Quidam autem illic stantes et audientes dicebant: quia Eliam vocat iste*** ceteri autem dicebant: sine videamus si veniat Elias et liberet eum (27, 47—49).
Tamquam si audissent quoniam deum vocavit, atque mirati fuissent orationem eius in cruce maiorem, quam fuit oratio lonae orantis in utero ceti, et prodificati fuissent, ut etiam in extremis calamitatibus constituti orare non desinant deum. maiorem autem dico orationem Christi fuisse quam lonae in utero ceti propter magnitudinem rerum quae demonstrantur ex ea, et propter magnum effectum voluntariae passionis eius.
Et continuo accurrens unus ex eis accepta spongia inplevit aceto et inposuit arundini, et dabat ei bibere. et sic inplevit pro- phetiam in se dicentem de se : »et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt «. ideo et secundum lohannem cum accepisset lesus acetum cum felle, dixit: »consummatum est« etiam hoc, quod de me scriptura praedixerat. iucunde autem quis potest uti hoc textu adversus eos, qui maligna vel scripse- runt vel scribunt adversus Christum, de quibus dicit Esaias : »vae qui scribunt maligna; scribentes enim scribunt« (dico autem ilHs, qui conscriptiones aliquas dimiserunt, »iniquitatem in excelsumu loquentes). et utetur quis hoc textu videns eos ex quibusdam auditio- nibus sive ethnicorum verborum sive barbaricorum sermonum con- gregantes et facientes narrationem quasi spongiam quandam, adinplen- tes eam non de verbo potabili neque de vino laetificante »cor « [*](9 Vgl. Jona 2, 2ff — 17ff Vgl. Hieron. in Matth. 236 C: et haec facta sunt, ut compleretur prophetiai nn siti mea potaverunt me aceton — Vgl. Petrusev. V 17 καὶ ἐπλήρωσαν πάντα ? — Psal. 68, 22 — 19 Joh. 19, 30 — 20ff Vgl. harnack TU. 42, 4, 59 - 22 Jes. 10, 1 - 24 Psal. 72, 8 – 28f Vgl. Psal. 103, 15 1 autem < B Ι finiretvir ρ 2 dominus] ihs B 6 Lucke Kl Ι si] an B Ι veniat B L (Pasch) venit G 6/7 et liberet μ (Pasch) et libera- bat G liberans B et liberat L 8 vocat B L Ι atque Kl utique x 13 demonstrantur x* demonstratur ρ Ι effectvun R G affectum B L Pasch 16 acceptam spongiam B 16 sic x* < ρ 23 de] vae B 24 scrip- tiones B ρ 28 eam < G Ι ρ)
v.11.p.282
neque de aqua »refectionis«, sed de aliquo contrario et nocivo et non potabili aceto intellegibili ; et hanc spongiam inponunt calamo scripturae suae et (quantum ad se) laesiones inferunt lesu ex huiusmodi potu. et quidam quidem dant lesu »bibere vinum cum permixtum« non vult bibere lesus filius dei, alii autem non vinum sed acetum. et forsitan quanticumque secundum doctrinam quidem ecclesiasticam sapiunt, vivunt autem male, dant ei »vinum bibere felle permixtuma, qui autem alienas a veritate sapientias adplicant Christo quasi eo ea dicenti, hi spongiam inplentes aceto inponunt calamo et potant eum. sunt autem qui et »acetum fel«, sicut lohannes scribit, ori eiusa. et forsitan qui sapiunt tantummodo Ι male, spongiam inplent aceto et inponunt calamo scripturae suae et potant eum, qui autem et sapiunt male de dispensationibus Christi et vivunt ne- quiter, hi »spongiam plenam ex aceto cum felle et hyssopo inponentesa calamo scripturae offerunt »ori eiusa. qui autem neque »vinum« eius bibere vult propter fellis commixtionem, multo magis non bibet »acetum«, neque »acetum felle «. propterea nos vinum mundum ab omni acerbitate et amaritudine, vinum quod »laetificat cor « et cor ipsius filii dei, accipientes ex eo ipso salvatore nostro lesu (qui est »vitis vera«) potemus eum et discipulos eius, dicat de nobis bene potantibus eum et discipulos eius : »sitii et dedistis mihi «. accipiamus et »aquam « cum qua nutrit iustos »pastor «, ut qui pascuntur ab eo dicant: »super aquam refectionis educavit nos«.
lesus autem iterum clamans voce magna emisit spiritum (27, 50).
Quantum ad Matthaeum quidem dicentem, iterum clamasse lesum voce magna et emisisse spiritum, non autem manifestantem, quae fuerit vox illa magna quam clamavit iterum, erat dicere quoniam eandem vocem clamavit iterum, quam supra clamaverat dicens : »deus <meus> deus meus«. sed quia Lucas manifeste scribit, [*](1 Vgl. Psal. 22, 2 - 4. 7 Matth. 27, 34 - 10. 14 Joh. 19, 29 - 15 Vgl. Matth. 27, 34 - 17 Vgl. Matth. 27, 48 (Joh. 19, 29) - 18 Vgl. Psal. 103, 15 - 20 Joh. 15, 1 - 21 Matth. 25, 35 - 22 H Vgl. Psal. 22, 2 - 23 Vgl. Joh. 10. 11. 14 - 30 Matth. 27, 46 1 noctuo G 5 iesus bibere B 7 bibere] + cum B 9 ea dicenti] tacente B Ι hii B L his G 26 vom Lemma fehlt v. 51a 29 quam y Pasch qua L 31 x> Diehl Kl, vgl. S. 278, 18 Ι sed qma y* < L lucas] lus G alius R)
v.11.p.283
clamavit, cuni eniitteret spiritum, dicens: »in manus tuas commendo spirituni meum«, est intellegere et in isto loco vox illa, quam iterum clamavit emittens sjnritum, fuit ista: in manus tuas commendo spiritum meum«. Π334, 1 (Theophyl. 412C Β [Cramer] I, 440, 24 Β [Matthaei] II, 108, 22) An.: ἡ δὲ φωνή ἐστιν αὕτη· »πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρα- τίθημι τὸ πνεῦμά μου. si ergo emittere spiritum aut (sicut lohannes scribit) tradere »spiritum« idipsum erat quod est mori, simpliciter erat intellegendum, quod dicitur in hoc loco emisit sjriritum. nunc autem, cum mortem nihil aliud esse definiant sapientes nisi separationem animae a corpore, videamus ne forte aliud est simpliciter mori, aliud autem magna voce clamare et emittere spiritum (sicut praesens exponit Matthaeus) aut »in manustt dei commendare »spiritum« et dimittere »spiritum« (secundum quod dicit Lucas) aut inclinare »caput« et tradere »spiritum« (sicut lohannes exponit). et mori quidem omnium hominum est, etiam malorum. quoniam omnium hominum animae separantur a cor- pore, etiam iniquorum, qui dicere ista non possunt quae dixit Christus exiens de corpore suo. magnam autem vocem clamare et sic emittere »spiritum«, quod est »in manus« dei commendare »spiritum« dimittere »spiritum«, aut inclinare »caput« et tradere »spiritum non est nisi tantum sanctorum, qui bonis operibus deum sibi praeparave- runt sicut et Christus. ut possint exeuntes de mundo fiducialiter in manus dei commendare vel tradere spiritum suum.
Si ergo intelleximus quid est magnam vocem clamare et sic emittere spiritum, id est »in manus « commendare (sic enim ex- posuimus supra proferentes expositionem evangelistae Lucae), si in- telleximus quid est inclinare »caput« et tradere »spiritum«, festinemus vitam nostram servare, ut in exitu nostro possimus et nos magnani [*](1. 6 Luc. 23, 46 — 8ff Vgl. ’ Nr. 324 Or.: »παρέδωκε τὸ πνεῦμα«, καθὼς ἔφη· »τίθημι τὴν ψυχήν μου ὑπὲρ τῶν« παραδοθέντων καὶ καὶ ἀφεθέντων — 8. 15. 21 Vgl. Joh. 19, 30 — 10f Vgl. Orig. de princ. I, 4 (V, 31, 11): non enini aliud est mors quam a vita discedere — 14. 20 Vgl. Luc. 23, 46 — 19ff Vgl. Hieron. in Matth. 236 D : divinae potestatis indicium est emittere spiritum etc. — Vgl. ep. 120, 8 ad Hedybiam - 23. 27 Vgl. Luc. 23, 46 - 24. 28 Vgl. Joh. 19, 30 4 quoniam x* quia Pasch 9 erat2] erit B 16 exprimit L 17 hominum R L < y Pasch 18 non ista L non μ 20 dei] domini L < B 24 manibus GL(Pasch))
v.11.p.284
vocem clamare et sic emittere spiritum aut inclinare »caput« et tradere »spiritum«, sicut lesus qui »inclinavit caput« et quasi supra gremium illud repausans exiit, qui poterat illudin sinu suo fovere et confortare. quodsi vis audiie, quid profuit Christo magnam vocem clamasse et sic emisisse spiritum, id est »in manus« domini »spiritum« et sic emisisse aut inclinasse »caput« super gremium patris et tradidisse »σπιριτθμ«, audi quod dicit propheta : wpropter »propter hoc« enim »non dereliquit animam eius in inferno, nec dedit« eum «. si ergo et nos ita nos gesserimus, ut possimus commendare spiritus nostros in manus dei aut inclinare caput super gre- mium dei et sic tradere spiritum, sine dubio neque nostras animas derelinquet in inferno nec dabit nos in corruptione in perpetuum remanere. sed qui iUum post diemtertium revocavit ab inferis, et nos revocabit in tempore opportuno, et qui illi donavit ut non videat caro eius »corruptionem«, nobis donabit, non quidem ut non videat caro nostra »corruptionem«, sed ut liberetur a corruptione tempore opportuno — quoniam ille quidem »peccatum non fecit, neque dolus inventus est in ore eius« nos autem iusti erimus si vel aliquando peccatis recesserimus.
Deinde autem quoniam iterum voce magna clamans et dicens: »pater, in manus tuas commendo spiritum meun« emisit ideo eo spiritum emittente signa facta sunt super eum et prodigia testificantia dignitatem eius hoc modo: et ecce velum templi scissum est in duas partes a summo usque deorsum. quamdiu quidem lesus non sus- ceperat pro hominibus mor- tem, »ipse expectatio « constitutus, velum templi interiora templi velabat; Π 335, 8 An. : ἀλλ' ἔως μὲν οὔπω τῆς ἡμετέρας ὑπεραθλήσας ζωῆς τὸν τῆς σαρκὸς θάνατον ὑπέμεινεν ὁ Χριστός, ἥπλωτό πως ἔτι τὸ καταπέτασμα. oportebat enim ea velari, donec ille qui solus ea poterat revelare manifesta faceret ea videre volentibus, ut per mortem lesu Christi [*](7ff Psal. 15,(9)10 - lOVgl. Joh. 19, 30; 1, 18 ? – llff Vgl. Psal. 15, 10- 17 I. Petr. 2, 22 - 21 Luc. 23, 46 - 25 ff Vgl. Hieron. in Matth. 236 E: velum templi scissum est et omnia legis sacramenta, quae ’mius tegebantur, prodita sunt atque ad gentiliuni populum transierunt — 27 Gen. 49, 10 1 spiritum emittere L Pasch 5 domini] dei B 8 derehquit x* (reliquit B) derehnquit ρ 10 manus μ manibus x Pasch 12 neque L Ι corruptionem G L 31 christi iesu L)
v.11.p.285
destruentis credentium mortem, qui liberati fuerint a niorte possint aspicere quae sunt intra velum. quae auteni fuerint iila, non est temporis huius exponere, quoniam multam et difficiiem interpreta- tionem simt habentia. opportunius autem convenit ea exponere in tertio libro Regnorum et in secundo Paralipomenon, in quibus scrip- tum est de templo et de his quae posita sunt intra velum. hic autem hoc tantum scriptum est, quia velum templi conscisaum est in duas partes, a siirsum usque deorsum.
Quaeret autem aliquis, qui non neglegenter intellegit scripturas, et x>t duo esse vela, unum quidem interius quod velat Ι sancta sanctorum, alterum autem exterius sive tabernaculi sive templi. quae figurae erant tabernaculi sancti, quod praeparavit ab initio pater. quo- nim velorum templi unum scissum est in duas partes a sursum usque de- orsum, quando ’Voce magna clamans lesus emisit spiritumc. hoc ostendens (sicutputo) mysterium, quoniam in passione domini salvatoris ve- lum, quod erat a foris, conscissum est a sursumusque deorsum, ut (asur- sum x> ab initio mundi) usque ad deorsum (id est usque ad finem eius) conscisso velamine mysteria publicentur, quae usque ad Christi adventum rationabiliter fuerant occulta. et nisi »ex parte« sed iam nunc nianifestarentur omnia adhuc in corpore constitutis dilectis Christi discipulis, utrumque velum fuerat conscin- dendum, id est quod a foris est et interius. nunc autem quoniam ad scientiam rerum novarum producimur, ideo quod a foris quidem fuerat velum, interim conscinditur asursum usque deorsum, ut »quando venerit quod perfectum esta et revelata fuerint cetera quae restabant, tunc auferatur etiam secundum velum, ut videamus etiam quae intra [*](5 Vgl. III. Regn. 6, 2ff ; II. Paral. 3, û14 – 9ff Vgl. Hieron. ep. ad Hedybiam 120, 8 (490, 21ff Hi): et quaerenduni, quod velum templi scissum sit, exterius an interius ete. — 16 ff 1. c. 490, 19: ab initio mundi . . . usque ad consumynationem mundi etc. — 19 ff 1. c. 490, 23: illud velum est coyiscissum, quod . . . foris positum fuit et appellabatur exterius, quia munc ex parte videmus etc. . . . . tunc etiam velum interius diarumpendum etc. — 19 I. Cor. 13, 9 — 20ff Vgl. Harnack SBA 1928 S. 329 A. 1 - 24 I. Cor. 13, 10 – 26ff Vgl. Hieron. 1. c. 491, 2: tunc etiam velum interius disrumpendum, ut omnia, quae nunc nobis abscondita sunt, domus dei aacramenta videamus : quid significent duo cherubin, quid oraculum, quid vas aureum, in quo manna reconditum fuit 4 habentia, opportiiniiis autem convenit y* oportunius habentia, convenit autem L 5 secimdo x* + libro μ 10 aspici ’t Kl 13. 16 sursum] summo L 16 ut < L 16 f <a — x> Kl 20 nunc x tuuc R)
v.11.p.286
secundum velum sunt occultata. veram arcam testamenti et. sicut ipsa se habet natura, videamus cherubin et propitiatorium verum et repositionem mannae in aureo vaso, et omnia manifesta atque maiora ilhs, quae per legem Moysi fuerant demonstrata, in quibus dixit deus ad eum : »facies omnia secundum formam eorum, quae tibi ostensa sunt in monte«.
Nihil ergo est mirum, quod velum templi conscissum est quod interiora velabat mysteria, ut videant discipuli Christi (accipientes oculos spiritales) ea, quae nulli ante lesum fuerant demonstrata. nemo enim nisi solus princeps sacerdotum, quae fuerant intra velum secundum, videt. sed et Aaron quidem et qui ex eo erant neque virtutem neque dignitatem habebant revelare, quae ipsi videbant, alicui alteri; solus autem qui »cum iureiurando« factus est sacerdotum »in aeternum secundum ordinem «, potuit per dispensationem mortis suae conscindere velum temjyli in duas partes a sursum usque deorsum, ut videantur quae fuerant intus oculis, qui talia possunt videre.
Et terra mota est et petrae scissae sunt et monumenta aperta sunt et multa corpora sanctoriim dormientium resurrexerunt; et exeuntes de monumentis post resurrectionem ipsius introierunt in sanctam civi- tatem et apparuerunt multis (27, 51b — 53).
Et terra mota est, id est omnis caro novo verbo et novis rebus secundum novum testamentum et novo cantico et novis omnibus atque caelestibus venientibus super eam. sicut et propheta de hoc ipso in ahquo dicit loco : »conturbati sunt onmes, qui videbant eos«, id discipulos Christi, wet timuit omnis homo«. item per alterum dominus dicit : »adhuc semel ego movebo caelum et terram et mare et «. dicentes autem parva de motu terrae, non inutihter iterum dicamus et de petris fissis in passione domini salvatoris, quae myste- [*](1ff Vgl. Hebr. 9, 4f – 5 Ex. 25, 40 – 13ff Vgl. Hebr. 7, 21. 17 - 25 Psal. 63, 9f — 26 ff Vgl. Hieron. 1. c. 491, 9: igitur in passione doniini terra comniota est iuxta illud quod scriptum est in Aggaeo: »adhuc ego semel movebo etc. — 27 Hagg. 2, 6 3 vase B L Ι manifestata L 5 facias G L Pasch | tibi < G 7 scissum B 10 intra x* ante ρ 11 et1 R < x 24 eam] terram μ 26 iterum B | alterum prophetam x alteram prophetiam R 27 ego] et ego B L Ι et mare 003C; B 28 parva] pauca B 29 fissis] scissis L)
v.11.p.287
rium fuerunt (sicut arbitror) prophetarum, manifestatae sunt enim m Christi adventu lex et prophetae; propter quod »ad dominum« »cum legitur Moyses, velamen quod positum fuerat super cor eorum, tollitur«, et quod »in lectione veteris testamenti erat velamen, in Christo aboletur«. apertae sunt ergo nunc petrae fissae sunt, ut in profundis eorum posita spiritalia mysteria videamus. probamus autem fissas tunc petras esse prophetas, primum quidem ex eo, quod »Christus« dicitur »petra« spiritalis, et rationis est omnes imitatoresChristi dici simi- liter petras, Π 336, 12 An.: ἐπεὶ δὲ καὶ »πέτρα ὁ Χριστός«, καὶ οἱ μιμηταὶ αὐτοῦ ἀπό- στολοι καὶ προφῆται (vgl. Ζ. 17f) πέτροι ὀνομάζονται . . . sicut et »luc mundi« dicuntur ex eo, quod ipse dominus eorum est »mundi«, deinde ex eo, quod etiam Petrus ab ipso doraino petra est appellatus, cum dicitur ei : »tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt ei«. autem hoc demonstratur ex eo, quod omnes quibus non praevalent »portae inferorum«, qui opus nominis petrae habent in se (id est et prophetae) petrae sunt et ipsi, et sunt fundamenta eorum, qui super eis aedificantur, secundum quod ait apostolus: »superaedificati super fundamen- »ἐποικοδομηθέντες ἐπὶ τῷ θεμελίῳ tum apostolorum et prophetarum, τῶν ἀποστόλων καὶ προφητῶν, ὄντος ipso summo angulari lapide lesu ἀκρογωνιαίου Ἰησοῦ Χριστοῦ((. Christo domino «. Buperaedificantur autem apostolis et prophetis maxime, qui sunt de ecclesia immaculata et apostolos Christi mirantur et prophetas non spernunt, sed scrutantur etiam eorum scripturas. Nunc et de monumentis apertis dicamus. »venit« autem »hora«, secundum quod promiserat Christus, »ut qui in monumentis sunt, audiant vocem filii dei, et vivant«. propterea audientibus eis filii dei« monumenta sunt aperta, quae clusa quidem fuerant
[*](2ff Vgl. II. Cor. 3, 16. 15. –8 Vgl. I. Cor. 10, –12 Matth. 5, 14 - 12 f Joh. 8, 12; 9, 5 - 14 Matth. 16, 18 - 20 Eph. 2, 20 - 25 Vgl. Eph. 5, 27 - 27 ff Joh. 5, 25 (28) 1 arbitror y + misterium L Ι manifestae B (L) 3 fuerat x* erat ρ 4 tolletur G tolleretur L 6. 7 fissae usw.] scisse usw. L 6 profundis y* profimdo L 11 petras y* + esse L 14 ei < B 18 sunt1 μ sint X* Ι et2 X* < ρ 19 eis x eos R 22/23 christo iesu B L 25 mi- rantur x* imitantur μ 29 dei x* < ρ 30 fuerant (vgl. S. 288, 9)] fuerunt G L) v.11.p.288
mortui erant in eis, aperta sunt autem, ut qui resurrexerant egrediantxir ex monumentis , non ante resurrectionem primogeniti »ex mortuis«, sed post resurrectionem ipsius, et resurgentes derelinquant quidem monumenta, ingrediantur autem in civitatem sanctam, et appareant et manifestentur multis volentibus et potentibus sanctam civitatem dei videre et quae in ea resuscitata sunt corjjora sanctarum. monumenta enim dicuntur corpora peccatricium animarum, id est mortuarum deo. cum autem per gratiam dei animae huiusmodi fuerint suscitatae ad fidem, corpora earum quae fuerant prius monumenta mortuarum animarum, efficiuntur corpora sanctarum et videntur a seipsis exire, cum desierint esse monumenta mortuarum animarum et coeperint corpora esse sanctarum. magna ergo sunt facta ex eo, quod wmagna voce clamavit lesus et emisit spiritum«, et semper haec eadem cottidie fiunt. « enim »templi« ad revelanda quae intus habentur, quando non scinditur sanctis »a sursum usque deorsum« et a usque ad finem ? quando et terra eis, qui salute sunt digni, non movetur et tremit quae ante Christi mortem inmobiUs erat ? quando et petrae secundum quod tradidimus non finduntur ? sic semper et monumenta aperiuntur et multa corpora (sanctorum quidem dormientium autem) surgunt et egrediuntur de monumentis (post resurrectionem tamen eius in eis, »qui mortuus est pro «) et sequuntur eum qui resurrexit et »in novitate vitae« ambulant cum eo. sic et qui digni sunt conversationem in caelis, dicentes : »nostra autem eonversatio in caelis est«, ingrediuntur in sanctam civitatem per singula tempora, et eorum lucet hominibus«, et multis apparent videntibus intellegentibus »οera bona« ipsorum, et propterea »patrem eorum qui est in caelis«.
[*](2 Ygl. Col. 1, 18 — 2ff Vgl. Hieron. in Matth. 237 C: et tamen . . . non ante resurrexerunt, quam dominus resurgeret, ut esset primogenitus resurrectionis ex mortuis — 12 Matth. 27, 50 — 14 f Vgl. Matth. 27, 51a — 18ff Vgl. Hieron. ep. ad Hedybiam 120, 8 (491, 20ff Hi): ideo stmt aperta, ut egrederentur de his, qui prius in fidelitate mortui erant, et cum resurgente Christo atque vivente viverent et ingrederentur caelestem Hierusalem et haberent municipatum nequaquam in terra sed in caelo — 21 Vgl. II. Cor. | 10 — 22 Vgl. Rom. 6, 4 - 2.3 Phil. 3, 20 – 24ff Vgl. Matth. 5, 1416 7 mortuorum y 8 huiusmodi anime L 12/13 voce magna B 17 tremet G Ι et2 < y 19 autem x < Bc 21 in eis < B Ι resurrexit y* resurrexerunt L 23/24 in caelis est y* est in caelis L)v.11.p.289
Sed et dicere debemus de istis et sapere, quoniam omnis quidem littera evangelii quasi littera vivificat evangelicos (ut ita eos appellem) scribas; spiritus autem, qui supergreditur litterarum naturam, divini- oribus motibus magis eos inluminatquibus evangelium non est velatum; onmia enim agunt ut videant quae in anima sua per resurrectionem Christi fiunt mysteria. prodificatur enim quadam prodificatione et qui credit scripturis, maiori autem repletur scientia qui videt, quod conscinditur velum scripturae a sursum usque deorsum, et videt quae sunt intra eum. beatus est autem et cui terra et omnia terrena moventur (propterea enim et a Christo sunt mota) : non movebuntur pedes eius, nec dicet: miei autem paene moti sunt pedes« quantum autem est qui videt oculis animae fissas petras, quam illi qui tunc corporaliter fieri ista viderunt ! si autem quis videns et monumenta aperta et corpora multa dormientium sanctorum surgentia et de monumentis egredientia post resurrectionem corporis Christi oninino alienus efficitur a monumentis et domesticus efficitur civitati dei ingressus in eam, quanto magis prodificabitur ampHus eis qui corporaliter pro- digia ista viderunt ? satis autem puto distare hunc, qui ingreditur in civitatem sanctamet apparet multis quia est in ea, ab illo, qui secundum historiam credit et non ascendit a fide simplici ad altiora mysteria.
Centurio autem, et qui cum eo erant custodientes lesum, viso terrae motu et his quae fiebant timuerunt valde, dicentes : vere filius dei erat iste (27, 54).
Marcus autem sicscribit : »videns centurioqui adstabatibi, quoniam clamans expiravit, dixit : vere hic homo filius erat dei«; Lucas [*](4 Vgl. II. Cor. 4, 3 - 11 Psal. 72, 2 – 15f Vgl. Eph. 2, 19 – 24ff Vgl. Β (Cramer) I, 440, 32 = Β (Matthaei) II, 110, 1 Aii. : ὁ μὲν οὖν κατὰ Ματθαῖον κεντυρίων κοὶ οἱ στρατιῶται ὡς ἂν ἰδόντες τὸν σεισμὸν καὶ τὰ γεγονότα οἶον τὸ καταπέτασμα καὶ τὰς πέτρος σχισθέντα) ἐφοβήθησαν σφόδρα λέγοντες λέγοντες θεοῦ υἱὸς ἦν οὖτος«. οὗτοι δὲ κοὶ ὁ κατὰ τὸν Λουκᾶν κεντυρίων ἄνθρωπον λέγουσι τὸν Ἰησοῦν υἱὸν θεοῦ δίκαιον, ἴσως μὲν ἐκεῖνο οὐκ εἰδότες, μόνον δὲ ἀκούσοντες αὐτοῦ τὴν μεγάλην φωνὴν κοὶ ἐπὶ ταχέως ἀποπνεύσαντα ἰδόντες οὐδ' ὑποτμηθεισῶν αὐτοῦ τῶν ἀγκαλῶν κατὰ τὸ ἔθος — 24 Marc. 15, 39 — 25 Luc. 23, 47 2 vivificat evangelicos y* vivificante angelicos L vivificans angelicos μ 6 prodificatur x* prodificant μ Ι et x* eum μ 7 scriptm-as L 9 eum] ipsimi μ Ι et1 B 11 quanto μ | autem < B 12 scissas L 13 ista fieri L 16 civitatis B L 22 moto G Origenes XI 19)
v.11.p.290
widens centurio uae facta sunt, glorificavit deum dicens: vere hic iiomo iustus erat« secundum Marcum quidem centurio, non »velum templi fuerat scissum a sursum usque deorsum« nec quia facta sunt signa secundum quod refert Matthaeus (id est quia »mota est «, quia »petrae sunt fissae«, aut »aperta sunt monumenta«) admiratus. dignum est ergo videre, quid postea factum est super illud quod scriptum est apud Marcum, ut miraretur centurio dicens : »vere hic homo fihus erat dei«, et vide, si dicere possumus secundum quidem modum, quia miratus est in his, quae dicta fuerant ab eo ad deum cum clamore et magnitudine sensuum, secundum quod capiebat intellegere, *** suspicans admiratus est et dixit: »vere hic homo filius erat dei«; secundum alterum autem modum, quoniam forte volens Pilatus populo universo qui dixerat : »crucifige, crucifige eum«, et timens populi totius tumultum, non iussit, secundum consuetudinem Romanorum de his qui crucifiguntur, percuti sub alas corporis lesu — quod faciunt aliquando qui condemnant eos qui in maioribus sceleribus sunt inventi (quoniam ergo maiorem sustinent cruciatum qui non percutiuntur post fixionem, sed vivunt cum plurimo cruciatu, ahquando autem et tota nocte et adhuc post eam tota die). lesus ergo cum non fuisset percussus et speraretur diu pendens in cruce maiora pati tormenta, oravit patrem et exauditus est et statim, ut clamavit ad patrem, receptus est ; aut sicut qui »potestatem« habebat »ponendi animam« suam, posuit eam quando voluit ipse, quod stupuit centurio factum et dixit : »vere hic homo filius erat dei«. miraculum enim erat quoniam post tres horas receptus est, qui forte biduum victurus erat in cruce secundum consuetudinem eorum, qui suspenduntur quidem non autem percutiuntur, ut videretur beneficium dei fuisse quod expiravit, et meritum orationis eius magis quam
[*](3ff Vgl. Matth. 27, 51 f - 7. 11. 24 Marc. 15, 39 - 12 f Vgl. Marc. 15, 15 - 13 Luc. 23, 21 — 14f Vgl. Harnack TU. 42, 4, 107 – 20ff Vgl. Hieron. in Matth. 238 A: in alio evangelio post terraemotum manifestior causa miraculi centurionis exponitur: quod cum vidisset eum spiritum dimisisse, dixerit: were dei filius erat iste«. nullus autem habet potestatem spiritum, nisi ille qui animarum conditor est — 21f Vgl. Psal. 117, 5? — 22 Vgl. Joh. 10, 18 1 sunt] fuerant B 5 est1 < B + et L | terra + est B + et μ Ι sunt fissae G sunt scisse B scisse sunt L 6 ergo < B 8 homo X* < ρ quia] quoniam L Ι est] str. ? Kl Benz 11 Liicke Koe 16 1. lesum ? Diehl 18 fixitionem G 28 expiravit + tam cito Pasch) v.11.p.291
violentia crucis. illud etiam quod in sequentibus Marcus exponit, cum »Ioseph« intrasset »apud Pilatum« et petisset »corpus Iesu«, hoc ipsum significat. sic enim dicit, quoniam »Pilatus miratus est si iam mortuus esset, et vocans centurionem interrogavit eum si iam mortuus esset; et cum audisset a centurione, donavit corpus eius Ioseph«. si enim consuetudo, quae apud Romanos fuerat de crucifixis atque percussis, in Christo servata fuisset, quomodo miratus fuisset Pilatus si iam mortuus est ? vide ergo nisi novum demonstret miraculum, quod iam mortuus erat et quod »vocavit centurionem Pilatus et interrogavit si iam mortuus est«. vide autem nisi huiusmodi cruciatum fuisse Christi etiam Matthaeus ostendit, dicens: centurio et qui cum eo erant, servantes lesum. quare autem eum servabant nisi ut diutius pendens in cruce amplius cruciaretur, neque interfectus neque depositus ? tamen centurio secundum Matthaeum non tantum dixit de Iesu: vere dei filius erat iste, sed et timuit eum, terrae motu euni in timorem mittente. forsitan autem et experimento sciebat super terrae motus, qui in gentibus fiunt, eum terrae motum fuisse, et in hoc stupuit videns.
Et observa quoniam apud Marcum, ubi centurio nullum miraculum vidisse refertur, hominem dicit Iesum filium dei; qui autem a conscissione veli vel a terrae motu stupuit, hominem illum fuisse non dicit sedfilium dei. consentit autem nobis ad tractatum quem fecimus de scriptura Marci etiam sermo conscriptionis Lucae, quoniam et ipse sic scribit: »vere hic homo iustus erat«. apud quem nihil aliud dicitur nisi de velo: »videns«, inquit, »centurio quae facta sunt, glorificavit deum dicens: vere iustus erat hic homo«. quoniam autem tale aliquid factum est in tempore condemnationis Christi, et non iussit Pilatus consuetudinem servare ut percutiatur corpus Christi, manifestat etiam Iohannes hoc modo scribens, quoniam »rogaverunt Pilatum. ut frangerentur crura eorum et tollerentur«. quid autem necessarium [*](2f (vgl. 7f) Vgl. Marc. 15, 42ff — 9 Marc. 15, 44 — 18 Vgl. Marc. 15, 39 — 21 ff Vgl. Redepenning, Origenes 2, 73 A. 3 — 23ff Luc. 23, 47 — 28 Joh. 19, 31 1 exponit marcus L 4 et] < G (B vac.) 4f esset et] esset G 7 fuisset2] est B 8 demonstrat ρ 10 esset B (L vac.) 12 servantes x* servabant μ | autem] 1. enim ? Kl 14 tantum] tamen B | de iesu μ ihm G < B L 15 filius dei B L | timorem] terrore L 17 et < L | videns x* dicens ρ 19 dicit y* dixit L 22 de] sed G 24 quae facta sunt centurio y 19*)
v.11.p.292
fuerat rogare et preces offerre de hoc, si secundum consuetudinem factum fuisset ? miserti sunt ergo Iudaei post crudelem condemnationem eorum, qui quantum ad aestimationem eorum vivebant in cruciatu terribili, »et prioris quidem crura fregerunt«, similiter et secundi; Ιesus autem non opus habuit intercessionibus eorum aut precibus quas obtulerunt Pilato, propter quod »venientes ad Ιesum, quoniam iam mortuus erat, crura eius non fregerunt«. aut forte non propter misericordiam hoc fecerunt Iudaei, sed principaliter propter sabbatum, »ut non maneant corpora super cruce in sabbato. erat enim magnus dies illius sabbati«. haec tractavimus propter quod scriptum est, quia centurio, et qui cum eo servabant Iesum, videntes terrae motum, et quaecumque fiebant timuerunt et cetera. verisimile est enim quoniam viderunt quomodo velum templi erat »conscissum usque deorsum«, et cetera mysterium ostendentia eorum, quae supra tradidimus, et timuerunt valde, hoc enim significat quod dicitur valde.
Vide autem ne forte et moralem expositionem suscipit sermo hoc modo: quoniam sunt quidam, qui suscipiunt Christum et servant; qui si quando viderint secundum quod tradidimus velum scindi et petras sicut exposuimus findi et monumenta secundum quod exposuimus aperiri et corpora »mortuorum sanctorum« exeuntia »de monumentis« et introeuntia »in civitatem sanctam« (id est ecclesiam), adducuntur in timorem dei et testimonium perhibent ei, quoniam filius dei est qui talia passus est. et non erit mirum, si confessus fuerit aliquis filium dei verbum et sapientiam et veritatem et omnia quaecumque dicitur filius dei. et laudabilis est, qui non conturbatur in his quae videntur contigisse ei more humano, et confitetur quia filius erat dei.