Homiliae In Lucam
Origen
Origenes. Origenes Werke, Vol 9. Rauer, Max, editor. Leipzig: Hinrichs, 1930.
Quando ad Judaeos tantum sermo propheticusmittebatur, Ju- daici reges ponebantur in titulo. Verbi gratia, > vVisio, quam vidit Isaias filius Amos adversus Judaeam et adversus Hierusalem, in regno Oziae et Joatham et Achaz et Ezechiae <; nec ahum quemquam, exceptis Judaeae regibus, Isaiae video tempore designatum. In quibusdam prophetis et Israhel reges legimus, sicut ibi: > et in diebus Hieroboam fihi Joas regis Israhek. Quando vero sacramentum evangelii praedicandum erat et in toto orbe evangehum disseminan-
Ἐπὶ μὲν τῷ παρὰ Ἰουδαίοις μόνοις κηρυσσομένῳ λόγῳ προφητικῷ ἀναγράφεται βασιλεία μόνον Ἰουδαίων. > Ὅρασις < γὰρ φησιν, > ἣν εἶδεν Ἡσαΐας κατὰ τῆς Ἰουδαίας καὶ κατὰ τῆς Ἱερουσαλήμ, ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καὶ Ἰωαθὰμ καὶ Ἀχὰζ καὶ Ἐζεκίου < καὶ οὐδένα αλλον οἶδα βασιλέα ἀναγεγραμμένον ἐν τῷ χρόνῳ τῆς προφητείας, ἢ τὸν τῆς Ἰουδαίας, ἐπί τινων δὲ προφητειῶν καὶ τὸν βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ. Ὅτε δὲ ἤμελλε τό μυστήριον τοῦ εὐαγγελίου ὁ Ἰωάννης κηρύσσειν, ἀναγέγραπται οὐχὶ Ἰουδαίων μόνος βασιλεὺς Ἡρώδης οὐδὲ Ῥωμαίων μόνος Τιβέριος· ἐπειδὴ δὲ μυστήριον
[*](2–4 Luk. 3, 1– 4 8ff. Jes. 1)[*](1 Incipit XXI. de . . . . . AC Ysaias AC 9 adversum BE ABC, Joathan D, Jotliam E Ezechiae + regiun Juda C corr.) D > C] vides 1 17 f. Amos 1, 1 3 eum > r 9 Esayas B, Esaias 10 adversum B > C 11 12 Achat D, Achath A x > C nec] et E 13 Judae BE 14 Ysaye (aus Esaye 15 quibusdam + etiam C 16 et > C C 17 et > A diebus + inquit CDe 17/18 Jeroboam CD, Iheroboam 18 Johas E 19 sacram. + etiam C 136, Ἐζεκ. + 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. λ 136, –21 Τιβ. e*)[*](136, —137, 17 V 136, 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. dCS)[*](5 μὲν + οὖν k τῷ] τὸ Κ3 τῷ + πεντεκαιδεκάτῳ λ παρ᾿ K 5/6 μόνοις > Κ2λ] μόνῳ K 7 ἀναγρ. — Ἰουδ.] βασιλεία μόνον Ἰουδαίων Κλ 9 εἶδεν + ὁ Κ8ε κατὰ— 10 βασιλείᾳ] ἐν ἡμέραις κλ 10 τῆς x > V 11 Ἰωάθαν e, Ἰωνάθαν Κ2ε, Ἰωάθαμ k Ἄχαζ Κ2V 12 κοὶ Ἐζεκ. > 12 Ἐζεχίου λ + Ἀχὰζ k + οἳ ἐβασιλευσαν τῆς Ἰουδαίας κλ) 13 ˜βασιλ. οἶδα V 14 τὸν] τῶν V 16 τὸν E] τῶν Ε1 16 Ὅτε] ὅτι Ε1 18 x >e x >V ἀναγέγραπται] ἀναγράφεταιE, ἀναγράφεσθαιV 19 Ἰουδαίας 1 20 Ἡρώδης — 21 Τιβέριος] οὐδὲ βασιλέως Ἰουδαίων μόνον Ἡρώδης V 21 ἐπειδὴ — p. 137, 6 ἀναγέγρ.] ἐπὶ δὲ τῷ μυστηρίῶ τοῦ εὐγγελίου μέλλοντι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῶ κηρύσσεσθαι ἡγεμονία Τιβερίου Καίσαρος ἀναγράφεται, ὃς ἐδόκει ὅλου τοῦ κόσμον εἶναι βασιλεύς Κλ (ὅλῳ κόσμῳ εΚ8, τοῦ κόσμου ὅλου Κ2) ἐπειδὴ δὲ] ἀλλ᾿ ἐπεὶ ἐπειδὴ καὶ S)dum, cujus princeps Joannes in eremo fuit, et orbem terrarum Tiberii regebat imperium, tunc > in quintodecimo <ejus > ejus > anno verbum Domini ad Joamiem factum < esse describitur. Et si tantum his, qui de nationibus credituri erat, annuntianda salus fuisset et penitus excludendus Israhel, suffecerat dicere : > In quintodecimo anno Tiberii Caesaris, praeside Judaeae Pontio Pilato <. Quia vero et de Judaea et de Galilaea multi credituri erant, idcirco et haec regna ponuntur in titulo diciturque : > tetracha Galilaeae Herode, et PhiUppo fratre ejus tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, et Lysania tetrarcha Abilenae, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini ad Joannem, fihum Zachariae, in deserto <. Olim > verbum Dei fiebat ad Hieremiam, fihum Chelciae, qui erat de saccerdotibus > tempore illius vel
τοῦ εὐαγγελίου ἔδει κηρύσσεσθαι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ καὶ ὅλου τοῦ κόσμου ἐδόκει Τιβέριος εἶναι βασιλεύς, διὰ τοῦτο· > ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτω τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου x < καὶ τὰ ἑξῆς ἀναγέγραπται. Καὶ εἰ μέν οἱ ἀΠὸ τῶν ἐθνῶν μόνοι ἤμελλον σώζεσθαι, πάντῃ δὲ ἀπεκέκελειστο ἡ σωτηρία τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, ἤρκει τό· ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος <. Ἐπειδὴ δὲ ἔδει καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Ἰτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος καὶ Ἀβιληνῆς πιστεύειν, διὰ τοῦτο ἀναγράφονται καὶ αὗται αἱ βασιλεὶαι ἤγουν τετραρχίαι.
[*](21 f. Jerem. 1, 1 2 terrarum] Romaniim BCDe 3 et tunc r 4 quintodec.] duodecimo C ejus > BDe 7 de > E 8 ~ fuiss. salus A 10 dicere] In > A quintodec.] duodecimo C 11 praesidente A 12 Judae 13 de2 > C 16 diciturque + et BE diciturque] et dicitur C tetrarca C (so immer) 17 eJTis] suo B 18 et > Traconit. BCD 19 regionum B tetrarcha > B ~ Abil. tetr. Abilennes E 20 Chaipha C 21 ~ Zachar. fil. B Olim — p. 138, 9 deserto x > C 21/22 Iheremiam (immer) A, Jeremiam D ElchiaeADe 22 qui erat > B qui — sacerdot. > e sacerdot. + in tempore > AE] in diebus)[*](137, 6 Καὶ— 17 dk* Cλ)[*](1 τοῦ εὐαγγ. > 2 καὶ ὅλου] ὅλου δὲ S 3 ~ Καίσαρος] Τιβερίου βασιλείας ill. — 138, 1 ill.] Josiae e ἔδει] ἔμελλε V ἐν — κόσμῳ nur V Τιβέρ. ἐδόκει S εἶναι > S 5 S 6 καὶ — ἑξῆς > V καὶ > 7 μὲν + οὖν S ἔμελλον λ 8 πάντῃ δὲ] καὶ πάντῃ S ἀποκέκλεισται ε, ἀποκέκλειστο D 9 τῶν υἱῶν] τοῦ S ἐν — 12 Καισ.] μνησθῆναι μόνον Τιβερίου Κλ(ggΚ8) 12 Ἐπεὶ λ ἔδει] δεῖ λ καὶ SA 13 τοὺς— 14 Ἀβιλ.] τῶν λοιπῶν χωρῶν S 14/15 καὶ Αβιλ. > k(ggK8) Vγ Ἀβιλινῆς dC 15 διὰ τοῦτο] εἰκότως S 16 καῖ — 17 τετραρχ.] καὶ ἡ ἡγεμονία τοῦ Πιλάτου καὶ αἱ τῶν ἑξῆς S ἤγουν Mr.] εἴτουν λ, ἤτουν 8 ἤτοι ε) 16/17 εἴτουν τετραρχ. > dCV 17 τετραρχίαι] παπαρχίαι)illius regis Judae; nunc > sermo | Dei fit ad Joannem, filium εἰ chariae <,quinunquam factus est ad prophetas > in deserto < ded | θεωρίαν. Ἐπειδὴ δὲ > πολλὰ quia > plures filii < credituri erant > desertae quam ejus, quae habet virum <, idcirco > factum est verbum Dei ad Joannem, fiUum Zachariae, x <. Simulque considera, quod magis rationem habeat, si mystice intellegatur desertum et non secundum simplicem litteram. Quienim x < praedicat, superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nuUus exaudiat. Praecursor ergo Christi et > vox clamantis in deserto < praedicat > in deserto <animae, quae non habet pacem. Non solum autem tunc, sed etiam in praesenti primum > lucerna ardens et lucens
Οὐδέποτε > γέγονε ῥῆμα θεοῦ μὴ νῦν μόνον διά τινα μυστικὴν < ἐπί τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον < εἶναι, τοῦτ’ ἔστι τῆς ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίας, > ἤπερ τῆς ἐχούσης( ὡς > ἄνδρα < τὸν νόμον, τῆς Ἰουδαίων φημὶ συναγωγῆς, διὰ τοῦτο > ἐγένετο ῥῆμα θεοῦ πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ x <.
Εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, ἐκ περισσοῦ ἐποίει κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ <
Ἀλλ᾿ ἦν πρόδρομος Χριστοῦ ἡ φο)νὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < ψυχῇ τῇ μὴ] ἐχούσῃ πόλεμον· καὶ οὐ τότε δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶνῦν πρῶτος >ὁ λύχνος < | ὁ καιόμενος καὶ φαίνων < ἔρχεται κη-
[*](5ff. Gal. 4, 27; Jes. 54, 1 21 Joh. 5, 35 1 Judaeae B 1/2 ~ Dei sermo A 9 Simiilque] simul etiam B 10/11 habet r 15 loqu.] clamantem C 18 praedicat + id estB bat De 20 etiam] et r 6 desertae + magis De 14 facit] videtur B 19 Non >B habe-)[*](138, 1– 14 adkCL γ 138, 1– 10 S, im Auszug Z 138, 4–14 V 138,17–138,5 V 1 Οὐδέποτε + δὲ k Οὐδέποτε] Διὰ τί δὲ a, διὰ τί γὰρ α γέγονε — 2 ἐρήμῳ] ἐγένετο ῥ. θ. πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ ἐρ. β, γέγονε τὸ ῥ. τοῦ θ. πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ ἐρ. α, καὶ ἐν τῇ ἐρήμῳ τὸ ῥ. τοῦ θ. πρὸς Ἰωάννην γέγονεν A 1 — 4 θεωρ.] διὰ τοῦτο δὲ γέγονε τὸ ῥῆμα πρὸς αὐτὸν S 2 εἰ — 3 μόνον x > a 2 εἰ— 4 > dC 4 δὲ > S] S] γὰρ λ ἐπειδὴ — ἔμελλε γὰρ A ἔμελλε λ 5 ~ μᾶλλον τῆς ἐρήμου V τῆς ἐρήμου] τῆς ἐρήμης Κ3, αὐτῆς ἐρημωθείσης β εἶναι > a 6 τοῦτ’ ἔστι — σίας > adCV ἐκκλησ. + ἐρήμης οὔσης θείου λόγου S 7 ἤπερ] ἤ dAS, ἢ περὶ β ὡς k] τὸν adCSV ἄνδρα + τούτου χάριν τοῦτο γέγονε a ( > A) τὸν — 8 συναγ. > dCVJ τοῦτ’ ἔστιν τῆς συναγ. τῶν Ἰουδαίων ἐγκαυχωμένης τῷ νόμῳ S 1 τὸν — 10 > α 8 ~ συναγ. φημι 3 9– 10 x > S (vgl. 1 –4) 9 διὰ τοῦτο] τὸ δὲ εἰπεῖν ὅτι Κ8 9/10 ~ πρὸς Ἰωάννην ἐγέν. ῥ. θ. λ 10 πρὸς Ἰωάννην] ἐπὶ Ἰωάννῃ dV, ἐπὶ Ἰωάννην C Ἰωάννην + τοῦτ’ ἐστιν πρόσταγμα Κ8 τῇ > λ 13 β 14 τῂ >)enit et > praedicat baptisma paenitentiae in remissionem peccatorum catorum <; ; deinde > lux vera < subsequitur, quando > lucerna < ipsa loquitur: > illum oportet crescere, me autem minui <. Fit verbum Dei > in deserto < et > venit ad omnem circaregionem Jordanis <. Quae alia loca debuit circuire Baptista, nisi vicina Jordani, ut quicunque voluisset agere paenitentiam, praesto esset ad lavacrum aquae ? Porro Jordanis > descendebs < interpretatur. > Descendens < autem et largo impetu currens fluvius Dei Salvator noster Dominus est, in quem baptizamur aqua vera, aqua salutari. > In remissionem < quoque > peccatorum < baptisma praedicatur : Venite catechumeni, agite paenitentiam, ut > in remissionem sionem < peccatorum baptisma consequamini. > In remissionem peccatorum < ille accipit baptisma, qui
ρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν <, εἶτα μετὰ ἔρχεται τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν < περὶ οὗ φησιν ὁ λύχνος· ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμέ δέ ἐλαττοῦσθαι <
#x003E; Καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου <. Ποῦ γὰρ ἔδει τὸν βαπτιστὴν περιέρχεσθαι ἢ > εἰς τὴν περίχωρον τοῦ Ἰοράνου < ἵν ἐόν τις βούληται μετανοεῖν, εὐθέως εὐπορήσῃ τοῦ ποταμοῦ; Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰορδάνης >καταβαίων < Καταβαίνων γάρ ἐστιν ἀληθῶς ὁ ποταμὸς τοῦ θεοῦ, τὸ ὕδωρ τὸ ἀληδινόν, τὸ ὕδωρ τὸ σωτήριον.
Καὶ κηρύσσει εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν x <.
[*](3 Joh. 1, 9 5f. Joh. 3, 30 13 zu Ἰορδάνης vgl. Comm. in Joh. VI, 42 (S. 151, 11 Preuschen); Wutz, Onom. sacra 745)[*](1 et > B praedicabat r, praedicans B 2 remissione C 4 Quando 5 illum + autem E 6 Fit] Fuit C Dei > ADe 8 regionem > regionem circa Jordanem A 9 circumire E 10 vicinia e Jordanis CDe 12 essent AD lavacr. aquae] lavandum aqua AB 15 largo] arguto B 16 Domin. > C est et Dominus B noster + et E 17 quem] quo ADE 17/18 aquam veram, aquam salutarem C, quam veram aquam salutarem De, aqua veram aquam salvatorem E vera — salutari > B 18 remissione A 19 peccat. + in De baptisma > 20 praedicat e Venite C cathecumini BA, catecumini CD 21 ut] et E 21/22 u. 23 remissione C 24 accepit B)[*](139, –15kmLλ 139, 6– 140, 15 ἐρήμῳ 139, 7 Ποῦ — 140, 4 SV* > λ Καὶ — 7 Ἰορδ. > k(ggK8)mV 6 τὴν > λ 7 δὲ S 8 περιέρχ.] κηρύσσειν S 9 ἵνα S 10 τις] τι λ βούλοιτο 8 βούλητε S εὐθέως > λ 11 εὐπορήσει C] εὐπορῇ S ποταμοῦ πρὸς τὸ βαπτίζεσθαι S Ἑρμ. — 12 Ἰορδ.] ἄλλως τε Ἰορδ. ἑρμ. S 12 .2 ταβ.2 –13 ἀληθῶς] ἐφ’ ὁ κατέβη S 13 ~ ἀληθῶς ἐστιν CV 14 1 — 15 σωτήρ.] τὸ ἀληθινὸν πόμα, τὸ τῆς ζωῆς ὕδωρ ὁ χριστός S 23 Καὶ — 24 ἁμαρτ.] κηρύσσει δὲ S κηρύσσει + φησὶν λ )peccare desistit. Si quis eiiim peccans ad lavacrum venit, ei non fit remissio peccatorum. Propter- ea obsecro vos, ne absque cau- tela et diligenti circumspectione veniatis ad baptismum, sed ostendatis primum x >fructus dignos paenitentiaec < ! Facite aliquid temporis in conversatione bona, mundos vos a cunctis sordibus vitiisque servate, et tunc vobis remission peccatorum fiet, quando coeperitis et ipsi propria peccata contemnere. Dimittite delicta vestra, et dimittentur vobis. Hoc autem ipsum, quod nunc de veteri instrumento ponitur, in Isaia propheta scriptum legimus. Ibi enim dicitur: > Vox clamantis in deserto: parate viam Domini, rectas facite semitas ejus < Vult Dominus in vobis reperire vias, qui, ut possit in vestris animabus ingredi et iter suum facere, praeparate ei semitam, de qua dicitur: > rectas facite semitas ejus <. > Vox clamantis in deserto <. > Vox < clamat > Praeparate praeparate viam < ; primo
> Εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν < τίνι ἢ τῷ μηκέτι ἀμαρτάνοντι ; τῷ γὰρ ἔτι ὑμαρτάνοντι ἄφεσις ἁμαρτιῶν οὐ δίδοται.
Εἶτα τὸν Ἡσαΐαν παρίστησι τοῦτο αὐτὸ φωνοῦντα. Τί γὰρ φησίν; φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < Βούλεται δὲ τὴν ὁδὸν κυρίου εὑρεῖν ἐν ὑμῖν, ἴνα συνοδεύσῃ ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν τοῦ λόγου, εἰκότως >φωνὴ < ὠνόμασται, οὐ λόγος· προλαμβάνει γὰρ ἡ >φωνὴ < τὸν λόγον· πρώτη γὰρ ἡ >φωνὴ < φθάνει ἐπὶ τὰς ἀκοάς, εἶτα
[*](10 vgl. Luk. 11. 4 13 ff. Jes. 40, 3)[*](1 desinit n 10 Dimitte A 12 scriptum > 14 Domino AE 2 ei > B] et E 6 ~ ad bapt. veniatis Ir 7 Mundos delicta] peccata C dimittimtiir ABE 11 quo E Ibi — 1 3 dicitiir > A Ibi] ubi E 13 dicitur > 16 nobis E viam CDe qui > De 17 animas e 22 Prima BCE)[*](140, –21 λόγον adW Τίτου ?) 140, 18– 141, 5 + 140, 15 Βούλ—18 ὑμῶν + 141, 9– 11 C 140, 18– 20 λόγος + 13– 15 (vgl.) S)[*](1 ἄφεσιν + δὲ C 2 τῷ — 4nur V, > dC] τὸ μὲν γὰρ Χριστοῦ βάπτισμα τελείως ἔχει ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἐξ αὐτοῦ τοῦ βαπτίξεσθαι· τὸ δὲ Ἰωάννου, εἰ καὶ εἶχεν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ἀλλὰ διὰ μετανοίας· ἀτελὲς γὰρ ἦν, εἰ καὶ τῶν Ἰουδαϊκῶν βαπτισμάτων τελειότερον ὑπῆρχεν S 13 — 15 vgl] παράγει γὰρ τὸν‘ Ἡσαΐαν τὸν λόγον βεβαιῶν καὶ φησίν· ὡς γέγραπται . . . . . S (nach 18 — 20!) 15 ερήμῳ + τοῦτο δέ φησιν ὡς ὄν Ἡσαίου αὐτοῦ ἀκούοντος τῶν λόγων Ἰωάννου· ἀπόλεκτος γὰρ ἦν εἰς ἀποστολὴν Ἰωάννης καὶ τέλειος τῶν προφητῶν = Kyrill ?] dC ἐπίλεκτος dC x > d) zu 18: Ἐπειδὴ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν expl. σκιῶν ἀφιστάμενοι L 18 — 20 vgl. καὶ ὅτι φο)νὴ ἦν, οὐ λόγος, προτρέχων τοῦ Ἰησοῦ ὡς φωνὴ τοῦ λόγου als Schlufi ’s Schol.: Χρυσοστόμου κατὰ Ἰωάννην κοὶ Κυρίλλου ὁμιλίά K (PG 72 512 A) 18 δὲ] γὰρ a δὲ ὁ > W 19 τοῦ] ἐτέρου S λόγου] Χριστοῦ εἰκότ. — 20 ὠνόμ.] φωνὴ ἦν a 20 οὐ λόγος bCD5] τοῦ λόγου β, εὐλόγως Α προέλαβε a, προέδραμεν β 21 γὰρ >)enim >vox <ad aures pervenit, dinde post vocem, immo cum voce, auditum sermo penetrat. Juxta hunc sensum a Joanne annuntiatus est Christus. Videamus ergo, quid x < de verbo amiuntiet. > Praeparate < inquit, x >viam Domino <. Quam < viam Domino <praeparemus? ? Numquid corpoream ? Aut potest sermo Dei tali itinere pergere ? Anintrinsecus via praeparanda est Domino, et in | corde nostro rectae et aquales semitae componendae ? Haec est via, per quam ingressus est sermo Dei, qui in humani cordis capacitate consistit. Magnum est cor hominis et spatiosum et capax, si tamen mundum fuerit. Vis ejus magnitudinem latitudinemque cognoscere ? Vide, quantam divinorum sensuum magnitudinem capiat. Ipse ait: >dedit > dedit mihi eorum, quae veram: scire rationem mundi et opera elementorum, principium et finem et medietatem saeculorum, temporum varietates et translationes mensium, annorum circulos et siderum sedes, natu- ras animaUum et furores bestiarum, spirituum violentias et cogitationes hominum, diversitates arborum et vim radicum <. Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta capiat. Neque in corporis quantitate, sed in fortitudine sensus magnitudinem ejus intellege, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut autem et simphces quosque de cotidianis exemphs ad credendum adducam, quod grande sit cor hominis, videamus sequentia. Quascunque urbes transivimus, habemus iUas in animo, et quaUtates et situs platearum murorumque et aedificiorum in corde nostro versan-
ὁ ἀκουόμενος ὑπὸ τῆς φωνῆς λόγος. > Ἑν Ἐν τῇ ἐρήμῳ < δὲ εἰκότως, ὅτι ἡ ἤμελλεν ὑπακούειν, ἡ δὲ πόλις ἀπειθεῖν· > ἔρημον < δὲ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν φησίν.
Οὐ γὰρ αἰσθητὴν λέγει > ὁδόν, ἀλλὰ τὴν ἔνδον ἐν καρδίά, ἧν ὁδεύει ἐμπεριπατῶν καρδίαις ἁγίων.
[*](18 ff. Weish. Sal. 7, 17– 20)[*](1 dein DE 4/5 annuntiatur Christus C 5 quod E 7 Praeparate + ergo D inquit > C 8/9 praeparamus ABDE 11 via > 13 recta et aequalis semita componenda De et aequal.] aequalesque C est x > ABE 14 cordis] corporis De 16 ejus] et B 17 quantum r, quantimi . . . sensum E 19 veram > De veram + et C ~ mmidi scire De elem. + et scire C 21 translationem De et > sedes] dies C 23 hominum] nominum n 24 Vides — x > C 25 sensus magnit. > De 26 quae] quodB Ut autem] Et ut de hoc 27 de > BDe 28 videmus AE sequentia > quasque CD 29 habeamrLS C illas > C] illam r anima et1] Πla et C quahtas AC 30 versatur E)tur. Viam, quam ingressi sumus, in memoriae pictura ac descriptione retinemus; mare, quod navigavimus, tacita cogitatione amplectimur. plectimur. Non est parvum, ut dixi, cor hominis, quod potest tanta capere. Si autem non est parvum tanta capiens, consequenter in illo via Domini praeparatur et recta fit semita, ut ambulet in illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per conversationem bonam, et egregiis operibus tere semitam, ut absque offensa ulla deambulet in te verbum Dei et donet tibi mysteriorum suorum adventusque notitiam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.