam B 5 et < L 21 <alios servos> Diehl vgl. gr. 25 ad] lat. versteht ὑπὲρ falsch ?)

v.10.p.611

qui non praesciebat quod ei fuerat eventurum. nec enim videntur secundum textum praesentem Iudaei reveriti eum, et invenitur in hoc deus nescisse futurum. sed dicere aliud esse factum impium est, iterum dicere quoniam reveriti sunt eum coloni falsum est ; coloni enim videntes filium dixerunt apud se: hic est heres; venite occidamus eum et nostra erit hereditas. nisi forte hoc modo solvamus: sicut enim quasi de omnibus Iudaeis occisuris Christum sic dicit generaliter: coloni autem dixerunt: hic est heres; venite occidamus eum, et tamen non omnes Iudaei occiderunt Christum sed qui secundum carnem fuerunt Iudaei, secundum spiritum autem Iudaei non occiderunt Christum sed crediderunt in eum—sic generaliter quasi de omnibus colonis dicit: reverebuntur filium meum; et tamen non omnes illum reveriti sunt, sed illi tantummodo qui secundum spiritum fuerunt Iudaei, qui crediderunt in eum, ut illud quidem quod ait: reverebuntur filium meum videatur inpletum in illis Iudaeis, qui intellegentes Chri- [*](3 ῥητὸν + praesentem Iudaei lat. 4f lat. weicht ab | γε] δὲ Koe 24 ἐν αὐτοῖς M 25 ὅτι < H 28 κοὶ κατῶν H) [*](15 ff mit Jvoe ist anzunehmen, daß lat. hier das Stück gr. Ζ. 15—29 ausließ, während in gr. das Entsprechende zu lat. Ζ. 15—612, 6 ausfiel)

v.10.p.612

stum crecliderunt in eum, lioc autem quod dictum est: hic est heres; venite occidamus eum, in illis inpletum sit, qui videntes Christum et cognoscentes filium dei nihilominus occiderunt euni.

Simul autem quaeret aliquis, qui sint isti coloni qui dixerunt: hic est heres; venite occidamus eum. nec enim videntur ludaei occidisse eum quasi filium patrisfamilias dei. et contra hoc aliquis dicet: quoniam quando loquebantur ad alterutrum quis esset, quidam dixerunt: hic est Christus. ad quos alii responderunt: »Christus cum venerit, nemo scit unde est; hunc autem scimus unde estu. ita quoniam per signa et prodigia ***conpuncti intellexerunt quidem eum esse Christum, non autem et confessi sunt. recognoscens autem aliquis et quae scripta sunt de Herode, cum

[*](17 Joh. 7, 27 - 31 Joh. 7, 28 — 34f Vgl. Matth. 2, 2)[*](25 μὲν Kl nach Diehl ἦν MH 33 τις + et lat. 27 ἀνεγνωκότων Koe)[*](8 sunt B 12 et y* e L 13 dicet Koe, vgL gr. dicit x Ι quoniam y* < L 18 est R G L sit B 20 *** Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.613

didicisset a magis natum esse regem »Iudaeorum«, videbit quoniam qui occiderunt Christum cognoscentes quia filius dei erat, niliilominus ausi sunt contra eum. nam et Herodes condiscens a scribis quoniam »in Bethleem« »nascitur Christus«, et tiens ciuoniam Christus erat qui nascebatur, praemittit ciuidem dicens: »ite et reciuirite caute de puero, ut et ego veniam et adorem eum«, nihilominus ausus est contra puerum, credens quia Christus erat. nec enim si non credidisset, omnes occidisset infantes »in Bethleem a biennio et infra secundum tempus Cjuod didicisset a magis«. Sic et ceteri ludaei cognoverunt quidemeum, . eum, secundum quae diximus, cognoscentes autem non divul- divulgaverunt, ut sermo eorum etiam ad ahos perveniret,

[*](7 Vgl. Matth. 2, 5. 4 - 10 Matth, 2, 8 - 18 Matth. 2, 16)[*](1 τετάχθαι H w. e. sch. 4 υἱὸς + dei lat. 7/8 γενᾶται Μ 15 τῷ παιδίῳ] περὶ τοῦ παιδίω ω ex corr.) Μ 27 28 ἐγνωκέναι KI, vgl. lat. εἰρηκέναι MH 31 καὶ Koe, vgl. lat. δὲ H < Μ 32 αὐτῶν Koe, vgl. lat. αὐτοῦ Μ H)[*](10 praemittit Kl, vgl. gr. promittit x 28 secunclum + ea B)

v.10.p.614

<> ́

sed quasi qui non cognoscerent, eiecerunt extra vineam filium et occiderunt eum. quod autem dicit : eiecerunt eum extra vineani tale mihi videtur: quantum ad se, alienum eum esse iudicaverunt a vinea et colonis, quando sententiam mortis contra eum tulerunt. et dixit eis lesus: cum venerit ’paterfamilias , quid faciet colonis illis ? responderunt ore proprio iudicati, quia malos male perdet, et vineam dabit aliis colonis. [*](6 I. Kor. 2, 8 - 25 Vgl. Luc. 19, 22 - 29 Vgl. Rom. 3, 2) [*](2 > Kl 9 αὐτοῦ Μ 13 υἱὸν + αὐτοῦ H | ὸ δὲ(!) H am Anfang d. Zeile 14 ἐξέβαλον + euyn, lat.) [*](31 colonis] agricolis L)

v.10.p.615

aut cnim proplietant quemadmodum Caiphas sacerdos (qui non wex se « verum, vsed quia sacerdos fuit anni illius, propheta vit« ); sic et isti non ex se prophetaverunt contra se, quoniam tollenda ab eis erant »eloquia dei« et gentibus danda, fructum in tempore suo daturis.