Quis Rerum Divinarum Heres Sit

Ἐπεὶ δ’ οὐ μόνον φησὶ „διεῖλεν,„ ἀλλὰ καὶ „μέσα διεῖλεν,„ ἀναγκαῖον κἂν ὀλίγα περὶ τῶν ἴσων τμημάτων ὑπομνῆσαι. τὸ μὲν γὰρ ἄκρως κατὰ μέσον διαιρεθὲν ἴσα ἀποτελεῖ τμήματα.

ἄνθρωπος μὲν [*](1 δὲ εστιν Pap κατὰ ora. AB 3 οὕτω ora. Pap τέμνειν Pap, ἔτεμεν P 4 ἄψυχα τὰ δ’ εμὺͅυχα Pap: ἔμψυχα (ad(1. ἣν H’P), τὰ δὲ ἄψυχα codd. 5 ἐσεῖς L’ τὰ] τῶν Ἄρηι κινουμένων AB (j φαῦσις, lug. P- αφανἀφάνταστός Pap (Mang.): ἄφαντος P^H’), ἄφατος ceteri καὶ τούτων] τούτων δὲ Tiirn. οιστιτικα Pap 7 εἰσίν Pap Λ: ἐστί ceteri ἡμ P, ἡμέρας H 8 ἔλαχεν Pap y ἀνθρώπων Pap καὶ μὴν ὂν ]’ap : καὶ μὴ μόνον G; καθ’ ὃν δὲ ΛΒ, in ras. P-; καὶ οὐ μόνον καθ’ ἔνα in ras. H- 10 τῆς ψυχῆς H διήρει Pap: διαιρεῖ codd. τούτων γὰρ—ἔτεμνεν om. ΑΒ 11 ἀπέκρινεν Pap: ἀπέφηνεν (tHP καὶ λαβὼν Pap: λαβὼν δέ τούτων GPH’, ἀλλά καὶ τούτων Π2 ἑκάτερον Pap: ἕκαστον GUi’ 12 ἔτεμνεν Pap: διαιρεῖ GHP ἀτίθασον Pap: ἄγριον codd. εἶδος codd.: ἦθος Pap 13 εἰργάσατο AB 15 τὸ] τὲ G 18 αὐτ(υ codd. λόγων fl, ἔργων P διήρει Pap: διαιρεῖ codd. αμορφην [Pap ἄποιον codd.: ἄπορον Pap 19 τέσσαρα Π, δ P 20 αὖ Pap: om. codd. 21 μσα διελεῖν Pap 22 ἀναγκαῖον κἄν Turn.: ἀναγκαίως ἂν Pap, ἀναγκαίως κἄν codd. περὶ] περ Pap ἴσων] εἰς τῶν ὁ μὲν τὸ γὰρ trans)os. Pap 22 — 33,1 ujtoμνῆσαι- τμημάτων om. Β)

ἰσότητος δὲ οὐδὲν γενητὸν αἴτιον ἀδεκάστῳ λόγῳ τῆς ἀληθείας εὑρίσκεται. ἔοικεν οὖν ὁ θεὸς μόνος ἀκριβοδίκαιος εἶναι καὶ μέσα μόνος δύνασθαι διαιρεῖν τά τε σώματα καὶ πράγματα, ὡς μηδὲν τῶν τμημάτων μηδ’ ἀκαρεῖ καὶ ἀμερεῖ τινι πλέον ἢ ἔλαττον γενέσθαι, τῆς δ’ ἀνωτάτω καὶ ἄκρας ἰσότητος μεταλαχεῖν ἰσχῦσαι.

εἰ μὲν οὖν τὸ ἴσον μίαν εἶχεν ἰδέαν, ἱκανῶς ἂν τὰ λεχθέντα εἴρητο, πλειόνων δ’ οὐσῶν οὐκ ἀποκνητέον τὰ ἁρμόττοντα προσθεῖναι. λέγεται γὰρ ἴσον καθ’ ἕνα μὲν τρόπον ἐν ἀριθμοῖς, ὡς δύο δυσὶ καὶ τρία τρισὶ καὶ τὰ ἄλλα ταύτῃ, καθ’ ἕτερον δὲ ἐν μεγέθεσιν, ὧν μήκη, πλάτη, βάθη, διαστάσεις εἰσίν· παλαιστὴς γὰρ παλαιστῇ καὶ πήχει πῆχυς ἴσα μεγέθει, δυνάμει δέ ἐστιν ἄλλα, ὡς τὰ ἐν σταθμοῖς καὶ μέτροις.

ἀναγκαία δέ ἐστιν ἰσότητος ἰδέα καὶ ἡ διὰ ἀναλογίας, καθ’ ἣν καὶ τὰ ὀλίγα τοῖς πολλοῖς καὶ τὰ βραχέα τοῖς μείζοσιν ἴσα νενόμισται· ᾗ καὶ πόλεις ἐπὶ καιρῶν εἰώθασι χρῆσθαι κελεύουσαι τὸ ἴσον ἕκαστον τῶν πολιτῶν ἀπὸ τῆς οὐσίας εἰσφέρειν, οὐ δήπου ἐν ἀριθμῷ, ἀλλ’ ἀναλογίᾳ τοῦ [*](1 οὖν Pap G: om. ceteri δύναιτ᾿ BGHP: δυνατ᾿ Pap, δύναται ἄν scripsi: ἀγρίαν Pap, ἂν BGHP, om. Α 2 ἐνδέειν GPH1 ἡ] οὐδὲν ἤ H1P καὶ per errorem om. Mang. 3 τοι] τωι Pap ταχα (την) Pap: τὴν μὲν codd. ἐκφεύγειν G τοῖς Pap ABH2: τοῖς δὲ GPH1 3. 4 α(δρο)μενεστεροις Pap, ἀνδρο(μενε)στέροις Β (litterae inclusae erasae), ἀδρομεστέροις Α 5 ἰσότητος Pap: ἀνισότητος ABG, ἀνισότης HP δὲ] δὴ conicio γενητὸν scripsi: ηττον Pap, ἴσον codd. 5.6 αιτιον αδεκαστω Pap: αἴτιον δ’ ἑκάστω GHP, ἔτι ἀδεκάστῳ ΑΒ ὁ τῆς om. ΑΒ μόνον GH1 8 τὰ πράγματα ΑΒ ἀκαρὶ Β, ἀκαρῆ AP καὶ ἐν μέρει AB 9 δὲ Pap ἄνω κάτω GHP1 μελαχειν Pap 9. 10 ἰσχύς. ἄγει μὲν GHP1, ἰχὺς εἰ μὲν P2 10 τὸ ἴσον] τοῦ ἴσου V μίαν εἶχεν ἰδέαν Pap: μίαν ἰδέαν GHP1, ἦν κατά μίαν ἰδέαν ABP2 ειρητο Pap (Turn.): εἴρηνται G, εἴρηντο ceteri 11 δὲ codd. λέγεται Pap ΑΒ: λέγει GHP 12 δύσιν et τρισὶν Pap 13 μεγέθεσιν Pap AB: μεγέθει GHP ων Pap: ὡς codd. μήκει, πλάτει, βάθει ABH2, post βάθη add. ἃ ABP2 14 εἰσί ABHP, τρεῖς conicio πηχη (sic) πῆχυς Pap: πῆχυς πήχει codd. 15 μεγέθη G δυνάμει] ἐν βάρει ΑΒ σταθμῶ AB 16 δέ ἀνισότητος AB ἡ δι’ ὅλου ἀλογίας G2 καιθην Pap τὰ om. v 17 βραχεια Pap 18 ἔπει Pap 19 ἀναλόγως HP) [*](10 sqq. cf. Aristotelis Politica VIII ὁ p. 1301 b 28 ss.)

τάλαντον εἰσενεγκόντι δόξαι ἂν ἐπιδεδωκέναι τὸ ἴσον. τούτων προϋποτυπωθέντων ἴδε πῶς μέσα διελὼν ἴσα διεῖλε κατὰ πάσας τὰς ἰσότητος ἰδέας ἐν τῇ τοῦ παντὸς οὐρανοῦ γενέσει. ἀριθμῷ μὲν οὖν ἴσα τὰ βαρέα τοῖς κούφοις ἔτεμνε, δύο δυσί, γῆν καὶ ὕδωρ, τὰ βάρος ἔχοντα, τοῖς φύσει κούφοις, ἀέρι καὶ πυρί, καὶ πάλιν ἓν ἑνί, τὸ μὲν ξηρότατον τῷ ὑγροτάτῳ, γῆν ὕδατι, τὸ δὲ ψυχρότατον τῷ θερμοτάτῳ, πυρὶ ἀέρα, τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ σκότος φωτὶ καὶ ἡμέραν νυκτὶ καὶ χειμῶνι θέρος καὶ ἔαρι μετόπωρον καὶ ὅσα τούτων συγγενῆ·

μεγέθει δ’ ἴσα ἐν οὐρανῷ μὲν τοὺς παραλλήλους κύκλους, τούς τε ἰσημερινούς, ἐαρινὸν καὶ μετοπωρινόν, καὶ τοὺς τροπικούς, θερινόν τε καὶ χειμερινόν, ἐπὶ γῆς δὲ ζώνας, δύο μὲν ἴσας ἀλλήλαις, αἳ πρὸς τοῖς πόλοις εἰσὶ κατεψυγμέναι καὶ διὰ τοῦτ’ ἀοίκητοι, δύο δὲ τὰς μεθορίους τούτων τε καὶ τῆς διακεκαυμένης, ἃς δι’ εὐκρασίαν φασὶν οἰκεῖσθαι, τὴν μὲν πρὸς τοῖς νοτίοις, τὴν δὲ πρὸς τοῖς βορείοις κειμένην.

μήκει δ’ ἴσα ἐστὶ καὶ τὰ χρόνου διαστήματα, ἡ μεγίστη ἡμέρα τῇ μεγίστῃ νυκτὶ καὶ πάλιν ἡ βραχυτάτη τῇ βραχυτάτῃ καὶ ἡ μέση τῇ μέσῃ. τὰ δὲ τῶν ἄλλων ἡμερῶν τε καὶ νυκτῶν ἴσα μεγέθη μάλιστα μηνύειν αἱ ἰσημερίαι δοκοῦσιν.

ἀπὸ μὲν γὰρ τῆς ἐαρινῆς ἄχρι θερινῶν τροπῶν ἡ μὲν ἡμέρα πρόσθεσιν, ἡ δὲ νὺξ ἀφαίρεσιν δέχεται, ἕως ἂν ἥ τε μεγίστη ἡμέρα καὶ βραχυτάτη νὺξ ἀποτελεσθῶσιν· ἀπὸ δὲ θερινῶν τροπῶν [*](1 κλῆρον Mang.: καιρὸν Pap et codd. τμήματος ΑΒ ωστ’ Pap: ὡς codd. τὸ om ΑΒ 2 δόξαι scripsi: δόξη codd. (Pap?) post τούτων add. οὕτω N 3 προτυπωθέντων ABP 4 ἰσότητας BG, ἰδιότητας N 4 οὐράνου Pap: om. codd. N οὑν Pap: om. codd. N 5 βραχέα P1(H1) δυ(σιν) Pap ὁ φυρι Pap, φύσει om. ΑΒ πυρὶ πάλιν codd. N 7 post ὑγροτάτῳ add. φύσει ΑΒ 7. 8 γῆν—φωτὶ om. ΑΒ 8 ἀέρα πυρὶ codd. N ἡμέρα Η, ἡμέραν δὲ ΑΒ 9 θέρει ΑΒ ἀέρι Pap BG συγγενη Pap: om. codd. N 10 προσαλλήλους Pap τε] δὲ Pap 11 ἀέρινον Pup θερινὸν τε καὶ χειμερινὸν Pap: χειμερινὸν καὶ θερινόν codd. N 12 δὲ] καὶ AB ἶσα G, prius H πολλοῖς G εἰσιν Pap, om. AB 13 κατεφλεγμέναι ΑΒ, mg. P2 δια ταυτ’ αοικηται Pap τοῦτο codd. μεθοπωρίους ΑΒ, πο μεθορίους P 14 διακεκοινωμένης ΑΒ φησὶν HPN οἰκειοῦσθαι P1H1 15 βορίοις Pap G μήκη G δὲ Pap ἴση G 19 γαρ Pap: om. codd. N αερινης Pap 20 ως Pap μεγίστηι Pap 21 ἡ βραχυτάτη codd. N) [*](2—35,12 τούτων—εὐώνυμα N fol. 165v.)

καὶ ὅταν ἀποτελέσῃ νύκτα μὲν μεγίστην, ἡμέραν δὲ βραχυτάτην, κατὰ τὰ αὐτὰ πάλιν διαστήματα ἀνακάμπτων ἐπὶ τὴν ἐαρινὴν ἰσημερίαν ἀφικνεῖται. οὕτως τὰ χρόνων διαστήματα ἄνισα εἶναι δοκοῦντα ἰσότητος τῆς κατὰ τὸ μέγεθος ἐν οὐχὶ ταῖς αὐταῖς ἀλλ’ ἐν διαφερούσαις τοῦ ἔτους ὥραις μεταποιεῖται.

τὸ παραπλήσιον μέντοι καὶ ἐν τοῖς μέρεσι τῶν ζῴων καὶ μάλιστα ἀνθρώπων θεωρεῖται. ποὺς γὰρ ποδὶ καὶ χεὶρ χειρὶ καὶ τὰ ἄλλα σχεδὸν ἅπαντα ἴσα μεγέθει, τὰ ἐπὶ δεξιὰ τοῖς κατ’ εὐώνυμα. τὰ δ’ ἴσα δυνάμει πάμπολλά ἐστιν ἔν τε ξηροῖς καὶ ὑγροῖς, ὧν ἡ ἐπίκρισις ἐν μέτροις καὶ πλάστιγξι καὶ τοῖς παραπλησίοις θεωρεῖται.

ἀναλογίᾳ δὲ σχεδὸν τὰ πάντα ἐστὶν ἴσα, μικρά τε αὖ καὶ μεγάλα ὅσα ἐν τῷ παντὶ κόσμῳ. λέγουσι γὰρ οἱ ἀκριβέστατα περὶ τῶν τῆς φύσεως ἐξητακότες, ὅτι ἀναλογίᾳ μὲν ἴσα τὰ τέτταρα στοιχεῖά ἐστιν, ἀναλογίᾳ δὲ καὶ ὁ κόσμος ἅπας κραθεὶς τὸ ἴσον ἑκάστῳ τῶν μερῶν ἀπονεμούσῃ συνέστη τε καὶ συσταθεὶς εἰς ἅπαν διαμένει·

καὶ τὰ περὶ ἡμᾶς μέντοι τέτταρα, ξηρόν, ὑγρόν, ψυχρόν τε αὖ καὶ θερμόν, τὴν δι’ ἀναλογίας ἰσότητα κερασαμένην ἁρμόσασθαι, καὶ μηδὲν ἄλλο ἡμᾶς ἢ κρᾶσιν εἶναι τῶν τεσσάρων δυνάμεων ἀναλογίας ἰσότητι κραθεισῶν.

ἐπιὼν δέ τις ἕκαστα μῆκος ἂν ἄπειρον τῷ λόγῳ δύναιτ’ ἂν περιθεῖναι. τὰ γὰρ βραχύτατα ζῷα τοῖς μεγίστοις ἀναλογίᾳ σκοπῶν ἴσα [*](1 ὁ om. Pap bis οὐδὲ Pap 1. 2 ἀλλὰ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ scripsi: (και) τὰ αυτα Pap (?), ἀλλὰ τὰ αὐτά καὶ codd. N 2 τάχεσιν ἴσοις Pap (Mang.): τάξεσιν ἴσαις codd. N 4 παραυξιν Pap τὴν Pap H2: om. ceteri N ὁ αερινην Pap 6. 7 ἀνακάμπτων—διαστήματα om. Α8 ἀφικνεῖσθαι PH1 7 χρόνον G 8 ἀλλ’ ἐν] ἀλλὰ conicio (Pap?) 9 μεταποιεῖσθαι PH1 10 μέρεσιν Pap 11 χεὶρ om. Pap ἀπάντα Pap: πάντα codd. N μεγέθη ΑΒ 12 κάτα τὰ εὐώνυμα Pap πάμπολα ΑΒ 13 ἀπόκρισις ΑΒ πλαστιξι Pap, πλάστιγγι AB 14 ἔνεστιν Pap τε om. Pap 15 λέγουσιν Pap ἀκριβέστατα Pap: ἀκριβέστεροι G, ἀκριβέστερον ceteri 15. 16 περὶ αὐτῶν ΑΒ 16 μέν om. Pap τέσσαρα ΑΒΗ, δύο P 17 τὸ ἴσον om. ΑΒ ἑκάστης Β 18 απονεμ(ουσηι) Pap? Turn.: ἀπονέμουσι GHP, om. ΑΒ 19 αὖ om. Pap 19. 20 τὴν δ’ ἀναλογίαν ΑΒ 20 κερασαμένην Pap: κερασάμεναι PH1, κερασάμενα ceteri ἡμᾶς Cohn: ητιειαν Pap, τὸ σῶμα ἡμῶν Mang., om. codd. 21 κράτησιν Pap δ΄ P ἀναλογίας] ἀλογίας G ἰσότητα G 22 ἄν ἄπειρον om. AB τῶ λόγω post περιθεῖναι transpos. codd. 22. 23 (πε(ριτ(ειναι) Pap 23 γὰρ addidi)

οὕτως ἐθάρρησαν ἔνιοι καὶ τῷ παντὶ κόσμῳ τὸ βραχύτατον ζῷον, ἄνθρωπον, ἴσον ἀποφῆναι κατιδόντες ὅτι ἑκάτερον ἐκ σώματος καὶ ψυχῆς καθέστηκε λογικῆς, ὥστε καὶ ἐναλλάττοντες βραχὺν μὲν κόσμον τὸν ἄνθρωπον, μέγαν δὲ ἄνθρωπον ἔφασαν τὸν κόσμον εἶναι.

ταῦτα δ’ οὐκ ἀπὸ σκοποῦ διδάσκουσιν, ἀλλ’ ἔγνωσαν ὅτι ἡ τοῦ θεοῦ τέχνη, καθ’ ἣν ἐδημιούργει τὰ σύμπαντα, οὔτε ἐπίτασιν οὔτε ἄνεσιν δεχομένη, μένουσα δὲ ἡ αὐτὴ κατὰ τὴν ἐν ὑπερβολαῖς ἀκρότητα τελείως ἕκαστον τῶν ὄντων δεδημιούργηκε, πᾶσιν ἀριθμοῖς καὶ πάσαις ταῖς πρὸς τελειότητα

ἰδέαις καταχρησαμένου τοῦ πεποιηκότος. „κατὰ γὰρ τὸν μικρὸν καὶ κατὰ τὸν μέγαν,“ ὥς φησι Μωυσῆς, ἔκρινε (Deut. 1, 17) γεννῶν καὶ σχηματίζων ἕκαστα, μήτε δι’ ἀφάνειαν ὕλης ὑφελών τι τοῦ τεχνικοῦ μήτε διὰ λαμπρότητα προσθείς·

ἐπεὶ καὶ ὅσοι τῶν τεχνιτῶν εἰσι δόκιμοι, ἃς ἂν παραλάβωσιν ὕλας, εἴτε πολυτελεῖς εἶεν εἴτε καὶ εὐτελέσταται, δημιουργεῖν ἐθέλουσιν ἐπαινετῶς. ἤδη δέ τινες καὶ προσφιλοκαλοῦντες τὰ ἐν ταῖς εὐτελεστέραις οὐσίαις τεχνικώτερα τῶν ἐν ταῖς πολυτελέσιν εἰργάσαντο βουληθέντες προσθήκῃ τοῦ ἐπιστημονικοῦ τὸ κατὰ τὴν ὕλην ἐνδέον ἐπανισῶσαι.

τίμιον δ’ οὐδὲν τῶν ἐν ὕλαις παρὰ θεῷ· διὸ τῆς αὐτῆς μετέδωκε πᾶσι τέχνης ἐξ ἴσου. παρὸ καὶ ἐν ἱεραῖς γραφαῖς λέγεται· „εἶδεν ὁ θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησεν, καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν“ (Gen. 1, 31), τὰ δὲ τοῦ αὐτοῦ τυγχάνοντα ἐπαίνου παρὰ τῷ ἐπαινοῦντι πάντως ἐστὶν ἰσότιμα.

ἐπῄνεσε δὲ ὁ θεὸς οὐ τὴν [*](1 αἰετῶι Pap μυρμικα Pap 2 ψυχῆι Pap πάθη Pap: πάλιν codd. τε] τε εἶναι ΑΒ 2.3 δὲ καὶ Pap: δὲ codd. 3 οσα Pap: ὅσα ἡ codd. χώρει Pap: χειρὶ GHP1, ἔχει δὴ ABP2 τὰ πάντα codd. 4 αναλογια Pap ὁ κατιδόντες ἑκάτερον ὡς ἐκ ΑΒ τοῦ σώματος H1P 7 λογικοῦ P τόν videtur omisisse Pap 8 ἔφασαν, μέγαν δ’ ἄνθρωπον transpos. ΑΒ ταῦτ’ AB δὲ Pap, om. ΑΒ 10 ανεσιν Pap (Turn.): ἀνάτασιν APH, ἀνάστασιν BG 11 δὲ] δὴ Pap 12 πρός] προ Pap 14 κατὰ om. ΑΒ Μωσῆς ABG 15 σχημάτων G ὑφελόντι Α1 16 τεχνίτου Β μήτε Pap H2: καὶ μήτε ceteri καὶ om. V 18 ἐπαινετῶς Pap, mg. P: πολυτελῶς ceteri 19 εὐτελεστάταις L2 in mg. οὐσίαις] ὕλαις coni. Mang. 20 βουληθεντες Pap (Mang.): βουληθέντας codd. 21 ἐπανορθῶσαι conicio 22 αὐτῆς] αὐτοῦ v 23 τὰ Pap v: om. codd. ὅσα] ἃ G ἐποίησε HP 24 καλα λειαν Pap: ἀγαθὰ πάντα ΑΒ, ἀγαθὰ σφόδρα GHP τοῦ om. GHP 25 επηινεσεν Pap οὐ om. GHP)