Homiliae In Lucam

Videamus, quae in Christi praedicentur adventu, inter quae primum de Joanne scribitur : > Vox clamantis in deserto : parate viam Domini, rectas facite semitas ejus <. Et quod sequitur, proprie de Domino Salvatore est. Neque enim a Joanne > omnis vallis impleta < est, sed a Domino Salvatore. Se ipsum unusquisque consideret, quis erat, antequam crederet, et tunc animadvertet vallem humilem, vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. Quando vero venit Dominus Jesus et misit Spiritum sanctum | ἐστὶν καὶ κοιλὴ vicarium suum, x >vallis omnis ex- πᾶς ἄπιστος, ὃς πιστεύσας εἰς Χρι-

[*](6 vgl. 1 Kor. 1. 24 12 –14 Luk. 3, 5– 8 16 f. Lvik. 3, 4)[*](1 quaBC memoria picturaeBmn (memoriae pictmae E) 1/2 ae descript. > C 2 retinemur E navigamus B 2/3 complectimur C 3 BE 4 est > C 5 in1 > D Domino A 6 atque] 7 operibiis (marg. corr. aus omnibus) B, moribus C tere] tene Dce ut > 8 off ensione BC vdla] aliqua C ambulat BC deambulet + et E Verbum] sermo C 9 suorum] Dei C Explicit omelia XXI. AC 11 Incipit XXII. de . . . AC 14 Abraham (immer) ABCE] Abrahae Dr 15 praedicvmtur n 15/16 primo C 16 Johannis + adventu C 17 Domino A 18 est > B 20 et > De avertet C 21 se > ABE dimersam B, depressam A 22 vero > dominus + meus A 24 ~ suum vicar. C)[*](142, 23– 144, 1 ἀγαθ. d 142, 23– 143, 5 λαός S 142, 23– 143 12 + 144 7– 145, 4 κηρυσσ. + 143, 18– 144, 1 ἀγαθ. C 142, 23– 143 12 + 144, 24– 145 1 143, 18— 144, Ι ἀγαθ. W 23 φάραυξ + δὲ S ~ κοιλὴ καὶ βαθεῖα W ~ βαθ. κ. κοιλή ἐστιν S 24 ἄπιστος + κοὶ ἐθνικός W ὃς] ὡς W)

pleta <est. est. >Expleta < est autem operibus bonis et fructibus Spiritus sancti. Caritas non sinit permanere in te vallem, quod, si pacem habueris et patientiam et bonitatem, non solum > vallis < esse desistes, sed etiam > mons < esse incipies Dei. Tara de gentibus cotidie fieri videmus atque compleri: > omnis vallis implebitur <, quam de populo Israhel, qui de excelso depositus est: > omnis mons et colhs humiliabitur <. > Mons < erat quondam ille populus et > collis <, qui depositus est atque destructus. > Illorum delicto salus gentibus data est, ad aemulandum eos <. . Quod si et contrarias fortitudines, quae adversus mortales erigebantur, dixeris montes et colles esse depositos, non peccabis. Ut enim impleantur hujus-

στὸν πληροῦται τῶν τοῦ πνεύματος καρπων, τουτ εστι των αρετων· ὄρος( δὲ καὶ βουνὸς( ταπεινωθείς ἐστιν ὁ τῶν Ἰουδαίων ὑψηλόφρων λαός· ταπεινοῦται τῶν Ἰουδαίων τὸ ὕφος διὰ τὴν ἄγνοιαν τὴν περὶ Χριστόν, ἡ δέ τῶν Μνῶν ταπείνωσις ὐψοῦται διὰ τὴν ἐπίγνωσιν, καὶ x > τὰ σκολιὰ εἰς < γίνεται καὶ > αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας < διὰ τὴν πρότερον ἐν τοῖς ἔθνεσι σκολιότητα καὶ τραχύτητα.||

Ἢ τοίνυν οὕτω νοήσεις, ὅτι > ὄρη <μὲν καὶ >βουνοὶ < > αἱ αἴ διὰ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας ἐταπεινώθησαν, αἱ δὲ > φάραγγες < οἱ ἄνθρωποι, οἳ πεπλήρωνται ἐπ᾿ ἔργοις

[*](16 ff. Rom. 11, 11 18ff. vgl. Phil. 1, 28)[*](1 Expl. — autem > BE 2/3 fructibus. Spir. . . . sancti caritas B 3 E 4 in > CDe 5 patient.] sapientiam De 7 desistesj desines desistis CD 7/8 incipiens r 8 Tam] Quod tamen CDe cotidie -f magis De 12 depos.] positus A onanis + inquit CDe 14 et > Ε 15 qui > C atque] et C destr. + et B 17 data] facta ~ data est gentibus B 18 si] et si De et contr.] contr. ADe, etiam contr. B, econtr. E 19 adversum ABE 22 enim] etiam ABE)[*](143,5 ταπειν. — 12 km (nach Skbgr, Titus 153 als 2. Teil e. Titus-Scholions, denaber e durch anderen Text ersetzt!). 143, 18 — 144, 1 ἀγαθ S 143, 18 —144, 2 V 143, —145, 1 kL)[*](1 τοῦ + ἁγίου S 5 ταπειν. + μὲν γὰρ dC 9 ἀκόλουθον dC τὰ] τοῦ rd dC εὐθείας d γενέσθαι dC 10 τὰς τραχείας dC εἰς x > C λίας C 11 προτέραν οὖσαν dC τοῖς > dC 18 Ἢ — ὅτι > — ὅτι > dCSW 19 μὲν > dCSVW βουνοί + εἰσιν S ai + τε V > kmLV διὰ — ἐπιδημ. > W 21 αἱ δὲ > dCSW] καὶ αἱ V dCSW 22 ἄνθρ. > S οἳ x > kmLSV] αἳ W πεπλ.—144, 1 ἀγαθ.] ἔργων ἀγαθῶν πιστοὶ S ἐπληρώθησαν W ἐπ’ dCV] ἐπ᾿ > dCV] ἐν W)

cemodi valles, contrariae fortitudines, montes et colles, humiliandae sunt, Sed et hoc, quod in adventu Christi prophetatum est, utrum expletum sit, contemplemur. Sequitur enim: > et omnia prava erunt in directa <. Unusquisque nostrum pravus erat, si tamen erat et non usque hodie perseverat, et per adventum Christi, qui factus est ad animam nostram, > prava < quaeque > sunt. Quid enim tibi prodest, si Christus quondam venit in carne, nisi ad tuam quoque animam venerit ? Oremus, ut iUius cotidie nobis adventus fiat et possimus dicere: > Vivo autem, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Si enim Christus vivit in Paulo et non vivit in me, quid mihi proderit? Cum autem et ad me venerit et fruitus illo fuero, sicut fruitus est Pauhis, tunc et ego Paulo simiHter loquar: > Vivo, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Consideremus ergo et cetera, quae in Christi praedicentur adventu. Nihil te asperius erat: vide pristinos motus tuos, vide iram et cetera vitia, si tamen cessaverunt esse, quae fuerant, et intelleges nihil te asperius et, ut significantius loquar, nihil fuisse inaequahus. Conversatio tua inaequalis erat et sermo,

ὰγαθοῖς. Γεγένηται δὲ καὶ> πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν<.

Ἕκαστος γὰρ ἡμῶν σκολὼς ἦν ἐν μὲν τοίνυν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ τῇ γενομένῃ εῖς τὴν φυχὴν γίνεται >τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν>.

Καὶ πάλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ

[*](15, 18f. Gal. 2, 20)[*](1 contrariae — 2 colles > De 1/2 fortitudinisB 2/3 humiliandi 4 proph. est] prophetatur AE, prophetatxmi B, praedicatum C 9 erat x > De ~ non et e (in D corr.) 10 et] sed C > A per adv.] ad adventum inadventuB, adventuE 11 ad] inBE 12 quaeque] quoque Dmn ~ tibi enim E 13 carnem De ~ quoque ad tuam De 14 cotidie + in A adventus in nobis C 15 autem] enim C 15 ~ non jam E vero Christus in me B 16 ~ vivit Christus A et > mr 17 et1 > C + illo C ego + possum ABE loqui ABE Vivo + autem C 19 ~ non jam E autem] vero Ce ergo > A 20 et > De in praedicantur C 21 motus] moves C 22 -- te B quae] quod A intellegis ACDmr)[*](144, 24– 145, 1+4 Καὶ — 9 e ( Ε1*Ε2*) 1 καὶ > dK8 1/2 ~ τὰ σκο λιὰ πάντα 8 ἦν + καὶ ἀνώμαλος C τοίνυν] τοίγε CK2V πιστῶν C 10 τὰ — εὐθεῖαν] εὐθὴς καὶ λίος Καὶ — ἡμῶν] ἦν γὰρ ἡμῶν τῶν ἐθνικῶν καὶ W Καὶ πόλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ esse cessav. C ~ te nihil A esse] in 7 Ἕκαστος — 11 εὐδ. > K2 9 γινομένῃ CV τὴν + τῶν C 24 Κοὶ πόλιν πάλιν > ekC ὁ > Κ3 τραχὺς + γὰρ 25 ~ ὁ λόγος ἀνώμ. k ἀνώμ. — λόγος] ὁ λόγος τραχὺς καὶ ἀνώμαλος W)

et opera inaequalia. Veiiit ergo Dominus meus Jesus et exaequavit asperitates tuas et incomposita quaeque vertit > in vias planas < ut fieret in te iter sine offensione et leve atque purissimum, gradereturque in te Deus Pater, et Christus Dominus mansionem apud te faceret diceretque: > ego et pater meus veniemus et mansionem apud eum faciemus < Sequitur: quitur: >et videbit omnis caro salutare Dei <. Tu quondam > caro < eras, et qui quondam > caro < eras immo, ut mirabilius loquar, cum adhuc in carne sis, vides > salutare Dei <. . Quid sibi autem veht, quod dicitur: > omnis caro < eo quod nulla excipiatur, quae non videat > salutare Dei < relinquo intellegtendum his, qui sciunt scripturarum mysteria venasque rimari. Sed et hoc, quod > populis egredientibus < ad baptismum Joannes loquitur, attendendum. Si quis vult baptizari, egrediatur; manens enim in pristino statu et mores suos et consuetudinem non reUnquens nequaquam rite ad baptismum venit. Ut autem intellegas, quid

κυριος ημων λεια παντα πεποικκεν· τὰ γὰρ ἄνισα ἴσα γέγονεν· ἐπ᾿ ἴδης γὰρ μία Πίστις καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης κηρύσσεται. Καὶ ἐπὶ μὲν τῶν ἐθνῶν ταῦτα γεγένηται, ἐπὶ δὲ τοῦ λαοῦ καθαιρεθέντος τό· πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται < · > ὄρος < γὰρ ἦν ποτε καὶ >βουνός < καθῃρέθησαν δέ καὶ τεταπείνωνται.

Οἵ ποτε > σάρκες < τῷ φρονήματι, νῦν πνεύματι βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <· ἢ ἔτι σαμκοφοροῦντες παραδόξως βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <. Περὶ δέ τοῦ >πᾶσα < καὶ >πᾶν <ζητήσεις, καὶπότε συντελεσθήσεται ταῦτα ἀρξάμενα καὶ καθολικῶς καὶ καθ’ ἕκαστον. Μόνος δέ οὗτος παρὰ τοὺς τρεῖς προσέθηκεν τῇ προφητείᾳ τὰ ἀπὸ τοῦ· > καὶ ἔσται πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν <, τὸ μέν >πάντα < παραλιπών, πληθυντικῶς δὲ >εὐθείας < εἰπών· εἰπών· καὶ ἀνττοῦ· τοῦ· >ἡ τραχεῖα εἰς πεδία < , > ἡ τραὶ χεῖα εἰς ὁδοὺς λείας <· δὲ καὶ τό· > ὀφθήσεται ἡ δόφξα κυρίου < εἶπεν· > καὶ ὅψεται πᾶσα σάρξ <, οἶς χρηστέον πρὸς δεῖξιν τοῦ

[*](9ff. Joh. 14, 23 20 Μόνος — 146, 2 stammt aus d. Joh. Komm. VI,26 (S. 136, 17– 30 Preusehen))[*](1 opera + tua C 3 et > De 6 leve] lene A 7 gradereturque gaudereturque r, et graderetur C, gauderetque A 10 meus > 13 quondam > C 14 eras] fueras BE et — eras > De B (mirabili E) 16 salutare] Salvatorem E 17 ~ autem sibi e (D corr.) 19 excipiantur r 22 vensaque — 23 popvilis] Quaenam De 23 quod + Joharmes > C 30 intell.] scias 145, 13– 146, 2 C 1 ἡμῶν > Origenes IX. λία C 24. 27 παραλειπῶν C 27 λίας C 10)

sit egredi acl baptismiim, accipe testimonium et ausculta verba, quibus Deus loquitur ad Abraham : > egredere de terra tua < et reliqua.

Egredientibus itaque ad lavacrum turbis, non egressis, sed tantum egredi nitentibus Joannes loquitur, quae sequuntur. Si enim jam egressi fuissent, nunquam ad eos diceret: > generatio viperarum <. Quaecunque igitur ad illos loquitur, et ad vos, Ο catechumeni et catechumenae, loquitur, qui disponitis venire ad baptismum. Considerate, ne forsitan et vobis possitdici : > generatop viperarum < si enim et vos habueritis aUquam simihtudinem sensuahum viperarum et invisibihum serpentium, et vobis dicetur: > generation viperarum <. Sed et iUud, quod sequitur, nisi pravitatem venenaque serpentium de corde vestro expuleritis, dicetur ad vos: > quis ostendit vobis fugere ab ira ventura ? < Magna huic saeculo im- pendet ira, omnis iram Dei passurus est mundus. Tantam vastitatem caeh et latitudinem terrae et steUarum choros, splendorem sohs et lunae nocturna solatia Dei > ira < subvertet; haec

ἐπιτέμνεσθαι τὰ προφητικὰ τοὺς εὐαγγελιστάς. ||

|φασὶ δὲ τὴν ἔχιδναν ἐν ω; συλλαμβάνειν ἀναιρεῖν τὸν ἐξ οὗ συλλαμβάνει ἄῤῥενα, οὗ ἡ σπορὰ αὐξάνουσα τὴν συλλαβοῦσαν ἀναιρεῖ, καὶ οὕτως εἰς φῶς ἐξέρχεται, διαῤῥήξασα τῆς μητρὸς τὴν γαστέρα, ποινὴν ὥσπερ τοῦ διαφθαρέντος πατρός· πατρολῶον οὖν καὶ μητρολῶον τῆς ἐχίδνης τὸ γέννημα· τοιοῦτοι καὶ οἱ Ἰουδαῖοι τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν πατέρας καὶ διδασκάλους διαφθείροντες χερσίν.|

[*](4 Gen. 12, 1)[*](1 accipito A 2 absculta (immer) A] audi C 2/3 verba quib.] quid C 3 Abraam C 4 tua + et de cognatione tua C 5/6 lavacrum] baptismum C 6 turbis > ( Lücke) C egressi C + autem C 7 nitentibus] egredientibus De Joannes > ABE 9 fuissent > 11 Quaec. — 16 viperar. > C 12 loqu. + et BD ο catechumini catechuminae n, o cathecum. et cathec. m, catecimiini (d. iibrig. > ) B, cathecumini et cathecuminae ADE 15 ne] num r et > De 16 x > De — ~ possitCe 17– 19 > De > > AC serpentum BE diceretm- E 20 serpentimi BDEe 21 bis > B ~ ventura ira BC 22 ira — Dei] omnis ira Dei AE, ira Dei quam omnis B Passmus A est] et e 23 et2 > B stell. nach 24 limae B 24 nocturnae De ~ ira Dei A subvertit A)[*](146, 4 — 15 k Ὠριγ. καὶ Γρηγ. θεολόγ.) ε 9 ποίνην am Rande (v. Matthaei ?) corr. in τοίνυν Κ3 10 πατρολ. — 12 γέννημα] in ε Lücke 10/11 πατρολῶον . . . μητρολῶον k, vgl. Preisigke, d. griech. Papyrusurkunden 12 οἱ > K3 15 χερσίν + δὲ περὶ τούτων ἐν τῷ Ματθαίῶ πλατύτερον k)

enim omnia propter hominum peccata transibmit. Et olim qui- dem super unam tantum terram venit >ira < Dei, > quia omnis caro reliquerat viam suam super terram <; nunc autem et super caelum et super terram ventura est >ira < Dei: > caeli pertransibunt, tu autem permanebis < ad Deum dicitur, > et omnes sicut vestimentum veterascent <. Videte, qualis et quanta >ira < sit, quae mundum omnem consumptura est et puniet eos, qui poena digni sunt, invenietque materiam, in qua se exerceat. Unusquisque nostrum ex eo, quod gessit, irae materiam praeparavit: > secundum duritiam enim tuam et impaenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei <, dicitur ad Romanos. Deinde sequitur: > Quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite ergo fructus dignos paenitentiae <. Et vobis, qui venitis ad baptismum, dicitur : x >facite fructus dignos paenitentiae <. Vultis scire, qui sint fructus digni paenitentiae ? > Caritas f ructus est spiritus, gaudium fructus est Spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia < et et reUqua hujuscemodi. Si haec omnia habuerimus, feci-

Ὅρα, πηλίκη ἐστὶν ἠ > μέλλουσα ὀργή < ; Καταστρέφει τὸν κόσμον, κολάζει τοὺς δεηθέντας παιδεύσεως· καὶ ὕλην αὐτῇ ἕκαστος ποιεῖ, ἐξ ὧν ἔπραξεν.

> Ποιήσατε οὖν καρπουὺς ἀξίους τῆς μετανοίας <. Τινες δὲ οἱ καρποί; > Εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτια < καὶ τὰ σύμφωνα τούτων, οἵ καὶ > καρποὶ < λέγονται. || Οἱ μέντοι κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ πλήθους καὶ τοῦ μεγέθους τῶν προημαρτημένων ἐρ-

[*](2f.Gen.6,12 27 f. gr. vgl. Gal 1 hominis peecatum ABE 4ff. Ps. 101 (102), 13 ff. Röm. 2,5 21 ff. Gal. 5, 22.23 27 6, 10)[*](1 hominis imam tantum terram ABE] huma- nam tantum terram C, omnia tantum in terra De 5 manebis C 8 ira + Dei BC ~ est ira C 9 ~ omn. mund. AC consummatura C 10 est] sit e 13 gessit] peccavit C praeparabit AE 14 ~ cor impaen. A 16 Dein DEe (de rad. ? E) qviis — ventura > A — 20 paenit. > 21 simt De digni > De 26 huiusmodi n > C — p. 148, 1 paenit. > 147, —24 τούτων V 147, 19– 148, 6 C 147, 25 Οἱ— 148, 6 + 147 21 — 24 τοῦτων k*L 7 Ὅρα Kl.] Ἆρα (?) V 8 κολάζη V 19 Ποιήσ.] πλήν· ποιήσ. C οὖν > C 21 Τίνες — καρποί;] τίνας δέ φησι καρποὺς τῆς μετανοίας; C 21 μακροθυμίαν· χρηστότητα· ἀγαθωσύνην· πίστιν· πραότητα· ἐγκράτειαν C 22 ἀγαθοσύνη Κ3V4 23 πραύτης V 24 τούτοις CV 24 οἳ — 25 λέγονται > 25 μέντοι k] οὖν C 26 κατ᾿ k] xard τὴν C)

mus > fructus dignos paenitentiae <. Rursum dicitur ad eos, qui ad Joaimis baptismum veniebant : > et ne incipiatis dicere intra vos- metipsos: patrem habemus Abra- ham; dico enim vobis, quia pot- est Deus de lapidibus istis suscitare filios AbrahanK. Prophetat Joannes novissimus prophetarum expulsionem prioris populi et vocationem gentium. Illisenim, ’ qui de Abraham gloriabantur, dicit: > et ne incipiatis dicere in vobismetipsis : patrem habemus Abraham < Et de gentibus rur- sum loquitur: x >dico enim rohis, quia potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham < . De quibus lapidibus ? Non utique lapides irrationabiles corporeosque monstrabat, sed homines insensibiles et quondam duros, qui quia lapides aut hgna adorabant. γαζόμενοι τὸ ἀγαθὸν ποιοῦσι > καρ- ποὺς τοῦ πνεύματος ἀξίουσ τῆς μεταμπόας <, δἰ οὓς οἱ πρότερον γε- νόμενοι > γεννήματα ἐχιδνῶν( μεταβα- λόντες γίνονται > υἱοὶ τοῦ ἐν οὐρανοῖς πατρός <. |

Προφητεύει τοίνυν τὴν καθαίρεσιν ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ τὴν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν· ἐκείνοις τὴν αὐχοῦσι τὸν Ἀβραὰμ φησίν· μὴ ἄρξησθε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· πατέρα ἔχομεν Ἀβραάμ <, εἶτα περὶ τῶν ἐθνῶν λέγει· λέγω γὰρ ὑμῖν, ὅτι δύ- ναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ x <. φησὶ γὰρ πρὸς τὸν Ἀβραάμ· > πατέρα πολ- λῶν Μῶν τέθεικά σε(, τῶν διὰ πίστεως δηλονότι τῆς ἐν Χριστῷ. Ποίων λίθων; Οὐ λίθους ἐδείκνυεν ἀψύχους, ἀλλ᾿ ἀνρώπους ἀναισθήτους ὄντας λίθους, ἐπειδήπερ λίθοις καὶ ξύλοις προσεκύνουν, καὶ ἐγένετο [*](4 incip.] ceperitis C 5/6 Habraham A 6/7 potest] potens est C 8 Abrahae AC 10 expulsione B 11 gentiHum BE 12 gloriantur C 14 habemus > E 15 Habraham C 15/16 nirsum] sursum r 17 potest] potens est BC 18 Abrahae r, Habrahae C 19 utique + hos C 20 corporeos C 21 demonstrabat C 22 Qm A 23 ~ ligna et lap. C aut] et CDe 148, 8– 19 dCS 148, 8– 10 ἐθνῶν λ 148, 8– 16 +20 Ποίων— 149, 27 k (zus. m. Greg. Nyss.) L Ὠριγένους καὶ Γρηγορίου Κυπρίου) 148, 10 εκείν. — 20 λίθων > k 148, 20 Ποίων— 23 προσεκύν. Υ 148, 20 Ποίων— 149, 27 λ 1 τὸ ἀγαθὸν k] τὴν δικαιοσύνην C ποιοῦσι — 2 ἀξίους k] ἀξίους δέχονται καρποὺς τοῦ πνεύματος C 3 οἱ k > C 8 — 16 Ἀβραάμ] εἰπόντων τῶν Ἰουδαίων ὅτι πατ. ἔχ. τ. Ἀβρ. S 8 — 10 ἐθνῶν] τῶν μὲν οὖν Ἰουδαίων οὕτω τὴν καθαίρεσιν προφητεύει, ἐισάγει δὲ τῶν τῶν τὴν κλῆσιν, οὗς καὶ λίθοθυς ἀνομάζει Κλ 8 τοίνυν] δὲ V 10 ἐκείν. — 20 λίθων > k (dafür 11 φησι] λέγει V 12 ἐν εαυτοῖς > CV 13 εἶτα — 16 ἐγεῖραι V] τὰ δέ ἔθην δύνασθαι τὸν θεὸν ποιῆσαι dC 13 εἶτα — 16 Ἀβραάμ > S 16 τῷ V] τοῦ φησὶ — 17 Ἀβρ.] κατὰ τό· S 19 πίστεως — Χριστῷ] τῆς ἐν Χριστῷ πίστεως δηλονότι S 20 Ποίων λίθων > λ 20/21 ἀψύχους δεικνὺς 21 > λ 22 ὄντας + ὡς Y ὄντας — p. 19, 1 γεγραμμ.] παρειστήκεισαν k) γὰρ καὶ ἐθνικοὶ τῷ βαπτίσματι, οὗς καὶ λίθους καλεῖ, ἐξομοιῶν αὐτοὺς τοῖς προσκυνουμένοις κατὰ τό· Κλ 23 κοὶ ξύλοις VY > ek λ)

impletum est illud, quod in psalmo de talibus cantabatur: > similes illis fiant, qui faciunt ea, Vere qui faciunt idola et confidunt in eis, similes diis suis sunt: absque sensu, sine ulla ratione in lapides lignaque conversi sunt. Cum enim tantum videant creaturarum, ordinem, decorem, officium, tantam mundi pulchritu- dinem, nolunt de creaturis intellegere creatorem, neque considerant tantae dispensationis aliquam providentiam, aliquem esse rectorem; sed ’ caeci his tantum ocuUs mundum videntes, quibus irrationabilia jumenta et bestiae vident. Non enim animadvertunt in his, quae vident ratione regi, aUquam inesse rationem. Haec propterea, quia Joannes dixerat: > potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham <. Et nos igitur obsecremus Deum, ut etiam, si quando fuimus lapides, vertamur in > filios Abrahae < pro his fiUis, qui ejecti sunt et repromissionem adoptionemque suo vitio perdiderunt. Unum testimonium adhuc de lapidibus ponam, si quidem in cantico Exodi scribitur: > vertantur in lapides, donec pertranseat populus tuus, Domine, donec pertranseat populus tuus iste, quem possedisti <. Rogatur itaqueDeus, ut pauUsper gentes convertantur in lapides — hoc enim graecus

ἐπ᾿ αυτοις τὸ γεγραμμεννον· > ομοιοι αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ αὐτοῖς < et omnes, qui confidimt in eis <

Ἔτι δὲ καὶ περὶ τῶν λίθων γέγραπται ἐν τῇ ᾠδῇ τῇ ἐν τῇ Ἐξόδῳ· < τὰ ἔθνη, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ λαὸς οὗτος, ἃν ἐκτήσω <, ὡς δηλονότι μετὰ τὸ παρελθεῖν τὸν λαὸν μηκέτι ἀπολιθωθείησαν, ἀλλ᾿ ἀπολαβέτωσαν καὶ ψυχὴν λογικὴν ἀνθρωπίνην.

[*](1 ff. Ps. 113 (115), 16 5ff. vgl. Ambros. in Lucam II 75 (S. 81, 22 ff. Schenkl) 21 Exod. 15, 16 2 de talibus > e cantatur A 3 fiunt Dmn ~ illis fiant + omnes BE (in marg. E) 5 et + qui C 6~ sunt diis sviis e ulla >C ratione + et A 12 anima advertimt E 13 videant E regi] regali D 1 4 potest] potens est BE 1 5 susc. — Abrah.] et cetera BE Abrahae CDr Et — 17 Abrah. > A 16 etiam > e 17 Abraham remissionem B 18 vitio] judicio B 20 Si C 21 Exodi > describitur B, discribitur E 23 populus — pertranseat > Ir BDmn 25 Deus + pater A 26 paulipper C gentes > 149, 20–27 e(E1*) ελ 1 αὐτοῖς ΚVλ] αὐτῶν e 3 πάντες > λ 20 κοὶ > kA ΚVλ ἂν > λ] οὗ eV 24 δηλονότι k] δῆλον ὅτι eV 26 — 27 ἀνθρ. > ε καὶ > Κλ λογικὴν > λ 27 ἀνθρωπ. (wahrseh. Gregor Nyss.) k)

sermo significantius sonat > ἀπολιθοόντωσαν <— > donec populusc Judaeorum. Haud dubium, quin postquam illi transierint, gentes lapideae esse cessabunt et pro duro corde recipient humanam in Christo rationabilemque naturam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.