Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Iterum amen dico vobis, quia si duo vestrum consenserint super terram, de omni re, quamcumque petierint, fiet illis a patre meo qui in caelis est. ubi enim duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi sum in medio eorum. [*](23ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 99 — 23 —30 Vgl. Cluc Nr. 41 Or. — 25—272, 18 Vgl. C v Nr. 20 Or. — 30 Luc. 15, 25 4ff <τοσοῦτον—λύων> Kl, vgl. lat. 8 ὡς] l. τῷ Koe + καὶ Η 14 πάλιν + amen lat. 17/18 γενήσεται Kl Koe, vgl. S. 276, 26 28 δὲ] γὰρ M | γραφὴ] φωνὴ M 29 τεταγμένων Ma 4 tanto] tantum GL 15 con- venerint B 17 illis] eis B 20 fue- rint congregati L)

[*](4 Vgl. Luc. 15 23f. 32 — 8 Gen. 31, 27 — 13 II. Regn. 6, 4—5 — 32 I. Kor 7, 5 14 ἀμιναδὰμ M 16 υἱοὶ Ἰσραὴλ] οἱ υἱοὶ Η 20 αὐτοῖς Μ | β συμφωνίαν α τὴν μουσικὴν Η 24 προσαγαγόντων Μ 25 ὁτινοσοῦν Μ) <> In primis videamus sapienter, si potest iste consensus esse in multis vel in toto conventu, ut in medio eorum sit christus, quoniam »angusta et tribulata via est quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inventiunt eam«. forsitan autem hoc tali consensu nec pauci consentiunt sibi per omnia, sed duo forte vel tres, sicut Petrus et [*](6 Pron. 19, 14 — 11 I. Kor. 7,5 — 13 — 18 Vgl. II 206, 3 τινὲς δέ φασιν ὅτι τὸ συμφωνεῖν ἐπὶ τῆς γῆς δύο ταῦτόν ἐστι τῷ συμφωνεῖν καὶ συνεῖναι χριστῷ — 26 Matth. 7, 14 — 31f Vgl. Matth. 17, 1 Parr. 51. ἐν Παροιμίαις γεγραμμένῳ ? Ki 15 τοῦτο <Π 29 <τοιαύτην> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 30 δύο + forte lat. | τρεῖς + per omnia lat. 23—26 lat. übersetzt ungenau 26 quoniam] qui L quia ρ) <> | Iacobus et Iohannes, quibus quasi consentientibus sibi per omnia ostendit verbum dei gloriam suam, ex eo quod »non habebat speciem neque decorem« vertens se ad gloriam suam, ut vestimenta sua ostenderet eis splendentia »sicut lumen«. consenserunt autem et deo, Paulus et Sosthenes, scribentes Corinthiis epistolam primam, item Paulus et Timotheus mittentes secundam. et tres consenserunt, ut esset Christus in medio eorum, Paulus et Silvanus et Timotheus scribentes Thessalonicensibus. item in veteri testamento invenimus consentientes tress super terram, ut esset in medio eorum dei verbum, sicut ostendit suprascriptio Psalmi quadragesimi primi continens ita : »in finem in consensu filiis Core«. cum essent tres filii Core quorum nomina invenimus in Exodo: Asir qui interpretatur eruditio, secundi Helcana quod intellegitur dei creatura, tertii Abiasaph, quod interpretatur congregatio patris. pro- [*](4 Jes. 53, 2 — 7 Vgl. Matth. 17, 2 — 9 Vgl. I. Kor l, 1 — 12 Vgl. II. Kor. l, 1 — 17 I. Thess. l, 1 — 26 Psal. 41, 1 — 29 Vgl. Exod. 6, 24 — 30 Vgl. Orig. ep. ad Rom. lib. x 7 (7, 397 Lomm.): Assir, qui interpretatur eruditio. Vgl. Wutz, Onom. Sacra 740 1 <ὡς> Diehl Koe, vgl. lat. 2 αὐτοῦ MH 10 πρώτην] προτέραν Η 20 θελήσει Μ 24 γραφῆ Μ 30 παιδεία Hu, vgl. lat. und Orig. in ep.ad Rom. (s. oben) παιδιὰ ΜΗ 21/22 verbum dei L 24 fine BL 29/30 creatura] lat. las κτίσις st. κτῆσες) <>

<> phetiae ergo non sunt divisae, sed quasi ex uno spiritu, quasi ex una anima et ex una voce, consensu videlicet operante sunt dictae et scriptae, et locuti sunt tres quasi unus dicentes: »sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, deus«. dixerunt autem et pluraliter in quadragesimo tertio: »deus, auribus nostris audivimus«.

*** ideo et apostolus praecipit dicens: »ut sitis perfecti in eodem sensu et in eadem sententia«. et in Actibus de consentientibus dicit: »erat autem credentium coret anima una«, quoniam facti fuerant unum, si tamen possibile est (sicut diximus) in multis inveniri per omnia unum sentientes, ut nec modica sit dissensio inter eos. [*](1 Vgl. Orig. a. O.: Elcana, qui in nostra lingua dicitur possessio dei. Vgl. Wutz, Onom. sacra 742 — 3 Vgl. Orig. a. O.: Abiasaph, qui in latino sermone indicat congregationem patris. Vgl. Wutz, Onom. sacra 739 — 9 Psal. 41, 2 — 14 Psal. 43, 2 — 16 20 Vgl. II 206, lf An. — 18 I. Kor. 1, 10 — 21 Act. 4, 32 — 24 (lat.) Vgl. S. 273, 23ff 1 θεοῦ κτῆσις Hu, vgl. lat. und Orig. a. O. χυ κτῆσις MH 3 λέγητ᾿ ἂν Η | πατρὸς Ηυ, vgl. lat. und Orig. a. O. πέτρος ΜΗ 5 ἀλλ᾿ ὡς Koe, vgl. lat. ἀλλὰ MH 8 λαλοῦ<σι λέγο>ντες Kl, vgl. lat. 17 τῆς<Μ 22 γενομένων <ἓν> Kl, vgl. lat. γενομένους MH 23 *** Koe, vgl. lat. 27 ἐν<Η 4 operante + in eis G L + m in electis dei Pasch 5 quasi]sicut B et Pasch 17 *** Diehl Kl, vgl. gr. 19 scientia B 20/21 dixit B 21 cor + unum L 24 in multis G L <B)

<> <> <> non autem consentiebant Corinthii dicentes: »ego quidem sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephae, et ego Christi«; sed erat in illis schisma, quo soluto congregabantur cum spiritu Pauli et »virtute domini Iesu«, ut iam non essent alius alium se mordentes et comedentes, ut consumerentur »abinvicem«. consumit enim dissensus, sicut congregat consensus, et separat Iesum qui in medio consentientium sibi solummodo invenitur. et proprie quidem in duobus istis generalibus fit consensus: in fide, sicut ait apostolus: »ut sitis perfecti in eodem sensu«, id est secundum eadem dogmata, »et in eadem sententia«, id est ut similiter conversentur. ideo dicit: si duo vestrum consen serint super terram de omni re, quidquid petierint fiet eis. manifestum est autem, quoniam ubi non fit de omni re consensus, [*](4 I. Kor. l, 12 — 6 Vgl. I. Kor. l, 10 — Vgl. I. Kor 5, 4 — 11 Vgl. Gal. 5, 15 — 18ff Vgl. I. Kor. l, 10 10 δάκνωμεν Η 14 χωρ<ίζ>ει Koe, vgl. lat. 19—21 ταὐτὰ—κατὰ τὸ <H | ταὐτὰ Koe, vgl. lat. αὐτὰ M 20 τῷ] τὸ H 23 ἴδε <τὸ> Kl, u. S. 275, 18 εἰ δὲ MH | ὑμῶν Kl, vgl. gr. vgl. lat. ἡμῶν MH 26 γενή<σε>ται Kl Koe vgl. lat. 29 καὶ δῆλον ὅτι] δηλονότι Η | γένηται Η 30ἐν + τοῖς Μ λονότι Η | γένηται Η 30 ἐν + τοῖς Μ 7 erat x* etiam ρ 17 gene- ralibus G a B generibus G e L 23/24 consenserint Diehl convene- rint x 30 fit x* sit μ fit *** Koe, vgl. lat.) nec duo consenserunt super terram. et ista est causa proter quam non exaudimur orantes, quia non consentimus nobis per Omnia super terram, neque dogmate neque conversatione. adhuc autem, si corpus sumus Christi, et »posuit deus singular membr in corpore« , ut id ipsum sapient in invicem membra et consentient et sollicita sint et patiente membro <uno> conpatiantur Omnia, et glorificato congaudeant Omnia, debemus in bobis musicum istum servare consensum. sicut enim in musicis nisi fuerit convenientia vocum. non delectate audientem, sic et ecclesia nisi consensum habuerit, non delectatur deus in ea nee audit voces eorum. consentiamus ergo, ut congregates nobis in nomine Iesu, sit Iesus in medio nostrum, verbum scilicet dei et apientia et virtus ipsius.

Est et alia exposition verborum [*](7 ff Vgl. I. Kor. 12, 27. 18. 25. 26–25 Vgl. Joh. l., 1–26 Vgl. I. Kor. 1, 24–30 ff Harnack TU. 42, 4, 23; Clemens Alex.? Vgl. Zahn, Forschungen 3, 38 A. 1 4 ἐστι] ἐκ M | ἀκούεσθαι H a 7 καὶ εἴπερ] ὃ εἶπεν M 11 συμφωνῶσιν <καὶ φρονῶσιν>? Diehl, vgl. lat. 13 ἑνὸς μεν H 24 τοῦ <M 26 ἡ <H a 1 consenserunt Diehl convenerunt x 2 quam] quod y 5 dogmate] lat. las: δόγματι? Kl 7 simus μ 9 in invicem y* invicem L 11 <uno> μ, vgl. Pasch und gr. 12 conglorificato L 16 concentum μ 18 consonantia Pasch)

istorum, quam exposuit aliquis ante nos exhortans ad castitatem coniuges. si duo (inquit) vestrum consenserint, id est vir et uxor ex consensus semetipsos abinvicem separantes a corporali coniunctione, ut vacant »oration«, tunc enim orantes de omni re quamcumque petierint consequentur, praestante eis deo propter talem castitatis consensum et iste consensus non videtur coniugium solver, sed virtutem continentiae exercere. si autem alter voluerit caste agree, alter vero noluerit aut non potuerit, et propterea melius volens et potens condescenderit nolenti vel non potenti, non erit in eis quod dicitur: de omni re quamcumque petierint fiet eis.

Scio et aliam expositionem. in malis enim hominibus peccatum carnis animae dominator [*](6 f Vgl. I. Kor. 7, 5–28 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 23–28–280, 5 Vgl. C v Nr. 20 Or., C 1 Nr. 209 Or., II 206, 4–8 An.–31 ff Vgl. Röm. 6, 12 8 ἵνα σχολάσωσι] ἀσχολάσωσι M 13 ἐν + τοῖς M 19 <ἤ μὴ δύναιτο> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 29 μετὰ] + <τὴν εἱς>? Kl κατὰ Diehl Koe 4 consenserint Kl convenerint x 10 propter x* per μ 15 consensus] διήγησις gr. 20 melius Kl nach Diech, vgl. gr. ille x)

v ad oboediendum ei in desideriis eius. in his autem qui expulerunt quasi de throno corporis sui peccatum, quod regnaverat prius in eis, et certant adversus eum. »caro quidem concupiscit adversus carnem«. in viris autem perfectis obtinuit spiritus et opera carnis mortificavit et conmodavit vitam suam carni, ut vivificent »mortalia corpora« sua »propter inhabitantem spiritum« in eis. et fit consensus duorum (spiritus et carnis) super teram; quo consensus expleto et oratio transmittitur »corde« quidem credenti »ad iustitiam, ore autem« confitenti »ad salute«, ut cor non <iam> sit longe a deo, sed cum eo et [iam non] labiis adpropiet ei; et sic fiunt duo congregati in nomine Iesu. adhuc autem beatius est, si tres convenerint in nomine Iesu, ut inpleatur apostolicum illud vo- [*](7 Gal. 5, 17 – 11 Vgl. Röm. 8, 13 – 14 Röm. 8, 11 – 20 Röm. 10, 10 – 24 Vgl. Matth. 15, 8 Parr.– 30ff Vgl. Hieron. in Matth. 142 B: possumus hoc et spiritaliter intellegere, quod ubi spiritus et anima corpusque consenserint et non inter se bellum diversarum habuerint voluntatum, carne concupiscente adversus spiritum et spiritu adversus carnem, etc. – 32 I. Thess. 5, 23) [*](1 ἱδρυμένης M 27 *** Diehl Kl Koe, vgl. lat. cum illud votum lat. 13 vivificet L 16 fit] sit B 17 consensu] lat. las συμφωνίας (gr. Z. 19) 21/22 <iam> . . . [iam non] Diehl, vgl. gr. 22 et Kl, vgl. gr. ut x) tum: »deus autem sanctificet vos ad perfectum, et integer spiritus vester et anima et corpus sine macula servetur in adventu domini nostril Iesu Christi«. potest autem fieri ut duo convenient sine tertio.

Iucundum est autem istum consensum intellegere etiam circa convenientiam duorum testamentorum. in quo enim duo testamenta consentiumt sibi, ut nullus sit inter ea dissensus eorum, invenitur oratio de omni re acceptabilis deo. [*](1f Vgl. I. Thess. 5, 23 – 23–281, 25 Vgl. C v Nr. 20 Or., vgl. II 206, 8–12 An. 1f ἡμᾶς . . . ἡμῶν M 2/3 τὸ γ σῶμα καὶ ἡ β ψυχὴ καὶ τὸ α πνᾶ M 6 διὰ <H 23 χάριεν M H 24 ἀσκῆσαι <καὶ> Kl nach Diehl ἐκείνης Koe, vgl. lat.) [*](4 adventum μ 25/26 convenientiam] vgl. S. 277, 18 convenientia G L 30 testamenta duo L)

si autem et tertium congregatorem duorum requires, non te pigeat dicere spiritum esse sanctum, quoniam »sermons sapientium« (sive ante adventum, sive in ipso adventu sive post adventum sunt) »quasi stimuli« sunt, »quasi fixorii inplantati«, »dati ab uno pastore«. sicut enim duos boves altercantes stimulus cogit in unum venire, ita et sermo sapientium duo testamenta convenientia reddit, etiamsi in quibusdam inconvenientia videantur apud eos, qui non possunt adtingere profundum consensum eorum. nec illud praetereas, quoniam non dixit: in medio eorum ero, sed: in medio eorum sum. ergo non medius futurus est neque medius esse tardabit, sed mox ut consenserint, invenitur Christus in eis, quoniam et Christus ipse consensus est.

Tunc accedens Petrus dixit ei: domine, quotiens peccaverit in me frater meus, et dimittam ei? usque septies? dicit ei Iesus: non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies. [*](7. 10 Pred. 12, 11–22 ff vgl. Hautsch TU. 34, 2 a, 60 3 ἐν + τοῖς M 5 καὶ <M 21 ἐάσῃς] ἐάση τὸ M 24 f ἐκεῖ εἰμι, οὐ] in M unleserlich 12. 22 lat. kürzt das Zitat 27/28 ipse consensus est y* (Pasch) confessus est ipse L 35 usque 1 <B (G vac.))

<> quod putatur simpliciter dictum, a Petro quasi putanti septem pecata fratri dimittere peccanti in se octavum autem nequaquam, a salvatore autem quasi docente * * * proximi in se peccata non solum septem dimittere oportere sed etiam septuaginta septem, post septuaginta autem septem iam neque fratri dimittere, oportere sed etiam septuaginti septem, post septuaginta autem septem iam neque fratri dimittere, satis mihignum et quantum ad Petri profectum in Christo et quantum ad Christi eminentissimum intellectum. ergo ne gforte etiam haec verba habent aliquem similem intellectum eis quae dicuntur in Genesi: »audite verba mea, mulieres Lamech, quoniam occidi virum in vulnere meo et iunenem in livore meo; quoniam septies vindicatum est de Cain, de Lamech autem septuagies septies«? [*](16 Gen. 4, 23 2 ὑπὲρ Μ | ὡς <Ηa | αἱρουμενου Κl ἐρομένου Μ Η 4/5 ὀγδόω Η 6f καθεζόμενόν τινα (Μc, τι Μa) ὡς διδάσκοντος ἀριθμεῖν Μ 8/9 <ἑπτὰ . . . καὶ ἑπτὰ Diehl, vgl. lat. ἑβδομηκοντάκις ἑπτὰ Μ Η 14/15 μήποτε Μ 25 αὐτὸ Η 2 putanti] vgl. dazu S. 283, 14 aestimans 5 * * * Diehl Kl Koe, vgl. gr. 16 habeant Gc) <>, <> <>, numerus ergo sextus videtur esse operis et laboris, septimus autem repausationis. et vide, si potes [intellegere] eum quidem, quidem diligit »mundum« et ea quae sunt in mundo operatur et saecularia agit, dicere sexies peccare et finem ei peccatorum esse numerum septimum. tale ergo aliquid intellexit Petrus, septempeccata aestimans indulgere proximi sui in se. quoniam autem decades et hecatontades aliquem sermonem communem habent ad numerum qui in monadibus est, et sciebat Christus extendere aliquos peccata sua etiam ulterius, propterea aestimo Christum iuxta septenarium numerum etiam septuaginta addidisse, ut dicat remissionem fieri oportere fratribups in hoc mundo degentibus et secundum res huius mundi peccantibus; si autem aliquis supergrediens ea peccata, quae fieri solent in rebus mundialibus et saecularibus, ultra 30 4ff Vgl. Hanak TU. 42, 4, 111 A. 4 – 4 – 284,3 Vgl. C1 Nr. 210 Or. – [*](4f Vgl. I. Joh. 2,15 4/5 ἐργατικός C1 Nr. 210 10 ἑξ <άκις> Κl nach Diehl Koe, vgl. lat. 11 αὐτῷ Hu, vgl. lat. αὐτῶν Μ Η 14 αὐτὸ Μ| ἡμαρτημένον Η 19 ἤδειυ ἤδη Μ Η | <ἐπὶ—ἁμαρτήματα> Koe, vgl. lat. πλείονα Μ Η 27 τὸν] εἰς τὸν Η 28 τι ᾖ Κl Koe, vgl. lat. εἴη Μ Η 4 sex G 7 [intellegere] Kl 10 sexiss R B Pasch sex G septies L 12 septimum] septem y 15 autem * * * ? Diehl Kl, vgl. gr. dae et hecatontadae y tenarium μ septenum x) <>, peccaverit (si tamen et hoc posibile fuerit), iam non habebit iustam remissionem peccatorum suorum. quoniam remissio in istis rebus locum habet et in istis peccatis iuste praestatur, sive tardius fiat remissio sive cito. non et ergo remissio neque fratri qui supra septuagies septies peccat. considera autem (si potes), et in natura omnium peccatorum ubicumque vel quandocumque factorum vel fieri potentium, quoniam est differentia, cognationem aliquam habens ad numeros, ut dicas omnium peccatorum pessima esse quae sunt supra numerum septuaginta septem, quandocumque nec Iesus consiliatur Petro suorum remittere supra numerum illum peccata, etsi a fratre fianti in eum. adhuc autem considera (si potes) secundum ea quae de Petro tradidimus, cui portae non praevalent inferorum, et hic intellegere eum, ut quasi in Petrum aliquis peccet, qui in talem peccaverit qualis fuit Petrus, et secundum huiusmodi quidem peccata esse eum in minori numero peccatorum, secundum peiora autem peccata esse eum in numero non habenti peccatorum remissionem.

[*](26 Vgl. Matth. 16, 18 7 <δικαίως παρέχεται> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 26 Πέτρον + τὸν Μ 1/2 possibile] l. pusillum Koe, vgl. gr. 24–30 lat. stimmt schlecht zu gr. Z. 24–27 32–34 peccatorum—numero y* <L)

Ideo dico nobis: simile est 621 regnum caelorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum seruis suis. et cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus, qui debebat decem milia talenta. cum autem non haberet unde redderet, iussit eum dominus eius venumdari et uxorem eius et filiow et omnia quae habebat et reddi debitum. procidens ergo sernus ille adorabat eum dicens: domine, patientiam habe in me, et omnia tibi reddam. misertus autem dominus serui illlius dimisit eum et omne debitum dimisit ei. egressus autem seruus ille invenit unum ex conservis suis, qui debebat ei centum denarios, et tenens eum suffocabat dicens: redde si quid debes. procidens ergo conservus eius ad pedes eius rogabat eum dicens: patientiam habe in me, et omnia tibi reddam. ille autem noluit, sed abiit et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. videntes autem conservis eius quae fiebant, contristati sunt valde et venientes enarraverunt domino suo omnia, quae facta sunt.

[*](1 Διὰ] vorher: Περὶ τοῦ βασιλέως τοῦ[συνάραντος λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ, ᾦ προσήχθη ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων Η 1 ideo—vobis] VII secundum mathm. In illo tempore dixit ihs discipulis suis parabolam hanc L 8 decem milia] (ei) multa (B) G 8–286,11 cum–vestris] et reliqua. omelia Origenis de eadem lectione L 20 dinarius Ga 25 reddam tibi Ga B 29 eius <B | quae faciebat G 30 valde <G)

tunc vocans eum dominus suus ait illi: serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego misertus sum tui? et iratus dominus eius tradidit eum tortoribus, donec redderet universum debitum. sic et pater meus caelestis faciet vobis, si non remiseritis hominibus unusquisque de cordibus vestris. Propositum quidem parabolae vult docere nos faciles esse ad indulgendum eis, qui nocuerunt nobis, maxime si postquam nocuerint, satifaciant nocitis nobis et deprecentur dari sibi veniam eorum quae offenderunt. illud quoque nos instruit, quod etiam eorum peccatorum, quae iam nobis a deo indulta sunt, revocaationem faciet deus etiam post indulgentiam, nisi indulserimus offendentibus nos ita ex corde, ut nec modicam aliquam memoriam offensionum earum apud nos reservemus.

[*](12–26 Vgl. II 207, 6–8 An. 14 ἁμαρτημάτων Μ 18 αὐτῶ Μ Η 18/19 ἡμαρτημένα Η 22 τοῦ <Μ 23 εἴσπραξις Π 23/24γένοιτο Η 26 αὐτῶν + ita ex corde lat. 29ff ὅλῃ καρδίᾳ . . . ὠφεληένῃ Κl ὅλη καρδία . . . ὠφελημένη Μ Η 29 ἀνεξικακίας Μ 14 nocuerunt] nocuerint μ 15/16 nocuerint] nocuerunt B 25 nec] ne G)

<> <> Post hanc parabolae voluntatem est quidem et simpliciter per singula verba eam discutere universam, ut negotietur quis ex ipsa discussione dictorum, quidem singula diligenter inquirit. est et sublimior expositio et mysterialior, secundum quam rationis est quaerere, quis est rex et qui servi et quod principium ponendi rationem cum servis, et quis est debitor talentorum multorum et quae uxor eius et qui filii eius et quae omnia eius. quae rex vendi praecepit, ut redatur debitum de facultatibus eius ; quid est egredi eum, qui accepit indulgentiam talentorum multorum, vel quis est ille conservus unus, qui non patrifamiliaw, sed servo indulgentiam debitorum suorum consecuto debebat, et quid sibi vult numerus centum denariorum, 622 et quid est offocare et dicere »redde quod debes«, et quis est illecarcer, inquem <abiens> conservum suum detrusit indulgentiam consecutus talentorum multorum. et qui conservi, qui sunt contristati et domino nuntiantes omnia facta, et qui sunt tortores quibus traditus est is, qui conservum suum detrusit in carcerem, et [*](9 διήγησις] ἡ διήγησις Μ 25/26 <συν>δούλων ΚΙ, Vgl. lat. 27 <δούδῳ> Koe, vgl. lat. 32 ἔβαλλε Μ 17 qui Pasch <x 28 effocare L 30 <abiens> Diehl, vgl. gr.)

<> quomodo reddidit tortoribus traditus omne quod debuit, ut iam nihil deberet. [*](5—10 Vgl. II 207, 8f An. — 9 Vgl. Gal. 1, 11? — 12 I. Kor. 2. 11—28 Vgl. I. Kor. 1, 24? 5 εἰκῶς Η 6 ἐξεταστικοτέρου Η 12 νονθείη Μa 13 τοῦ ἀνθρώπον < Η 17 τὸν <Μ 18 τοῦ <Μ 23 <καὶ> Koe 24 αὐτῷ υ αὐτὸ Η ἐν τῶ Μ 28/29 βὄηθούμενοι σόφία θεοῦ Η 31 τῇδε <Η I reddidit ρ reddit x) iam nunc propositam expositionem tangamus.

Simile (inquit) est regnum caelorum homini regi. si regnum caelorum adsimilatum est cuidam homini regi, videamus in primis, quid sit hoc ipsum regnum caelorum quod adsimilatgum est homini regi nisi filius dei. ipse est enim regnum caelorum, et sicut ipse est sapientia, ipse est iustitia, ipse veritas, ita ipse est regnum. regnum autem non alicuius eorum qui sunt deorsum nec quorundam eorum qui sursum habentur, sed omnium qui sunt sursum, qui appellati sunt caeli. secundum hoc dicere potes, quoniam ipsorum est Christus, secundum quod ipse est regnum, regnans cottidie [*](2ff Vgl. I Kor. 12, 8 — 11 — 290,23 Vgl. Π 207, 9—11 Αb. — 24 Matth. 5, 3 — 30 Zu ἐπίνοιαν Vgl. Bd. IV, 325, 30 — 31f Vgl. Röm. 6, 12 2 αὐτῷ μόνων· Ηa | ἴνα δοθῇ ΚΙ, Vgl. zu μόνον ἴνα z. B. Orig. hom. XV, 1 in Jer. (III, 125, 20) ἐὰν δοθείη ΜΗ 3 τούτο Μ 5 τὸ <Μ 12 gr. kürzt 24 πῶς] τὸ Η αὐτο 27 βασιλεία ἐστί Η 15 nisi <R Gc Pasch 16 enim < R Pasch | regnum] lat. las ἡ βασιλεία st. ὁ βασιλεύς)

in sensibus eorum, sicut est regnans et iustitia et sapientia et veritas ceteraeque virtutes in eorum qui factus est caelum, per hoc quod portavit »caelestis imaginem«. hoc ergo regnum caelorum quando factum est »in similitudine carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum«, tunc similis factus est homini regi uniens eum sibi et per omnia faciens eum sibi unum, et secudum hoc mysterium suscepti hominis factus est Iesus Christus, quoniam »qui coniungit se domino fit spiritus unus cum eo«. hoc itaque regnum caelorum, quod adsimilatum est homini regi <et unum factum est ei>, per [*](9 Vgl. I. Kor. 15, 49 — 12 Eph. 1, 21 — 16ff Vgl. Röm. 8, 3 — 20f Vgl. II. Kor. 5, 21 — 22f Vgl. Röm. 6, 6 — 29 Vgl. Kol. 1, 15 — 30 I. Kor. 6, 17 3 λέγω + ὁ Μ 16 αὐτοβασιλεία Μ 18 ἐγίνετο Μ 30 εἰ ΚΙ, Vgl. lat. ἤ Μ Η 17 similitudinem L 26—31 uniens—cum eo] lat. ungenau und gekürzt 33f <et—ei> Diehl, vgl. gr.) <>,

anticipationem dicitur, quia voluit ponere rationem cum servis suis. nondum enim ponit, positurus est autem, ut appareat quomodo unusquisque domini sui argenteis probabilibus et intellegibilibus pecuniis usus est.

[*](4 <οὔπω μὲν γὰρ συνῆρε> ΚΙ, Vgl. lat. 13 νοήσωμεν Μ 15 αὑτῶν υἱὸν αὐτῶν Μ Η 33 κατὰ τὴν] κατ' Η ἐκ35 πράσσεται Η 6 argenteis Diehl, vgl. gr. u. S. 292, 4f et regis x)

quas quidam quidem amplius, alius autem accipit minus. secundum virtutem enim uniuscuiusque alii quidem dantur »quinque talenta« quasi tantum sufficienti tractare, alii »autem duo« quasi minus potenti, alii »autem unum« quasi adhuc inpotentiori. et si quis consideret varietatem humanarum animarum et ingenia hominum <multum> distantia inter se, quoniam iste quidem facit [*](7 ff Vgl. Matth. 25, 15 – 29 f Vgl. Luc. 7. 41 – 28 f Vgl. Luc. 19, 13 1 δ’ < Η 13 ὑποδεεστέρου Μ 24 *** Kl (vielleicht: <ἐπὶ τόκῳ δανειςάμενοι· καὶ> 29 1. μωᾶν? Diehl 30 δὴ Koe δὲ M H 32 πολλὰ Μ 6 quas] vgl. pecuniis S. 291, 8 7 accepit L 8 enim virtutem L 32 <multum> Diehl, vgl. gr. 2 f Vgl. II 207, 11 f – 7 Luc. 19, 13 – 10 –12 Vgl. Luc. 16, 7. 6 – 14 ff Vgl. Luc. 16, 5. 7 f 2 λόγου] νόμου Η | *** Kl, 8–22 et sequitur–malum] lat. vgl. lat., auch Π: οἰκονόμοι καὶ πραγματευται 20 <καὶ — ἡμῶν> Kl, vgl. lat. 8–23 et sequitur — malum] lat. freier 31 sic < Β)

ad plures virtutes ille autem ad pauciores, alius vero ad istas facit ad illas autem non facit,k forsitan intellegere potest quomodo unaquaeque anima venit cum aliquibus dominicis pecuniis in hunc mundum.

Adhuc autem quaeres, utrum omnes homines servi sunt regis huius, aut quidam quidem servi, »quos praescivit et praedestinavit«, alii autem non servi, sed qui negotiantur cum servis. de quibus et dicitur cuidam servo: »non oportebat te dare pecuniam meam ad mensam, ut ego veniens cum usura recepissem eam?« et sic requires, utrum extra servos habentur, a quibus cum usuris promittit se recepturum dominus, non solum qui sunt alieni a fide sed etiam credentium quidam; servi autem, hi soli [*](21 Vgl. Röm. 8, 29 – 23 ff Vgl. Matth. 25, 27 – 26 (lat.) Matth. 25, 27 5 <εἰς τὸν κόσμον τοῦτον> Kl, vgl. lat. 12 ἐπιμελείας] ἐξ ἀμελείας Μ 13 αἴτοι Μ 16 μήτε Kl μηδὲ Μ Η 22/23 <οὐ δοῦλοι ἀλλ’> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 30 τόκωον Η 6 domini[cis] diehl, vgl. gr., doch s. auch S. 299, 17 20 aut] an G e.r. 26 non R G num B L 27 ut G* L et G e.r. ut et B)

<>. quantum ad istas parabolas), qui dispensatores verbi habentur et quibus hoc est commissum, ut negotientur et fenerent. nec enim omnibus consequens est intellegere dicturm: »negotiamini donec redeo«. et sequitur, ut cum posita fuerit ratio cum servis, requiratur etiam quaecumque fecerunt servi ad eos, qui extra domum fuerant regis. nec enim conservus invenitur fuisse vilico illi iniquitatis, qui »centum tritici coros« debebat aut »centum olei batos«, secundum quod ipse vilicus manifestat dicens: »quantum debes mino notro. intellege autem mihi omnem quidem actum bonum lucrum dici, malum autem dispendium; et sicut est differentia inter lucrum et lucrum pecuniarum, sic et in bonis operibus differentia est inter bonum opus et bonum, sic differentia est inter malum opuse et malum. [*](2 f Vgl. II 207, 11 f — 7 Luc. 19, 13 — 10 — 12 Vgl. Luc. 16, 7. 6 — 14 ff Vgl. Luc. 16, 5. 7 f 2 λόγου] νόμου H | *** KI, vgl. lat., auch II: οἰκονόμοι καὶ πραγματευταί 20 <καὶ—ἡμῶν> KI, vgl. lat.) [*](8—32 et sequitur — malum] lat. freier 31 sic <B) quorum differentiam solus scit deus, qui potest talia ista discutere et ex ipso adfectu verborum et actuum videt, quae nostra ex nobis videntur sed non sunt ex nobis, et quod est opus magnum lucrum vel quod mediocre vel quod exiguum. e contrario quod peccatum magnum dispendium invenitur (cum ratio ponitur) vel quod minimum, vel quod est damnum novissimi <minuti aut novissimi> quadrantis. omnis ergo vitae nostrae ratio est ponenda a rege, quando »omnes nos praesentari oportuerit ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum«, et adducetur ad rationem etiam »omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines«, vel si quis aliquando potaverit aliquem »calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli«.

[*](13ff Vgl. Luc. 12, 59 – Vgl. Matth. 5, 26 – 9 – 23 Vgl. Π 207, 11 ff An. – 19 II. Kor. 5, 10 26 Matth. 12, 26 – 28 Matth. 10, 42 – 32 Dan. 7, 10)[*](1[ὃ] *** Kl. vgl. lat.; Koe schlägt vor<ὧν τὴν διαφορὰν οὐδεὶς ἄλλος οἷδε> 4 [καὶ] Diehl 5 ἐκ τῶν] ὄντων Diehl, vgl. lat. 6 <καὶ> Kl, vgl. lat. 12 ἐλάττων υ ἔλαττον Μ Η 16 συναίρεστθα Η 31 <γίνηται> Kl nach Koe 32 τὸ <Μ)[*](1/2 deus scit L 4 et ρ vel x 12/13 <minuti aut novissimi> Diehl vgl. gr. 18 propria] lat. las ἴδια st. διὰ (Koe))

<> <> Haec autem non sic dici putamus, quasi opus habentia multo tempore, ut ponatur nobis ratio de omnibus actibus vitae nostrae, ut suspicion sit rege ponente singulis in tanta servorum multitu- [*](5 f Vgl. Matth. 10, 26 – 8 ff Vgl. Luc. 12, 58 f Par. – 14 Vgl. Röm. 13, 8 – 15 f Vgl. Luc. 19, 16. 18 – 16 f Vgl. Matth. 25, 20. 22 – 19 Vgl. Matth. 25, 21. 23 – 20 Vgl. Matth. 24, 47 – 22 Luc. 19, 17 – 23 Luc. 19, 19 2 <τῶν> Koe 5 ἡμῶν] ἡμῖν Η 7 ἵνα Μ |<μὲν> Diehl 10 ἄρχοντος + καὶ Η 13/14 ἐκείνου] ἐκ τούτου Μ 23/24 ἐπάνω — ἔχων < Μ 25 δὲ < Μ | μὴ Kl, vgl. lat. μὲν ΜΗ 28 νομίζομεν Η 30 συνέροντος Η 25 1. putemus? Kl, vgl. gr. 27 nobis] a nobis G 28 1. aetatibus, vgl. gro. χρόνων, oder ἔργων st. χρόνων Diehl) <> dine rationem, ne forte res ipsa necessarium habeat longum tempus, quoadusque ad finem perveniant omnia, quae ab initio mundi usque ad consummationem saeculi non unius, sed multorum saeculorum sunt gesta ab omnibus. sed non est ita. volens enim deus ventilare omnium mentes (ut unusquisque sentiat proprios actus bonos vel malos) cito omnia ab omnibus omni tempore gesta singulis quibusque faciet in mente ineffabili quadam virtute. nec enim sicut nos volentes in mente facere alicui ea, quae fecit, opus habemus tempore sufficienti ad consummationem eorum, quae rediguntur, sic et deus opus habet 627 tempus volens nobis in mente facere omnia, quae gessimus in vita, ut cognoscentes universa quae fecimus intellegamus propter quae aut punimur aut honoramur. si quis autem celeritati divinae virtutis circa hace omnia consummanda non credit, hic nondum intellexit deum, qui omnia fecit et non indiguit spatio temporis alicuius ad faciendam caeli et terrae et omnium, quae in eis sunt, creaturam. nam etsi videtur in sex diebus fecisse omnia deus, maxime quia dicit: [*](28f Vgl. Ps. 146, 6 – 30. 33 Vgl. Gen. 2,4 4 [τοῦ] Κl 6 *** Diehl Kl, vgl. lat. 13 <ὑπόμνησιν> ποιήσαι? Diehl vgl. lat. 17 φεροομένων Κoe, vgl. lat. 28 τὴν <H 29 <πάντων> Diehl Kl, vgl. lat. 30 δοκεῖ Μ 14 ineffabiliter L 15 mente ρ mentem x 20 1. redigunt <ea quae monent> ur? Diehl, vgl. gr.) hic est liber generationis caeli et terrae, qua die facta sunt caelum et terra«, ***. audendum est tamen et dicendum, quoniam tempus futuri iudicii non opus habebit spatio temporis, sed sicut resurrectio dicitur futura »in momento, in ictu oculi«, sic puto et iudicium fore.

Post haec dicamus quid est quod ait: incipiente eo ponere rationem oblatus est ei debitor unus multorum talentorum. initium iudicii est incipiens a domo dei, qui dixit (sicut scriptum est in Ezechiel) angelis qui constituti fuerant super poenas: »a sanctis meis incipite«. quod initium »ictui oculi« simile est, quoniam in ictu oculi omnium sanctorum acta considerans iudicat eos. sic et tempus ponendae rationis erit, quod conciptur mente. nec enim obliti sumus quae dicta sunt supra de debentibus plura, propter quod non quidem scriptum est: ponente autem eo rationem, sed ita: incipiente autem

[*](1 Gen. 2, 4 – 8 I. Kor. 15, 52 – 17ff I. Peter. 4, 17 – 22 Ez. 9, 6 – 23 Vgl. I. Kor. 15, 52 – 28 Vgl. o. S. 290, 35f)[*](9 ὀφθαλμοῦ Kl, vgl. lat. ὀφθαλμῶν Μ Η 21 <ἀγγέλοις τοῖς> Κl, vgl. lat. 23 ἄρξασθαι Η 26 ἀρχὴν Elt αὐτὴν Μ Η)[*](4 *** Κl Koe 11 dicamus] incipiamus Β a inspiciamus B c videamus L 26 lat. las schon wie M H αὐτὴν)

ponere rationem oblatus est (in principio ponendae rationis) debitor talentorum multorum, qui milia multa fecerat damna, et magna quidem ei erant iniuncta, et creditus multa nullum domino adtulit lucrum, ita ut debitor efficeretur talentorum multorum. et forsitan ideo talentorum multorum factur est debitor, quoniam <saepe> secutus est mulierem super talentum plumbi sedentem, cuius nomen Iniquitas. intellege autem unumquodque maximum peccatum dici talentum damni dominici, qualia peccant fornicatores, adulteri, molles, masculorum concubitores 628 idololatrae, homicidae, sicut et iste nihil modicum sed omnia magna et pessima peccavit, qui oblatus est regi. qui forsitan [*](12 Vgl. Zach. 5, 7 – 17ff Vgl. I. Kor. 6,9 – 28ff Vgl. II. Thess. 2, 3f – 32ff Vgl. Hieron. in Matth. 143 E: scio quosdam istum, qui debebat decem milia talentorum, diabolum interpretari etc. 20 φωνεῖς Μ 26 ζητήσαις Κοe 3. 9f talentorum multorum ~ L 3 qui] lat. las ὅς st. ὡς 12 <saepe> Deihl Koe, vgl. gr. 17 talenti damnum? Deihl)

tot talenta perdidit, quantos perdidit homins qui reeperunt eum in se talia operantem peccata; »grande est enim homo et honorabile vir misericors«, et honorabile quasi talentum dignum sive aureum (qualis fuit lucerna illa talenti aurei) sive argenteum taletum aut cuiuslibet alterius metalli intellegibilis. quorum mysteria in Verbis dierum scripta habentur: sicut et David ditatus talentis mulitis, quorum et numerus est ostensus in talentis aureis tantis et argenti tantis et reliquorum metallorum quae illic nominantur, ex quibus fabricatum est templum die.

Et cum non haberet unde redderet, iusssit eum vendi et uxorem eius et filios eius et omnia eius et reddi debitum. [*](3 Prov. 20, 6 – 5 Vgl. Ex. 25, 39; 38; 38, 17 – 14 Vgl. I. Paral. 22, 14 1 τοσ<αῦτα–αὐθρώπους Κl nach Diehl τοσούτους Μ Η (ουτους aus ανους verlesen) 2 αὐτῶν Η a 6 χρυσοῦ Η u χρόνου Μ Η |λιχνία Η 7 ἡ <ἐκ> Κl 13 δέδεικται Diehl, vgl. λέλεκται Μ Η 27 τιμῆς <Μ 30 γενέσθαι Η 4 homo x* et hoc ρ 19 dei < L)

( ( <> [*](5 <ὡς> εἰκὸς λ? 10 l. καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπὶ ? Kl 19 ἀπολαβεῖν <ἀλλ’> Koe 20 <oὐ> Kl 28 ὄφειλεν Η 32 δυνάοια Η)

Opus est ergo dicere secundum volunatem Christi, quis est debitor talentorum multorum et quae uxor eius et qui filii eius et omnia eius, et quis est * * * debitor qui ipsi debitori * * * debebat, et qui conservi videntes hunc quidem offocantem illum autem offocari. et sicut est quidem ver, confiteor neminem exponere posse nisi solum Christum, qui »discipulis suis omnia secrete solvit« veniens in sensum eorum et aperiens eis parabolarum thesauros obscuros, secretos, invisibiles et confirmans demonstrationibus indubitabilibus[aut] eum quem voluerit inluminare scientiae lumine, ut intellegat omnia parabolae huius. [*](20 Vgl. Marc. 4, 34 – 24f Vgl. Kol. 2,3 8 * * * Diehl Kl, vgl. lat. 17 <ἐπ’> Kl 19 <δύνασθαι>Kl, nach Diehl Koe 26 ἐνεργῶν Μ 28 <πάντων> Diehl, vgl. lat. 31 ἀνθρωπῳ ρ ἀνων Μ Η 11/112 * * * Diehl Kl, vgl. gr. 21 secrete (G) L Pasch secreta B 23 paraqbolae Pasch 26 [ aut] Kl)

sive autem potest esse diabolus sive »homo peccati« sive et neuter eorum, aut alius aliquis <homo aut aliquis> eorum qui sub diabolo sunt. est enim sapientiae dei hoc opus.