In Aristotelis Metaphysicorum

At possit aliquis hie logice obviani ire inquiens nullum | potentia [*](f.11) existens ullo pacto villus esse eo, quod actu est, immo ea, quae potentia sunt, ad ea, quae actu, tamquam prius adposterius se habere; etenim aliquid natura ad actum progressum procul dubio habere potentiam priorem in esse, neque necesse esse, ut omnis potestas ad actum reducatur. sed hoc tantum in rebus sensibilibus verum est, eae namque et potestatem et actum possideutes potentiam semper prius habent. simpliciter tamen actum cum potentia comparantes actum natura priorem inveniemus; ipse namque potentiam extrahit atque movet. potentiam autem praecedere actum statuerunt autiqui theologi, qui generabant muudum ex tenebris et aere — ut dicebat Hesiodus — itemque physici, qui materiam omnia procedere asseverabant — veluti qui ponehant omnia simul esse vel particulas illas insectiles atque infinitas dari raultaque alia — communis vero error eorum est, quod adscribunt materiam huic honorabili ac universali principio. sed quomodo materies movebitur, nisi sit praecedens aliqua causa, quae moveat eam? nullam enim invenimus materiam ex se ad formam moveri. at sicut liguum non ex se movetur ad formam lecticae, sed artificis opera, sic et menstruus sanguis; terra quoque ex se nee plantam producit nee semen ullum; at sol movet terram ceteraque elementa et semina ad plantam geuerandam. hinc veritatis vi convincitur ponentes materiam omnia praecedere, velint nolint, causam actu existentem adesse fateri, ut Leucippus commiscuit sempiteruum motum suis illis particulis indivisibilibus, ut Plato posuit inordinatum motum ante opus dei, Empedocles statuit litem et amicitiam et Anaxagoras mentem. sed par erat eos potius de causa huius aeterni motus verba facere quidque aeternum intellegant [explicare]. nullum enim perpetuum motum nisi solum localem, qui [*](5 praeterea—flectere (6)] BC exhibent: fieri vero potest quodammodo, ut in actu non sit; quod potentia est, ad — se flectit 7 nihil—habere FC: necessario tamen habet 8 substantiam] conicio potentiam 21 aere] luce C i. t.; i. m. laudatur Av., qui iure chao exhibet; cf. initium cap. 7 22 Hesiodus] Sinodes sive Sudes codd.: Dinodes Av. 30 ex se—generandam (32)] locus vix integer 34 commiscuit CF: instituit . . (in suis))

Sed diligentius senteutias illorum scrutantes iuveuiemus ipsos ponere primum motum confusum atqne inordinatum; post quem ponunt ordinatum motum cum anima et orbe et cum ordiue eorum, quae sunt, at rationem mdlam invenimus, cur inordinatum rem ordinatam praecedat, sed videmus ordinatum rem inordinatam praecedere. atqui videmus sphaeram omniaque caelestia corpora circulo cieri continuis conversionibus partim diuturni temporis. partim brevis, et reverti ad punctum, a quo initium sumpsere; et hoc aequissimis revolutionibus atque perfectissimis. quod autem habet continuum ac uniformem motum iure et merito causam habere debet, quae comparata cum corporibus motis sit uniformis. si quid vero variis temporibus varium in modum movetur, causa motrix pro varietate temporum eandem rationem, quam id, quod movetur, habebit. at nihil inexistens corporibus generationi corruptionique obnoxiis unquam eodem modo se habere potest, habent igitur liaec corpora aliquam causam variam secundum ipsorum variationem. cum autem generatio atque corruptio semper sint nec unquam deficiant, consentaneum estearum quidem causam efficientem variari, continenter tamen perseverare. ex se quidem necessario haec causa varia est, continuationem autem accipit ab alia causa; hoc igitur a prima causa aut ab alia causa, quod autem cogit hoc esse a prima causa, est, quoniam causa est tum istius permansionis, tum permansionis secundae causae, et hac ratione praestantior est maiorisque momenti. nam ceterae causae nee permansionem nee continuationem habent perinde atque causa prima; proprium enim [*](f.12) secundae causae est variare, primae vero perseverare. necessario igitur hae omnes (?) causae erunt perseverantiae et varietatis.

Neque hoc pro placito habeas, quod ponimus quidem, cui tamen sensus repugnat; nemo namque tarn caecutiens et sensu et mente est, qui non videat ac intellegat primum orbem circumeuntem ceteros orbes semper uniformiter ciere, orbes vero errantium stellarum semper motu vario moveri et unum alterum praecedere, ita ut inter se sint [*](25 continenter] leg. ut vulg. ἀεὶ all 29 istius] non diiudicandum est, utrum vs 15 ἁυτῷ an αὐτῷ legerit 31 momenti AC: permanentiae BF 39 cieri AF: ciere BC)