Panarion (Adversus Haereses)

εἰ δὲ γενητὸς καὶ πᾶι τὸ γεγενημένον ἀπό τινος ἀρχῆς ἐγένετο καὶ ἔστιν αὐτοῦ δημιουργός, ἔστιν ἄρα τις δημιουργὸς τοῦ διαβόλου. καὶ πότερον κἀκεῖνος ἀγένητός ἐστιν ἢ γενητός; Μὰ τὸ ἀγένητον ἓν εῖναι μόνον νοείσθσαι χρὴ τὸν θεόν· οὐδὲ γὰρ εἶναι τὸ σύνολον ὅλως ἐκ παντὸς τὸ παράπαν ἔτερος δημιουργὸς δύναται πλὴν αὐτοῦ· »ἐγώ«, γάρ φησιν, »πρῶτος καὶ ἐγὼ μετὰ ταῦτα, καὶ πλὴν ἐμοῦ ἄλλος θεὸς οὐκ ἔστιν«.

οὐδὲ μετασκευάζεσθαί τι ἢ κτίζεσθαι παρὰ τὴν αὐτοῦ δύναται βουλήν. καὶ γὰρ ὁ υἰὸς »οὐδὲν ἀφ’ ἑαυτοῦ δύναδθαι ποιεῖν« ὁμολογεῖ, »ἐὰν μή τι βλέπῃ τὸν πατέρα ποιοῦντα«· »ἅ γὰρ ἄν«, φησίν, »ὁ πατὴρ ποιῇ, ταῦτα καὶ ὁ υἱὸς ὁμοίως ποιεῖ«.

οὐδὲ μὴν πολέμεόν τι ἢ ἀντίξουν ἀὐτῷ ἢ ἀν- τίθεόν ἐστιν· ἐπεὶ κἂν εἰ ἀντέπρασσέν τι τῷ θεῷ, ἐπαύσατο ἂν τοῦ εἶναι, λυθείσης αὐτοῦ τῇ τοῦ θεοῦ δυνάμει κα καὶ ἰσχύï συστάσεως. τῷ γὰρ ποιήσαντι λῦσαι μόνῳ καὶ τὰ ἀθάνατα δυνατόν.

29. Τί οὖν ὁ διάβολος, λέφετε. πνεῦμα περὶ τὴν ὔλην ἔχον καφάπερ ἐλέχθη καὶ ’Αθηνγόρᾳ, γεόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ὥσπερ δὴ καὶ οἱ λοιποὶ γεγόνασιν ὑπ’ αὐτοῦ ἄγγελοι, καὶ τὴν ἐπὶ τῇ ὕλῆ καὶ τοῖς τῆς ὕλης εἴδεσι πεπιστευμένον διοίκησιν.

τοῦτο γὰρ ἦν ἡ τῶν ἀγγέλων σύστασις, τῷ θεῷ ἐπὶ προνίᾳ γεγονέναι τοῖς ὑπ’ αὐτοῦ διακεκοσμημένοις, ἵνα τὴν μέν παν τελικὴν καὶ γενικὴν ὁ θεὸς ἔχων τῶι ὄλων πρόνοιαν ᾖ, τὸ κῦρος καὶ τὸ κράτος [*](7 Jes. 44, 6 — 9 Job. 5, 19 — 11 vgl. Athenagoras suppl. 24; S. 31, 24ff Schwartz — 16 Athenagoras suppl. 24; S. 32, 4ff Schwartz) [*](M U S) [*](1 τὸ ἀγένητον] schuf ihn das Ursächliche S Ι ἀλλὰ γενητὸς < S δὲ — πᾶν < S 3 καὶ ἕστιν — δημιουργός < S Ι ἔστιν ἄρα — δημιουργὸς] 4 ἀγένητος] ungeboren oder ungeschaffen S Ι ἓν < U 5 νοεῖσθαι χρὴ] wird kannt S 5f τὸ σύνολον — παράπαν < S 6 vor τὸ παράπαν + εἰς U Ι ναται < U Ι γάρ < MU Ι φησίν < U 7 ἐγὼ < S | 8 μετασκευάζεσθαι . . ἢ < S Ι μετασκευάζεσθαι + δεῖ U 9 καὶ γὰρ + <καὶ> ? Ι δύνασθαι ποιεῖν ὁμολογεῖ] tut S Ι ποιεῖν + ohne den Willen des Vaters S Ι ὁμολοήδει Μ Ι τι < U 11 ὁμοίως < 11 — 14 οὐδὲ μὴν — δυνατόν < πολέμιον U Ι ἀντιδοξοῦν U Athen. 13 λυθήσεις 14 μόνον M 15 λέξεται ται U < S Ι πνεῦμα] damit S 16 ὥσπερ] καθὸ Athen. Ι δὴ] δὲ 17 αὐτοῦ γεγόνασιν Athen. < S | ὑπ’] ἀπ’ M 17f τὴν . . . διοίκησιν < 18 πεπιστευμένοι U Ι ἦν < Athen. 19 γέγονε Athen. Ι τοῖς ὑπ’ αὐτοῦ seinen öpfen S 20 καὶ γενικὴν < S Ι γενικὴν ἀγενητικὴν M γενετικὴν U Ι ἔχων < Athen. Ι τῶν ὅλων] der Geschaffenen ᾖ] ἢ M U)

ἀλλ’ οἱ μὲν λοιποὶ ἐφ’ οἶς αὐτοὺς ἐποίησε καὶ διέταξεν ὁ θεὸς ἔμειναν, ὁ δὲ ἐνύβρισε καὶ πονηρὸς περὶ τὴν τῶν πεπιστευμένων ἐγένετο διοίκησιν, φθόνου ἐγκισσήσας καθ’ ἡμῶν, ὤσπερ καὶ οἱ μετὰ ταῦτα σαρ- κῶν ἐρασθέντες καὶ τῶν τῶι ἀνθρώπων εἰς φιληδονίαν ἐνομιλήσαντες θυγατράσιν.

αὐθαίρετον γὰρ καὶ αὐτοῖς ἔχειν πρὸς ἑκάτερα διετάξατο βούλησιν ὁ θεός, οἶα καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων, ἵν’ ἢ πειθόμενοι τῷ λόγῳ συγῶσιν αὐτῷ κα ἀπολαύωσι μακαριότητος ἢ μὴ πειθόμενοι κρίνωνται.

ἦι δὲ καὶ ὁ διάβολος ἀστὴρ ἑωσφόρος »πῶς ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁ ἑωσφόρος, ὁ πρωὶ ἀνατέλλων«), ἦν μετὰ τῶν ἀγγέλων ἀνατέλλων τοῦ φωτός, ἦι ἄστρο πρωïνόν, ἀλλ’ ἐξέπεσε κα εἰς εἰς τὴν συνετρίβη, ἐπι τροπεύσας τῷ ἀνθρώπῳ τἀναντία. τὸ γὰρ θεῖον νεμεσᾷ τοῖς ὐπερηφάνοις καὶ τὰ αὐθάδη φρονήματα κολούει.

ἐπέρχεται δέ μοι καὶ ἐμμέτρως εἰπεῖν·

Καὶ ὁ μὲv διάβολος οὕτως· ὁ δὲ θάναταος πρὸς ἐπισπροξὴν ηὑπέθη, καθάπερ καὶ τοῖς ἀρτιμαθέδι γραμμάτων παιδίοις πρὸς ἐπανόρωσιν αἱ πληγαί. οὐδὲν γὰρ ἄλλο ὁ θάνατος ἢ διάκρισις κα διαχωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος. τί οὖν; παραίτιος ὁ θεὸς θανάτου; λέξετε.

πάλιν γὰρ ὁ αὐτὸς ἡμῖν ἥκει λόγος. μὴ γένοιτο, ἐπεὶ μηδὲ οἱ διδάσκαλοι προκαθηγουμένως τοῦ ἀλγύνεσθαι ταὶς πληγαῖς τοὺς παῖδας αἴτιοι.

καλὸν οὖν ὁ θάνατος, εἰ καθάπερ παισὶ πρὸς ἐπιστροφὴν δίκην πληγῶν ηὑρέθη, οὐχ ὁ τῆς ἀμαρτίας, ὦ σοφώτατοι, ἀλλ’ ὁ τῆς διαζεύξεως τῆς σαρκὸς κα1 τοῦ χωρισμοῦ.

αὐτεξούσιος γὰρ ὢν καὶ αὐτοκράτωρ ὁ ἄνθρωπος καὶ αὐτοδέσπο- τοι βούλησιν καὶ αὐτοπροαίρετον πρὸς τὴν αἴρεσιν, ὡςἔφην, τοῦ καλοῦ λαβών, ἀκούσας τε »ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν ῷ παραδεῳ φάγεσθε, ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρὸν οὐ φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ· ᾗ δ’ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ, θανάτῳ ἀποθανεῖσθε»,

ἐνδοὺς εἰς τὸ φαγεῖν ἀέ aOxGU τῷ διαβόλῳ δεδελεασμένῃ σοφίᾳ ποικίλως πρὸς παρακοὴν πείθοντι, ἠθέτησε τησε τὴν ἐντολὴν τοῦ καὶ ἐγένετο τοῦτο αὐτῷ εἰς σκάνδαλον καὶ παγίδα καὶ σκῶλον.

οὐ γὰρ ἐποίησεν ὁ θεὸς κακὸς οὐδ’ ἔστι τὸ σύνολον ὄλως ἐκ παντὸς τὸ παράπαν αοτιος κακοῦ· ἀλλὰ πᾶν ὄπερ ἂν αὐτεξούσιον [*](14ff Gen. 2, 16 — 19 vgl. Psal. 7, 15) [*](M U S 4–12 Sacra Parall. Bruchst. 417 Holl (= Pa) 12–S. 449 Parall. Bruchst. 418 Holl(=Pa), (11–15 Doctr. vett. Patr. 123, 1 ff kein Text gegeben)) [*](1 ἐπείσατον] ἔπισα τὸν M ἐπείσατο U πληγῶν < S Ι γῆν] Grube S Ι καὶ τὸν Pet.] καὶ τῶν M U 2 εἰς χθόνα < S 4 καὶ : < S Ι εὐρέθη Pa 5 ἐπανόρθωσιν < S Ι ἐπανώρθωδιν M 6 ὁ < Pa Ι καὶ διαχωρισμὸς < χωρισμὸς M. 7 vor σώματος + τοῦ Pa Ι λέξεται Pa 7f πάλιν — λόγος #x003C; Pa 8 ὁ < M 9 ταῖς πληγαῖς < S Ι οὑν < Pa 10 δίκην πληγῶν < S Ι εὐρεθεῖ Pa 11 ἁμαρτίας + sage ich S 11 11f χωρισμοῦ] der Seele S 12 γὰρ < Pa 13 καὶ αὐτοπροαίρετον < S ἔφην < S 14 τε < Pa Ι ἀπὸ παντὸς — φάγεσθε < Pa Ι τοῦ < S Ι φάγεσθε] Speise esse S Ι δὲ < Pa 15 δ’] denn S — τὸ φαγεῖν < S Ι ἀπ’ αὐτοῦ εἰς τὸ φαγεῖν MU 17 δὲ δελεασαμένη U Pa Ι vor δοφία + ἡ U Ι ποικίλω U Pa | πείσοντι U 18 τοῦτο < Pa 18f σκάνδαλον καὶ σκάνδαλον S 19 εἰς vor παγίδα u. σκῶλον wiederholt U Ι κακὸν ὁ θεὸς Pa 19f τὶ σύνολον — παράπαν] irgendwie S 20 vor τὸ παράπαν + εἰς M; vgl. S. 446, 6)

ὅθεν ἐπειδὴ κατερρυπώθη καὶ κατεμιάνθη τῆς ἀποφάσεως ἀποστατήσας ὁ ἄνθρωπος τοῦ θεοῦ καὶ κηλῖδας ἐναπεμάξατο κακίας πολλῆς, ἃς ὁ ἄρχων τοῦ σκότους ἀπεκύησε καὶ πατὴρ τῆς πλάνης, πόνον κατὰ τὴν γραφὴν συλλαβών, ἵνα τὸν ἄνθρωπον φαντάζειν ἀεὶ πρὸς ἀδικίαν ἔχῃ καὶ κινεῖν, ὁ θεὸς ὁ παντοκράτωρ ἀθάνατον κακὸν ἐξ ἐπιβουλῆς τοῦ διαβόλου ἰδὼν αὐτὸν γεγενημένον, καθάπερ καὶ ὁ διάβολος πλάνος ἦν,

τοὺς δερματίνους χιτῶνας διὰ τοῦτο κατεσκεύασεν, οἱονεὶ νεκρότητι περιβαλὼν αὐτόν ὅπως διὰ τῆς λύσεως τοῦ σώματος πᾶν τὸ ἐν αὐτῷ γενηθὲν κακὸν ἀποθάνῃ.

31. Προηπόρηται δὲ ἤδη καὶ ἀπεδείχθη τοὺς δερματίνους χιτῶνας μὴ εἶναι τὰ σώματα. ὅμως δὲ καὶ πάλιν (οὐ γὰρ ἅπαξ ῥητέον) φράζωμεν.