Περὶ μεθόδου δεινότητος [Sp.]

Hermogenes

Hermogenes. Hermogenis Opera. Rabe, Hugo, editor. Leipzig: Teubner, 1913.

4 Πότε ταυτότητι ὀνομάτων χρησόμεθα καὶ πότε ποικιλίᾳ; ταυτότητι μέν, ὅταν τοῦ πράγματος ἓν ὄνομα ᾖ τὸ ἐναργέστατον· τότε γὰρ οὐ ζητεῖν δεῖ χορηγίαν ἀφανίζουσαν τὴν ἐνάργειαν τοῦ πράγματος, ἐὰν δέ τις παραλάβῃ, ἐπίδειξιν μὲν ἄκαιρον ἐποιήσατο, τὴν χρείαν δὲ ἀπολώλεκε τῆς συγγραφῆς. Ὅμηρος

«ὡς δὲ χιὼν κατατήκετʼ ἐν ἀκροπόλοισιν ὄρεσσιν,

[*](428)

ἥν τʼ Εὖρος κατέτηξεν, ἐπὴν Ζέφυρος καταχεύῃ,

τηκομένης δʼ ἄρα τῆς ποταμοὶ πλήθουσι ῥέοντες·

ὣς τῆς τήκετο καλὰ παρήια δακρυχεούσης. »

οὔτε τὸ λείβεται οὔτε τὸ χεῖται οὔτε τὸ λύεται οὕτως ἁρμόζει ὡς τὸ ‘τήκεται’· ὄψις γάρ ἐστι χιόνος ἀναλισκομένης ἡ τηκεδών.

Ὅταν δὲ πολλὰ ὀνόματα ἔχῃ τις ἰσότιμα καὶ ὁμοίως ἔχοντα ἐνάργειαν χρήσιμον, ἡ ποικιλία ἁρμόζει, οἷον Ὅμηρος [*](1 καὶ om. Ph | cf. Suid s. v. παρακαλεῖν 2 ἀκυρίως Ph γὰρ om. Ph 4. 5 διαζώστραν εἴπηι Pc 5 ἢ (pro καὶ) Ph | de eo- dem verbo: [Dion.] lI 1 p 366, 2 sq. (cf. 365. 3) Us. 6. 7 px, mg. P; om. Vc AcPh; περὶ ταυτότητος ὀνόματος καὶ ποικιλίας mg. Sf, (ὀνομάτων) Vt | mg. PAc 8. 9 πηλικία (sic) Ph 9 ἦι ὄνομα AcSfPh 10 τότε γὰρ om. VcPh 12 μὲν om. St Ph | cf. [Dion.] lI 1 p. 366, 16. 17 Us 18 γραφῆς Sf 14 Hom. τ 205 | δὲ om. Ph 17 δάκρυα χεούσης Pa 19. 20 ἀναλισκομένη ἡ Ph, m. 1Vc 21 τις μὴ ἰσότιμα μὴδὲ ὁμοίως Ac )

417

«ὡς δʼ ὅταν ὠδίνουσαν ἔχῃ βέλος ὀξὺ γυναῖκα,

δριμύ, τό τε προϊεῖσι μογοστόκοι Κἰλείθυιαι,

[*](405)

Ἥρης θυγατέρες πικρὰς ὠδῖνας ἔχουσαι»·

ἔχομεν ὀξύ, δριμύ, πικρόν, ἐπεὶ δʼ οὐκ ἔχει ἄλλο ἰσότιμον, ἐπὶ τὸ πρῶτον ἐπανέρχεται

«ὣς ὀξεῖʼ ὀδύναι δῦνον μένος Ἀτρείδαο».

καὶ ὁ Θουκυδίδης ἐν τῷ προοιμίῳ τεκμήριον, σημεῖον, παράδειγμα, μαρτύριον, καὶ ἀεὶ κύκλον ποιεῖται τῶν ὀνομάτων· «ἐκ δὲ τεκμηρίων, ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει», καὶ «μαρτύριον δή· Δήλου γὰρ καθαιρομένης ὑπὸ Ἀθηναίων», καὶ «σημεῖον δʼ ἐστὶ ταῦτα τῆς Ἑλλάδος ἔτι οὕτω νεμόμενα περί τε Λοκροὺς τοὺς Ὀζόλας καὶ Αἰτωλοὺς καὶ Ἀκαρνᾶνας», καὶ «παράδειγμα τόδε τοῦ λόγου οὐκ ἐλάχιστόν ἐστι διὰ τὰς μετοικίας ἐς τὰ ἄλλα μὴ ὁμοίως αὐξηθῆναι».

Ἡ περιττότης ἐστὶ διπλῆ, καὶ κατὰ λέξιν καὶ κατὰ γνώμην· ἑκατέρα δὲ διπλῆ, καὶ ἡ κατὰ λέξιν καὶ ἡ κατὰ [*](429) γνώμην, καὶ ἡ μὲν κατὰ λέξιν γίνεται διατριβῇ καὶ [*](1 Hom. Λ 269 1 —15 cf. [Dion.] lI 1 p. 385, 15—386, 8 Us. (loci Thucydidei simili modo turbati) 2 τό om. Ph 4 ἔχει μὲν Ac | πικρόν· ὀξύ· δριμύ Vc | ἐπειδὴ δʼ VcSfPh 6 Hom. Λ 272 | ὀξεῖαι PVc | ὀξεῖεσο δῦναι Ph 9 Thuc 1, 1 10 Thuc. 1. 8 | καὶ μαρτύριον δέ om. Vc 11 καθαιρουμένης PAcPh | Thuc. 1, 6: σημεῖον — 12 νεμόμενα; ea laudat etiam [Dion.] l. l. 386, 7 12 δʼ om. Sf | νεμόμενα Sc Vt, Thuc. 1, 5; γενόμενα Vc AcPh, (γρ καὶ νεμόμενα ἤγουν κατοικούμενα m.2) Sf; γινό- μενα P 13 περί τε — Ἀκαρνᾶνας leguntur Thuc 1, 5 (καὶ μέχρι τοῦδε πολλὰ τῆς Ἑλλάδος τῷ παλαιῷ τρόπῳ νέμεται περί τε Λ. κτλ.); om. [Dion.] 14 Thuc. 1, 2: καὶ παράδειγμα κτλ. 16 supr. PΡπ, mg. Sf om. VcAcPh | mg. PAc 17 pr καὶ om. Sf 18 pr. καὶ — 19 γνώμην om. Sf 18 utrumque ἡ om. Ph 19 καὶ ἡ μὲν κατὰ λέξιν om. Ph)

418

[*](406) πλήθει, ἡ δὲ κατὰ γνώμην κατὰ ἐπενθυμήσεις καὶ λόγων καθολικῶν τοῖς ἰδίοις συμπλοκήν.

Διατριβή ἐστι βραχέος διανοήματος ἠθικοῦ ἔκτασις, ἵνα ἐμμείνῃ τὸ ἦθος τοῦ λέγοντος ἐν τῇ γνώμῃ τοῦ ἀκούοντος, οἷον τὴν μὲν ὕβριν Μειδίου πάντες ἴστεʼ, ἐξέτεινε δʼ αὐτὸ οὕτως «τὴν μὲν ἀσέλγειαν καὶ τὴν ὕβριν, ᾗ πρὸς ἅπαντας ἀεὶ χρῆται Μειδίας, οὐδένα οὔθʼ ὑμῶν οὔτε τῶν ἄλλων πολιτῶν ἀγνοεῖν οἴομαι»· καὶ τὸ Περὶ τοῦ στεφάνου προοίμιον ὁμοίως ἔχει

Πλῆθος δέ ἐστι ποικίλων ὀνομάτων ἰσοτίμων ἐπίχυσις εἰς κίνησιν ἤθους, οἷον «τοῦ δὲ παρόντος ἀγῶνος ἡ προαίρεσις αὐτὴ ἐχθροῦ μὲν ἐπήρειαν ἔχει καὶ ὕβριν καὶ λοιδορίαν καὶ προπηλακισμὸν ὁμοῦ καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα», ὅπου καὶ τὸ πλῆθος ἔδειξεν εἰπὼν ‘ὁμοῦ’.

Ἡ δὲ ἐπενθύμησίς ἐστιν ἐνθύμημα ἐπιφερόμενον, ὃ μὴ προστεθὲν μὲν οὐ ποθεῖται, προστεθὲν δὲ τὸ πᾶν ὠφελεῖ. οἱ δὲ καθολικοὶ λόγοι δῆλον ὅ τί ποτέ εἰσι. παραδείγματα καὶ τῶν ἐπενθυμήσεων καὶ τῶν καθολικῶν λόγων παραλλάξ εἰσιν, ὡς ἐν τῷ Θουκυδίδου ἐπιταφίῳ· ὧν ὁ καιρὸς οὗτος· πρὸς μὲν τὰ σκληρὰ καὶ αὐθάδη διανοήματα ἐπενθυμήσεις παραλαμβάνονται, ἵνα μαλάξωσι τὰ ἤθη, πρὸς δὲ τὴν πίστιν τῶν ἰδίων λόγων οἱ κοινοὶ λόγοι καὶ καθολικοί. ἀμφοτέρων δʼ [*](407) ἦν ἐν τῷ ἐπιταφίῳ χρεία· καὶ γὰρ αὔθαδές ἐστι καὶ ἄπιστον τὸ λέγειν ‘οὐκ ἔδει λέγεσθαι ἐπιτάφιον’, τῶν [*](3 διατριβή δε ἐστὶ Vδ | ἔκστασις VcPh 6 αὐτὸ VcSfPh; αὐ- τὴν PAc | Dem. 21, 1 7 πάντας Ph | χρῆται μειδίας ἀεὶ Pc 8 οὔθʼ VcSf; om. PAcPh 9 τὸ τοῦ περὶ στεφάνου Ph 11 Dem. 18, 12 12 αὕτη codd. 18 δὲ (pro καὶ) Sf | ἐνθυμή- σεων Ph 19 παραλλὰξ εἰσὶν Sf, m.po.P, v.l.P; παραλλάξεις Ph, m.1P Vc; παραλλάξεις εἰσίν Ac | ὡς om v.l.P 21 νοήματα Ac 25 γενέσθαι Pa 25. p. 419, 1 τοῖς πάλαι οὕτως ἐδοκιμάσθη Thuc. 2, 3)

419

πάλαι οὕτω δοκιμασάντων. πρὸς μὲν οὖν τὸ αὔθαδες αἱ ἐπενθυμήσεις, πρὸς δὲ τὸ ἄπιστον οἱ καθολικοὶ λόγοι.

[*](430)

Τῶν δὲ αὐθαδῶν καὶ τολμηρῶν διανοημάτων θερα 6 καὶ παραμυθίαι δύο, ἢ βραχεῖα προσθήκη ἢ ὁμολογία τοῦ τολμήματος. βραχεῖα μὲν οὖν προσθήκη οὔτως «ὁ μὲν οὖν παρὼν καιρός, Ἀθηναῖοι, μονονουχὶ λέγει φωνὴν ἀφιείς, ὅτι τῶν πραγμάτων ὑμῖν ἐκείνων αὐτοῖς ἀντιληπτέον ἐστί» καὶ πάλιν ἀλλαχοῦ «ὥσπερ ἑωλοκρασίαν τινά μου τῆς ἑαυτοῦ πονηρίας κατασκεεδάσας»· καὶ Πλάτων «ἁλμυρὰν ἀκοὴν ἀποκλύσασθαι ποτίμῳ λόγῳ», αὔθαδες τοῦτο· τίς οὖν ἡ βραχεῖα προσθήκη; «οἷον ἁλμυρὰν ἀκοήν». — Ὁμολογία δὲ τοῦ τολμήματος, ὡς ἐν τῷ Κατὰ Τιμοκράτους «καὶ γὰρ εἰ φορτικὸς ὁ λόγος εἶναι δοκεῖ, ὅμως ἐρῶ· ἀποκτείνατε αὐτόν, ἵνα τοῖς ἀσεβέσιν ἐν Ἅιδου θῇ τοῦτον τὸν νόμον».

[*](408)

Πότε παράλειψις καὶ ἀποσιώπησις γίνεται; ὅταν βουληθῶμεν 7 τὴν ὑπόνοιαν μείζονα καταστῆσαι τοῦ πράγματος [*](1 οὖν AcSf γὰρ Vk Nc: om. PVcPh 2 αἱ AcSf; om. PVc (1.2 Vc: τὸ ⌊I⌉ἄυ|θαδες m.po.⌉ Vc; Ph: τὸ θαυμᾶσαι) | λόγοι om. Pa 3 non incipit novum caput VcAcSfPh; caput ε P (mg. πόσαι καὶ ποῖαι παραμυθίαι τῶν αὐθαδῶν καὶ τολμηρῶν διανοημάτων P): ε περὶ αὐθαδῶν ἐπινοημάτων Pπ, mg. int. Pa | δὲ om. Ph | ἐπινοημάτων Pπ 4 ⌊ἡ m.2 ex ἢ⌉ βραχεία προσθήκη ⌊καὶ add m.2; ἡ m.2 ex ἢ⌉ St | cf 448, 22; de metaphoris (τὸ ὡσπερεί φάναι καὶ οἱονεί κτλ.) cf. Aristotelem et Theophrastum Π. ὕψ 32, 3. 4; cf. Arist Rhet. Γ 7 p. 1408 b 2. Π. εὑρ. p. 202, 16 6 Dem. 1, 2 | ὦ ἀθηναῖοι om. VcSfPh 7 ἐκείνων om. Ac 8 αὐτοῖς om. Sf | αὐτοῖς ἀντιληπτέον ἐστί om. Ph | ἐστί om., ἢ ἐκείνων εἴπερ σωτηρίας αὐτῶν φροντίζετε add. Ac, cf. Dem. | Dem. 18, 50 9 τινὰ ἀλλʼ οὐ τῆς Ph 9. 10 κατεσκέδασεν Ph Sf; κατεσκέδασας Vc 10 Plat. Phaedr. 243 D | οἷον ἁλμυρὰν P 11 δὲ ante τοῦτο add. Sf, (er.) Vc 13 cf. Dem. 24, 104 15 τοιοῦτον (om τὸν) Ph 16 supr. Ac, mg. PSf: om. VcPh | mg. ε AcSf. ϛ P 17 τότε Ac)

420

ἐν τῇ γνώμῃ τῶν ἀκουόντων, ἢ λέγομεν· οἶον λάβωμεν πρῶτον ἐκ τοῦ λόγου παράδειγμα ‘πῶς οὗτος κέχρηται τῷ πάτρι’· λέγω ἴσως ἢ ἀντεῖπεν ἢ οὐκ ἐπείσθη, ἡ δὲ ἀποσιώπησις μείζονα τὴν ὑπόνοιαν πεποίηκεν, ὡς ‘ἐπιβουλεύων τῷ πατρί’. Δημοσθένης δὲ τῇ ἀποσιωπήσει τῇ τελείᾳ οὕτως κέχρηται ἐν τῷ Περὶ τοῦ στεφάνου «ἀλλ᾿ ἐμοὶ μὲν — οὐ βούλομαι δὲ δυσχερὲς οὐδὲν εἰπεῖν ἀρχόμενος τοῦ λόγου».

Ἐν προσποιήσει δὲ παραλείψεως μνήμη τῶν πραγμάτων κατὰ τρεῖς τρόπους γίνεται, ἤτοι ὅταν μικρὰ μὲν τὰ πράγματα, χρήσιμα δὲ τῷ λέγοντι· ἢ ὅταν ᾖ γνώριμα, διὰ μὲν τὸ γνώριμα εἶναι φησὶ παραλιπεῖν, [*](431) διὰ δὲ τὸ χρήσιμα εἶναι λέγει αὐτά· ἢ ὅταν ἐπαχθῆ ᾖ, χρήσιμα δὲ τῷ λέγοντι, διὰ μὲν τὸ ἐπαχθῆ εἶναι φησὶ παραλιπεῖν, διὰ δὲ τὸ χρήσιμα εἶναι λέγει αὐτά.

Παραδείγματα τούτων, τῶν μὲν μικρῶν ἐν τῷ Κατὰ Μειδίου «ὅσα μὲν οὖν ἢ τοὺς χορευτὰς κωλύων ἀφεθῆναι τῆς στρατείας ἠνώχληκεν, ἢ προβαλλόμενος καὶ κελεύων ἑαυτὸν εἰς Διονύσια χειροτονεῖν ἐπιμελητήν, ἢ τἆλλα ὅσα τοιαῦτα, ἐάσω», εἶτα τὴν αἰτίαν ἐπιφέρει τοῦ προσποιεῖσθαι παραλιπεῖν «οὐ γὰρ ἀγνοῶ τοῦθʼ, ὅτι τῷ μὲν ἐπηρεαζομένῳ τὴν αὐτὴν τούτων ἕκαστον [*](409) ὀργὴν ἥνπερ ἄλλʼ ὁτιοῦν τῶν δεινοτάτων παρίστη, [*](1 ἧι λέγοιμεν Ac; ἢ εἰ λέγοιμεν Vδ; ἢ λεγομένων Ph 2 exsp ἐκ τοῦ βίου, cf 451, 14 | ad problema p. 208, 18 refert Diac. 3 πρί⌊I⌉ AcSf 6 τελ⌊εί ex ευταί⌉αι Ph | τοῦ om. Ph 7 Dem. 18,3 | cf. 361, 13 | δὲ m.1, γὰρ m.po., Vc 8 εἰπεῖν οὐδὲν Ac SfPh, Dem.; οὐδὲν om. Vc 13 λέγη Pa 14 μὲν τὸ PaVc AcSf; δὲ τὸ Pc; ⌊τὸ del.⌉ μὲν τὸ Ph 15 παραλείπει Ph 15 λέ- γηι Pa 17 Dem. 21, 15 18 τὰς Pa | στρατιᾶς Ph 21 προσ- ποιεῖσθαι hic et p. 421, 6 suspect. | παραλείπειν Ac; παραλειπεῖν Ph 23 ⌊ἥν m.po.⌉ περ Vc; ὥσπερ Sf | παρίστη AcPh, (σι add. m.po.) PcVcSf; παρίστησι Pa )

421

ὑμῖν δὲ τοῖς ἔξω τοῦ πράγματος οὖσιν οὐκ ἂν ἴσως ἄξια αὐτὰ καθʼ ἑαυτὰ ἀγῶνος φανείη». — Τῶν δὲ γνωρίμων ἐν τῷ Περὶ τῆς ἀτελείας «ἐγὼ δʼ ὅτι μὲν τινῶν κατηγοροῦντα πάντας ἀφαιρεῖσθαι τὴν δωρεἀν τῶν ἀδίκων ἐστίν, ἐάσω», εἶτα τὴν αἰτίαν ἐπιφέρει τοῦ προσποιεῖσθαι παραλιπεῖν «καὶ γὰρ εἴρηται τρόπον τινὰ καὶ ὑφʼ ὑμῶν ἴσως γινώσκεται». — Τῶν δὲ ἐπαχθῶν παράδειγμα ἐν τῷ Περὶ τοῦ στεφάνου «ἐν μὲν δὴ τοῖς ἰδίοις εἰ μὴ πάντες ἴστε ὅτι κοινὸς καὶ φιλάνθρωπος καὶ πᾶσι τοῖς δεομένοις ἐπαρκῶν, σιωπῶ καὶ οὐδὲν ἂν εἴποιμι περὶ αὐτῶν, οὔτε εἴ τινας ἐκ τῶν πολεμίων ἐλυσάμην, οὔτε εἴ τισι θυγατέρας ἀποροῦσι συνεξέδωκα», εἶτα τὴν αἰτίαν τοῦ παραλιπεῖν ἐπιφέρει «ἐγὼ νομίζω τὸν μὲν εὖ παθόντα δεῖν μεμνῆσθαι παρὰ πάντα τὸν χρόνον, τὸν δʼ εὖ ποιήσαντα εὐθὺς ἐπιλελῆσθαι, εἰ δεῖ τὸν μὲν χρηστοῦ, τὸν δὲ μὴ μικροψύχου ποιεῖν ἔργον ἀνθρώπου. τὸ δὲ τὰς ἰδίας [*](432) εὐεργεσίας ἀναμιμνῄσκειν μικροῦ δεῖν ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν».

[*](410)

Τὸ περιπλέκειν διαβάλλεται μὲν ὡς κακία τοῦ λέγειν, 8 εἰ δὲ ἐν καιρῷ γίγνοιτο, ζηλωτὸν ἂν σχῆμα εὑρεθείη. καιρὸς οὖν τῆς περιπλοκῆς τῶν λόγων τριπλοῦς. [*](3 τῆς om῎ PAc | Dem. 20, 2 | τινῶν m.po. suppl. Sf 5 εἶτα — 6 παραλιπεῖν om. SfPh, (m.2 suppl.) Vc; utique προσποι- εἱσθαι suspect., cf p. 420, 21 7 διαγινώσκεται Pa 8 τοῦ om. Ac 8. 9 ἐν δὲ τοῖς Dem. 18, 268 9 δὴ om. Vδ | κοινῶς καὶ φιλανθρώπως Ph 11 τούτων VcAcsfPh | τισιν Ph 14 δεῖν P, Dem.; om VcAcSfPh 18 μικροῦ δεῖν om. Pc 20 supr VcSf, mg P; περὶ τοῦ περιπλέκειν Pπ; περιπεριπλοκῆς πότε περιπλέκειν εὔκαιρον καὶ ποσαχῶς γίνεται mg Ph, (om. περὶ περιπλοκῆς) mg. Ac | mg. ς Ac, ζ P)

422

περιπλέκομεν γάρ, ἤτοι ὅταν αἰσχρὰ τὰ λεγόμενα· φυλαττόμενοι γὰρ τὴν ἀπρέπειαν τοῦ λόγου αὐτῷ τῷ περιπλέκειν δηλοῦμεν ἃ θέλομεν εὐπρεπῶς καὶ πικρότερον τὸν λόγον ποιούμεθα· ἢ ὅταν λυπηρὰ ᾖ τοῖς ἀκούουσιν, ἢ ὅταν ἐπαχθῆ τοῖς λέγουσι.

Παραδείγματα τῶν μὲν αἰσχρῶν ἐν τῷ Κατὰ Τιμάρχου φησὶν Αἰσχίνης «εἰδὼς δʼ αὐτὸν ἔνοχον ὄντα», θέλει μὲν εἰπεῖν «τῇ πορνείᾳ», φυλαττόμενος δὲ τὸ αἰσχρὸν περιπλέκει λέγων «οἷς ὀλίγῳ πρότερον ἠκούσατ’ ἀναγινώσκοντος τοῦ γραμματέως»· — Τῶν δὲ λυπηρῶν ὁ Δημοσθένης, ὡς ἐν τοῖς Φιλιππικοῖς φησιν «ὁ μὲν οὖν παρὼν καιρὸς μονονουχὶ λέγει φωνὴν ἀφιείς, ὅτι τῶν πραγμάτων ὑμῖν ἐκείνων αὐτοῖς ἀντιληπτέον ἐστί», καὶ ἐπειδὴ λυπηρόν ἐστι τὸ λέγειν ‘εἰ δὲ μή, ἀπολεῖται τὰ πράγματα’, περιέπλεξεν «εἴπερ ὑπὲρ [*](411) σωτηρίας ὑμῶν αὐτῶν φροντίζετε»· καὶ πάλιν παρὰ πόδας ἔνεστί γε περιπλοκὴ μετὰ συλλήψεως «ἡμεῖς δέ», ὑπακούεται ‘ἀμελοῦμεν’, ἀλλὰ τοῦτο λυπηρόν ἐστι τοῖς Ἀθηναίοις· πῶς οὖν περιέπλεξεν; «οὐκ οἶδ᾿ ὅντινά μοι δοκοῦμεν ἔχειν τρόπον πρὸς αὐτά». — Τῶν δὲ ἐπαχθῶν τὸ παράδειγμα ἐν τῷ Κατὰ Μειδίου· φησὶ γὰρ ὁ Δημοσθένης πρῶτον μὲν ὅτι «ἐθελοντὴς χορηγεῖν ὑπέστην», ὅπερ ἐστὶ φιλοτιμίας, εἶτα δὲ «κληρουμένων [*](2 γὰρ om. Ph, (suppl. m.po.) Vc | αὐτῶ⌊ι⌉ τ⌊ῶ m.po. ex ὸ] Vc 6 παράδειγμα VcAcSfPh; cf 420, 16 7 Aesch 1, 2 11 ὡς ante 12 ὁ Pe: suspect., cf. l. 7 | φησιν PAc ; om. Vδ; ἐστιν VcPh: ⌊ἐστὶ, del m.1⌉ φησίν Sf 12 Dem. 1, 2 | cf. 419, 6 14 καὶ ἐπει- δὴ PSf; καὶ om. VcPh; ἐπειδὴ δὲ Ac 15 ἀπολεῖτ⌊ε m.po. ex αι⌉Sf 16 ὑμῶν om. VcAcSfPh, Dem | ἐφροντίζετε Ph 17 ὑμεῖς AcPh. (ὑ ex cr.) Vc 18 ὑπακούεται P, (γρ καὶ ὑπόκειται m.2) Sf; ὑπακούετε AcPh: ⌊ὑ m.po.⌉πακούετ⌊αι er.; οντ?ες supr. m.po.⌉ Vc 20 τρόπον ἔχειν VcAcSfPh | δέ γ᾿ Ph 21 τὸ om. Ma 23 ὑπέστη Ald.; ὕπεστιν Vc; ὑπεσχόμην mg. P; Dem. 21, 13 ὑπεσχόμην ἐγὼ χορηγήσειν ἐθελοντής)

423

[*](433) πάντων πρῶτος αἱρεῖσθαι τὸν αὐλητὴν ἔλαχον», ὅπερ ἐστὶν εὐτυχίας· ἐπάγει γοῦν λέγων «ὑμεῖς μὲν οὖν, ὡς εἰκός, ἀμφότερα ἀπεδέξασθε, τήν τε φιλοτιμίαν τὴν ἐμήν», καὶ ἐπειδὴ ἐπαχθές ἐστι τὸ λέγειν ῾ τὴν εὐτυχίανʼ, περιέπλεξε «καὶ τὸ συμβὰν ἀπὸ τῆς τύχης».

Ὅτι δὲ τὸ ὄνομα τοῦ σχήματος τοῦτό ἐστιν ἡ περιπλοκή, Αἰσχίνης φησὶν ἐν τῷ Κατὰ Τμάρχου «οὗτος φανήσεται οὐ μόνον ἡταιρηκώς, ἀλλὰ — μὰ τὸν Διόνυσον, οὐκ οἶδ᾿ ὅπως δεῖ περιπλέκειν ὅλην τὴν ἡμέ— ραν — καὶ πεπορνευμένος», ὡς δι᾿ ὅλου τοῦ λόγου περιπλέξας διὰ τὸ αἰσχρὰ εἶναι τὰ ῥήματα, ἐπὶ τέλει δὲ νικηθεὶς ὑπὸ τῆς χολῆς εἶπε «καὶ πεπορνευμένος.

[*](412)

Ἐπανάληψις γίνεται κατὰ τρόπους τρεῖς, ἐπὶ πράγματος 9 διδασκαλίᾳ, ἐπὶ προσώπου συστάσει ἢ διαβολῇ, ἐπὶ ἤθους βεβαιώσει.

Ἐπὶ πράγματος διδασκαλίᾳ, ὡς παρ᾿ Ὁμήρῳ

«ἀλλ᾿ ὃ μὲν Αἰθίοπας μετεκίαθε τηλόθ᾿ ἐόντας,

Αἰθίοπας, τοὶ διχθὰ δεδαίαται, ἕσχατοι ἀνδρῶν»·

[*](1 πάντων om. VcSfPh | πρῶτον m. 1Pa 2 τῆς εὐτυχίας Vc Ac Sf Ph | ὀῦν Ph 4. 5 καὶ τὴν εὐτυχίαν Ma 5 τῆς om. Vc 6 τοῦ σχήματος ante τὸ Vc Ac Sf Ph 7 οὗτος Ph; οὕτως· PV Ac Sf; Aesch. 1, 52: οὐκέτι δήπου φαίνεται μόνον ἡταιρηκὼς κτλ. 8 δὲ οὐ Vc 9 δεῖ om. Vc, (add. m. 2) Sf; δυνήσομαι Aesch. 10 γρ καὶ ὅς· ἀντὶ τοῦ ὅστις αἰσχίνης P 11 ῥήματα P; εἰρημένα Vc Ac Sf Ph, v.l. P 12 εἶπεν ὑπὸ τῆς χολῆς Pa | καὶ πεπορνευμένος P; om. Vc Ph, (suppl., m. 2?) Sf; καὶ περιπλέκειν (sic) Ac 18 supr Vc Sf. mg. P; ἐπανάληψις mg. Ac; περὶ ἐπ- αναλήψεως ἐπὶ πόσοις καὶ ποίοις ἐπαναλήψεις (sic) γίνεται mg Ph | mg. ζ Ac, η P 14 τρεῖς m.po. suppl. Pc 17 καὶ ante ἐπὶ add m.po. Pc 18 Hom. α 22 18 — 424, 10 eadem fere exemupla [Plut.] De vita et poesi Homeri 32—34)

424

ἐπανέλαβε τὸ ὄνομα, ἵνα δείξῃ, ὅτι δύο γένη Αἰθιόπων. — Ἐπὶ προσώπου συστάσει

«Νιρεὺς δ᾿ Αἰσύμηθεν ἄγε τρεῖς νῆας ἐίσας,

Νιρεύς, Ἀγλαΐης υἱὸς Χαρόποιό τ᾿ ἄνακτος,

Νιρεύς, ὃς κάλλιστος ἀνὴρ ὑπὸ Ἴλιον ἦλθεν»·

ἐπανέλαβεν, ἵνα κοσμήσῃ τὸ πρόσωπον. ἐπὶ διαβολῇ δὲ «Ἆρες, Ἄρες βροτολοιγέ»· ἐπανέλαβεν, ἵνα τὸ πρόσωπον διαβάλῃ. — Ἐπὶ ἤθους βεβαιώσει

«τοῦ δ᾿ ἐγὼ ἀντίος εἶμι, καὶ εἰ πυρὶ χεῖρας ἔοικεν.

εἰ πυρὶ χεῖρας ἔοικεν»·

[*](434) ἐπανέλαβεν, ἵνα τὸ ἀνδρεῖον βεβαιώσῃ.

Παρὰ δὲ τοῖς πεζοῖς ἐπὶ μὲν πράγματος διδασκαλία Ξενορῶν ἐν Ἀπομνημονεύμασιν «ἀδικεῖ Σωκράτης οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ καινὰ δαιμόνια εἰσφέρων· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων». καὶ Δημοσθένης ἐν Φιλιππικοῖς «πάντες ὅσοι [*](413) πώποτε ἐκπεπλεύκασι στρατηγοὶ παρ᾿ ἡμῶν, ἢ ἐγὼ πάσχειν ὁτιοῦν ἕτοιμός εἰμι, παρὰ τούτων τῶν τὰς νήσους οἰκούντων χρήματα λαμβάνουσι. λαμβάνουσι δὲ οἱ μὲν πλείονας ἔχοντες ναῦς πλείονα». — Ἐπὶ δὲ προσώπου συστάσει, ὡς Ξενοφῶν πολλάκις Κῦρον ἐπαναλαμβάνων. ἐπὶ δὲ διαβολῇ, ὡς ὁ Δημοσθένης [*](1 ὅτι om. Vc 3 Hom. B 671 | δ᾿ om. Ph Sf, (m. 2 suppl.) Vc αἰσύμηθεν P Ac, (ἰ ex ὐ) Vc; αὖ σύμηθεν Ph, (αἰ post αὖ postea add.; m. 1?)) Sf 4 om. P 6 γρ συστήση P 7 Hom. Ε 31 μιαιφόνε add. Vc; μιαιφόνε τειχεσιβλῆτα add. Pc 8 διαβάλληι Vc, m. 1Pc Sf | ἤθους δὲ Vc 9 Hom. Υ 371 | cf 304, 10 | ἐγὼν P | αἴτιός εἰμι m. 1 Vc 10 μένος δ᾿ αἴθωνι σιδήρῳ add. vulg.; δέμας δ᾿ αἴθωνι σιδήρω (om altero εἰ — ἔοικεν) Vd 12 Xen Mem. l 1, 1 17 ὑμῶν Pc, Dem. 8, 24 20 πλείους Pc 21 ὡς P Vc Ac; ὁ Sf om. Ph | e. g. ad Cyrop. lII 2, 14 sq. relcgat Diac. 22 ὁ P: om. Vc Ac Sf Ph 22 et p. 425, 2 cf. 353, 3 et 6 356, 15)

425

«ἀλλʼ Ἀνδροτίων ἡμῖν πομπείων ἐπισκευαστής, Ἀνδροτίων, ὦ γῆ καὶ θεοί», καὶ ἀλλαχοῦ «ὑμεῖς δὲ Χαρίδημον εἰ χρὴ φρουρεῖν βουλεύεσθε; Χαρίδημον; οἴμοι.» — Ἐπὶ ἤθους βεβαιώσει «ἔστιν ὑμῖν, ὦ Ἀθηναῖοι, χρήματα, ἔστιν ὅσα οὐδενὶ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων στρατιωτικά», καὶ πάλιν ἐν τῷ Κατὰ Μειδίου «ἀλλ᾿ ἵππον, ἵππον μὲν οὐκ ἐτόλμησεν ὁ κατάρατος οὑτοσὶ πρίασθαι». καὶ Ἡρόδοτος «τφονεὺς μὲν τοῦ ἑωυτοῦ ἀδελφεοῦ, φονεύς δὲ τοῦ καθήραντος ».

Τὸ κατὰ πεῦσιν σχῆμα ἀναντίρρητόν ἐστι· γίνεται 10 γὰρ ἢ περὶ τῶν φύσει ὁμολογουμένων, οἷον ‘ἆῤ οὐκ ἔστι νῦν ἡμέρα;’ ἢ περὶ τῶν τῷ λόγῳ προαποδεδειγμένων, [*](414) οἷον ῾ εὑρέθης ἐπὶ τῆς οἰκίας διορωρυγμένου [*](435) τοῦ τοίχου ὑφαιρούμενος τὸ ἱμάτιον· ἀῤ οὐκ εἶ κλέπτης;’ καὶ γὰρ τὰ τῷ λόγῳ προαποδεδειγμένα ἴσα τοῖς φύσει ὁμολογουμένοις τῇ δυνάμει ἐστίν.

Ἀναντίρρητον δὲ ὂν τὸ σχῆμα τρεῖς ἔχει μορφάς, ἢ πρὸς τοὺς ἀκούοντας ἢ πρὸς τούς ἀντιλέγοντας ἢ αὐτοῦ πρὸς ἑαυτὸν τοῦ ῥήτορος.

Ἡ πρὸς τοὺς ἀκούοντας πεῦσις ἐλεγκτική, οἷον «πότε [*](1 Dem. 22, 78 | ὑμῖν Ac Sf, Dem.; cf. 353, 3 2 Dem. 23. 210 2. 3 εἰ χρὴ φρουρεῖν χαρίδημον Vc Ph 3 χαρίδημον; ὦ γῆ καὶ θεοί οἴμοι Pc 4 Dem. 1, 19 | ὑμῶν P | ὦ (om. Ἀθηναῖοι) Ph 6 Dem. 21, 174 7 μὲν om. Sf Ph | οὗτος Pc h Vc 8 Her. 1, 45 9 ἀδελ- φοῦ Sf, m. 1Vc 10 supr. Vc Sf, mg P; om. Ac; περι τοῦ κατὰ πεῦσιν· περι τίνων γίνεται τὸ κατὰ πεῦσιν σχῆμα καὶ πόσας καὶ ποίας ἔχει μορφάς· καὶ οἶα ἑκάστη πόσας δ᾿ ἐπιστροφὰς ἔχει ἡ πρὸς ἑαυτόν Ph | mg η Ac Ph. θ P 12 δὲ (pro γὰρ) P 12. 13 cf. 362, 17 14 εὑρέθ Vc 14. 15 τοῦ τοίχου διορωρυγμένου Vc Sf Ph 16 τοῦ λόγου m. 1VcSf 21. p. 426, 2: 277, 5. 6. 360, 17 21 Dem. 4,10)

426

οὖν, ὦ Ἀθηναῖοι, πότε ἃ δεῖ πράξετε; ἐπειδὰν τι γένηται;» — Ἡ πρὸς τοὺς ἀντιλέγοντας ἀνατρεπτική, οἷον «τὸ λαβεῖν οὖν τὰ διδόμενα ὁμολογῶν ἔννομον εἶναι, τὸ χάριν τούτων ἀποδοῦναι παρανόμων γράφῃ; — Ἡ αὐτοῦ πρὸς ἑαυτὸν τοῦ ῥήτορος πεῦσις διπλῆ· ἀκοῆς ἐπιστροφὴν ἔχει καὶ πίστωσιν κατὰ πρόληψιν ὑπονοίας καὶ λύσιν. ὅταν γὰρ αὐτὸς ἑαυτοῦ πυνθάνηται ὁ ῥήτωρ, ἅμα καὶ ἐπέστρεψε τοὺς ἀκούοντας καὶ τὴν πίστιν προκατέλαβε· πιστεύει γὰρ ἕκαστος τῶν ἀκουόντων ἐννοῶν, ὅτι οὐκ ἂν ἠρώτησεν ἑαυτὸν ὁ ῥήτωρ, εἰ μὴ ἐπίστευεν ἀποδείξειν, καὶ εἴ τινα ἔχει ὑπόνοιαν ὁ ἀκροατής, θεραπεύεται· ὥσπερ ἐπὶ ταύτης τῆς [*](415) ἐρωτήσεως «ἔστιν ὑμῖν πόρος, ὃν ἂν μὲν ἤδη ζητῆτε οὐχ εὑρήσετε, ἐὰν δὲ περιμένητε, εὑρήσετε», εἶτ᾿ ἐπιφέρει «τίς οὖν ἔσθ᾿ οὗτος ὁ νῦν μὲν οὐκ ὤν, αὖθις δὲ γενησόμενος; αἰνίγματι γὰρ ὅμοιον τοῦτο· ἐγὼ φράσω.»

11 Τὸ ἀσύνδετον σχῆμα καὶ τὸ μετὰ τῶν συνδέσμων λεγόμενον δοκεῖ τὸ μὲν δεδέσθαι, τὸ δὲ λελύσθαι. ταὐτὸ [*](1 ω (om. Ἀθηναῖοι) Ph | πράξατε Ph 3 Dem. 18, 119 5 δι- πλῆ· P; διπλῆν Ac Ph, (ν er.) Sf, (ν m. po. in ras.) Vc; Diac.: διότι γράφεται διπλῆ, διὰ τοῦτο ἀσαφὲς ἔδοξέ τισι τὸ ῥητὸν κατὰ τὸ ἐλλειπτικόν· ὤφειλε γὰρ εἰπεῖν οὕτως ‘ἡ . . . διπλῆν ἔχει τὴν ἐνέργειαν, ἀκοῆς . .’ . . ἐμοὶ δὲ μηδὲν ἐλλείπειν δοκεῖ· χρὴ γὰρ στίξαι τελείαν εἰς τὸ ‘διπλῆν ἀκοῆς ἐπιστροφὴν ἔχει’ κτλ. 6 ἀκοῆς ἐπιστροφὴν ἕχει καὶ, numeri m. po., Sf | καὶ om. Ph 7 καὶ ante ὑπονοίας Ma | ἑαυτὸν Ph 10 ἐννο[ι er.]ῶν Pc 11 ἐπίστευσεν Ac Ph 11. 12 ὑπόνοιαν ἔχει Ac, (εἶχεν) Pc 13 Dem. 14, 24 | ζητεῖτε Ph 14 περιμείνητε Vc 16 γενησόμενος· ἀι- νίγματι γὰρ ὅμοιον, τοῦτο ἐγὼ, numeri m.po., Sf | ὅμοιον τὸ τοῦτο Pa; ὅμοιον· ⌊I— lI⌉ τοῦτο⌊Ι⌉ Pc | τοῦτο m.1 (m. po. γρ τοῦ- τον) Vc 17 supr. PaSf, (καὶ συνδεδεμένου add. m. 2) Vc; mg. )

427

δὲ ἀμφότερα δηλοῖ, καὶ ἐργάζεται καὶ μέγεθος ὁμοίως καὶ ἦθος, ὅταν ἑκατέρου καιρὸς ᾖ. ταὐτὸν δ᾿ ἐργαζόμενα οὐχ ὁμοίως ἐργάζεται, ἀλλὰ τὸ μὲν μετὰ συνδέσμων [*](436) πραγματικὸν πλῆθος ἢ μέγεθος, οἷον «Ὄλυνθον μὲν δὴ καὶ Μεθώνην καὶ Ἀπολλωνίαν καὶ δύο καὶ τριάκοντα πόλεις ἐπὶ Θρᾴκης ἐῶ», τὸ δὲ ἄνευ συνδέσμων λεγόμενον ἡθικόν ἐστι «καὶ πάλιν ἡνίκα Πύδνα, Ποτίδαια, Μεθώνη, Παγασαί, τἆλλα, ἵνα μὴ καθ᾿ ἕκαστον λέγων διατρίβω, πολιορκούμενα ἀπηγγέλλετο».

[*](416)

Τὸ ἐν ἀρχῇ τι λέγειν ἐπὶ κεφαλαίων, περὶ ὧν τις 12 μέλλει κατασκευάζειν ἢ διδάσκειν, οἱ τεχνικοὶ καλοῦσι προέκθεσιν, τὸ δ᾿ ἐπὶ τέλους ἀναμιμνῄσκειν τὰ ἀποδεδειγμένα ἢ λελεγμένα οἱ τεχνικοὶ καλοῦσιν ἀνακεφαλαίωσιν. οἱ δὲ παλαιοὶ τὴν μὲν προέκθεσιν καλοῦσιν ὑπόσχεσιν, τὴν δὲ ἀνακεφαλαίωσιν ἐπάνοδον, ὡς Δημοσθένης δηλοῖ λέγων οὕτως «δίκαιόν ἐστιν ἐμὲ τρία ὑμῖν ὑπεσχημένον ἀποδείξειν, ἓν μὲν ὡς παρὰ τοὺς νόμους», καὶ τὸ ἕτερον οὕτως «ἐπάνειμι δὴ πάλιν ἐπὶ τὰς ἀποδείξεις, ὡς τὰ τούτων ἀδικήματα καὶ δωροδοκήματα τῶν νῦν πραγμάτων»· καὶ Πλάτων ἐν ἀρχῇ [*](Pc Ac Ph | mg. θ Ac Ph, ι P 18 cf. 316, 2. 319, 4. 357, 1—20 | alt. τὸ om. Ph Pπ) [*](2 ἦθος P Ac; πλῆθος Vc Sf Ph, v.l. P ἦθος Ac | Dem. 9, 26 5 καὶ ἀπολλωνίαν καὶ μεθώνην Ac 7 συνδέσμου Vc | Dem 1, 9 8 παγασαὶ μεθώνη Vc 9 ἕκαστα Ac | ἅμα λέγων Ph | λέγω Pa 9. 10 ἀπήγγελτο Ph 11 supr. Pa Vc Sf; mg. Pch, (add. ἢ ὡς οἱ παλαιοὶ ὑποσχέσεως καὶ ἐπανόδου) Ac | mg. ι Ac Ph, ια P 14. 15 τὰ ἀποδεδ⌊ει ex ιδα, m. 2?⌉ γμένα Sf 15 λε- λεγμένα P Ac, m. 2 v.l. Vc; δεδειγμένα Vc Ph, (ειγ ex ιδαγ, m. 2? po.?) Sf; δεδιδαγμένα mg. P 17. 18 cf. 236, 22 18 Dem. 23, 18 20 Dem. 18, 42 22 ὁ πλάτων Ac | Plat Phaedr. 266 DE )

428

φησι προοίμια καὶ διηγήσεις, εἶτα πίστεις, «τὸ δὲ δὴ τέλος τῶν λόγων ἔοικε πᾶσιν εἶναι κοινῇ συνδεδογμένον, οὗ τινὲς μὲν ἐπάνοδον ὄνομα τίθενται, τινὲς δὲ ἄλλο τι », καὶ ἄξιον ζητῆσαι, τί ἐστι τὸ τἄλλο τι». «τσυλλογίσασθαι δὴ βούλομαι», φησὶν ὁ ∠ημοσθέ νῆς, «τὰ κατηγορημένα».

[*](417)

13 Τὰ ἴσα σχήματα ταὐτὰ ὄντα ποτὲ μέν ἐστιν ἀγωνιστικά, ποτὲ δὲ ἐπιδεικτικά, ποτὲ δὲ σοφιστικά.

Ἀγωνιστικὰ μέν ἐστιν, ὅταν τῇ φύσει τῶν πραγμάτων [*](437) συνδράμῃ ἔξωθεν πάρεργον, ὅ καὶ χωρὶς τῶνμιάτων ἕκαστον αὐτὸ καθʼ ἑαυτὸ πρᾶγμα μηνύει καὶ λεχθὲν λανθάνει, πολλάκις δὲ ἀναγινωσκόμενον εὑρίσκεται· οἶον

«νῦν δʼ ἄγε νῆα μέλαιναν ἐρύσσομεν εἰς ἄλα δῖαν,

ἐς δʼ ἐρέτας ἐπιτηδὲς ἀγείρομεν, ἐς δʼἑκατόμβην

θείομεν, ἂν δʼ αὐτὴν Χρυσηίδα καλλιπάρῃον

βήσομεν»·

τέσσαρα ἴσα, ‘ἐρύσσομενʼ, ‘ἀγείρομενʼ, ‘θείομενʼ, ‘βήσομενʼ. καὶ Θουκυδίδης «αἴτιον δʼ ἦν οὐχ ἡ ὀλιγανθρωπία, ὅσον ἡ ἀχρηματία· τῆς γὰρ τροφῆς ἀπορίᾳ [*](3 ᾧ Plat. Phaedr.267 D | ὄνομα ἐπάνοδον SfPh 4 καὶ — ἄλλο τι om. Ac | ἐστι etiam post ἄξιόν Vc 5 Dem. 19,177 | cf. 52, 11. 12 | dσυλλογεῖσθαι Ph | δὴ om. Pa | φησὶν ὁ Vδ; φησὶ ante 6 τὰ add. Portus 6 τὰ εἰρημένα Ph 7 supr. VeSf (om. τῶν) Px, mg. PaAc; om Pch | mg. ια Ac, ιβ P 11 πάρεργ⌊ α ex ον⌉ Sf | ὃ Ph, (τε add m. 2) Vc ὅτε P: ἃ Ac, (ex ὃ) Sf; γρ ὃ καὶ χωρὶς τῶν ὀνομάτων ἑκάστου mg P 12 αὐτῶν καθʼ αὐτὸ Vc AcSfPh μηνύηι . . . 13 λανθάνηι. . .εὑρίσκηται Ph 15 Hom. Α 141 17 ἐν (pro ἂν) Pc 19 τέσσαρα — βήσομεν om. Pc 20 Thuc. 1, 11 | οὐκ (om ἡ)AcPh: οὐχὶ (om.ἡ)Vδ 21 ἀχρη⌊ ματ m.po.; ex στ?⌉ία Sf)

429

τόν τε στρατὸν ἐλάσσω ἤγαγον». καὶ Δημοσθένης «ἂν τοίνυν ἐξελέγξω σαφῶς Αἰσχίνην τουτονὶ καὶ μηδὲν ἀληθὲς ἀπηγγελκότα καὶ κεκωλυκότα ἐμοῦ τὸν δῆμον ἀκοῦσαι τἀληθῆ καὶ ἀνηλωκότα τούς χρόνους καὶ πάντων τούτων δῶρα καὶ μισθοὺς εἰληφότα».

Ἐπιδεικτικὰ δέ ἐστιν, ὅταν τὰ ἀγωνιστικὰ πολλὰ γένηται καὶ ἐπιτηδευθῇ εἰδημόνως εἰς ἡδονὴν ἀκοῆς σώφρονα, ὥσπερ τὰ παρὰ Ἰσοκράτει ἴσα τὰ ἐν ταῖς παραινέσεσι μάλιστα.

[*](418)

Σοφιστικὰ δέ ἐστιν, ἃ νῦν μὲν ἐπαινεῖται, ὑπὸ δὲ τῶν παλαιῶν κωμῳδεῖται, ὅσα αἰσχρῶς καὶ κενῶς κολακεύει τὴν ἀκοήν· ἃ Πλάτων διαβάλλει «ὦ λῷστε Πῶλε, ἵνα προσείπω σε κατὰ σέ» καὶ «Παυσανίου δὲ παυσαμένου· διδάσκουσι γάρ με ἴσα λέγειν οὑτωσὶ οἱ σοφοί». — Δημοσθένης δὲ καὶ Ὅμηρος καὶ τὰ τοιαῦτα ἐποίησαν ἀγωνιστικά, «Πρόθοος θοὸς ἡγεμόνευεν», ὄνομα καὶ ἀρετή, καὶ «ἐρρῶσθαι πολλὰ φράσας τῷ σοφῷ Σοφοκλεῖ».

[*](438)

Οἱ νῦν οἴονται τὸ ὑπερβατὸν πλοκὴν εἶναι ἑρμηνείας14 καὶ περίοδον κεκαλλωπισμένην· οὐκ ἴσασι δέ, τί ἐστιν ὑπερβατόν. τὸ γὰρ ὑπερβατὸν οὐ μόνον οὐκ ἔστι [*](1 Dem. 19, 8 | cf. 300, 23. 301, 2 | ἂν om. Vc Sf Ph 2 ἐλέγξω Sf | τοῦτο νικᾶν Ph 3 ἀληθ⌊ὲ ex ῶ⌉ς Sf | ἐπηγγελκότα Pa h 4 ἀνηλωκότα Pa; ἀναλωκότα Pc 8 καὶ ὥσπερ τὰ παρὰ τῶι Vc Ac Ph, (om. τὰ) Sf 10. 11 contraria similibus verbis Diodor. XII 53, 4 11 κ⌊ε⌉νῶς PaVc 12 Plat Gorg. 467 B 13 Plat. Symp. 185 C | cf. 302, 4 14 μὲν γὰρ ἴσα Ph 16 Hom. Β 758 cf. 304, 9 17 Dem. 19, 248 19 supr Pa Vc Sf, mg. P ch; πῶς γίνεται ὑπερ- βατόν mg. Ac | mg. ιβ Ac, ιγ P 22 ⌊οὐ μόνον⌉ω |ὀυκ er.⌉ έστι Pa | οὐ μόνον om. Ph (etiam in argumento mg.) 22 p. 430, 3: cf 232, 1; 305, 16)

430

καλὸν σχῆμα, ἀλλὰ καὶ ἀναγκαῖον· γίνεται δέ, ὅταν τὴν αἰτίαν τοῦ λεγομένου, ἣν μέλλει ποθεῖν ὁ ἀκροατής, μέσην ὁ λέγων τάξῃ· καὶ οὕτως γίνεται σαφηνείας ὄργανον τὸ ὑπερβατόν, οἷον

ὦ φίλοι, οὐ γάρ τ᾿ ἴδμεν, ὅπῃ ζόφος οὐδ᾿ ὅπῃ ἠώς,

οὐδ᾿ ὅπῃ ἠέλιος φαεσίμβροτος εἶσ᾿ ὑπὸ γαῖαν,

οὐδ᾿ ὅπῃ ἀννεῖται· ἀλλὰ φραζώμεθα θᾶσσον».

[*](419) εἰ γὰρ εἰρήκει ‘ὦ φίλοι, φραζώμεθα θᾶσσον’, ἐτάραξεν ἂν αὐτούς καὶ ἐποίησεν ἐρωτῆσαι, τί γέγονε· διὰ τοῦτο διὰ μέσου τὰς αἰτίας τοῦ φράζεσθαι θᾶσσον ἔταξι. καὶ Θουκυδίδης «τοὶ δὲ Ἀθηναῖοι ἐφοβήθησαν, μὴ πολέμιαι ἦσαν αἱ νῆες» — διὰ τί; ὁ Θουκυδίδης ἔταξε διὰ μέσου τὴν αἰτίαν τοῦ φόβου «τἦν γὰρ νύξ»· διὰ τοῦτο καὶ ὁ τὴν αἰτίαν σημαίνων σύνδεσμος προηγεῖται, ὁ γάρ.

Μακρὸν δὲ γίνεται ὑπερβατόν, ὁπόταν ἡ αἰτία ἑτέρας αἰτίας χρείαν ἔχῃ, οἷον «ἐπειδὴ δὲ οἵ τε Ἀθηναίων τύραννοι καὶ οἱ ἐκ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐπὶ πολὺ καὶ πρὶν τυραννευθείσης οἱ πλεῖστοι καὶ τελευταῖοι πλὴν τῶν ἐν Σικελία ὑπὸ Λακεδαιμονίων κατελύθησαν» — πῶς, ὦ Θουκυδίδη; «ἡ γὰρ Λακεδαίμων μετὰ τὴν κτίσιν τῶν νῦν ἐνοικούντων ἐν αὐτῇ Δωριέων ἐπὶ πλεῖστον χρόνον στασιάσασα ὅμως ἐκ παλαιτάτου καὶ [*](4 οἷον om. VcAcSfPh 5 Hom. κ 190 | ⌊τ᾿⌉ Vc; ποτ᾿ Sf 7 ἀν- νεῖται Ph; ἀ⌊Ι⌉νεῖται Vc; ἀνεῖται PAcSf 7 et 8 φρασώμεθα P 8. 9 | ἐτάραξεν ⌊γὰρ m. 1 supr.⌉ ἂν αὐτοὺς καὶ ἐποίησεν ἐρωτῆσαι τί γέγονεν εἰ εἴρηκεν ὦ φίλοι φρασώμεθα θᾶσσον διατοῦτο | Pc 9 ἂν om. Ph 10 ἔταξε ante τοῦ Vc Sf, (ἐξέταξε) Ph 11 οἱ δὲ Κερ- κυραῖοι et ὦσιν Thuc. 1, 51 | cf. Theon lI 82, 20 Sp. | δὲ, γὰρ supr. (m.2?), Vc 12 ἔταξε post 13 μέσου Vc Sf Ph, post αἰτίαν Ac 14 ὁ om. Ph 10 ἑτέρας om. Vc 17 Thuc. 1, 18 22 ἐν αὐτῆι οἰκούντων Pc 23 παλαιοτάτου Sf, (ο er.) VcPh )

431

εὐνομήθη καὶ ἀεὶ ἀτυράννευτος ἦν»· αἰτίαν τῆς αἰτίας ἀποδίδωσιν «ἔτη γάρ ἐστι μάλιστα τετρακόσια, ἃ Λακεδαιμόνιοι τῇ αὐτῇ πολιτείᾳ χρῶνται, καὶ δι᾿ αὐτὸ δυνάμενοι [*](439) καὶ τὰ ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσι καθιστᾶν»· εἶτα ἐπανέρχεται ἐπὶ τὴν ἀρχὴν «μετὰ δὲ τὴν τῶν τυράννων κατάλυσιν».

Τὸ δὲ παῤ Ὁμήρῳ

«αὐτὰρ ἐπεὶ διά τε σκόλοπας καὶ τάφρον ἔβησαν

φεύγοντες»

οὐκ ἔστιν, ὡς δοκεῖ τισίν, ὑπερβατόν· οὐδεμία γὰρ σἰτία μέση κεῖται, ἀλλ᾿ ὡς ἐγένετο ἡ δυσκολία τῆς ὁδοῦ [*](420) διὰ σκολόπων καὶ τάφρου, εἶτα ὁμαλὴ ἔξοδος ἐν τῇ φυγῇ, οὕτω καὶ ἡ ἑρμηνεία ἔχει, τὸ πάθος τῶν φευγόντων τῆς λέξεως μιμουμένης.

Τὸ ἀντίθετον σχῆμα ἀναντίρρητόν ἐστι· γίνεται γὰρ 15 διὰ τῶν ὁμολογουμένων. ἔστι δὲ διανοήματι διανόημα ἀντικείμενον. ἁπλούστατον δὲ ὂν ἰσχυρόν ἐστιν, οἷον «ἐδίδασκες γράμματα, ἐγὼ δ᾿ ἐφοίτων· ἐτέλεις, ἐγὼ δ᾿ ἐτελούμην· ἐτριταγωνίστεις, ἐγὼ δ᾿ ἐθεώρουν· ἐγραμμάτευες, ἐγὼ δ᾿ ἐκκλησίαζον· ἐξέπιπτες, ἐγὼ δ᾿ ἐσύριττον».

Τοῦτο δὲ τὸ ἀντίθετον ὁ Δημοσθένης ἐποίησε κακόηθες, [*](1 εἰς ἀεὶ Ac 4 καθίστασαν Thuc. 5 γὰρ (pro δὲ) Ac 8 Hom. Ο 1 | τάφον Ph 10 τισίν: cf. schol. Ven. A (ὑπερβατὸν γὰρ ὁ τρόπος) 12 τάφρων Ac; τάφων Ph 15 supr. VcSf; mg. P, (τοῦ ἀντ.) Ac, (add. τί ἐστι καὶ οἷον) Ph | mg. ιγ AcPh, ιδ P 16 cf. p. 173 18 ⌊circ. IX⌉ἀντικείμενον Vc 20. 21 ordo mutatus est, cf. Dem. 18, 265 20 post ἐτελούμην add. Vc: καὶ σὺ μὲν ἐχόρευες ἐγὼ δ᾿ ἐχορήγουν, quod explicat etiam Diac 23 δὲ om. Ac Ph)

432

τὸ μὲν πρᾶγμα ἀληθὲς λαμβάνων, τὸ δὲ ἀντικείμενον ψευδὲς ὄν· ὡς ἐν τῷ Περὶ τῆς παραπρεσβείας εἰσάγει συμπόσιον Φιλίππου καὶ τῶν Ὀλύμπια νενικηκότων καὶ διάλογον Σατύρου τοῦ κωμικοῦ ὑποκριτοῦ, οὕτω δὲ ψυχαγωγεῖ τοὺς ἀκούοντας, ὥστε οἰηθῆναι ἐν συμποσίῳ εἶναι· εἶτα ἀντιτίθησι συμπόσιον ἕτερον ὡς γενόμενον Αἰσχίνῃ ψευδόμενος μηδέποτε γενόμενον, ἵνα ἐψυχαγωγημένοι διὰ τῶν προτέρων λόγων οἱ δικασταὶ πιστεύωσι καὶ τοῖς ἐπιφερομένοις ὡς ὁμοίως ἀληθέσι. τοῦτο κακόηθες ἀντίθετον.

[*](421)

Περὶ παρίσου καὶ πῶς γέκεται.

[*](440)

16 Πάρισον σχῆμα ἔστι τε καὶ λέγεται, ὅταν τὸ αὐτὸ ὄνομα ἄλλην καὶ ἄλλην προσλαβὸν συλλαβὴν διαφερούσας διανοίας ἔχῃ. παρὰ μὲν Ἰσοκράτει οὕτως «ἐὰν ᾖς φιλομαθής, ἔσῃ πολυμαθής»· τὸ γὰρ μανθάνειν ἐν ἀμφοτέροις ἐστίν, ἀλλ᾿ ὅπου μὲν τὸ πολυ πρόσκειται καὶ σημαίνει τὸν πολλὰ εἰδότα, ὅπου δὲ τὸ φιλο πρόσκειται καὶ ἔστιν ὁ ἡδέως μανθάνων. καὶ παρὰ τῷ Θουκυδίδῃ «καὶ προεπιβουλεύειν αὐτοῖς μᾶλλον ἢ ἀντεπιβουλεύειν»· τὸ γὰρ ἐπιβουλεύειν ἐν ἀμφοτέροις εἴρηται, [*](1 τὸ μὲν — 2 ὄν om. Vδ 2 ψεῦδος AcSfPh | ὃς ? cf. 423, 10 | τῶι παρὰ τῆς πρεσβείας Ph | περὶ om. VcSf; περὶ τῆς om. Ac | Dem. 19, 192. 196 3 εἰσάγει λόγωι Vc; εἰσάγει γὰρ Vδ ¦ ὀλυμ- πίαι Ac; γρ΄ ἐν ὀλυμπία Pc 4 τοῦ om. Ph | post ὑποκριτοῦ add Sf: αἰτουμένου τὴν θυγατέρα ἀπολλωφάνους; repetunt Vc Ph: καὶ φιλίππου καὶ τῶν ὀλ νενικηκότων 5 οὕτω δὲ P Ac; καὶ οὕτω Vc Sf Ph 7 αἰσχίνη, m. 1, P; αἰσχίνου Vc Ac St Ph 9 πι- στεύσωσι Vc Ac Sf 11 sic mg P Pπ, (καὶ om.) supr. Vc Sf; mg. περὶ παρίσου (om. cet.) Ph, (παρίσων) Ac | mg ιδ Ac Ph, ιε Pa 14 lsocr. 1, 18 | ἦς ⌊ὁ er.⌉ Pa 16 καὶ om. Sf 17 φιλο Sf Ph; φιλῶ Vc; φίλον Pc Ac; φίλτρον (cr.; ex φίλτερον?) Pa 18 pr. καὶ om. Sf 19 Thuc. 1, 33 20 τὸ γὰρ ἐπιβουλεύειν om. Ph | γαρ om. Sf)

433

ἀλλ᾿ ὅπου μὲν πρόσκειται προ καὶ σημαίνει τὸ φθάνειν ἐπιβουλεύοντα, ὅπου δὲ ἀντι πρόθεσις καὶ δηλοῖ τὸ ἀμύνεσθαι δεύτερον.

Πότε ῥήτωρ προσποιήσεται σχεδιάζειν; τριῶν οὐσῶν 17 ἰδεῶν ῥητορικῆς ἐν τῇ συμβουλευτικῇ μάλιστα δεῖ καὶ ὁμολογεῖν, ὅτι ἐβουλεύσατο· οὐ γὰρ ἀνέχεται ὁ συμβουλευόμενος τὰ ἐπιόντα λέγοντος τοῦ συμβουλεύοντος, τοὐναντίον δὲ χρὴ ἐσκέφθαι ὁμολογεῖν καὶ πεφροντικέναι, ὡς ὁ Δημοσθένης «ἀλλ᾿ ὡς ἔοικεν ὁ καιρὸς [*](422) ἐκεῖνος οὐ μόνον εὔνουν ἡμῖν καὶ πλούσιον ἄνδρα ἐκάλει, ἀλλὰ καὶ παρηκολουθηκότα ἐξ ἀρχῆς τοῖς πράγμασι»· μάλιστα γὰρ τοῦτο δεῖ προσεῖναι τῷ συμβούλῳ, ἐμπειρίαν πραγμάτων.

Ἐν δὲ τῇ δικανικῇ, κἂν ἐσκεμμένος ἥκῃς, προσποιοῦ αὐτόθεν λέγειν, ὅπερ ποιοῦσι πάντες οἱ παλαιοί· γράψαντες γὰρ πάντες ὑποκρίνονται σχεδιάζειν — διὰ τί; ὅτι ὁ δικαστὴς ὑποπτεύει τὸν ῥήτορα καὶ δέδοικε, μὴ ἐξαπατηθῇ τῇ δυνάμει τῆς ῥητορικῆς. αὐτὸ τοίνυν τοῦτό ἐστι τέχνη τοῦ ῥήτορος τὸ δοκεῖν αὐτόθεν λέγειν, [*](441) ἵνα καὶ οὕτως ὁ δικαστὴς παραχθῇ· καὶ προοίμια ὡς [*](1 τὸ προ Vc Ac | καὶ om. Sf 2 ἡ ἀντι Ma | προτίθεται? | καὶ om. Sf 3 δεύτερον om. m. 1Ma 4 supr. VcSf, mg. P Ac Ph | σχεδιασμοῦ add. Portus | mg. ιε Ac Ph, ις P 10 Dem 18, 172 13 μάλιστα γὰρ τοῦτο scripsi; μάλιστα τοῦτο Ph; μάλιστα· τοῦτο γὰρ Pa Ac Sf, (γὰρ supr., m. 1?) Vc, (δὲ m po. supr. post μάλιστα·) Pc 15 ἐσκεμμένως Ph | ἐσκεμμένος — 16 αὐτόθεν: cf. 358, 16 | cf. Dem. 21, 191 c. schol. 18 ὁ om. Ph 19 τοί- νυν καὶ Vc Ac Sf Ph 20 ἔστω Sf Ph | τέχνη τοῦ Ph, v. l.P; τεχ- νίτου PVcAcSf | cf. Alex. IIl 14, 10 Sp. 21 παραχθῆι Ac, (π m. 1 ex τ) Sf, v.l. Diac.; ταραχθῆ PVcPh, v.l.m.2 Sf | καὶ om. Ph, add. (m. 2?) Vc)

434

αὐτόθεν εὑρίσκοντες λέγουσι πάλαι σκεψάμενοι καὶ κεφάλαια ὡς μεταξὺ ἀναμνησθέντες κατὰ πάσας τὰς δίκας.

Ἐν δέ γε ἐγκωμιαστικῇ ἰδέα οὐ κωλύει ἀμφοτέροις χρῆσθαί ποτε, καὶ ὁμολογίᾳ γραφῆς καὶ προσποιήσει σχεδίου.

18 Πότε ῥήτωρ αὐξήσει χρήσεται ἐν δίκαις, εἶτα τότε ταῖς ἀποδείξεσι; δύο δὴ καιροὶ τῆς χρήσεως καὶ μέθοδοι, [*](423) ὅταν τὸ πρᾶγμα ἀμελῆται ἢ τὸ πρόσωπον τὸ κρινόμενον ἔνδοξον ᾖ. ταύτῃ τῇ τέχνῃ χρῆται Αἰσχίνης ἐν τῷ Κατὰ Τιμάρχου καὶ ἐν τῷ Κατὰ Κτησιφῶντος. ἐν μὲν γὰρ τῷ Κατὰ Τιμάρχου καὶ τὸ πρᾶγμα ἀμελεῖται — λοιδορία γὰρ δοκεῖ ἡ ἑταίρησις εἶναι καὶ σκῶμμα ταπεινότερον —, καὶ τὸ πρόσωπον τὸ κρινόμενον ἔνδοξόν ἐστιν — ὁ γὰρ Τίμαρχος τιμᾶται καὶ λελειτούργηκε καὶ ἀρχὰς ἦρξε καὶ ἔστι περὶ μέσην ἡλικίαν —. καὶ ἐν τῷ Κατὰ Κτησιφῶντος ἡ τῶν παρανόμων γραφὴ ἀμελεῖται διὰ τὰς συμφορὰς τῆς πόλεως τό τε πρόσωπον τιμᾶται, Δημοσθένης, καὶ ἀξίωμα ἔχει. διὰ τοῦτο πρότερον αὔξει, εἶτα τότε ἀποδείκνυσιν, ἵνα ἐπιστρέψῃ καὶ ἀναγκάσῃ προσέχειν τοὺς δικαστὰς καὶ μήτε τιμῇ τοῦ προσώπου μήτε καταφρονήσει τοῦ πράγματος μὴ θέλωσιν ἀκούειν. αὕτη ἡ αἰτία τοῦ καὶ τῇ [*](1 καὶ om. Ph; supr. Vc 3 γε om. Vc, add. (m. 1?) Ph 6 supr. Vc Sf; mg. P Ph, (om. πότε — εὐκαίρως) Ac | mg. ις AcPh, ιζ P 7 〈πρότερον〉 αὐξήσει? | τότε P AcSfPh; πότε m.1Vc, v. l. m. po. Pa ad 7. 18 cf. 377, 19 (283, 19) 8 δὲ Sf Ph, ?m. 1Vc | αἱ (pro καὶ) Ph, m. 1Vc 9 καὶ (pro ἢ) Sf 12 γὰρ om. Vc 18 τὰς etiam ante τῆς Vc Ac Sf Ph 19 δημοσθένους Ph, (-ης Ac; del.? | cf. 290, 3 20 ἵνα ⌊ll er.; μὴ?⌉ Pc 22. 28 πράγμα μὴ m.po. ex τος] Pc 23 θέλουσιν Ph | τοῦ om. Ph)

435

αὐτῇ τάξει ἐν ἀμφοτέροις τοῖς βιβλίοις τὰ περὶ τῶν πολιτειῶν διεξελθεῖν.

Πότε ῥήτωρ ψεύσεται συνειδότων τῶν ἀκροατῶν, 19 ὅτι ψεύδεται; ὅταν τὸ ψεῦδος συμφέρῃ τοῖς ἀκούουσι· [*](342) διὰ γὰρ τὸ οἰκεῖον λυσιτελὲς οὐκ ἐλέγχουσι τὸν ῥήτορα. οὕτω Δημοσθένης ἐψεύσατο ἐν τῷ Περὶ τοῦ στεφάνοῦ· Αἰσχίνου γὰρ λέγοντος, ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι ὑπὸ τὸν αὐτὸν καιρὸν πρέσβεις πρὸς Φίλιππον ἔπεμψαν περὶ εἰρήνης καὶ πρὸς τούς συμμάχους περὶ συμμαχίας κατὰ Φιλίππου, καὶ τοῦτο πεποιηκότων Ἀθηναίων, φησὶν [*](424) ὅτι «καὶ διαβάλλει τὰ μέγιστα τὴν πόλιν, ἐν οἷς ψεύδεται· εἰ γὰρ ὑμεῖς ἅμα τοὺς μὲν Ἕλληνας εἰς πόλεμον παρεκαλεῖτε, αὐτοὶ δὲ περὶ εἰρήνης πρὸς Φίλιππον πρέσβεις ἐπέμπετε, Εὐρυβάτου πρᾶγμα, οὐ πόλεως ἔργον οὐδὲ χρηστῶν ἀνθρώπων διεπράττεσθε».

Πότε ῥήτωρ ὀμόσει καὶ ὅρκῳ χρήσεται; οὐδέποτε ἐπὶ πράγματος ὀμεῖται, οἷον ‘ἐποίησεν οὗτος φόνον ἢ προδοσίαν ἢ τόδε τι’, ἀλλ᾿ ἐπὶ ἤθους βεβαιώσει, ὡς ὁ Δημοσθένης [*](1 Aesch. 1, 4. 3, 6 3 mg. P, (καὶ πότε) Ph; supr. (καὶ πότε) VcSf; περὶ ἐγνωσμένων ψευσμάτων πότε χρηστέον αὐτοῖς supr. Ac | mg. ιζ AcPh, ιη P | χρήσεται Pπ 4 ὁ ῥήτωρ Ac 7 τοῦ om. Ph 8 Aesch. 3, 68 | οἱ om. Pc ὑπ⌊ὸ ex ὲρ | Vc 11 τοῦ φιλίππου Ac 11. 12 φασὶν Ph 12 Dem. 18, 24 | καὶ om. Pc ¦ τὴν πόλιν τὰ μέγιστα οἷς Vc | τὴν om. Ph 14 παρακαλεῖτε Ac Ph 15 πέμπετε Vc; ἀπεπέμπετε Ac; ἔπεμπον Ph 17 supr. Vc Sf (καὶ om.) mg. Ph; om. P: περὶ ὅρκου πῶς ὀμεῖται ῥήτωρ (om. cet.) supr. Ac | mg. ιη AcPh. ιθ P 18 πότε — χρήσεται VcSf; (ὁ ῥήτωρ) Vδ, (ὁ er.) Ph; mg. P; om. Ac 19 πράγματι Diac. 19. 20 προδίδωσιν Vc Sf Ph 20 cf. 326, 24)

436

«ὡς μὲν ἐμοὶ δοκεῖ, δι᾿ ἀμφότερα, ὦ Ἀθηναῖοι, νὴ τοὺς θεούς, κἀμὲ νομίζοντες δεινὰ πεπονθέναι» καὶ πάλιν «πολλὰς δὲ δεήσεις καὶ νὴ Δία ἀπειλὰς ὑπομείνας». ἐκ τούτου δηλοῦται, ὅτι ῥήτωρ πραγματικὸν ὅρκον οὐκ ὄμνυσιν ἀλλ᾿ ἠθικόν.

Πρῶτος δὲ ὅρκον ἠθικὸν Ὅμηρος ὤμοσεν, εἶτα Πλάτων ἐμιμιήσατο, εἶτα Δημοσθένης ἐκληρονόμησε Πλάτωνος· [*](425) ἠθικὸν δ᾿ ἕκαστος ὀμόσας καὶ ἰδίᾳ ἕκαστος ἰδέα τοῦ ἤθους ἐχρήσατο, Ὅμηρὸς μὲν τραγικὸν

«οὔ, μὰ Ζῆν᾿, Ἀγέλαε, καὶ ἄλγεα πατρὸς ἐμεῖο»,

τὰς συμφορὰς τοῦ πατρὸς ὅρκον ἐποιήσατο, Πλάτων δὲ ἠθικὸν μὲν ὁμοίως, ἠθικὸν δ᾿ ἐκ τοῦ ἐναντίου ἤθους «οὔ, μὰ τὸν Ζῆν᾿, Καλλίκλεις, Δημοσθένης δὲ ἠθικὸν πολιτικὸν «οὔ, μὰ τοὺς ἐν Μαραθῶνι προκινδυνεύσαντας [*](443) καὶ τοὺς ἐν Σαλαμῖνι παραταξαμένους».