De Virtutibus

τοῖς μὲν γὰρ δανεισταῖς οὐ κομισαμένοις τὸ χρέος ἢ τρόπον ἕτερον κτησαμένοις τοὺς πρότερον ἐλευθέρους ἐξαρκεῖ, φησί, χρόνος εἰς ὑπηρεσίαν ἑξαετία· οἱ δὲ μὴ γένει δοῦλοι χρηστῆς ἐλπίδος μὴ εἰς ἅπαν ἀμοιρείτωσαν, ἀλλ’ ἴτωσαν ἐπὶ τὴν παλαιὰν ἄδειαν, ἧς διὰ καιροὺς ἀβουλήτους ἐστέρηντο.

κἂν ἐκ τριγονίας μέν, φησί, δοῦλος ἑτέρου φόβῳ δεσποτικῶν ἀπειλῶν ἢ συνειδήσει τινῶν ἁμαρτημάτων ἢ μηδὲν ἠδικηκώς, ἀμειλίκτῳ καὶ ὠμοθύμῳ χρώμενος ἄλλως δεσπότῃ, πρὸς σὲ καταφύγῃ τευξόμενος ἐπικουρίας, μὴ περιίδῃς· ἐκδιδόναι γὰρ ἱκέτας οὐχ ὅσιον, ἱκέτης δὲ καὶ ὁ δοῦλος ὥσπερ εἰς ἱερὸν τὴν σὴν ἑστίαν καταπεφευγώς, ἐν ᾗ δίκαιόν ἐστιν ἀσυλίας τυγχάνειν, μάλιστα μὲν εἰς ἀδόλους ἐλθὼν καταλλαγὰς τὰς χωρὶς ἐνέδρας, [*](1 ἐκ γένους S: εὐγενοῦς ceteri (v) διακονίας] δουλείας Α 2 τύχης] ψυχῆς S 3 ἐφημερίας S, ἡμερινῶν Α προσβολῆς SA: προβολῆς ΗP, περιβολῆς CG 2 (v), παραβολῆς F (prob. Mang.), δουλείας G 1 4 ἡ] εἰ S βιαστικώτερον F 5 τούτοις τὴν S: om. ceteri (v) 6 εἰσάπαν aate ἐκκεχειρίαν (5) transp. Α οὐ om. F κομισομένοις S 7 ἢ τρόπον S: ἢ τοῖς τρόπον G 1, πρὸ τῶν, πρός τὸν ceteri (Turn.) ἕτερον] πρότερον Α κτησαμένοις] χρησαμένων Α 8 ἐξαρκεῖ codd.: ἀρκεῖ v ἑξαετίας Α, ἑξαετής G 1 οἱ δὲ μὴ γένει δοῦλοι S: οἴ τε μὴν δοῦλοι F, οἵ γε μὴν δοῦλοι ceteri (v) 9 χρηστῆς ἐλπίδος S: χρηστῆς CG 2 χρηστῶν ceteri (v) εἰς ἅπαν μὴ trausp. G’ ἤτωσαν S (ἴτωσαν scripsi): ἰἐτωσαν ceteri (v) 10 ἐστέρηντο SA : ἐστέρηνται ceteri (v) κὰν] καὶ AHP, καὶ εἰ G 1 ἐκ τριγονίας om. in lac. G 1 τριγωνίας G 2, τριγενείας S μέν om. C 11 δεσποτικῷ G 2 12 ἢ add. SG 1: om. ceteri (Turn.) καὶ ὠμοθύμῳ S: om. ceteri (Turn.) 13 ἄλλω S, ἀλλ’ ὡς G 2 HP πρὸς σὲ καταφύγῃ scripsi: προσκαταφὐγη S, καταφυγὴ χρῆται ceteri (v) τευξόμενος S: ὡς τευξόμενος CG 2 (v), προστευξόμενος ceteri περιΐδης S: περίͅδητε ceteri (v) 14 ἐκδιδόναι S (Clem. Α1.): προδιδόμεναι G 2, προδιδόναι ceteri (v) οἰκέτας G 1 G 2 HP 14. 15 ὥσπερ εἰς ἱερὰν G 1 (ἑερὀν recte coni. Mang.): ὥσπερ ὡς ἱερῶ S, ὥσπερ εἰς AFHP (v), ὥσπερ G 2, ὡς πρὸς C 15 τὴν σὴν ἑστίαν SCG 1 G 2: σὴν ἑστίαν AHP (Turn.), τὴν ἑστίαν F (Mang.) δίκαιος coni. Wendl. 16 ἀδόλους] ἀλόγους S ἐλθὼν καταλλαγάς S : καταλλαγὰς ἐλθόντα ceteri (v) τ̀ς S : om. ceteri (v) κωρὶς ἐνέδρας om. G 1) [*](10 sqq.Deut. 23,15. 16. 14 pergit Clem. Alex. l. I. ἀλλά καὶ ἱκέτας ἐκδιδόναι εἰ κόλασιν κωλύει.)

Ταῦτα μὲν οὖν περὶ οἰκείων καὶ ἀλλοτρίων καὶ φίλων καὶ ἐχθρῶν καὶ δούλων καὶ ἐλευθέρων καὶ συνόλως ἀνθρώπων νομοθετεῖ. τὸ δὲ ἐπιεικὲς καὶ ἥμερον καὶ ἐπὶ τὴν τῶν ἀλόγων ζῴων φύσιν ἄγει μεταδιδοὺς καὶ τούτοις, ὥσπερ ἀπὸ πηγῆς εὐμενοῦς ἀρύσασθαί τινος χρηστοῦ.

κελεύει γὰρ ἐν ταῖς ἡμέροις ἀγέλαις, κατά τε ποίμνας καὶ αἰπόλια καὶ βουκόλια, τῆς παραχρῆμα τῶν γεννωμένων ἀπολαύσεως ἀπέχεσθαι, μήτε πρὸς ἐδωδὴν μήτε ἐπὶ προφάσει θυσιῶν λαμβάνοντας. ὠμῆς γὰρ ὑπέλαβεν εἶναι ψυχῆς, ἐφεδρεύειν ἀποκυϊσκομένοις εἰς ἀνυπέρθετον διάζευξιν ἐγγόνων τε αὖ καὶ μητέρων ἕνεκα γαστρὸς ἡδονῆς, μᾶλλον δὲ ἀηδίας ἐκτόπου τινὸς [ψυχῆς] καὶ παρηλλαγμένης.

φησὶν οὖν τῷ βιωσομένῳ κατὰ τὴν ἱερωτάτην αὐτοῦ πολιτείαν· „ὦ γενναῖε, πολλή τίς ἐστιν ἀφθονία σοι τῶν πρὸς ἀπόλαυσιν, οἷς μέμψις οὐ παρέπεται· συγγνωστὸν γὰρ ἂν ἦν ἴσως, ἐπειδὴ πολλὰ τῶν ἀβουλήτων [*](1 πανύστατον S: σπανιώτατον ceteri (Turn.) πραθείς] προσθείς F, πραθέντα G’ ἀλλαγαὶ γὰρ αἱ τῶν S: ἀλλά τε γὰρ τὸ Α, ἀλλάττεται· τὸ γὰρ C, ἀλλάττεται γάρ τὸ ceteri (Turn.) 2 ὅπου] ὂν ὅπη G1 ῥοπὴν] ῥωὴν G2 ἕξουσιν S ὡμολογημένου HP 4 tit, διὰ τί προστάσσει τὰ γεννήματα τῶν ζώων μὴ θύειν πρὸ ζ΄ ἡμερῶν add. S καὶ ante φίλων om. CG2 5 καὶ ante δούλων om. C, καὶ δούλων om. S 6 δ’ Α ἀλόγων] ἄλλλων G2 ζώων SCG2: om. ceteri (v) φύσιν ἄγει SG1: τείνει φύσιν ἀεὶ F (Mang.), φύσιν ἀεὶ ceteri (Turn.) ; φύσιν ἀποτείνει coni. Wendl. 7 μεταδιδοὺς] μετὰ αἰδοῦς G2 ὥσπερ] ὡς καθάπερ conicio εὐμενοῦς] ἀεννάοῦς (ἀενάου?) coni. Mang. 7. 8 τι χρηστόν G1 8 ἐν ταῖς SFG1: ἔν τε ceteri (Turn.) ἡμέρας HP τὰς ποίμνας S 9 αἰπόλια SFG1H2: ἐπαύλεις C, ἐπαύλια ceteri τῶν om. Α 10 μήτε . . . μήτε] μηδ’ . . . μηδ’ S πρὸς] εἰς S ἐπὶ προφάσει S (Clem. Α1.): ἐπὶ om. ceteri (v) 11 εἰς S: om. ceteri (v) 12 aὖ om. G1ΗP 13 δ’ Α ἀηδίας S: om. in lac. G1, ἀΐδιον F, ἀϊδίου ceteri (Turn.) ἐκτόπου τινὸς ψυχῆς S: ψυχῆς ἐκτόπου τινὸς ceteri ψυχῆς seclusit Mang. παρηλλαγμένην G2, παρηλλαγμένου F 14 τῶ βιασαμένω AFHP 15 σοι τῶν CG1G2: σίτων S, τῶν (om. σοι) AFHP 15. 16 οἷς μέμψις οὐ παρέπεται om. S 16 ἄν om. G2 ἣν om. F) [*](8 Exod. 22,30. Lev. 22,27. cf. loseph. Ant. lud. III §236 κωλύει δὲ ὁ νόμος θύειν ζῷον αὐθημερὸν μετὰ τοῦ γεγεννηκότος ἐπὶ ταὐτό, οὐδ’ ἄλλως δέ πρὶν ὀγδόην ἡμέραν γεννηθέντι διελθεῖν. 8 sqq. Cletm. Alex. l.l. p.477P. ἐμοὶ δὲ δοκεῖ καὶ Πυθαγόρας τὸ ἥμερον τὸ περὶ τά ἄλογα ζῷα παρὰ τοῦ νόμου εἰληφέναι. αὐτίκα τῶν γεννωμένων κατά τε τὰς ποίμνας κατά τε τὰ αἰπόλια καὶ βουκόλια τῆς παραχρῆμα ἀπολαύσεως ἀπέχεσθαι, μηδὲ ἐπὶ προφάσει θυσιῶν λλαμβάνοντας, διηγόρευσεν, ἐκγόνων τε ἕνεκα καὶ μητέρων, εἰς ἡμερότητα τόν ἄνθρωπον κάτωθεν ἀπὸ τῶν ἀλόγων ζῴων ἀνατρέφων.)

τί δ’ ἂν εἴη σκαιότερον ἢ ταῖς περὶ τὴν ἀποκύησιν ὠδῖσιν ἐπιφέρειν ἔξωθεν ἑτέρας ἐκ τῆς παραχρῆμα τῶν γεννωμένων διαζεύξεως; ἀνάγκη γὰρ σφαδᾴζειν ἀποσπωμένων, διά τινα φυσικὴν μητέρων πρὸς ἔγγονα φιλοστοργίαν, καὶ μάλιστα ὑπὸ τὸν τῆς κυήσεως καιρόν, ἐπειδὴ πηγάζοντες οἱ μαστοὶ σπάνει τοῦ θηλάζοντος, ἀνακοπὴν τῆς ἐπιρροίας λαμβανούσης, σκιρροῦνταί τε καὶ κατατεινόμενοι τῷ βάρει παγέντος εἴσω τοῦ γάλακτος ἀλγηδόσι πιέζονται.

χάρισαι δή, φησί, τῇ μητρὶ τὸ ἔγγονον, εἰ καὶ μὴ τὸν σύμπαντα χρόνον, ἑπτὰ γοῦν τὰς πρώτας ἡμέρας γαλακτοτροφῆσαι, καὶ μὴ ἀνωφελεῖς ἃς ἡ φύσις ὤμβρησε πηγὰς ἐν μαστοῖς ἐργάσῃ, τὰς δευτέρας αὐτῆς χάριτας ἀνελών, ἃς ἐκ πολλοῦ τοῦ προμηθοῦς ἡτοιμάσατο τἀκόλουθον μακρόθεν αἰωνίῳ καὶ τελείᾳ φρονήσει κατιδοῦσα —