(XXXIII). loDiCES dixebunt: Sufficienter osteudit de origine diaboli. Cum enim utraque pars confiteretur ftittirum esse iudicium, necessario liberi arbitrii unusqiiisque monstratur; quo evidenter osteoso, nulli dubium est <quia sit> unusquisque in quamcumque elegerit partem propria usus arbitrii potestate. Manes dixit: Si a deo diabolus ut ais, mendacem esse dixisti lesum. Abchblacs sixit: Confitere primo quia Vera sit ratio eorum quae nunc adstruximus, et tunc ostendam tibi patrem eius. Manss dixit: Si mihi ostenderis patrem eius mendacem et hontm nihil adscripseris,tunc tibi de omnibua accommodabitur fides. Abchelaus dixit: Omni ratione de diabolo diligenter exposita ac prolata, si cui hominum viget sensus, etiam apud se ipsum potest diligenter advertere quis iste sit qui diaboli appellatua est pater. Sed cum te tu paracletum esse dicas, plurimum tibi etiam ab bumana deesi prudentia. Quoniam [*](1 Joh. 1, 18–19 vgl. Hiob 40, 14 — 19/20 Luk. 10, 19) [*](CM) [*](1 dominum C Ι 3 visibiles] e aus i corr. C 2 | 5 omousjon Μ | C | 11 ratione C | 12 tranegresskoneni] transsione C Ι 16 + non Zacagni | 20 calciindi super se a. Ras. Μ | 21 sutfocoemt C | uidenter C | 24 quia sit < CM | quacumqne C | 25 diabolus] CM | 26 ais] as C | ihs C | 29 ascripseri C | 30 ac] e C | 31 si cui; sicut C)
53
ergo prodidisti igDorantiam tuam, dicam ego quis ille sit pater diaboU. MANBS DIXIT: Die, et adiecit: Omnis qui conditor est vel Creator aliquorum pater eorum quae coodiderit appellatur. Abchelals dixit: Miror quomodo saltem hoc recta ratione responderis nee eelaveris sermonis huius intellegeDtiam vel naturam. Audi iam ex hoc qui sit pater eins Cum ex caelorum regno deeidisset, erat soper terraa intendens et inquirens cni aa possit adiiingere, quem ex consortio sui participem quoque Dequitiae auae valeret efficere. Et quidem donec hotoo non erat, neque ille appellabatur homicida neque cum patre mendax; post haec vero, cum factus esset homo ac mendacio eius fuisset et circumventione deceptus, cam sese inaeruisset corpori serpeotis sapientioris omnium bestiarum, tunc appellatue est mendax una cum patre suo et efFectum est non aolum super ipsum mendacii maledictam, sed et super patrem eius. Cum ergo serpena recepisset eum in sese et recepisset antversum, tamquam praegnans effectus eat, ingentis malitiae faacem portans, et erat aicnt puerpera quae partu urgetur, volena evomere malignae snggeetionia eius cogitata. Primi enim hominis gloriam graviter ferens serpens ingresaua paradisum et conceptis in se doloribus, mendaces coepit generare aermoues et mortem parere bominibua, qui a deo fuerant figurati et acceperant vitam. Verum non potuit totum se manifestum facere per serpentem; aed reservsTit perfectionem suam, quam demoDStraret in Cain, a quo generatus est totus. Et per serpentem quidem hypocrises et fallacias ad Evam demonatravit; per Cain vero homicidii exordinm dedit, inserens se in primitias frugum, qnas ille male distribuit. Ex hoc homicida appellatns est ab iaitio, mendax vero quoniam fefellit dicens: Eritis tamquam dit, eiecti sunt enim postea de paradiso illi qnos deos futuros eaae faJlebat EfGcitur ergo prior pater eins qui eum in utero concepit et genuit atque in lucem edidit serpena, secundos Tero Cain, qui iniquitates conceptas, dolores et parricidiam peperit; interfecto etenim fratre, iniquitatem, iuinatitiam atque inpietatem pariter perpetravit. Sed et quicumque eum auscipiunt et faciunt eius desideria fratrea eins efficinntur. Pater eins perfectus est Pharao; pater eius efficiuntur unusquisque inpiornm; pater eius effectns est ludas, quia
[*](26 Gen. 3, 5) [*](CM) [*](1 quid C | 2 dico C Ι et adiecit (rot) aus archelaoB dixit (rot) corr. M conditor eet] conditorem C | 8 quae x003C; C | 1 ialtim M | sermonis] Bennonea < M | 6 tarrein M | 11 corporis C | 12 et] ut C | 13 saper ipsum solum 17 agitata C | 23 hypocrisis M | fallaciam M | ad evam] Buam M | M | 80 interfBctio C | fratre] Wtrem C patre (expungiert) fratro M | übergesch. C1) 54
coQcepit quidem eum, aed aborsus est; non eoim perfectus ed(??)idit partaiu, quia maiorem personam adgressus est per ludam et ideo abo(??)rtum factum esse dico, quia, tamqiiam si mulier semen viri concipiat a(??)tque in sese cotidiaoos accipiat profectus, ita et ludas cotidie proficiebat inS peius, occasionibus sibi a maligno quasi seminihua datia. Et primam qjaidem fuit ei semen pecuniae cupiditas, incrementum vero furtum, fura(??)batur enim ea quae mittebantur in loculum; dolores vero partus faeruriii ei conloGutio com Pbarisaeis et pretii scelerata cotiTentio: aborans est vero, non partua, laqueus mortis ioformis. Sed et tu, si malignum ex te protuleris et facias eius concupisoentias, genuisti eum et pater eins esse diceris; si vero poenitentiam gesseris, et abieceris pondus Tclut parturiens. Ut enim in ludis scolaribus, si accipiena quia a magistro materiam, reliquum corpus orationis ex semet ipso generet ac procreet, eomm quae genuerit conditor ipse dicitur, ita et qui ex summa malitia parum quid fermenti acceperit, pater et genitor dicatur necesse est iUius qui ab initio restitit veritati. Quod aimili modo provenire potest etiam bis qui virtuti Student, nam audivi fortissimos viros dicere ad deum: Tropter Umorem tuum, domine, in utero concepimus et doltiimus et peperimus spiritum salutis; ita et qnicumque de timore maligni conoipiunt et pariunt spiritum iniquitatis opsi patres eius dicantur necesse est; filii enim dicnntur, dum adbuc ministerio eius parent, patres vero, qui ad perfectionem malitiae pervenerunt. Ita namque et dominus noster ait ad Pbarisaeos, vos de patre diaboh estis, filios eos taciens illius, doncc adbuc conturbari videbantur et eogitabant in cordibus suis mala pro bonis adveranm iustos; Ulis ergo apud se talia cogitantibus, translatis in ae malignis eomm cogitationibus, ludas, malorum caput et ad perfectnm perduceos iniqna conailia effectua est sceleris pater, inmanitatis suae praemio ab eia triginta argenteia honoratus; totus enim in eum post buccellam panis ingressus est diabolus. Sed, ut diximus, postea quam uterus intumuit et dolorum tempus advenit, aborsum fascem iniquae oonceptionis effudit et ideo nee perfecte pater appellabatur, nisi eo tautum tempore quo conceptum
[*](17 Jes. 26, 18 — 22 Job. 8, 44 — 28 Job. 13, 27) [*](CM) [*](8 qui C | 7 loculos Μ | ei] et C | 8 est x003C; Μ | 12 in ludisj c durehatnehen C1 w. e. seh. | acceperie C | 13 quae] q; C | 17 deum] w. e. seh. xu dominum eorr. Μ | 18 domine] dominuiu C | 23 ilhergeaeh. M 2 | 24 et] ei C | 25 malignis] gn aus gi corr. C2 | M | et] übergesch. M | 28 per bucellam in eum M die Wortfolge corr. 30 iniq; C | 31 perfecto C) 55
gerebat in utero; postea vero quam confugit ad laqueum, non integnini videtor fdidisse partam, qaia poenitentia subsecuta est.
(XXXIV), Ignorare antem cos non arbitror quouiam pater ujiam qnidem sit nomen, diversoa tarnen habet intellectus: alias eDim, pater dicitur eorum quos naturaliter genuerit filionim, alias vero eorum qnos tantnmmodo euutrierit, nooDulli vero temporis atque aetatia pririlegio; onde et dominus mens lesus plurimos patres habere dicitur, nam et David pater eins appellatns est et loseph pater eins putatns est, oam nnllns homm pater eins fuerit yeritate naturae. Kam Darid pater eias dicitnr aetatis ac temporis pririlegio, loseph vero lege nntriendi, solus antem deos pater eins natura est, qni omnia per rerbum sunm velociter nobis manifeetare dignatus est Nee in aliquo remoratua dominus mens lesus, intra unius anni spatium languentinm multitndinea reddidit sanitati, mortuoa luci, qni verbi sui potestate unirersa conplexus est In quo tandem remoratns est, ut in paracleto mittendo tamdiu eum remoratum credamus? Quin potius adfuit statim sicut superius dictum est, plurimum difiFusus in Panlum, ouius etiam testimonio credidimus dicenti: Mihi aulem soli data est gratia haec. Qui prius quidem blasphemus fuit et perseculor ecciesiae dei, sed nirsnm manifestatns est omnibus quia esset fidelis paracleti minister; per quem universis innotnit singnlaris eioa dementia, quod et usqne ad nos, qui aliquaado sine spe eramus, dononim eius largitio pervenit. Quis enim nostrnm sperare poterat peraecutorem Paulum et inimicum ecclesiae defensorem eins ac tutorem futonim? et nou solum boo, verum etiam et magistrum, ecclesiamm condtturem et architectorem. Post hunc ergo et post eos qui cum ipso foerant, id est post discipulos, nnllum alium vemre secundum scripturas sperandnm est; ait enim dominus noster lesus de paracleto, quia et de meo dccipiet. Vas ergo probabile elegit hunc Timm quem misit ad nos Panlum in enius spiritu influxit spiritus sanotus; et sicut non super omnes bomines Spiritus habitare poterat, nisi super eum qni de Maria dei geni- [*](14 vgl. Hebr. 1, 3 — 18 Epbea. 3, 8 — 18/19 I Tim. 1, 13 — 25 I Kor, 3, 10 — 27 Job. 16. 14) [*](CM) [*](1 gerebatir (gereb gleich aus gener ohne Ras. corr.) C | 2 portuml patrum C | pemtentlam CM | 5 quos naturaliter] quostatur aliter C | flliomm corr. C 2 | enutrirerit das zweite r durchstrichen C | CM | 7 nach iesus + cbriBtus M | 16 credimus C | 16/17 superius dictum est vor adfdit itatim geschrieben C | 18/19 qai prina quideni] a. Ras. M | blaaphemna fuit (fuit übergesch.) et M] fuit C, vielleiehl hat M hier, wie auch sonst, eine Verbesserung aus dem Ν. T. versucht | 20 minister paracliti M | 29 in . . influxit] in spiritus influxit C | apirita cuiua M ~ M2 | aanctua < C)
56
trice natus est, ita et in nullum alium spiritus paracletus ve(??)nire poterat, nisi super apostolos et super beatum Paulam. Vas enim elecetionis, inquit, mihi est, ut portet nomen meum in conspectu regum et gentium Ipse quoque in prima epistula sua posuit dicens: Secundum gratiam q(??)ae data est mihi a deo, ut sim minister Christi in gentibus, consecrans euangelium dei. Verilatatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in spirilu sancto. Et rursum ait: Non enim audeo quicquam logui eorum, quae per me non efficit Christus verbo et faclis. Ego enim, sum novissimus omnium apostolorum, qui non sum dignus vocari apostolus. Gratia autem dei sum id quod sum. Et eos qni experimentum quaerebant eius qui in eo loquebatur Christus vult pro certo habere, quia esaet in ipso paracletus, cuius muneris gratiam conaecutus et magnifico honore ditatua ait: Pro quo ter dominum rogavi, ut discederet a me; et dixit mihi: Sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur. Rursum, quia vere ipse sit paracletas qui erat in Paulo, ait dominus noster lesus Christus in euangelio: Si diligitis me, mandala mea servale. Et ego rogabo patrem meum, et alium paracielum dabit vobis. In quo ostendit etiam se ipsum esse paracletum, cum dicit alium. Unde credentes Paulo audivimus eum dicentem: Aut experimentum quaeritia eius qui in me loquitur Christus? et horum similia, de quibus superius diximus; unde et tamquam fidelibus nobis heredibus suis consignat testamentum sua ad Corinthios epistula velut pater, dicens: Tradidi enim vobis in primis, quod et accepi, quia Christus moriuus est pro peccatis nostris secundum scripturas et quia sepultus est et guia resurrexit tertia die secundum scripturas et quia adparuit Cephae, deinde undecim apostolis, postea amplius quam quingentis fratribus de semel, ex quibus plurimi adhuc manent usque nunc; quidam autem et dormierunt. Postea autem visus est Iacobo, deinde omnibus bus apostolis; novissime autem omnium tamquam abortivo visus est et mihi, ego enim sum novissimus omnium apostolorum. Sive ergo ego sive illi ita adnuntiavimus. Et rursum tradeus heredibus eam quam ipse bereditatem promeruit dicit: Timeo autem ne forte, sicul serpens seduxit Evam astutia sua, ita corrumpantur sensus vestri a simplicitate et castitate
[*](2 Act 9, 15 — 4 Röm. 15, 15. 16 — 6 Röm. 9, 1 — 7 Röm. 15. 18 — 8 | Kor. 15, 9. — 10 II Kor. 13, 3 — 13 II Kor. 12. 8. 9 — 16 Joh. 14,15.16 — 19 II Kor. 13, 3 — 22 I Kor. 15, 3—9 — 29 I Kor. 15,11 — 81 II Kor. 11, 3—5) [*](CM) [*](3 regum] regnum C | 4 epistula sua ~ M | 6 in christo] vielleicht a. Ras. C | perbibentes C | 11 eo] se M | 13 honore] hoc ore C | dominus C | 18 esse < C | 19 andimus M | aut] an M | quaeritis eius ~ M | 22 corinthios] c zu ch corr. C3 | 25 cefé C | 26 plurimis C | 27 autem (nach postea)] etiam M) 57
quae in Christo est. Si enim is qui venit alium Iesum praedicat quem non praoiieammus, aut spiritum alium aeceperitis quem non accepistis, aul aliud euangelium quod non accepistis, bene pateremini. Pulo enim quia nihil minus feci vobis a ceteris aposiolis.
(XXXV). Haec autem dixit, ostendens omnes reliquos qui venerint falsos apostolos, dolosos operarios, transfigurantea se in apostolos Christi. Et non mirum, ipse enim Satanas transfigurat se velut angelum lucis. Quid ergo magnum, si et mintstri eius transfigurentur in miniatros iustitiae? quorum finis erit secundum opera eorum. Indicat autem quales essent ii a quibus circumveniebantur. Volentibus autem Galatis ab euangelio transferri dicit: Miror quod sic tarn cito transferimini ab eo qui vocavit vos in aliud euangelium, quod non est aliud; nisi sunt qui vos conturbant et voiunt avertere vos ab euangelio Christi. Sed etiam si nos ipsi aut angelus de caelo vobis adnuntiauverit praeterguam quod tranitum est vobis, anathema sit. Et rursum ait: Mihi infimo omnium apostolorum data est gratia haec. Quae enim deerant tribulationum Christi in came mea adinpleo. Et in alio rursum loco profitetur, quia super ceteros Christi minister sit, tamquam si postea omnino non sit alius expectandus; iubet enim neque angelam de caelo suscipi. Et quomodo de Persida venientem Manen et dicentem se esse paracletum nos esse credamus? Ita enim agnosco ex hoc, quod unus iste sit ex illis qui transformantur, de quibus manifeste indicavit nobis vas electionis apostolus Paulus dicens: Quia in novissimis temporibus recedent quidam a fide, adtendentes spirotobus seductoribus et doctrinis daemoniorum, in hypocrisi mendacia, loquentes, cauteriatam habentes canscientiam, prohibentium nubere, abstinere se a cibis, quos deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus et his qui cognoverunt veritatem; quoniam omnis creatura dei bona est et nihil abiciendum quod cum gratiarum actione percipitur. Sed et sanctus euangelista Matheus diligenter significavit domioi nostri Iesu Christi sermonem; Videte ne quia vos seducat; multi enim [*](7 II Kor. 11, 14. 15 — 11 Gal. 1, 6—8 —15 Ephes. 3, 8. Kol. 1, 24 — 17 II Kor. 11, 23 — 23 I Tim. 4, 1—4 — 30 Matth. 24, 4. 5) [*](CM) [*](1 is] iis C his M | 1/2 praedicat quem non < C | 2 spiritum alium acceperitis] alium spiritum accipitie M | 3 alium C | accepietis bene] recepistis recte M | 8 magnum] mirum M | 9 ministros] ministri CM | eorum] ipsorum M | 10 ii a] ita C hii a M | autem] enim M | 11 galathis CM | traneferremini C | 16 deerat CM | 17 rursum] rurs a. Ras. C | 18 sit (nach minister) < C | 20 manen et] monet C | 21 ita] iam M | 22 indicavit nobis ~ C | 26 quos] quo C | percipiendum] perficiendum C | 29 sanctus] spiritus C)
58
venienl in nomine meo dicentes: Ego sum Ckriatua; et muli(??)os sedtiemi. Quod si etiam aliquis vobis dixerit, Ecce hie est Christus, au(??)t eeoe ibi, nolite credere. Exurgent enim falsi Christi et falai apostoli et (??)alsi prophetae, et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem ind(??)cant, si polest fieri, etiam electos. Eece praedixi vobis. Si dixerint uobis, ecce in deserlo est, nolite exire. Si dixerint uobis, in peneirabitibus, noHte oredere. Et post ista omoia mandata iste nec signum qaidem aliquod aut prodigium ullum ostendens neque adfinitatem aliquam habens, sed ne in numero quidem discipulorum positns neque defuncto nostro obsecatus, cuiua hereditate gaudemus; cum neque ei languenti adstiterit, non testis extiterit testamenti, immo potius cum ne in notitiam quidem venerit eomm, qui obsecuti sunt aegrotanti; postremo cum nullius prorsus accipiat testimonium, paracletum se esse vult credi: cum etiam si signa et prodigia faceres, lalsum Christum et falsum prophetam te reputari oporteret secundum scripturas; et ideo convenit nos cautius agere, secundum qnod beatus apostolns monet, dicens in epistula <quam> scripsit: Permanete in fide fundati. et radicaH et inmobHes ab spe euangeUi quod audivimus, quod praedicatum est in omni creatura quae sub caelo est. Et rursum: Sicul ergo accepisHs Christum Iesum dominum, in ipso ambulaie, radicaH et fundali super ipsum, confirmati fide sicut edoeti estis, abundantea in gratiarum actione. Videte ne quit vos expoliet per phitosopktam et inanem seducHojiem secufidum traditionem hominum, secundum elemetita mwuH, et non secundum Christum, quia in ipso habitat omnis plenitudo deitatis. Quibus omnibua ita diligenter ezpositis, beatos apostolns velut pater filiia addit tamqaam signacnlum qnoddam testamenti dicens: GertoTnen bonum certavi, circum eucurri, fidem servavi. De eetero reposita est mihi iustitiae corona, quam reddel mihi dominus in ill die iustus iudex; non aolum aulem mihi, sed et omnibus qui diligunt aduentum eius.
(XXXVl). Nullum ex nobia, o Manes, Galatam facies, ut cito nos tranaferaa a fide Christi. Etiam si signa et prodigia facias, etiam si [*](2 Matth. 24, 23—26, ugl. Mark. 13, 21 ff — 17 Kol. 1, 23 — 19 Kol. 2, 6—9 — 26 11 Tim. 4, 7. 8) [*](CM) [*](3 aliqnia vobis ~ M | 8 rophetae] abgekürzt a. Ras. uon sex C I 6 vobis < M | 7 signum] signo CM | 8 ullum] nullum C | adsteterit aus ad steserit w. e. sck. corr, C2 astiterit M | 16 signam corr. C2 | 14 facaree] faceret M. | 16 nach epiatala + quam Zaeagni | ipso] C | docti C | 21 nach eipoliet + et et C, das erste et später | 22 secundum . . hominum < C | 26 nach certavi + iustitiae Corona ~ M | 30 galatbam M | 30/31 ut cito noB uicit o nostras feras C)
59
mortuos suscites, etiam si imaginem nobis Pauli ipsius adferas, anathema es, Satana; praescriptum est enim de te; praemoniti et praestructi samus a sanctis scripturia. Vas es Anticbristi et neque bonum vas, sed sordidum et indignum, quod ille sicut aliquis barbarus vel tyrannus, com in eos qui sub legum iustitia degunt conatur inruere, praemisit prius tamquam morti destinatum, ad explorandum quanta et qualis sit legitimi regis virtus ac populi: ipse enim inopinatus inruere pertimuit, sed neque alium ex necessariia viris mittere ullum ausus est, ne quid pateretur adversl Talem te nobis sub bono et sancto rege positis veint morti destinatum rex tuus praemisit Antichristus. Et haec quidem non inexplorata proloquor, sed ex eo quod nullam te video facere virtutem ita de te sentio. Illum enim et in angelum lucis transformandum et miniatros eius tales adventuros praenoscimus et aigna et prodigia facturos, ita ut si possibile sit, etiam electi seducantur. Quis ergo es tu, qui neque necessarium aliquem locum sortitus es a patre tuo Satana? Nam quem mortuum suscitas, quod profluvium sanguinis sistis, quo luto caeci oculos inlinitos videre facis? Quando esurientem turbam paucis panibus reficis? Ubi super aquas incedis aut quis te vidit ex bis qui in lerusalem habitant? Persa barbare, non Graecorum linguae, non Aegyptiorum, non Romanorum, non ullius alterius linguae scientiam habere potuisti; sed Chaldaeorum solam, quae ne in numerum quidem aliquem ducitur; nullum alium loqueutem audire potes. Non ita spiritus sanctus, absit hoc malum; sed omnibus dividit et omnia lingnarum genera bene novit et agnoscit universa et omnibus omnia efficitur, ita ut eum etiam cordia cogitata non lateant Quid enim dicit scriptura? quia unusquisque propria sua lingua audiebat per paracletum apiritum loquentes apostotoa. Sed quid amplius dicam? barbare sacerdos Mithrae et conlusor, solem tantum coles Mithram locorum mysteriorun inluminatorem, ut opinaris, et conscium; hoc est quod apud eos Indes et tamquam elegantem mimum perages mysteria. Verum quid ego haec indignanter accipio? Nonne oportet te multiplicari tamquam zizania, usquequo ille ipse magnus pater tuus adveniat, suscitans mortuos, paene usque ad gehennam omnes persequens qui sibi obtemperare noinerint,
[*](14 Matth. 24, 24. Mark. 13, 22 — 26 Act. 2, 6) [*](CM) [*](2 ea satana] esset ana C | 6 explorandam CM | 11 nullum C | 13 adventuros] aduentos M | 15 sortitus est C | 16 sistit C | 17 quo] quod C | 21 unmero M | 24 bene] ue C | 27 dicam o] dicabo C | barbare] barba CM | 28 mithrae] mitre CM | sibi] M | mitram CM | 29 ut < M | Iudis CM | 33 gehennam] geenna C | sibi] si ut C | noluerit C) 60
plarimos deterreng arrogantiae metu quo est ipse circumcteatus? Aliis adhibet minas vultus aui cooTersione, circumdatione ludificat; sed ultra non proficiet, insipientia enim eius omnibus pervulgata erit, siciit laooes et Mambres,
luDiCES dixebont: Sicut ex te comperimaB, tamquam a postolo Paulo dicente, insuper etiam ab euangelio praescribeDte, nulli alicui <in> posteram praebetur ingressus ad praedicandnin Tel doceadam vel ad euangelizandum Tel prophetandam, in hac vita dumtaxat, nisi forte falsus propheta habeatur aut falsua Christus, Unde cum dixeris in Panlo fuisse paracletiun et ipsum omnia consignasse, quare dixit: Ex parte scimus et ex parle prophetamus; cum autem venerit quod perfectum est, id. quod ex parle est destruetur? Quem alium espectans hoc dixit? Quod si ipse cQufitetur expectare se aliquem perfectum et si Tenire aliquem necesse est, ostende nobis de qno dicat, ne forte in bunc Tideatnr iste sermo recurrere aut in enm qui misit illum: Satanan, sicut tu dicis. Si enim coufiteris Tenturum esse quod perfectum est, non potest esse Satanas: si autem Satanam expectas, non potest esse perfectum. (XXXVll.) Archelaus dixit: Quoniam non sine deo dicta sunt quae a beato Paulo prolata sunt, certum est quod dominum nostmm lesum Christum dixerit expectandum esse perfectum, qui solus patrem novit, et cui Toluerit reTelare, sicut possum ex Terbis ipsius demonstrare. Sed quia, cum venerit quod perfectum est, destruetur id quod ex parte est, iste Tero sese adseverat esse perfectum, quid degtnixit ostendat; quod enim destruetur, ignorantia est quae in nobis est Dicat igitur quid destruxit, quid in notitiam pertulit Si quid facere potest, faciat, nt credi ei possit Sermo Tero iste qaantam habeat Tirtutem, ai potuerit diligenter intellegi, ita demum credi poterit his quae a me fuerint adserta. lgitur in prima ad Corintbios epistula baec dicit Paulus de perfecto qui Tentums est: Sive prophetiae, tiestruentur, sive linguae, cessabunt, sive scientia, destruetur; ex parte enim scimus et ex parle prophetamus. Cum autem venerit quod perfectum est, id quod ex parte est [*](3 II Tim. 3, 8. 9 — 10 I Kor. 13, 9. 10 — 20 Matth. 11, 27. Lnk. 10, 22 — 29 I Kor 13, 8—10) [*](CM) [*](1 quo] Zacagiii, quod CM | 2 adhibeli . . ludificat] die Stelle ist 8 insipientiHe C | nach sicut + fuit Μ | 4 iaiDDes CM | 6/7 alicui a qui pOBterum (p gleich aus b; corr.) C, alicui posterum M, alii aeque in poBtenim Zacagni | 11 autem venerit ~ M | 18 apectare C | Μ ~ M 2 | 15 Bfttanam C | tu] t vieileichl a. Ras. C | nach dicis eine elica fünfzehn Buchst., wahrscheinlich ist archelaui dixit ausradiert C | M Ι quid] qui C | 27 dUigenter] dil a. Ras. Μ | 29 sive (nach est)) si uero C)
61
desiruetur. Vide ergo quantam in sese habeat virtutem quod perfectnm est et cokis alt ordiais ipsa perfectio. Dicat autem iste quam destruxerit propbetiam ludaeomm an HebraeonuD, aeu linguas cesaare fedt Graecorum aut eonim qui idola coIuDt, Tel quae alia dogmata destruxit Valentjniani aut Marcionig ant Tattani aut Sabellii ceteronimque qui proprium sibimet ipsis scientiam conposnerant. Qaem honim destruxit dicat aut quando destruet quasi perfectus? Inducias fortassia aliquas quaerii Non place, non ita obscura et iguobiliter adveniet ille qui perfectna est, id est lesua Chriatus dominus noster. Sed sicut rex adveniens ad urbem suam praemittit primo protectores suos, signa, dracones, labaros, duces, principes, praefectos, et universa cootinuo commoventur, aliis vero metuentibus, aliis vero gaudentibus pro expectatione regis, ita et dominus meus Jesus, qui est vere perfectus, adveniens praemittit in primo gloriam suam, incontaminati atque inmaculati regni praedicatorea sacratos, et tunc universa creatura commovebitur et conturbabitur, supplicans atque obsecrans, usquequo eam a Servitute liberet. Uumanum vero genue metuat necesse est et conplurimum conturbetur, pro eo quod multa delicta commiserit; soH vero iusti laetabuntur, expectantes quae sibi promlssa sunt, neo ultra mundanarum rerom substantia permanebit; omnia destmentnr aive prophetiae sive horum libri sive linguae totiua generis: cessabunt, eo quod ultra non egeant solliciti esse homtnes et cogitare de bis quae ad vitam necessaria sunt, sive scientia quorumcumqne doctorum, etiam ipsa deetruetur: uihil enim horum sufferre poterit magni illius regia adventum. Sicut enim parva is scintilla ad splendorem sulis admota absumitur, ilico nee adparet; ita univeraa creatura, omnia prophetia, cuncta scientia, universae linguae, sicut superlua diximus, destiuentur. Sed quia caeleatis regis praesentiam paucis verbis et fragilibus et valde infimis exponere non valet humana natura, ut fortasse sanctorum debeat esse et valde dignorum de ipao aliquid enarrare, tamen necessitatis causa ista me sufficit protulisse huins inportnnitate coopulsum, uti istum vobis qualis esaet ostenderem.
(XXXVIIl). Et ego qnidem beatifico Marcionem et Valentinianum ac Basilidem aliosque hereticos, sicut iatius conparatione, qui [*](15 Röm. 8, 21. 22) [*](CM) [*](1 sese] das letzte se übergesch. M 2 | 2 ipsa] aus ista corr. C2 | 3 seu] Zalllcagni, sed CM | 7 fortasses C Ι 8 non ita] notii C | 15 sacratos] sanctos Μ | tunc < M | universa] aus uniuerse ohne Rat. gleich corr. C1 | 24 horum < M | illius, a. Ras. M | 25 assumitur C | 29 ut aut M | 31 esset] esse C | 32 Valentinianum] die geuöhnliche Form dieses Namens findet sich im Anluang der Acta in M | 33 conparatione] paratione C)
62
velut intellecta allquo usi snnt, qui videreutur sibi in(??)em scripturam posse iatellegere, et ita se ductores statuerunt qui se aadire Toluissent; nullus tamea ipsorum auaus est deum se praed(??)care vel Christum vel paracletutn sicut iste, qui aliquando quidem de saeculis dispuat, aliqaando de sole, quomodo facta sint, tamquam maior ipae sit eorum; omnis eDim qui de aliquo eiponlt quomodo factos ait maiorem se et antiqaiorem ostendit esse quam est ille de quo dicit Quis autem et de substantia dei dicere andeat, nisi forte solus dominus noster lesus Christus? quae qaidem ego uon ex meis Terbia adetmo, sed scripturae quae nos edocuit anctoritate confirmo; qnoniam quidem et apostolas dicit ad nos: Ut siHs sicut ktminana in hoc mundo, verbutn vitae continentes ad gloriam mihi in diem Christi, quoniam non in vacuum cuourri nee in vacuum laboravi. Intellegere debemuB quae sit vis et ratio aermonis huius; verbum enim dncis obtinet locum, opera vero regis. Sicut ergo aliquis regi suo adventanti omnes qui sub cura sua sunt atudet oboedientes, paratos et caros hilaresque ostendere ae deTotos sed etiam innocentes ac bonis omnibus abundantes, ut ipse laudem consequatur a rege et maiore ab eo honore dignus habeatur, tamquam beue gubemata quae sibi est commissa proriucia, ita et beatns Paulus dicit ad nos: Ut sitis vehtt luminaria in hoc mundo, verbum votae continentes ad gtoriam ipsius in diem Christi. Scilicet quo dominus uoster leaua Christus Teniens videat profecisae doctrinam eins iu uobis; et quia non in racuum cucurrit nec in Tacuum laboravit, retribuat ei debitam coronam. Et rursus quoque in eadem epistula commonet nos, ne terrena sapiamus, sed conversationem nostram debere esse in caelis; unde et salvatorem expectamus dominum nostrum Iesum Christam, Et quoniam nobis non est tutum scire ultimum diem, designavit in epistula quam scribit ad Thessalonicenses: De iemporibus autem et momentis, fratres, non habetis opus ut aliquid vobis scribam; ipsi enim diligenler scitis quia dies domini, sicut fur in nocte, ila venieL Et quomodo dudc adatat iate, perauadens et rogans unumquemque Manichaeum effici et circumTenit et iogreditur domos, decipere quaerens animas oneratas peccatis? Sed ttos non ita sentimus; quin potius res ipsas proferamus in medium et conferamus, si plaoet,
[*](11 Phil. 2,15. 16 — 19 Phil. 2,15. 16 — 25 Pbil. 3, 19. 20 — 28 I Thess. 5, 1. 2 — 82 II Tim. 3, 6) [*](CM) [*](1 aliqao] Zaeagni, aliqnod CM | 9 verbia] ueria C | 15 stndent C 27 nitimam C | thcBaloniceaue M | 28 nach non + iadigetie M, getilgt | 29 diea] d ma Corr. C1 | 30 ita in nocte M corr. M2 w. e. sch. aus ns corr. C2 astat M | 33 proferamus < M) 63
ad perfectom paracletum. VidetU enim quia iDterdum poenitet, interdum interrogat, uoniiamquam deprecatnr. Sed acriptum est io euangelio salvatoris nostri quia et illi qui a sinistris regis adsistunt dioant: Domine, quando te vidimus esurientem aut sitientem aut nudum aut peregrinum aut in carcere et tum minisiravimus tibi? rogantea ut sibi indulgeret; sed quid illis respondit rex iustus iudex? Dtscedite a me in ignem aeternum, operarii iniquitatis. Abiecit eos in aeternum igoem, cum rogare non cessent Videsne quid gib perfecti regis adventus? non talem qualem tu adseris perfectionem. Quod si post istum expectandus est magnus iudicii dies, multo utiqne hie illo inferior est Quod si inferior erit, perfectus non erit. Si perfectus non erit, non de ipso dicit apostolus. Quod si non de ipso dicit apostolus, iste aatem de se dictum esse mentitur, psendopropheta utique indicandus est Sed et multa alia horum similia dici possunt, quae si omnia persequi velimus, nnllum nobis tempas ad omnia explenda sufficiet. Uude abnndare existimavi de multis pauca dixisse, reliqnas partes tractatus huins plenius exeqni Tolentibns derelinquens.
(XXXIX). His anditis dedernnt gloriam deo inmensam et ipso dignam; Archelanm vero multis honoribns adfecerunt. Tunc Marcellus, adsnrgens et stola se exuens, circomdat Archetaum atque oscolis enm defixus amplectitnr et inhaeret. Tunc yero iofautes, qni forte convenerant primi, Manem pellere ac fugare coeperont, quos turba reliqua insecuta concitavit se ad efFugandom Manen. Quod cum perridisset Archelans, elevata in modam tubae Toee sua, multitudinem cupiens cohibere ait: Cessate, fratres dilecti, oe forte rei sanguinis inreniamur in die audicii; Bcriptnm est enim de talibus quia oportet et keresee esse ut qui probaU sunt manifesti fiant inter vos. Et bis dictis sedatae sunt torbae. Quoniam vero placuit Marcello disputationem hanc eicipi atqne describi, contradicere non potui, confisus de eniguitate legentiom quod Teniam dabunt, si quid inperitom aut rusticum eonabit oratio; boc enim tantom est qaod stndemas, nt rei gestae cognitio studiosum [*](2 Hottb. 25, 44 — 6 Lnk. 13, 27. Uatth. 26, 41 — 26 I Kor. 11, 19) [*](CM) [*](2 nonnDmqiiam] interdam M | 3 quia et illi naek dicant geschrieben, der richtigen Stelle durch Zeichen xugewiesen M | 5 carcerem C | 6 inetus C corr. C2 | 6/7 operarii iniqnitatis in ignem etenmm M corr. M2 | 9 asaeria (aa a. Bat) C | 11 nach de + illo M, äter getilgt | 19 arobelauB C Ι 20 adsurgent C | stola se exaena] stolas eiaena C | 22 im manem C, im zueimal Ι 23 fngandum M | 24 Dooem suam C | 26 et < M atqae] escipiat quae C | 30 dabant C | si quid] tieileieht a. Ras. C | sonanit C)
64
quemque non lateat. Tunc ergo, cum effugisset Manes, n(??)squam conparuit. Turbo vero minister Arcfaelao traditat a Marcello, quem cum diaconum Archelaus ordinasset, in Marcelli contabemio pe(??)severavit, Manes autem fugiens adveait ad quendam vicum longe ab urbe (??)ositum, qui appellabatur Diodoii. Erat autem preBbyter loci illius nomin e et ipse Diodorus, quietus et mitis, fidei ac famae bonae valde; et com quadam die Manes, congregata turba, contionaretur ac peregrina quaedam et aliena a patema traditione populo qui adstabat adsereret, nollum es his omnino formidans, quod sibi poasit obsistere, Diodorus videns proficere eius nequitiam deliberat Arcbelao mittere epistulam continentem haec.
(XL). Archeiao episcopo Diodorus salutem dicit. Scire te Tolo, religiosissime pater, quoniam adrenit quidam iu diebus istis nomine Manes ad loca nostra, qui novi testamenti doctrioam ae adinplere promittiL Et quidem eraot quaedam in bis quae ab eo dicebantur nostrae fidei, quaedam vero adserebat tonge diversa ab iis quae ad nos patema traditione desceudunt. Interpretabatur enim quaedam aliene, quibuB etiam ex propriis addebat, quae mihi valde peregrina visa sunt et inSda. Pro quibus etiam permotus sum scribere baec ad te, sciens doctrinae tuae perfectum et plenissimnm aensum, quoniam latere te horum nihil potest; et ideo confisus sum ad explananda nobiB haec invidia te non posse prohiberi. Quamvis nee ego quidem in alterum aliquem inclinari potuerim senanm, tamen propter simplices quosque tuae auctoritatis conpulaus sum inplorare sermouem. Re vera euim vir valde Tehemena tam aermone quam opere, sed et adspectu ipso atque habitu adparet. Sed et pauca quaedam, <quae> retinere possum ex iia quae ab eo dicta sunt, scribo tibi sciens quia ex iis etiam reliqua iatelleges. Nosti quia morem hunc babent qui dogma aliquod adaerere Toluut, ut quaecumque Toluerint de scripturis adsumere, haec propensius sui intellegentia depravent. Sed hos praevenieoa apostolicua sermo denotat dicens: Si quU rolns adnunliaverit praeterqvam quod accepistis, anathema [*](30 Gal. 1, 8) [*](CM) [*](2 archelaus C | 3 ordinaret C | perBeuerauerit C | 5 dyoderi C, bei Epiphanius heisst der Presbyter Τρύφων und seine Stadt Διοδωρίς | 7 continuaretur C quadam C | 11 salutem < C | 14 ab] a a. Ras. M; ein anderer h, ist vor a ausradiert | 16 iis] hie M | 15/18 ad noa] a nos (noa a. C | 16 discendunt C | aliena Μ | 17 iiisa Kunt mihi valde peregrina M corr. M 2 | 21 nach quidem + ad C; durchatrichat mit derselben Tinte | 24 tarn] C | 25 nach quaedam + quae Zacagni | iis] his M | 26 iis] his M habent] habet C | 29 hos] xu hoc ohne Ras. corr. C 2 | sermo denotat ~ C | 30 praeterquam] praeter C)
65
sit. Itaqne post baec quae semel ab npostolig tradita sunt ultra non oportet qnlcqaam aliud suscipere discipiilum Christi Verum ne sermonem longius protrabam, ad propositum redeo. Legem Moyei, at breviter difnm, dicebat bic Don esae dei boni, sed maligni principis nee habere eam qnicquam cognationis ad novam legem Christi, sed esse contrariam et inimicam, alteram alteri obsiatentem. Ego audiena dicebam ei sermonem euangelicum, qnomodo dixit dominus noster lesas Cbriatus: Non veni solvere legem, sed adtnplere. Ille Tero ait neqnaqnam eum hnnc dixisae sermonem; cum enim ipsam inveniamus enm resoWiase legem, necesse est nos hoc potius intellegere quod fecit. Deinde coepit liicere plurima ex lege, multa etiam de euaagelio et apustolo Paulo, quae sibi riderentiur esse contraria, quae etiam cum fiducia dicena nihil pertimesuit, credo quod habeat adiutorem draconem illum qni nobia semper iuimicus est. Dicebat ergo quod ibi dixerit deus: Ego divitem et pauperem facio; bic Tero Jesus beatos diceret pauperes. Addebat etiam quod nemo possit eins ease diacipulus, nisi renuntiaret omnibus quae haberet; ibi vero Moyses argentum et aurum ab Aegyptiis sumens cum populo fugisaet ex Aegypto; lesus autem nihil proiimi desiderandum esse praeceperit. Deinde quod ille oculum pro oculo, dtnlem pro dente in lege eavisset expendi; noster vero dominus percutienti unam maxillam iuberet etiam alteram praeparari. Quod ibi Mojses eum qui sabbato opus fecisset et non permansisset in omnibus quae scripta sunt in lege puniri lapidarique praeceperit, sicut factum est ei, qui adbuc igDorans in sabbato fascem ligni collegerat; lesus vero in sabbato etiam lectum portarc praecepit a se curato, aed et discipulos in die sabbati vellere spicas ac manibus confricare non profaibet, quod sabbatis utique fieri non licebat.