Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Si autem vae est mundo [*](3 Vgl. II. Kor. 4, 18 — 8ff Joh. 17, 14. 16 — 14 Joh. 17, 21 vgl. 23 — 19f Vgl. Joh. 10, 36 — 21 Röm. 1, 8ff 3 τὰ2] διὰ Μ 6 αὐτῶ Μ 8 τὸ <δὲ> λ 9 ἶσον Μ Η 31 φφ Κοe vermutet: εἰ δὲ οὐαί <ἐστι τῷ κόσμῳ> ἀπὸ τῶν σκανδάλων <τουτέστι> τοῖς πανταχοῦ τῆς γῆς ἀνθρώποις, ὧν καὶ κτλ. 28 est x* <ρ)

20 » non autem sunt discipuli Iesu »de hoc mundo« sicut nec magister eorum de mundo est, nemini disc ipulorum Christi potest esse a scandalis vae: quoniam »pax multa diligentibus nomen dei, et non est illis ec andalum«. si autem aliquis videtur quidem esse discipulus Christi, adhuc autem est »de mundo«, propterea quod diligit »mundum« et »quae sunt in eo« (id est aut viam istam carnalem aut possessiones terrae istius aut pecunias aut speciem qualemcumque), ut non conveniat ei quod dictum est discipulis Iesu, quoniam »non sunt de mundo«, sine dubio possidebit quasi »de mundo« consitutus vae, quod mundo accidere solet. si ergo volumus declinare hoc vae, suscipiamus in nobis adfectum apostoli Pauli dicentis: »mihi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Iesu Christi, per domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo«. nemo autem amator corporalium specierum vel iumentorum vel aliquarum concupiscibilium re- [*](4. 14 Joh. 17, 14. 16 — 6 Vgl. II. Kor. 4, 18 — 10 Psal. 118, 165 — 15 Vgl. I. Joh. 2, 15 — 20f Joh. 17, 14. 16 — 31 Gal. 6, 14 11/12 νόμον τοῦ θεοῦ] θν Μ 20/21 ἀληθῶς Kl, vgl. lat. ἀλλ' ΜΗ 11 nomen dei] legem tuam B 30 nostri] mei G) <> rum vel vitae istius carnalis potest vere dicere: »mihi mundus crucifixus est et ego mundo«. sancti enim, qui sunt in hac habitatione, ingemiscunt corpore humilitatis gravati et omnia faciunt, ut digni efficiantur in illo resurrectionis mysterio inveniri, quando »transformabit deus corpus humilitatis« non omnium, sed tantum discipulorum fidelium Christi, »ut fiat conforme corporis gloriae Christi«. sicut ergo nihil eorum ex quibus vae contingere solet contingit discipulo Christi (nam etsi mille sint scandala, non tangunt eum qui non fuerit de hoc mundo), sic qui receptor fuerit factus scandali, aut propter inconstantiam fidei suae, aut quia non ex toto corde consentit salutaribus Christi mandatis, ut iam non videatur discipulus Christi, tanta scandala conprehendent eum quantis fuerit obligatus in mundo.

[*](4ff II. Kor. 5, 4 — 9ff Phil. 3, 21 — 22 Vgl. Joh. 17, 14 (11) 5 βαρυνόμενοι Μ 13 <τῷ σώματι> Ηu 19 τῶν σκανδάλων < Μ 20 ἐὰν Kl, vgl. lat. ἵνα Μ Η 28 ἔρ- χεται Μ 12/13 corpori Koe 17 — 22 Christi (nam — mundo), sic] Christi *** (nam — mundo). si[c] Diehl. vgl. gr.)

Necesse enim est venire scandala. aliud enim sunt ipsa scandala, aliud autem homines per quos veniunt scandala. ergo satanae et malignus chorus daemoniorum, qui quaerunt organa digna per quos operentur, et plerumque quidem inveniunt, qui omnino extranei sunt a dei cultura, interdum autem et eos qui videntur fideles: quibus maius est vae per quos contingit, quam mundo cui contingit. nam multo peius erit qui scandalizat quam qui scandalizatur, si quidem verum est esse differentiam tormentorum secundum illud quod ait: »remissius erit Tyro et Sidoni« quam civitatibus in quibus fecit < signa Iesus et> virtutes, et correptae non sunt. si enim vae mundo a scandalis, ei quidem qui scandalizatur iuste est vae, quia miscens se mundo voluntarie receptor scandali factus est; ei autem gravius erit vae, per quem scandalum venit, quoniam praebuit se spiritibus 22 Matth. 11, 22 Par. [*](3 εἶναι] τινὰ μὲν Μ 10 θεοσεβείας las lat.? 27 — 31 ? 35 τὸ < Μ) [*](1 est enim L 15 est y* < L | contingit μ contigit x 24/25 <signa —et> Kl nach Diehl Koe, vgl. gr. 25 correct(a)e y (Pasch))

inmundis scandalizantibus ministrum ad scandalizandum hominies infirmow et mundiales. si autem haec diligenter intellegeremus quae dicuntur: vae per quem veniunt scandala et »qui scandalizaverit unum de pusillis istis, expedit ei ut alligetur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris«. quoniam sic vindicat deus eos, qui scandalizati fuerint ab eis qui scandalizaverunt, et si quae intelleger mus timermus, nunquam reccaremus »in fratres« nec percuteremus »conscientias eorum infirmas«. pro quibus »Christus mortuus est«, propter quos quasi »in Chtistum« peccantes subibimus poenas, cum requisitae fuerint animae quae propter now perierunt ex nobis.

Deinde videamus quomodo intellegere debeamus quod

[*](7ff Matth. 18, 6 – 20ff Vgl. I. Kor. 8, 11f 19f ταῦτα — ἐφυλαξάμεθα ἂν] z. T von lat. in Z. 4f vorausgenommen, um „eine große P:eriode“ zu bilden Koe 19/20 ἐν <ε>νοοῦμεν Kl, vgl. lat. 34 ἀγάπης Μ 4 haec < B 4/5. 19 intellexerimus B 10 in] a G L 19 si < G a B L)

<> ait: necesse est venire s candala. similiter enim exponit etiam Lucas dicens: »inpossibile est ut non veniant scandala«. et sicut necsse est mortale momri et inpossibile est ut non moriatur, et sicut necesse est manducare hominem in corpore constitutum et in possibile est ut sine esca qui corporalis est vivat, sic necesse est venire scandala et »inpossibile est ut non veniant«. et vide si potes accipere ad exemplum malitiam, quae est in caelestibus, necessarie copulatam esse virtutibus. inpossibile est enim inveniri hominem omnino sine peccato, et absque peccato suscipere posse virtutes; quia nec potest esse verum bovnum nisi habeat inpugnationem mali. sicut ergo necesse est sustinere malitiam caelestium et inpossibile est eam non sustinere, sic necesse est venire scandala et »inpossibile est ut non veniant«, mixime si intellexeris malitiam malignarum virtutum principalem esse malitiae isti, quae in hominibus est, et semper quaeren [*](3. 11 Luc. 17, 1 5/6 τὸ . . .αὐτὸ]l. τὸν . . .αὐτὸν? Kl 8 ἐν] + τῶ Μ 10 <ἐλθεῖν νίοις Κl, vgl. lat. αݲνݲοݲιݲςݲ M H 18 ἄνθρωπον <Μ 31 πάντως Ηu πάντας Μ Η 1 vernire] ut veniant L Pasch 5 mortale Koe, vgl. gr. Mortalem x (Pasch))

<< » tem organa quaedam per quae operetur adversus homines mundi. forsitan autem et inritantur magis malignae virtutes, quanto magis vcerbum Christi in hominibus invalescens excpellit ab eis malignas virtutes, quae prius consueverant habitare in animis eorum, et daemones, qui delectabatur nec offeruntur eis sacrificia consueta: ideo necesse est venire scandala. et scandala quidem ipsa venire necesse est, non tamen per illum nescio quem venire necesse est; propter quod ei, per quem venerint, erit vae, quoniam dedit locum malignae operationi in se volenti scandalizare. ne putes in natura aliqua vel in substantia esse scandala, quae homines quaerunt per quos operentur. sicut enim «deus mortem non fecit«, sic nec scandala creavit, sed libertas arbitrii proprii in quibusdam genuit scandalum, nolen <tibu>s suscipere pro virtute laborem.

[*](18ff Vgl. Hieron. in Matth. 138 E: cum necesse sit in i sto mundo fieri 28f Vgl. Orig. hom. XIX (XVIII), 14 in Jer. (III, 172, 2f): οἱ συνειδότες ἑαυτοῖς πολλοὺς πόνους ἀνηντληκέναι ὑπὲρ ἀρετῆς 10f <οἱ — ἐξοργίζονται> Diehl, vgl. lat. 18 ὡς] ῥχη? Μ 19 προιαιρουμένῃ Kl προαιρουμένη Μ Η 22 τινὰ Ηu τινὰς Μ Η 23/24 ζητοῦντα ἀݲνݲοݲυݲςݲ Μετὰ 15 scandala venire necesse est L 19 venerint ρ venerit x 28 proprii in] proprium B 29 nolen <tibu>s Kl, vgl. gr. pro virtute suscipere L)

Quod si manus tua, vel pes tuus scandalizat te, excide eum et proice abs te. bonum est enim tibi introire in vitam claudum vel debilem, quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in ignem aeternum. et si oculus tuus scandalizat te, erue eum et proice abs te. bonum est tibi unum oculum habentem in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis.

Docet nos per parabolam sermo, quoniam nec proximis nostris vel adhaerentibus nobis debemus parcere scandalizantibus. superius cum dixisset: »antiquis dictum dico: si quis viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo«, post haec verba statim; subiunxit: »si dexter oculus tuus« vel »manus scandalizaverit te«, ostendens quoniam de illis membris scandalizantibus loquebatur quae sunt intra now; propterea voluntates animae exposuimus ibi esse scandalizantia membra. hic autem cum dixisset: vae mundo a scandalis; necesse est enim venire scandala, sed vae per quem veniunt (videlicet homin), statim subiungit: si manus tua vel pes tuus vel ocu-

[*](17 Matth. 5, 27f — 23 Matth. 5, 29f 2 vel] et G 6 vel] aut y 21 in] de B 23 manus] + tua Pasch 32 veniunt] + idem R + idest G c s. l. 33 homini y* hominem L)

lus tuus scandalizaverit te, ostendens quoniam non de membris scandalizantibus quae sunt intra nos loquitur, sed de hominibus qui ita ut manus aut pedes aut oculi aestimentur gratia caritatis coniuncti. et ver quaedam scandala ex nobis ipsis nascuntur, sicut ait Iacobus in epistotla sua: »deus neminem temptat, sed unusquisque temptatur in c oncupiscentiis suis«, quaedam extrinsecus veniunt ve ab extraneis vel a proximis, de quibus praesens loquitur sermo.

Et bonum quidem erat ut laudabilis esset et oculus et manus, ut ne possit iuste »dicere oculus manui: necessaria mihi non es«. si autem aliquis ex toto ecclesiae corpore videatur manus propter aliquem actum, conversus autem <manus> fctus fuerit scandalizans, »oculus« dicat huiusmodi »manui: necessaria mihi non es«, et dicens praecidat eam et pellat a se. sic bonum est ut sit et caput beatum et pedes tali capite digni, ut ne possit »caput« iuste dicere » pedcibus: necessarii mihi non estis«. si autem aliquis fuerit in ecc lesia pes scandalum faciens corpori pedi: » necessarius mihi non es«, et praecidens repellat eum a se. [*](11 Jac. 1, 12 – 19. 25ff. 32f. 36 I. Kor. 12, 21 23 τι Kl nach lat. τὸ M H 34 εὑρεθείη] + in ecclesia lat.; gr. läßt auch S. 246f die “Kirche“ fort 24 <manus> Kl nach Diehl vgl. gr. 29 capiti G L)

(<> <> melus est enim ut residuum cor- pus intret in vitam sine membro scandalizante, quam totum corpus ecclesiae, morbo scandali per om- nes currente, mittatur in gehen- nam. sic bonum quidem erat ut et ille qui factus est oculus, dignus esset capite Christo et toto ecclesiastico corpore. si autem conversus ocu- lus ille factus fuerit scandalum corpori universo, eiciatur oculus scandalizans et extra omne corpus expellatur, ut sine illo oculo resi- duum corpus salvetur, quam cum illo oculo debilitato totam eccle- siam mitti in gehennam, intenebricatam videlicet per ocu- lum malum. Christum autem ecclesiae caput esse, non ego, sed apostolus intellexit. sacerdotes autem rationabiliter possunt dici ecclesiae oculus, quoniam et spe- culatores habentur; diaconi autem ceterique ministri manus, quo- niam per eos opera spiritalia uni- [*](13f. 25f Vgl. Eph. 1, 22 u. ö. 3 ἐλθεῖν H 7<ὅλον τὸ σῶμα> Diehl Kl, vgl lat. 13 <τῆς κεφαλῆς> K1 Koe, vgl. lat. 21 βεβλαμένου H 22 βεβλαμ- μένον<H 23 πυρός] danach in MHder A bswatz σύναται-σωθῶμεν S. 248, 22 _ 249, 32, umgestellt nach lat. von Kl 5 scandalizante Pasch scan- dalizanti x | toti B 14 corpori x 20 oculo illo B 21 mitti y* mittat L 24 intenebricatam ρ intenebricatum x 28 dici] + éé L) versa geruntur; populum autem esse pedes ecclesiae. quibus om- nibus parcere non oportet, si scandalum ecclesiae fuerint facti.

Possumus autem hoc tex- tu uti etiam de domesticis nostris et quasi membris ita nobis dilec- tione coniunctis, sive parentibus sive amicis quadam familiaritate dilectis, quibus parcere non opor tet animae nostrae nocentibus. praecidamus ergo a nobis, quasi manbum vel pedem vel oculum, patrem aut pedem volentes nos agere contraria pietati, aut filium vel filiam, qui (quantum ad se) faciunt nos recedere ab ecclesia dei et a Christi dilectione. sed et si uxor gremii nostri vel amici unanimes facti fuerint scandala nobis, praecidamus <et expellamus> eos ab anima nostra quasi non ami- cos, sed adversarios nostrae [*](5—12 Vgl. C 1 Nr. 207 Or. (?): οὐ τὰ μέλη ἐκκόπτειν διδασκόμεθα, ἀλλὰ τὰ πάθη τῶν μελῶν καὶ τοὺς εἰς τόπον μελῶν φίλους, εἰ καὶ ἐπιχειροῦσι τῷ (1. τοῦ ?) σκανδα— λίζειν. — Vgl. Π 203, 1—3 An.: τινὲς δὲ ὑπερβολικῷ φασιν ἐχρήσατο ῥήματι, διδάσκων ὅτι εἰ καλέσοι καιρὸς δεῖ καὶ σώματος ἀφειδῆσαι, ἵνα μὴ τὴν ψυχὴν βλάψω- μεν, μήτι γε φίλων καὶ οἰκείων κτλ. — Vgl. Hieron. in Matth. 139 C: itaque non frater, non uxor, non filii, non amici, non omnis affectus qui nos excludere potest a regno caelorum, amori domini praeponatur. — Vgl. Hieron. hom. in Matth. 17, 7ff (Anecdota Maredsolana III, 2, 375, 3ff): sciendum quoniam possit et aliter interpretari . . . si te carorum nomina, pater, mater, frater . . . scandalizant etc. — 18 Vgl. Röm. 8, 35? — 20f Vgl. Deut. 13, 6 12/13 ἐκκόψωμεν υ ἐκκόψομεν MH 17 ἑαυτῆς Η | ἐφιστάντας Η 24<et expellamus> Diehl, vgl.gr.)

(<> <> <> <> salutis. qui enim non »oderit pa- trem et matrem«et cetera, quando tempus fuerit eos odire quasi ad- versarios et insidiatores, ut Chri- stum lucremur, hic non est dignus filio dei. et in istis est dicere, quoniam claudus <quis> salvatur, qui per- diderit pedem, id est fratrem, et solus hereditans regnum dei sal- vatur, et sine manu quis salva- tur perdens patrem vel matrem, ut illis pereuntibus solus salvetur, sic et sine oculo quis salvatur praecidens oculum suum a se, id est coniugem fornicantem, ut ne cum tali oculo duos oculos habens intret in ignem. potest autem et sic intellegi, ut actus animae peccans, manus in- tellegatur et incessus animae pec- cans pes et nisus animae peccans oculus:quos oportet praecidere si scandalum faciunt. frequenter enim ipsa opera mem- brorum pro membris in scriptura ponuntur, quale est illud: »et tuli manus meas ad mandata tua«, non ipsas manus, sed opera manuum [*](1 Vgl. Luc. 14, 26 — 5 Vgl. Phil. 3, 8 — 31 Psal. 118, 48 2 καὶ 1] ἢΗ 7γε Kl τε MH 12<τις> Koe, vgl. lat. 13 <ἢ τῆς μητρός> Kl, vgl. lat. 15 ἵνα]+μὴ Μ 17 μονόμα- sicut sine L 17 quis x* qui ρ τος H 20 <μετὰ—ὀφθαλμοῦ>Diehl Kl Koe, vgl. lat. 23. 25 ἀμαρτηκὼς Μ 24<πρακτικὸν καὶ> Kl, vgl. lat. und Hu 2 et1 x out 2 8 in < L 9 <quis> Diehl, vgl. gr. 12 sine] sicut sine I. 17 quis x* qui?) tollimus ad mandata dei, quando facimus opera digna deo. et»ad te levavi oculos meo«, non oculos istos, sed mentem quae per oculos nidet. item:»converti pedes meos in testimonia tua«, non pedes, sed motus animae convertuntur ad testimonia dei, quando coeperi- mus velle conversari secundum deum. quos omnes, id est vel vi- sum vel actum vel incessum, oportet abscidere si fuerint mali, ut sine illis intremus in vitam, non facientes quod volumus, quam ut intremus in ignim facientes proprias voluntates. et primum quidem beata est res ab omnis scandalo abstinere, ut nulla virtus animae conprehendatur in malo, sed omnibus atamur in bonis. sic einim cum duobus pedibus et duabus manibus et duobus oculis animae corporisque intrabimus in vitam aeternam. si autem futurum est male utentes quadam virtute animae perire propter illam, melius est praecidere, id est re- pellere, usum virtutis illius scan- dalizantis, quam ut cum reluquis virtutibus pereamus in toto.

Videte ne contemnatis unum de pusillis istis. dico enim vobisw, quoniam angeli eorum in caelis semper vident fa- [*](2 Psal. 122, 1 — 5 Psal. 118, 59 12 <κακὰ ὅντα.> Diehl Koe. vgl. lat. 14 *** Koe, vgl. lat. 15 μονό- ματον H 25 *** DiehlKlKoe,vgl.lat. 29<σκανδαλιζούσης> DiehlKlKoe,vgl.lat. 12 abscindere μ 20 iny*<L 25 est + ut G 31f lat. versteht anders 36 in caelis<B)

<> <> ciem patris mei qui in caelis est.

Primum videamus, quisunt pu- silli quos contemnnere non oportet. arbitror autem, quoniam sicut in corporibus<hominum> differentia est, ut quidam eorum sint pusillis alii autem magni alii vero me- diocres, sic in animabus sunt quaedam pu- sillae, aliae autem magnae secun- dum spiritalem mensuram, se- cundum quam videt solus deus et iudicat. sed in corporibus non culra ho- minis, sed propter rationes aliquas seminis estalius brevis,alterautem magnus, alius vero mediocris, in animabus autem ex nobis est esse aliquem vel parvum vel magnum <vel mediocrem> aut secundum opera aut secundum fidem aut se- cundum aliquos motus, et arbitrii nostri est, si proficere volumus in [*](20ff Vgl. Orig. tom. XX, 2 in Joh. (IV, 327, 19ff): καὶ σαφές γε ὅτι τὸ μὲν σπέρμα τινὸς ἔχει τοὺς λόλους τοῦ σπείραντος ἐν ἑαυτῷ ἔτι ἡσυχάζοντας καὶ ἀποκειμένους. . . ἐπεὶ δὲ ἀπὸ ἥθους κρίνεται καὶ ἔργων τὰ τέκνα τοῦ Ἁβραάμ, μήποτε ἀπό τινων σπερματικῶν λόγων, συγκαταβαλλομένων τισὶν ὡς οἶμαι ψυχαῖς, δεῖ χα- ρακτηρίζειν τοὺς ὄντας σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ. - 29 Vgl. Luc. 2, 52 6 αὐτῶν<H 8<τοὺς> Koe 10 ὄντων]τῶν Μ 15 f τὴν (ἵν’ οὕτως εἴπω)] τὴν οὕτωςΗ 16μεγαλότητα]vgl. S. 259, 9 μεγαλειότητα Μ 18 <ἄλλα> Diehl 29 τοῦ Kl, vgl. Z. 25 τῶν ΜΗ 3 non oportet contempnere L 5 <hominum> Diehl Koe, vgl. gr. 22 alter autem] alius autem Luc 24 esse<B 26 <velmediocrem> K1 nach Diehl Koe, vgl. gr.)

| statu animae et fieri magni, aut non proficere et parvuli remanere. sic audio et in Christo suscipienti naturam humanam et secundum naturalia incrementa crescentquod scribitur: »Iesus autem crescebat sapientia et aetate et gratia coram deo et hominibus«. unde consequenter apostolus ait: »donec occurramus omnes in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi«. occurrere enim in virum et hoc perfectum, »secundum interiorem hominem« intellegendus est ille, qui transcenderit »quae parvuli sunt« et enacuans ea pervenerit »in virum perfectum«. hoc modo intellegenda est esse mensura spiritalis aetatis in singulis animabus, per quam proficit anima unaquaeque, et ex eo, quod magnificat deum, magnificatur a deo. Secundum hanc magnitudinem spiritalis aetatis et spiritalium incrementorum et <Isaac et> Moyses fuisse dicitur magnus et Io- [*](7 Luc. 2, 52 – 10 Vgl. Luc. 2, 52 – 12. 27 Eph. 4, 13 – 16 Vgl.) Röm. 7, 22 – 19 I. Kor. 13, 11 – 28 Vgl. Luc. 1, 46 [*](16 τοῦτο[ν] Diehl, vgl. lat. 27 ἐφ᾿ ὧ Μ 28 ψυχὴ + et lat. 29 μεγάλη γίνεσθαι] magnificatur a deo lat.) 30 kürzt gegen lat. [*](1 statura Gc. r. 3 in x* <μ 3–6 suscipiente . . . crescent B 27 proficit <perfecta> Diehl, vgl gr. 32 <Isaac et> Kl Koe) <>, » ´ hannes et ipse dominus Iesus, de quo Gabriel protestatur: »et erit magnus«. pusilli autem sunt, qui nuper in Christo sunt nati, aut tales permanent sine profectu quasi nuper nati, quibus ratinabile lac neccessarium est, qui adhuc carnales sunt (sicut ait apostolus) et parvuli sunt in Christo nec capre possunt escam virilem. [*](2 Vgl. Luc. 1, 32 – 4. 7 I. Petr. 2, 2 – 8 ff (lat.) Vgl. l. Kor. 3, 1 – 3 — 15 Jes. 49, 22f – 22f Vgl. Jes. 49, 22f – Ex. 32, 34 vgl. 33, 14 1 Γαβριὴλ Hu, vgl. lat. σηρ ΜΗ 5 – 7 ἐν—βρέφη Kl nach Diehl, vgl. lat. 20 καταφρονήσετε Η 21 μικρῶν + τούτων λ 29 ὑπὸ] ἐπὶ Μ) — pusilli enim quamvis sint heredes, tamen quia pusilli sunt quasi nihil differentes a servis (quamdiu pusilli sunt) »servitutis« habent »spiritum in timore«. qui autem per dilectionem dei perfectam miserit »foras timorem«, iam non habet »servitutis spiritum in timore, sed spiritum adoptionis filiorum« in dilectione dei. [*](1 Ex. 33, 15 – 4 f Vgl. 4, 1 – 7ff. 20 Vgl. Röm. 8, 15 – 13 I. Joh. 4, 18–16. 21 Psal. 33, 8 – 18–27 Vgl. Cv Nr. 19 Or.:… οὗτοι οἱ μικροὶ ὠς ἄν ἔτι φοβούμενοι θεὸν καὶ οὔπω ἀγαπῶντες ὑπὸ φρουροῖς ἀγγέλοις εἰσί (παρεμβαλεῖ γὰρ »ἄγγελος κυρίου κύκλῳ τῶν φοβουμένων αὐτόν«), οἱ δὲ μεγάλοι ὑπ’ αὐτῷ τῷ κυρίῳ (περὶ γὰρ τοῦ τελείου ἐν τῷ ἐνενηκοστῷ Ψαλμῷ λέγει· »μετὰ σοῦ εἰμι ἐν θλίψει«) – 26 Psal. 90, 15 – 31 Gen. 48, 16 1 τῶ Μ 5 ᾗ Koe ἦ ΜΗ 15 κατὰ ταῦτα] καὶ τὰ τοιαῦτα M 20 f <τῶν>... [τῶν] Diehl Koe 26 τὸ <Μ 27 μὲν <Η 8. 12 1. timorem? Kl 12 ti morem G)

Item requires pusillorum istorum angeli, qui praesunt eis, quando incipient curam eorum habere, utrum ex quo per lavacrum regenerationis geniti sunt in Christo, »quasi tunc nascentes infants« et ultra non subiecti cuidam adversariae potestati; aut ex tempore nativitatis eorum carnalis secundum praescientiam dei et praeordinationem ipsius *** »quos praescivit et praedestinavit ut sint conformes gloriae« Christi. vodes quoniam qui caute utrumque discusserit,m illius est adfirmare, utrum eorum sit verum, et ad testimonium proferre scripturam uni ex duobus consentientem; in utraque enim parte multus quidem sermo fieri potest, tamen ex multo parum aliquid proferamus. qui enim volunt, mox ut quis fuerit natus (eorum qui praecogniti sunt [*](2 Vgl. Jes. 49, 22 f und Gal. 4, 2 – 6 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 134 A. 2 – 11 Vgl. Tit. 3, 5 – 13 I. Petr. 2, 2 – 21 Röm. 8, 29 –22 Vgl. Phil. 3, 21 6 ζητήσαιεν Η 7/8 μικρῶν ὑπὸ τοῦ σωτῆρος Μ 11 λουτροῦ + τῆς Μ 12 ᾧ] <ἐν χ> ῳ Koe, vgl. lat. 20 ἐπιταχθέντες τούτοις Kl ἐπιταχθέντας τούτους MH 33 <ἄν> Diehl Koe 20 *** Diehl, vgl. gr. 23 vide B 32 qui] aliqui y | ut <y | quis x* qui ρ)

a deo) accipere eum angelum praepositum sibi, utentur apostolic voce dicentis: »qui me segregavit ab utero matric meae ut revelaret filium suum in me«, quasi ex eo neccesarium habeat angelum se regentem, qui segregatus est secundum praescientiam die. item in epistola Iudae scriptum est ita: »in deo patre dilectis et Iesu Christo consernatis vocatis«. a quo conservatis, nisi ab angelis quibus traditi fuerant, ut conserventur et eruantur ab omni malo, qui praecogniti et praeordinati habebantur? item prferet et illud quod in Psalmis est dictum: »de ventre matris meae tu es meus protector«, ut sit protector praecognitorum deus per angelos ad hoc ipsum ministerium deputatos. sic et illud accipiet: » suscepisti me de utero matris meae«, item: »ad te proiectus sum ex utero« et alia mille huiusmodi habentia sensum.

Qui autem vult ex eo hominibus dari angelum adiutorem, [*](3 Gal. 1. 15–10 Psal. 70, 6–11 Psal. 138, 13–12 Psal. 21, 11– 14 Jud. 1–31ff Vgl. Orig. hom. I, 7 in Ez. (VIII, 331, 30 ff): veni, angele, suscipe senem conversum . . . tribue ei »baptisma secundae generatinis« etc. 3 <ὁ> λ, vgl. lat. | ἀφορίσας υ ἀφώρισάς M H 10–17 gr. kürzt und stellt um 11 ἀντελάβου Kl, tector meus B vlg. LXX und lat., ἀντελάβετο ΜΗ 31 ff Lücke nach lat. schon Hu 1 <eum> Elt 15 et]+ in ρ 21 proferet ρ profert x 23 f protector meus B)

<> » <>

ex quo »per lavacrum regenerationis« facti sunt tunc nati »infantes in Christo«, dicet non esse et errantibus et servientibus desideriis variis et inmundis, in malitia et invidia degentibus, odibilibus et odientibus invicem, fornicariis et adulteris, interdum autem et masculorum concubitoribus. latronibus et ebriosis atque rapacibus praeesse angelum sanctum, ut maculetur in huiusmodi actibus hominis, cui datus est custos. sed est homo in tempore quidem infidelitatis suae et peccatorum suorum ex infidelitate naseentium sub angelis satanae et spiritibus malignis et inmundis daemoniis. cum autem suseeperit fidem, tunc Christus, qui est redemptor quipretio sui sanguinis eum redemita malignis dominis, credentem in deum tradit eum angelo sancto et propter munditaim semper videnti faciem patris. [*](1 Vgl. Tit. 3, 5 — 3 f Vgl. 1. Kor. 3, 1 — 4 ff Vgl. Tit. 3, 3 — 8 ff Vgl. I. Kor. 6, 9 f — 30 ff Vgl. Orig. hom. XXXV in Luc. (IX. 208, 26 ff): secundum meritum enim corum, quorum angeli sunt, aut semper aut nunquam. cel parum cel plus faciem dei angeli contemplabuntur etc. 1 γεγόνα<σιν> Kl, vgl. lat. γέγνε Η 3 νήπιοι Kl. vgl. lat. νήπιος M H 14 *** Hu, vgl. lat. 17 <ἀλλὰ κατὰ μὲν> Kl nach Diehl Koe, vgl. lat, 27 παραδίδωσι Η 26 f dm credentem in ihm B)

[*](10 — 13 Vgl. C1 Nr. 208 Or.: αἱ διάνοιαι τῶν ἁγίων δίκην ἀγγέλων βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρὸς τὸν φανταζόμενοι κτλ. — 17 ff Vgl. Röm. 8, 33 — 25 f Vgl. I. Kor. 7, 16 ? 8 ποτε < H 11 αὐτὸν] αὐτῷ Koe 20 ἀγγέλων Kl ἀγγέλους Μ Η 28 καὶ 2 < Η 34 λόγου Η) » secundum ea quae sumus interpretati de pusillis discipulis conveniens est dicere, quoniam non [*](3 ff Vgl. S. 251, 30 ff — 8 ff Act. 12, 13 — 15 2/3 τοῦ ἐν οὐνοις πρς Μ 5 τοὺς < Η 17 Πέτρον] + πρὸ τοῦ πυλῶνος λ 25 καὶ < Μ 26 — 29 ὑπ’ — πότε δὲ < Η 26 <ἡμῶν> πότε ? Diehl 27 τῳ Kl τῶ Μ τῷ υ [τῷ] ὡς Hu τις Lo 32 λεχθήσεται Hu, vgl. lat. λεχθήσεσθαι Μ Η) habuit necessarium Christus man dare de magnis et perfectioribus fidelibus non contemnendis sed de pusillis. propterea non simpliciter dictum est: ne contemnatis unum de istis omnibus discipulis quos videtis, sed ita: unum de pusillis istis, quos cognoscebat esse pusillos qui videre poterat modicitatem et magnitudinem in visibilium animarum. talia et superius diximus: »si quis scandalizaverit unum de pusillis istis credentibus in me«.

Alius autem forsitan dicet pusillum hic dici perfectum secundum illud, quod alibi ait: »qui autem minoir fuerit in omnibus vobis, hic erit maior«. qui enim humiliaverit se, imitator existens illius, qui semetipsum humiliavit pro salute humana, in medio omnium credentium (sive ille apostolus fuerit sive episcopus), ipse est pusillus, quem Christus ostendit. [*](12 ff Vgl. S. 230, 8 ff — 17. 32 Luc. 9, 48 — 25 I. Thess. 2, 7 2 *** Diehl, vgl. lat. 7/8 <μικρῶν> Diehl, vgl, vgl. lat. 17 γὰρ] δὲ Κoe, vgl. lat. 19 ἑαυτῶν Ha 20 — 22 <γινόμενος — καὶ> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 23 <τῶν> Kl 31 γὰρ] l. γοῦν Elt 5 ne] nec G non Pasch 15 dicet Kl, vgl. gr. dicit x)

talem se pusillum etiam Paulus ostendit dicens: »mihi minimo omnium sanctorum data est gratia haec«. sed huiusmodi expositioni illud quod dicitur: »si quis scandalizaverit unum de pusillis istis« et cetera non videtur convenire, vel illud quod dictur: sic non est voluntas patris mei qui in caelis est, ut pereat unus de pusillis istis, quoniam talis pusillus, qui vere perfectus est, non scandalizatur nec perit: »pax enim multa diligentibus legem dei, et non est illis scandalum«. et quoniam non perit pusillus huiusmodi, dicere postest: »quis nos separabit a caritate dei, quae est in Christo 610 Iesu ?« et cetera et »credo quod neque mors neque vita« et cetera. sed qui hanc expositionem aestimat veram, dicet quoniam et iusti hominis anima vertibilis est [*](1 Eph. 3, 8 — 4 Matth. 18, 6 — 9ff Vgl. Orig. comm. III in Cant. (VIII, 241, 11ff): »scandalizari« non potest grandis et perfecta, sed »pusilla« et rudis anima, sicut in Psalmo dicit: »pax multa diligentibus nomen tuum« etc. — 14 Psal. 118, 165 — 23 Röm. 8, 35 — 26 Röm. 8, 38) [*](1 καὶ ὡς] καθὼς Keo | εἶπε H 15 τὸ ὄνομα] τὸν νόμον λ. vgl. zu S. 120, 16 App. I 23 χωρίση Η 30 μεταπτωτική Keo 26/27 et — cetera < L 29 dicet Kl, vgl. gr. dicit x) 30 18, 15[—18]). Et scandalizatur aliquando, etsi Non facile, Sicut testator Ezechiel dicens Etiam iustum a mandatis dei posse Recedere, ita ut non inputetur ei Iustitia prior. Propterea dicit: »si quis scandalizaverit unum de Pusillis istis«, et quia non est vo- Luntas patris mei Ut pereat unus de pusillis istis. Quails autem exposition sit verior, Et tu; sicut potueris iudicabis. Post Hanc parabola sequitur De ovibus centum et una ex eis Errata partier et inventa. Hanc Sicut potuimus tractavimus, ex- Ponentes evangelium quod est se- Cundum Lucam, Quoniam et ille memor fuit para- Bolae huius. Ne ergo repetere Videamur, hic praetrmittentes Transmittimus ad expositionem Evangelii secundum lucam om- Nem volentem cognoscere, quid Senserimus in ista parabola.

Si autem peccaverit frater Tuus, vade et corripe eum inter te Et ipsum solum. [*](3ff Vgl. Ez. 33, 13 — 7 Matth. 18, 6 — 16 Vgl. Matth. 18, 12 f 16 — 24 τὰ—ὁμιλίας] ,,mageres Und dazu falsches Exzerpt des Ori- Ginals“ Keo 16 δὲ < Μ 28 <δὲ> Koe, vgl. Lat. 18, 6 — 16 Vgl. Matth. 18, 12f 18/19 exponentes] lat. Denkt Nach Koe mit Recht an den Lukas- Kommentar, während gr. Dafür die Ihm allein bekannten Homilien zum Lukas setze 28 si autem] VI. Se- Cundum matheum. In illo tempore Dixit his petro: si L | peccaverit] + in te L)

<> Si te audierit, lucratus es fra- Trem tuum, si autem non audie- Rit, adhibe tecum adhuc unum Vel duos, ut in ore duorum vel Trium testium stet omne verbum. Quodsi non audierit eos, dic eccle- Siae. Si autem ecclesiam non au- Dierit, sit tibi sicut ethnicus et pu- Blicanus. Videamus ne forte sentential haec Non de quocumque peccato posita Sit. Quodsi aliquis qui nominator Frater, peccaverit aliquid eorum Peccatorum quae sunt ad mor- Tem, utputa masculorum concu- Bitor est factus au test adultery aut Homicida aut mollis, numquid et Istum talem sicut aliquem modica Peccandtem rationis est arguer so- Lus ad solum, et siquidem audierit Qui talia illa peccavit, statim eum Dicere lucrifactum, et si non au- Dierit, non prius eum expelli de Ecclesia, nisi postquam et coram Testibus argutus et ab ecclesia Perstiterit in actu priori? Non autem ignoramus, quoniam Sequens alius verba et aspiciens ad Inmensam misericordiam Christi Dicere posttest, quoniam cum verba Ipsa Christi nullam differentiam Faciant peccatorum, superfluum Faciunt et contra Christi miseri- [*](12f Vgl. I. Kor. 5, 11 — 14 f Vgl. 28/29 <καὶ τὴν> Kl, vgl. Lat. 29/30 φιλανθρωπίαν τοῦ Ἰησοῦ Η 31 ῥητῶν <αὐτῶν τοῦ Ἰησοῦ> Koe, Vgl. Lat. I. Joh. 5, 16 — 15ff Vgl. I. Kor. 6, 9 8/9 publicanus + Omelia Ori- Genis de eadem lectione L 15/16 con- Cubitor—est 2] concubitores · factus Autem G L 19/20 solus] 1. <ut Dicat aliquis> solus Koe 24 post- Quam] priusquam L) < > <> Cordiam, qui haec ad minima tan- Tum peccata pertinere distin- Guunt. Sed eum qui taliter sentit, non Arbitror ad utilitatem commu- Nem ista sentire. Alius autem ipsa verba caute con- Siderans et nihil extrinsecus sub- Audire volens, non de omni pec- Cato haec dicta defendet, quoni- Am qui grandia illa peccat, nec est Frater, nisi forte nominetur frater. Differentia enim est inter fratrem Et eum qui nominator frater. Et Quoniam distant a se, Propterea dicit apostolus: » si quis Frater nominator in vobis, sit au- Tem fornicarius aut avarus aut Idolorum cultor (et cetera) cum Talibus nec cibum sumere«. Nemo Enim idolorum cultor aut forni- Cator aut avarus frater est, et *** Quamvis nomen baiulet Christi et Frater nominetur, non autem et Proprie frater est. sicut ergo aesti- Matione eminentis misericordiae Christi neglegentibus peccandi oc- Casionem dat. Qui ad omne pecca- [*](17. 24. I. Kor. 5, 11 2< μόνων> Kl, vgl. Lat. 9 μὴ Elt Μήτε MH 11 ὁ< Η 12 ἐστι Η 17 [δὲ] Koe, vgl. Lat. 18 ᾖ λ, vgl. Lat. ἢ Μ Η 21 οὐδεὶς γὰρ] οὐδὲ Μ 23 ἔχειν τι τούτων ὁ δοκῶν φορεῖ Koe 27/28 τῆς und <κρηστότητος> Κl, vgl. Lat. Τοῦ Μ Η 28 ἐπιτριβ ῆς ist nicht zu ändern (gegen Hu), vgl. Orig.c. Cels. IV, 70 (I, 339, 23) 29 παρεῖχεν] + neglentibus lat. 2 peccata y* <L 10 defen- Dit BL 12 nominatur G 16 a] Inter B 23 *** Diehl Kl Koe, vgl. Gr. 24 et] tamen GL 25 nomi- Natur R G 26 ergo < Ga igitur Gc)

Tum generaliter haec pertinere 611 Exponit, Sic econtra qui <fratrem distinguens a nominato fratre> Docet in minimis ex humanis Peccatis peccantem etiam post Arguitionem Testium vel ecclesiae Fieri oportere sicut publicanum et Ethnicum in peccatis, quae non Sunt »ad mortem«, aut (sicut lex Appellat in Numeris) non morti- Feris, aliquid crudelitatis videtur Inducer. Nec enim aestimo cito Aliquem inveniri in ecclesia, Qui non iam ter in eadem culpa ar- Quitus sit, utputa in detractione (qua invicem homines detrahunt Proximis suis) aut in inflation Aut in epulatione aut in verbo Mendaci vel otioso aut in tali ali- Qua culpa levi, Quae etiam in illis, qui videntur Proficere in ecclesia, Frequenter inveniuntur. Considera ergo, ne forte et Illos, qui aestimatione inmensae [*](14 Ι. Joh. 5, 16 — 15 Vgl. Num. 18, 22 ¾ φθαρμακεία Ma 9 τὸν < Η | ἐπὶ Η 10/11 ἐπιστρέψαντα Η 15 ἐπ’ ἀριθμοῖς Μ 18 τινα + in ecclesia lat., vgl. Auch Z. 28 20 μὴ + iam lat. 23/24 ἤτοι φυσιώσει Kl nach Koe, Vgl. Lat. Und II. Kor. 12, 20 οἵ τε Θυμούμενοι Μ Η 6 — 7 <fratrem—fratre> Kl, vgl. Gr. 9 ex Diehl, vgl. Gr. Et x 10 etiam] Et G L 20/21 argutus G L Pasch 21 utputa + et B 23 in < ρ 25 men- Daci Elt mendacii x 27—29 quae—in- Veniuntur] Hinweis auf die Erfah- Rungen des Origenes in Alexandria Koe)

<> <> Misericordiae Christi etiam ad Peccata maiora haec pertinere Interpretantur, praeterit intellec- Tus loci, et istos, qui haec ad mini- Ma peccata adserunt pertinere et Propterea peccatorem minimo- Rum peccatorum (nisi bis vel ter Arguitus emendaverit se) statim Sicut ethnicum et publicanum Fieri arbitrantur. Quid ergo? [*](1 λόγου + inmensae lat., vgl. S. 262, 29f 5 <καὶ—εὐθέως> Kl, vgl. Lat. 7 <τὸ—ἢ> Kl, vgl. Lat. 28 σεαυτοῦ + <ἔτι> λ 34 τῷ < Η ¾ praeterit—loci< B 5 per- Tinere] + praetereat intellectus loci Huius B 7 vel] aut G 8 argutus BL) <>, is qui ter arguitus quasi ethnicus et publicanus factus fuerit arguenti, utrum omnino <lucrifaciat aut omnino> pereat auf aliquid patiatur. deus scit. nos autem pronuntiare non possumus secundum quod scriptum est: »nolite iudicare, ut non iudicemini«, item; »nolite ante tempus quid iudicare, donec veniat dominus, qui inluminabit occulta tenebrarum et manifestabit consilia cordium«.

Primum quidem, quoniam licet ei, qui ter arguitus non obaudivit, in quarto audire, ut iam non sit sicut ethnicus et publicanus. memores enim esse debemus eius quod dictum est; »sic non est voluntas patris mei, utu nus ex minimis istis pereat«; si enim »oportet [*](17 Matth. 7. 1 — 18 I. Kor. 4, 5 — 32 Matth. 18, 14 11 ἀπολεῖτε Η 17/18 <καὶ—κρίνετε> KI nach Hu, vgl. lat. 25 Diehl vermute eine Lücke, vgl. lat. in quarto audire 27 καὶ Koe ἤ MH 29 δεῖ] χρὴ Η 7. 24 argutus B L 9—10 <lucrifaciat aut omnino> Diehl, vgl. gr. 23—25 lat. entspricht schlecht gr. 22—25; ist ter und in quarto ungenau übersetzt (so Koe)?)

»< > nos omnes praesentari ante trihunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum«, deinde quia scriptum est: »secundum opera manuum vestrarum contingent vobis«, et non multipliciter, <sed> aut dupliciter aut septempliciter recipient de manu domini <peccata> pecatores. aliquando autem non »secundum opera manuum« homi nis redditur ei, sed amplius quam peccavit: »Hierusalem« enim (sicut docuit Esaias) »duplicia receipt de manu domini sua peccata«, vicini autem Israel (quicumque sunt illi) septuplum recipient, secundum quod ait in Psalmo: »redde vicinis nostris septuplum in sinibus eorum«. et alii inveniuntur redditionis modi, quos si intellegamus, sciemus quoniam expedit [*](1 ff II. Kor. 5, 10; vgl. o. S. 135, 20 ff — 13 Vgl. Matth. 7, 2 — 15 Jes. 3, 11 — 23 Jes. 40, 2 — 28 Psal. 78, 12 6 αὐτῶν M 11 εὐπορϊῶν M 19/20 <ἔστι δὲ> ὅταν μὴ [καὶ] Kl, vgl. lat. 21 ἀποδίδωται MH 17 <sed> Koe, vgl. gr. 19 <peccata> Diehl KI Koe, vgl. gr. 27 recipient Koe. vgl. Z. 18 und gr. recipiunt x) recipere in hoc mundo. novissime autem quia non puriter dixit: sit sicut ethnicus et publicanus, sed ita: sit tibi. qui ergo in peccato levi correptus ter (secundum quod diximus) non seemendat, nos quidem sic eum debemus habere quasi publicanum et ethnicum, abstinentes ab e out confundatur. an autem etiam a deo quasi publicanus et ethnicus iudicetur, non est nostrum pronuntiare, sed est in iudicio dei.

Convenienter autem adiunxit post tres arguitiones facto aliquot sicut publican et ethnico: quaecumque ligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo, et quae- [*](10 Vgl. Ez. 33 — 16 ff S. 266,23; vgl. auch S. 265, 6f. 10 4 ποτε ὕστερον Η 13 puriter] pariter G 14 sit < G L 18 emendaverit B 27 argutiones B)

<> <> <> cumque solveritis super terram, erunt solute et in caelo. iuste enim ligavit, qui ter arguit et non est auditus, eum, qui factus est sicut publicanus et ethnicus. propterea ille talis alligatus et condemnatus alligatus est a pud omnes, qui sunt in caelo. ita et si arguitus <semel> emendaverit se, ut iam »funiculis peccatorum« suorum non sit ligatus, iuste solutus est etiam ab eis, qui sunt in caelo. tamen et illa, quae superius soli Petro sunt data. videntur etiam istis omnibus data, qui ter peccantes arguerint, si auditi non fuerint et alligaverint super terram iudicantes peccatorem sicut publicanum et ethnicum. sed quoniam oportebat aliquid maius habere Petrum Prae illis qui ter arguerunt, ideo illi [*](15 Vgl. Prov. 5, 22 — 18f Vgl. Matth. 16, 18f 9 δεδωκότος Ma Ha, corr. Me He 11 νουθετηθεὶς] + <καὶ>? KI 13 <τοῦ> KI 16 αὐτοῦ Μ 17f <δικαίως καὶ> KI mit Diehl Koe, vgl. lat. 20 δεδωκέναι] ergänze Ἰησοῦν? 22 ἵνα Μ 23 ἀκουσθῶσι H 32 <τι> Koe, vgl. lat. 6 alligatus + est L 7 alligatus Pasch <x 11 argutus B L | <semel> Diehl, vgl. gr. 19/20 data —data KI nach Pasch, vgl. gr. dicta —dicta x 33 arguerunt y* arguerant L | illie y) <, > <> <> <>, quidem sic dicit: »et tibi dabo claves regni caelorum, et quaecumque solveris super terram, erunt solute et in caelis, et quaecumque ligaveris super terram, erunt ligata et in caelis«. non ergo modica differentia est, quod Petro quidem datae sunt »claves« non unius caeli, sed multorum »caelorum«, ut quaecumque ligaverit »super terram«, sint ligata non tantum in uno caelo, sed in omnibus »caelis«, et quae solverit »super terram«, sint solute non solum in uno caelo, sed in omnibus »caelis«. ad eos autem qui multi sunt ligatores et solutores in terra sic dicit, ut solvent et alligent, non in »caelis« sicut Petrus, sed in caelo uno, quia non sunt in tanta [*](2 Matth. 16, 19 — 18 ff Vgl. Matth. 16, 19 1 προτέτακται] πέπρακται Μ 2 τὸ] τοῦ Μ | δώσωσι τὰς Η 3—6 <καὶ —οὐρανοῖς> KI, nach lat. 17 λεγομένων M 19 οὐχ ἑνὸς]τῆς βασιλείας τοῦ M 20 [καὶ] Koe, vgl. lat. 22 <μόνον> Koe, vgl. lat. 23 πᾶσι M | οὐρανοῖς Diehl Κοε, vgl. lat. αὐτοῖς M H 28 <δὲ ὅντας> KI, vgl. lat. 30 <οὕτω λέγεσθαι> KI, vgl. lat. 2 dicit x* dixit ρ 27 omnibus Pasch <x 32 uno caelo L) perfectione sicut Petrus, ut alligent vel solvant in omnibus »caelis«. quanto ergo melior fuerit qui ligat, tanto qui alligatur amplius quam in uno caelo alligatur; et quanto melior fuerit qui solvit, tanto beatior erit qui solvitur, quoniam in omnibus solutus est eaelis.