Panarion (Adversus Haereses)

ὁ Τε δεὸς ἀθανασία καὶ ζωὴ καὶ ἀφθαρσία, ἔργον δὲ ἄνθρωπος θεοῦ. πᾶν δὲ τὸ ὑπὸ ἀθανασίας ἐργασθὲν ἀθάνατον· ἀθάνατος ἄρα ὁ ἄνθρωπος. διὸ δὴ τὸν μὲν ἄνθρωπον αὐτούργησεν αὐτός, τὰ δὲ λοιπὰ γένη τῶν ζῴων ἀέρι καὶ γῇ καὶ ὔδατι προσέταξε φέρειν.

ἄνθρωπος δὲ ἀληθέστατα λέγεται κατὰ φύσιν οὔτε ψυχὴ χωρἰς σώμακτος οὔτ’ αὖ σῶμα χωρ’ς ψυχῆς, ἀλλὰ τὸ ἐκ συστάσεως ψυχῆς καὶ σώματος εἰς μίαν τὴν τοῦ καλοῦ μορφὴν συντεθέν. ὅθεν ἐντεῦθεν ἀθάνατον δὴ τὸν ἄνθρωπον γεγονέναι φαίνεται, φθαρᾶς τε ἁπάσης καἰ νόσων ἐκτός.

μάθοι δ’ ἄν τις τοῦτο καὶ ἀπὸ τῆς [*](M U S Pa 18–21 Doctr. vett. Patr. S. 146, —9 Diekamp (= Do)) [*](1 τελέως M 2 ζωοτόκοις Pa 2 f ἄστρα μὲν — τὸ ὕδωρ < Pa 3 und S 4 προητοιμάσας Pa Ι ὡς < S Ι οἰκείαν Pa Ι τὸ πᾶν < 5 ἐμφερὲς < S 6 καλῷ] önes (zu ἄγαλμα gezogen) S Ι φαιδρῶ MU I ταῖς ἐαυτοῦ χερσὶ < S 7 πάντως] alles S Ι χειρὶ τεχνήσηται 8 ὄν < MU Ι ἀξανασίας U Pa Ι ἀθάνατα 1 < S Ι τὰ ἀθάνατα< κακὰ < S Ι κακίας U | κακὰ 2 < Ι ἀδικίας U Ι ἄδικα 2 < ἄδικον M Ι ἀλλ’ Pa Ι ἀλλὰ ἀδικίας < S Ι αὖ] ἂν Pa Ι ἀναστρόφως 11 δικαιοπραγεῖν] δίκαιον προσάγειν M 11f τὸ φθείρεσθαι ποιεῖν] die Verweslichkeit S 12 τὸ ἀθανατέζειν οὐ φθορᾶς U Ι ἀθανατίζον M 13 ἦν M 13f κατὰ τὸν αὐτὸν — συμβαίνει] so auch das Gewirkte S 14 τοιοῦτο καὶ τὸ] τοῦτο U 15 vor ἀθανασία + καὶ MU 17 αὐτός] ὁ θεός U Ι ἀίρι + μ. dem Feuer S 19 ar] ἔ Pa Ι χωρὶς 2] ἄνευ Ρα 20 εἰς μίαν — μορφὴν] κυ einem Guten S 22 φθορᾶς τε ἀπάσης < S Ι τε] δὲ Pa ἐκτὸς καὶ Pa Ι νόσων] aller Krankkeit S Ι μάθοιεν Pa)

ἐπὶ δὲ τοῦ ἀνθρώπου ὠσαύτως ἐκείνοις οὐκέτι, ἐξαγαγέτω ἡ γῆ ἢ ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἢ φωστῆρες, ἀλλὰ »ποιήσωμεν ἄνθρωπον κκτ’ ἐἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν ἡμετέραν, καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἐχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετει τῶν τοῦ οὐρανοῦ καὶ πάντων τῶν κτηνῶν« καῖ »ἔλαβεν ὁ θεὸς χοῦν ἄπὸ τῆς τῆς καὶ ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον«.

27. Καὶ ἵνα δὴ μᾶλλον καὶ ὑμεῖς τὴν διαφορὰν αἴσθησθε, ὡς <ἐν> ὅλῳ καὶ παντὶ τῶν ἄλλων διαρέρων καὶ ἐν δευτέρᾳ τιμῇ τῶν ἀγγέλων ἐγκαταλεχθεὶς ὁ ἄνθρωπος εὐρίσκεται ἀθάνατος ὤν, φέρε κατὰ τὸν ἀληθῆ πάλιν καὶ ὀρθόδοφον καὶ τοῦτο διαλάβωμεν λογισμόν.

τοῖς μέν γὰρ ἀπὸ τῆς εἰσπνοῆς τοῦ κατὰ ἀέρα ἀέρα πνεύματος <τὸ> ἐμψυχῶσθαι καὶ ζῆν, τῷ δὲ ἐξ αὐτ τῆς ἀθανάτου καὶ διαφερουσης οὐσίας. »ἐνεφύσησε γὰρ ὁ θεὸς εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος θρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν«.

καὶ τοῖς μὲν καὶ δουλεύειν καὶἄρχεσθαι προσε- τάγη, τῷ δὲ ἄρχειν δεστπόζειν. καὶ τοῖς μὲν μὲν διάφορα σχήματα φύσεως [*](2 Gen. 1, 20 — 4 Gen. 1, 24 — fi Gen. 1, 24. 20. 14 — ff Gen. 1, 26; 2, 7 — 16 Gen. 2, 7) [*](M U S Pa (bis z. 18 ψυχὴν ζῶσαν)) [*](1 μὲν < U Ι γὰρ < Pa Ι κατακοσμοῦνται Pa 2 ἠβῶντα κοντα < S Ι λέγεται] sagt er S 2 ff ἐρπετὰ — τοῦ οὐρανοῦ] Vögel lt. kriechende Tiere S 4 ψυχὴν ζῶσαν < S 4f καὶ ἐρπετὰ — κατὰ < S 5f ὠσαύτως ἐκείνοις οὐκέτι] nicht so S 6 οὐκέτι hinter ἡ γῆ U Ι M 6f ἠ γῆ—φωστῆρες < Pa 6 ἢ 1] und S Ι ἐξαγαγέτω 2 < S γενηθήτωσαν φωστῆρες < S 6 γε///νηθήτωσαν, ν ausradiert M 7 ἀλλὰ] dern von den Menschen S 8f καὶ ἀρχέτωσαν — τῶν κτηνῶν < Pa 8 oav] er soll herrschen S Ι τῶν Μύων τῆς θαλάσσης καὶ < S | τῆς σης < U 9 καὶ πάντων τῶν κτῆνῶν] u. über) die Tiere der Erde usiv. 11 μᾶλλον δὴ Pa Ι καὶ < 11f ὡς — διαφέρων < S 11 12 ὅλων U Ι τῶν ἄλλων] τῶν ὅλων Pa Ι διαφορεῖ Μ 13 ἐγκαταλειφθεὶς Pa Ι εὐρίσκετυι] ist S Ι ἀθάνατος ὢν] der Mensch S 14 πάλιν κ. ὀρθ. καὶ < S Ι τοῦτον Pa Ι διαλάβω U Ι vor λογισμὸν + τὸν Pa 15 τῆς πνοῆς < S Ι <τὸ> * 15f <τὸ> ἐμψυχῶσθαι . . καὶ ζῆν] das Leben ζῆν] τὸ ζῆν MU Ι καὶ διαφερούσης < ὁ1 <U 18 f προσετάγη] er S 19 φύσεων U <)

τῷ 03 τὸ Θεοειδὲς καὶ θεοείκελον καὶ πάντα πρὸς ἐκείνην ἀπη- κριβωμένον τὴν πρωτότθπον τοῦ πατρὸς καὶ μονογενοῦς εἰκόνα. ἐποίησε γὰρ ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν«·

διὸ καὶ ἐμέλησεν αὐτῷ τῆς τοῦ σφετρου ἀγάλματος διαμονῆς, ἕνα μὴ εὐάλωτον ᾖ πρὸς διαφθοράν, καθάπερ καὶ τῶν ἀνδριάντων τοῖς δησμιουργοῖς.

οὐ γὰρ μόνον <τοῦ> τῶν ἀγαλμάτων αὐτοῖς καὶ τῆς εὐπρεπείας πεφρόντισται, ὄπως ὦσι περικαλλῆ μεγαλοπρεπῶς, ἀλλὰ καὶ τῆς εἰς τὸ δυνατὸν σφίσιν ἀθανασίας τῶν δημιουργημάτων πρόνοιαν ποιοῦνται, εἰς τὸ #x003E; μακραίωνα χρόνον διασᾴςεσθαι μὴ λυόμενα, καθάπερ καὶ Φειδίας.

οὖτος γὰρ μετὰ τὸ κατασκευάσαι τὸ Πισαῖον εἴσωλον ἐξ ἐλέ φαντος δὲ τοῦτο ἦν) ἔλαιον ἐκχεῖσθαι προσέταξεν ἀμφὶ τοὺς πόδας ἔμπροσθεν τοῦ ἀγάλματος, ἀθάνατον εἰς δύναμιν φυλάσσων αὐτό.

κα τοίνυν εἰ τῶν χειροκμήτων οὕτως οἱ δημιουργοί, θεὸς ὁ ἀριστοτέχνας, ὃς πάντα δύναται καὶ ἐξ οὐκ ὄντων ποιεῖν, οὐ μᾶλλον τὸ ἄγαλμα τὸ λογικὸν ἑαυτοῦ, τὸν ἄνθρωπον, ἀνώλεθρον καὶ ἀθάνατον εἶναι τὸ παράπαν ἐξ ἁπάσης ἀνάγκης ἐμηχανήσατο, ἀλλ’ εἰασεν οὔτως ἀτιμότατα ἀτιμότατα λυόμενον ὁλέθρῳ ποραδίδοσθαι καὶ Ι φθορᾷ, ὃ διαφερόντως ἠξίωσε ταῖς ἑαυτοῦ D620 ποιῆσαι χερσίν, κατ’ εἰκόνα μορφοποιήσας αὐτὸ αὐτὸ καθ’ ὁμοίωσιν τὴν [*](3 Gen. 1, 27 .) [*](Μ U S) [*](1 ὁπόσας] πρὸς ἃ Μ Ι ἡ στερέμνιος καὶ ὁρατὴ φύσις] die irdische u. feste Natur S Ι τοῦ θεοῦ U 2 τὸ < U Ι vor θεοειδὲς + aus S 2f καὶ — εἰκόνα < S 2 πάντα] πᾶν τὸ Mendelssohn, unrichtig; πάντα ist gebraucht, vgl. S. 431, 18 2f ἀπηκριβωμένην M 3 μονογενοῦς *] μονογενῆ M U | ἐποίησε γὰρ + sagt er S 5 τῆς vor διαμονῆς M Ι εὐάλωτος M 7 τοῖ) * Ι τῶν ἀγαλμάτων — εὐπρεπείας < S 8 ὅπως — μεγαλοπρεπῶς < περικαλλεῖς, ῆ von 1. Hd. U Ι καὶ < S —10 τῆς εἰς — μή λυόμενα] sie eine dauerhafte u. bleibende ScJwpfung bleiben öchten S 9 σφίσιν] ἔφεσιν M Ι ποιοῦνται Mendelssohn] ποιεῖσθαι MU 10 εἰς τὸ <εἰς> *] εἰς τὸν MU εἰς τὸν Mendelssohn Ι μακραίωνα] μακρὸν μακρὸν M 11 γὰρ < S 12 τοὺς πόδας] an beide Füβe S 12f ἔμπροσθεν τοῦ ἀγάλματος < S 13 λάσσειν καὶ < καὶ < S 14 χειροτμήτων M Ι θεὸς] wie vielmehr Gott S θεὸς U 15f τὸ ἄγαλμα — τὸν ἄνθρωπον] den nach seinem Bild geschaffenen Menschen S 16 f εἶναι — ἀνάγκης < S 17 ἐμηχανήσατο] ist imstande machen S [ οὕτως ἀτιμότατα λυόμενον] ihn S Ι ἀτιμώτατα U 18 παραδίδοσθαι *, nach S] παραδοῦναι MU Ι καὶ φθορᾷ < S 19 μορφωποιήσας)

28. Ἀλλ’ ἴσως μὴ ἐπιστήσαντες ἑαυτοὺς πρὸς τὰ λεχθέντα νῦν ὦ ’Αγλαοφῶν, λέξετε· καὶ πῶς, εἰ ἀθάνατον ἦν ἐκ γενέσεως καθ’ ὁμᾶς τὸ ζῷον, γεγένηται θνητόν, ὁπότε τὸ ἀθάνατον ἀμεταστρόφως τοῦτο ὅ ἐστιν εἶναι χρή, μὴ νεταπῖπτον ἢ ἐξιστανόμενον εἰς τὴν αἰσχίονα κα θνητὴν φύσιν; ἀμήχανον γάρ, ἐπεὶ οὐκ ἔστιν * ἀθάνατον.

ἐπειδή, λέξω, γενό- μενον αὐτεξούσιον πρὸς τὴν αἵρεσιν τοῦ καλοῦ καὶ τοῦτον τὸν θεσμὸν εἰληφὸς ὁ μισόκαλος ἐπιστὰς ἐβάσκανε φθονῶν.

»ὁ γὰρ θεὸς ἔκτισε τὸν ἄνθρωπον ἐπὶ ἀφθαρσίᾳ καὶ εἰκόνα τῆς ἰδίας ἀιδιότητος ἐποίησεν αὐτό«. καὶ γὰρ »ὁ θεὸς θάνατον οὑκ ἐποίησεν οὐδὲ τέρπεται ἐπ’ ἀπωλείᾳ ζώντων«· »φθόνῳ δὲ διαβόλου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν λ;πσμον« , καθάπερ καὶ ἡ σοφία διὰ Σολομῶνος μαρτυρεῖ. πόθεν οὖν ὁ θάνατος;

πάλιν δὴ λέγεσθαι ἀνάγκη, εἰ μὴ θάνατον ἐποίησεν ὁ θεός. εἰ ἀπὸ τοῦ φθόνου, καὶ πῶς ὁ φθόνος τῆς βουλήσεως μᾶλλον ἴσχυσε τοῦ θεοῦ; ἀλλὰ τοῦτο λέξομεν. πόθεν πόθεν οὖν ὁ φθόνος; 6 ἀντιλέγων ἐρεῖ.

εἰ γὰρ ἀπὸ τοῦ διαβόλου, καὶ διὰ τί διάβολος ἐγένετο; εἰ ἐγένετο, καὶ ὁ ποιήσας αὐτόν ἐστιν αἴτιος τοῦ εἶναι κακόν;

ἀλλὰ ἀναίτιος παντάπασι κακῶν πᾶσιν ὁ θεός· ἀγένητος ἄρα ὁ διάβολος, καὶ εἰ ἀγένητος, καὶ ἀπαθὴς καὶ ἀνώ- λεθρος καὶ ἀνενδεής τῷ γὰρ ἀγενήτῳ ἐξ ἀνάγκης ἅπαντα ταῦτα ὑπάρχειν δεῖ, ὁ δὲ διάβολος καταργείται καὶ κολάζεται. τὸ δὲ κολαξόμενον ἀλλοι [*](9 ff Weish. Sal. 2, 23; 1, 13; 2, 24) [*](M U S) [*](1 δἰ οὑ U Ι καὶ ὁ < U 2 ἀπῄει — τοῦτο] denn der Unvernimftigkeit dieser Gedanke voll S 3 μὴ — νῦν < S Ι μὴ] μὲν Jahn 4 καθ’ ὑμᾶς] wunderbar S 5 — 7 ἀμεταστρόφως — φύσιν] nicht sterblich wird S 6 ἐξανι- στάμενον U 7 ἀμήχανον γὰρ — ἀθάνατον] es ist nicht mehr möglich dem sterblichen kum Tode überkygehen S Ι οὐχ ἔστιν *] οὐκέτ’ ἔσται Bonwetsch; aber dann wäre noch <ἄλλως> vor οὐκέτ’ unentbehrlich u. nach S eine größ Lücke anzunehmen, etwa οὐκ ἔστι <τῷ> ἀθανάτῳ εἰς < * Ι vor ἐπειδὴ wohl etwas ausagefallen: <δυνατὸν δέ, Ι ἐπειδή, λέξω < S 9 εἰληφ(ὸς M U Ι φθονῶν * nach S] φθόνος U < 10 ἀφθαρσίᾳ] Unsterblichkeit u. Unvertveslichkeit S Ι εἰκόνα] xum Bild S Ι ἐποίησεν αὐτὸν < S 11 γὰρ < MS Ι ἐπὶ M 11 f ζώντων] 13 Σολομῶντος M Ι πόθεν οὦν] καὶ πόθεν U 14 εἰ 2 < S 15 kann S 16 λέξωμεν U Ι οὖν < U Ι ἐρεῖ] sagt S Ι εἰ γὰρ < S IT νετο εἰ — αὐτὸν < M 18 παντάπασι] πάντη U Ι πᾶσιν] πᾶσιν] U < 19f καὶ ἀνώλεθρος < S 20 ἅπαντα * nach S] ἁπάσης MU 21 δεῖ] χρὴ 1 κολαζόμενον + ἄρα U 21f ἀλλοιοῦται καὶ πάσχει] geht zu Grunde S)