(XXVI). Iudices DIXERUNT: Si ais paatorem hedum sive agnum leoni proiecisae, cum ille inrueret adversum ingenitum, actum eat. Quem enim potest iudicare pastor bedorum atque agnorum, cum ipse inveniatur eis causa in delictis? Traditus enim agnus per infirmitatem pastoris reaistere non valuit leoni et conaeqoens est ut quocumque fuerit leoni libitum gerat; tamquam si dominus unum e servis suis electum vel per metum tradat adversario suo, quem rursus recipere suis viribus non valeat. Si vero casu aliquo provenerit eum recipi, qua tandem ratione tormenta ei poterit inrogare, si ad omnia quae ei inperabat inimicus parebat, cum eum ipse tradiderit inimieo, sicut leoni hedum? praenoscentem enim adseris esse pastorem. Verberatus enim agnus et interroganti se pastori cur in his leoni pamerit respondet: Tu me leoni tradidisti nec restitisti adversus eum, sciens et praevidens quae mihi gerenda forent, cum eius me necesse esset obtemperare praeceptis. Et ne multa dicamus, neque deus perfectus pastor ostenditur neque leo alienos cibos percepisse demonstratur; et ideo ipsa veritate edocente damit his quae ab Arcbelao dicta sunt palmam nos debere conferre.
Archelaus DIXIT: Quoniam quidem de omnibus quibus disceptavimus prudentia iudicum plenissimum terminum posuit, tacendum est de reliquis et in tempus aliud reaerrandum. Sicut enim quis serpentis conterat caput, in nullum iam reliqua corporis eius membra deputanda sunt, ita dualitatis quaestionc reiecta, sicut pro viribus osten- [*](CM) [*](1 ex hedis] ex do his C | S eaa aus eseas corr. C2 | 3/4 sed . . adscribimus] eine Liicke ist anxunehmen; nach differre + si dicamns Zacagni | 4 escas C | 14 ais pastorem] ut ais pastor M | 15 proiecisse] proiecit M | 17 caosa in delictis] in delicti si causa C | 18 qaodcumqae Μ | 24 enim (nach verberatus)] aatem M | 26 qua C | 29 docente M | 33 nach enim + si Ziieagni, vgl. 33, 11)
43
dimus, reliqna quae per hauc adserebantur cum ipsa pariter explosa sunt. Sed in ipsum qui adest adgertor horum paucis dicam, nt omnibus innotescat quis et unde et qualts est; dixerat enim se esse paracletum illum quem lesus proficiscens humano generi missornm se esse promiserat ad salutem fidelium aninlarum et non longe possit ei Paulus vas electionis et vocatus apostolua, unde et praedicans veram doctrinam aiebat: Aut documentum quaeritis eins qui in me loquitur Christus? Et quidem quod dico tali exemplo fiet clarius. Homo quidam conlusit in thesanro frumenti plurimum, ita ut refertus esset locus, quem locum clausam atque signatum sufficientibus signaculis custodiri praecepit; ipse dominus vero cessit; alius autem quidam post multum temporis advenit ad thesanrnm, dicens se ab eo qui signaculis locum concluserat missum ad hoc, ut etiam ipse in eundem thesaurum triticum congregaret Quem cum vidissent custodes, poscebant ab eo aignaculi fidem, quo possent ei videlicet aperire thesaurum et parere ei tamquam ab illo qui signsverat misso; qui cum neque claves ostenderet neque gignaculorum fidem deferret (neque enim habebat ius), a custodibus eiectus est et fugatus; fur enim potius et latro ab eis esse deprehenditur, convictus et confugatus etiam ex hoc, quod post multum tempus quam promissum fuerat, adesse deaideret, neque claves neque signacula neque ullum omnino custodibus indicium deferens, non quantitatem frumenti reconditi sciens; quae omnia manifesta indicia sunt nequaquam eum ab illo esse transmissum, et ideo consequenter a custodibus refutatus est.
(XXVII). Aliud etiam, si videtur, dicimus exemplum. Homo quidam paterfamiliaa dives plunmum, ad tempus peregre afuturus, filiis suis pollicitus est missunim se esse alium qui pro se distribueret eis ex aequo substantiam. Et quidem non multu post misit beatum virum quendam iustum et verum, qui cum venisset, suscepta universa substanfia, primo omnium instruere eam ac regere studuit, laboraus plurimum in itineribus, sedens ipse per se suis manibus opus fariens et ministrans. Deinde diem obiturus testamentum scribit, propinquis suis et proximis omoibus hereditatem derelinquens, et signacula dedit eis et nominatim singulos convocans praecepit eis serrare hereditatem et [*](7 II Kor. 13, 3) [*](CM) [*](5 et . . possit] die Stelle ist verdorben; etca tamquam si not) longe praecesserit Traube, ot non longe post sit Zacagni | 7 agebat C | 11 dominus] Zacagni, deus CM | 16 possint C | 16 qni cam neque] qoicumque C | 19 confugatus] confutatus Zacagni | 30 deaideret] se diceret M | 22 sciens] sicens C | 23 nach consequenter + erat C | 24 si nidetur etiam M Corr M2 | 25 futurus M | 27 beatum] tntum C | 28 verum] uirom C | 30 sedens] sed et Zacagni 32/33 signacula . . nominatim zueimal gesch. C | 33 singula C)
44
custodire ac regere substantiam, sicut susceperant, et perfrui bonis et fructibus ipsi domini heredesque derelicti. Si qui verum ex agri huius fructibus percipere rogaret, iudulgenter praeberent; sin autem coheredem se dicens exposceret, devitarent persequi <atque> alieuum esse pronuntiarent; opus autem magis facere debere eum qui recipi velit. Quomodo ergo, bis omnibus beoe recteque diepositis et statutis ac plurimo tempore in eo statu perseverantibus, eum qui post treceutos ferme annos venerit et heredem esse se confirmet non abiciemus? Non iuate alienum proountiabimus qui nee de propinquis se esse osteodit, qui defuncto nostro nou adfuerit aegrotanti, qui in esequias non ierit crucifixo, qui sepulchro non adstiterit, qui omnino nesciat quomodo aut qualiter defunctus est, qui denique thesaurum frumenti ingredi eupiat, nullo indicio delato ab eo qui obsignaverit? Nonne eum tarnquam latronem et farem abiciemus ac modis omnibus expellemus? Haec igitur signa quae in praedietb conprebendimus exemplis iste non deferens adest, dicens se esse paracletum qui ab leau praesignatus est mitti, in quo mendacem ignorans fortasse adseret lesum; qui enim dixerat se non multo post missurum esse paracletum inventtur post trecentos et eo amplius annos misisse bunc, sicut ipse sibi testimonium perhibet. Quid dicent lesu in die iudicii illi qui iam vita excesserunt ex illo tempore usque nunc? Nonne haec apud eum allegabunt: Noli dos cruciare si opera tua non fecimus? Cur enim, cum promiseris sub Tiberio Caesare missurum te esse paracletum, qui argueret nos de peccato et de iudicio et de iustitia, sub Probo demum Romano inperatore misisti? <Cur> orphanos dereliquisti, cum ipse dixeris, non derelinquam vos orphanos, cum ipse dixeris te, mox ires, missurum esse paracletum? Quid poteramus orphani facere, non habentes tutorem? Nihil nos deliquimus, tu nos fefellisti Sed absit hoc a domino nostro lesu Christo salvatore omnis animae. Non enim moratus est in promissionibus suis, sed cum dixisset, uado ad patrem meum ei mitto uobis paraeletum, statim misit, dividens dona discipulis suis, abundantius vero conferens Paulo.
[*](28 Joh. 16, 8 – 25 Ioh. 14, 18 — 28 vielleicht II Patr. 3,9 — 29 Joh. 14,12ff und 16, 28 — 31 rgl. I Kor. 15, 10)[*](CM)[*](1 et nach bonis)] e CM | 2 derelicti] das erste i aus e corr. C2 | verum] uero M | 3 coheredem] conderem C | 4 exposcerent mit n getilgt Μ | persequi] atqne Zacagni, nach persequi + atque Traube | 5 qui] quem M | 7 fere C | 9 pronuntiauimus C | 11 non < C iibergesch. uon späterer Hand | 18 obsignauerat Μ | furem et tatronem Μ | 17 fortasse < M | 22 cum] eum C | tyberio M | 23 et de iudicio < C | 24 probo a. Ras. C | cur] Traube | 27 delinquimus C | 28 hoc] hanc | omnie] Zatogni. omne CM | 30 donans C | 31 abundantibus | confitens C)45
(XXVIII). MANES DIXIT: Tuomet ipsius indicio conprehensus es, haec enim adversum te locutus ignoras quia dum <in> me vis probra couicere, maiori culpae ipse subcumbis. Dic age mihi istud, si omnes qui a Tiberio usqae ad Probum defuncti sunt dicent ad Iesum: Nolito nos iudicare quia opera tua non fecimus, non enim misisti nobis paracletum, cum dixeris te, mox ires, missurum esse, non multo magis illi haec dicent, qui a Moyse usque ad adventum ipsius Iesu Christi vitam excesserunt, et eo rectius dicent: Noli nos tradere tormentis, quoniam agnitionem tui non accepimus? Et non solum ii qui ante ipsius adventum decesserunt iure haec allegare videbuntur, verum etiam illi qui ab Adam usque ad adventum Iesu obierunt; neque paracleti euim scientinm cousecuti sunt neque lesu doctrina eruditi sunt. Sed hoc solum ultimum genus hominum, ut ais, quod a Tiberio est Salvabitur; ipse enim eos Christus de maledicto legis redemit, sicut Paulus testimonium dedit: Quia littera occidit nec quemquam vivificat et Quod lex ministerium mortis est virtusque peccati. ARCHELAUS DIXIT: Erras nesciens scripluras neque nrtuletn dei; multi enim etiam post adventum Christi usque nunc perierunt et pereunt, ii scilicet, qui operibus iustitiae deservire uoluerunt; illi vero soli qui susceperunt eum et suscipiunt potestatem acceperunt filii dei fieri. Non enim omnes dixit, sed neque tempus terminavit, quieumque enim, inquit, accepetvnt eum. Adest autem semper instis viris a creatura muudi nee cessat inqoirere sanguinem ipsorum ex sanguine Abel iusti usque ad sanguinem Zachariae. Unde ergo Abel iustus et illi omnes reliqui per ordinem inter iustos enumerantur, cum lex non esset Moysi, cum prophetae oborti non essent nec prophetiae munus inplessent? Nonne iusti effecti sunt ex eo quod legem inplebant, ostendens unusquisque eorum opus legis scriptum in cordibus suis, teslimonium reddente eis conscientia sua? Cum enim quis legem non habens naturaliter quae legis sunt facit, hie legem non habens ipse sibi est [*](14 Gal. 3, 13 — 15 16 II Kor. 3, 6.7 — 16 I Kor. 15, 56 – Matth. 22, 29 — 20/21 Joh. 1, 12 — 23 rgl. Matth.23,35 — 27 Röm. 2, 15 — 28 Röm. 2, 14) [*](CM) [*](1 manes dixit a. Ras. M1 | tuomet] tuum et C | 2 adversum] uersum C I ignoras] Zacagni, ignorans CM | in] Zacagni | 3 ipse se C | 3,4 istud . . a] studias qua C | 4 tyberio CM | ihn C | 5 nolite C | 6 mox . . esse < C nach accepimus (Z. 9) in M geschrieben, aber durch ein Zeichen de richtigen Stelle zugeuiesen | mnlto] übergesch. C1 | 7 illi < M | ad < C | 8 noli nos tradere] noli nostra de. C | 9 hii CM | 10 uidebantur C | 11 euentum C | 18 ut ais] Zaeagni, ut eas C < Μ | tyberio CM | 14 saluentur C | 16 errans C | 18 hii CM | 19 noluerint Μ | 20 fili C | 22 nec cessant] ne cessat C | 23 exanguine C | 24 nach ordinem + qni C | 25 mose C | 27 scriptum] scriptura C | 28 reddent C)
46
lex. Et intaere multitudinem legum per siagulos iustos, qui bene agebant vitam suam, nunc ex semet ipsis proferentes in cordibus suis insitam dei legem, nunc a propriis parentibus inquirentes, aliquando etiam ab antiquioribus et seoioribus addiscentes. Verum quia pauci per hunc modum poterant ad iustitiae culmen ascendere, id est per parentum traditiones, nulla in litteris lege conscripta, miseratus est deus humanum genus et scriptam legem per Moysen Toluit bomioibus dare, quoniam quidem non adprime in cordibus eorum naturalis legis aequitas retinebatur. Consona igitur primae cieationis humanae fit in litteris legislatio, quae per Moysen datur salutis cansa plurimorum. Si enim aestimamus homiuem sine operibus legis iustificari et. Abraham reputatus est iustus, quauto magis ii, qui adinpleverint legem continentem ea quae hominibus expediunt, iustitiam consequentur? Et quoniam tritim solummodo sermonum mentionem fecisti, de quibus apostolus dixit, ministerium mortis esse legem et Christum redemisse nos de maledicio legis, et quoniam virtus peccati est lex, adde adhuc, et die quantacumque tibi videntur adversum legem esse conscripta.
(XXIX). MANES DIXIT: An non idem est, quod Iesus ad discipulos aiebat incredulos eos esse demonstrans: Vos ex patre diabolo estis et desideria patris vestri facere vultis? Hoc utique dicit, quia quauta voluerit malignus princeps huius mundi et quanta desideraverit, per Moysen scripserit et dederit hominibus facienda. Ille enim homicida est ab initio et in veritate non stetit, quoniam veritas in eo non est; cum loquitur mendacium, de suis propriis loquilur, quoniam mendax est sicut et pater eius. ARCHELAUS DIXIT: Sufficientia tibi haec sunt, an habes et alia quae dicas? MANES DIXIT: Habeo quidem multa et horum maiora; sed his contentus ero. ARCHELAUS DIXIT: Exemplum scilicet accipiamus ex bis eorum quae habere te dicis, ut cum haec recte posita fuerint inventa, etiam reliqua cum bis adnumerentur; sin minus, ero ego obnoxius sententiae iudicum, id est victi ignominiam feram. Ais ergo ministerium mortis esse legem, et principem huius mundi mortem regnare ab Adam usque ad Moysen, scriptum est enim: Regnavit mors [*](10 Wie es scheint denkt Archelaus an Röm. 3, 28ff — 15 II Kor. 3, 7 — Gal. 3, 13 — 16 I Kor. 15, 56 — 19 Joh. 8, 44 — 22 Joh. 8, 44 — 82 Röm. 5, 14) [*](CM) [*](2 semet] emet C | 5 modum] Zacagni, mundum CM | 7 mosen wie immer beim Accusatiu C | 11 habraam C | 12 hii CM | 19 aiebat] agebat C | vos] uox C | 20 e mit cinem Strich darüber gleich in estis corr. C1 | 22 et dederit < Μ | 28 ueritatem C | non (nach eo)] übergesch. M2 | nach cum + non (später ausradiert) C | 26 eufficientia] Routh, sufficit CM vielleicht sufficiunt tibi haec an usw. | 28 cum < C | 31 nach mundi + per M | 32/47, 1 regnavit . . moysen < C)
47
ab Adam uaque ad Moysen in eos qui non peccaverunt. MANES DIXIT: Ergo mors regnavit aine dubio, quia dualitas est, nec aliter, nisi esset ingenita. ARCHELAUS DIXIT: Et quomodo ingeoita mors certo ei tempore regni sumpsit ezordium? ab Adam enim, inquit, et non dixit ante Adam. MAMES DIXIT: Quomodo vero et iustoram et peccatorum obtinuerit regnam dicito. ARCHELAUS DIXIT: Cum prius confessus fueris quia ex tempore et non ex aeternitate regnavit, tum dicam. Manss dixit: Scriptum est hoc, quia ab Adam usquc ad Moysen regnavit. ARCHELAUS DIXIT: Ergo et finem habet quod coepit ex tempore et verum est illud quod dictum est, quia absorta est mors in victoria. Etiam ingenita non erit quae et initium habere monstratur et finem. MAMES DIXIT: Deus ergo eam fecit. AREChELAUS DIXIT: Nequaquam, absit; deus enim mortem non fecit, nec laetalur in perditione vivorum. MAMES DIXIT: Deus eam non fecit, facta tamen est, ut ais; a quo acceperit inperium vel a quo creata sit dicito. ARCHELAUS DIXIT: Si hoc plenissime ostendero, quod substontiam ingenitae naturae mors habere non possit, nonne confiteberis unum deum esse et hunc ingenitum? MAMES DIXIT: Loquere, subtiliter enim vis discernere. ARCHELAUS DIXIT: Quia tu verba illa ita protulisti, tsmquam tibi proficerent ad ostensionem ingenitae radicis; sufficiunt tamen nobis ea quae supra tractata sunt, in quibus plenissime ostendimus inpossibile esse duarum naturarum ingenitsrum existere posse substantias.
(XXX). IUDICES DIXERUNT: Dic ad ea quae nuper proposuit, o Archelae. ARCHELAUS DIXIT: Principem mundi et malignum et tenebras et mortem unum eundemque esse dicit legemque ab eo datam, propter hoc quod scriptum est, ministerium mortis, et reliqua quae obiecit Quoniam inique, sicut superius diximus, maiorum memoriae lex non diligenter haerebat, scripta naturaliter in cordibus eorum, neque apud seniores erat satis firma traditio, cum eos inimica semper memoriae inrepsiseet oblivio, et aliter quis eruditur a magiatro, aliter a semet ipso, proveniebat facile legis naturaliter scriptae transgressio et ex praevarieatione mandatorum regnum mors in hominibus obtinebat; huiuscemodi est enim genus hominum quod virga ferrea regi indigeat [*](8 Röm. 5, 14 - 10 I Kor. IG, 54 — 12 Weish. Sal. 1, 13 — 26 Gal. 3, 13. II Kor. 3, 7) [*](CM) [*](2 esset] Routh, esaent CM | 4 sumit C | 6/7 quia ex] qui a C | 7 ex < C | tum < M | 9 ex tempore] exemplo re C | 11 habere monstratur ~ Μ | 16 ingeniae C | 18 discernere] Traub, discere CM | 19 tibi] zacagni, sibi CM | 20 ea] et a C | 22 substantias] aus substantiam corr. M2 | 24 arcbele Ras. von einem Buchst. C | 27 iniqae] iniquam C | 28 herebas cripta C | 30 inrepsisset] ineresis set C)
48
a deo. Exultabat ergo mors et cum omni potestate regnabat usque ad Moysen, etiam id eos qui non peccaverant, hoc modo quo diximus; super peccatores quidem velut proprios sibique subiectoa, sicnt fuit Cain et Iudas; super iustos vero propter hoc, quod non consentirent ei, quin potius resisterent, abscidentes a se libidinum vitia et concupiscentias, velut ii qui fuerant ab Abel et usque ad Zaohariam; in Cain ergo positus malignus ioteremit Abel iustum et usque ad Zachariam transferens <se> semper usque ad tempus in similes illius. Cum vero adfuisset Moyses et legem dedisset filiis Istrahel et revocasset eis in memoriam omnes iustificationes legis quaecumque observare oportebat et facere, eos vero solos qui praevaricarentur legem morti traderet, intercisa est mors ne super omnes regnaret; regnabat enim super peccatores solos, dicente sibi lege ne contigeris hos qui mea praecepta custodiunt. Huius ergo verbi ministerium Moyses detulit morti, reliquos omnes praevaricatores legis interitui tradens; non enim pro eo, ut omnino mors nulla ex parte regnaret, Moyses advenit, cum utique plurirai etiam post Moysen sub mortis dicione tenerentur. Ex hoc ministerium mortis appellatum est, quoniam soli transgressores legis puniebantur, non etiam conservatores, sicnt Abel faciens ea quae legis sunt et custodiens, quem Cain, vas maligni effectus, interemit Verum etiam post baec voluit mors pactum quod fuerat per Moysen positum rescindere, et regnare denuo super iustos; et inruit quidem in prophetas, interficiens et lapidans eos qui missi erant a deo usque ad Zachariam. Dominus autem meus Iesns, iustitiam Moysi legis eustodiens, indignatus adversus mortem pro praevaricatione pacti et totius illius ministerii, advenire dignatus est in hominis corpore, vindicaturus non semet ipsum, sed Moysen et eos qui ex ordine post ipsum fueniut violentia mortis oppressi. Malignus vero ignorans huiuscemodi dispensationem ingressus est ludam ut per ipsum interfieeret eum, sicnt antea Abel interfecerat iustum. Sed cum intrasset in Indam, poenitentia ductus se ipse suspendit; propter quod ait sermo divinus: Ubi est mors vicloria tua, ubi est mors acudeus tuus? Et
[*](1 Röm. 5, 12—14 — 8 Matth. 23, 35 — 18 Psal. 104, 15 — 31 I Kor. 15, 55) [*](CM) [*](2 quo] quod C | 4 cayn uie immer Μ | iuda CM | 5 vitia] Zacagni, uita CM | 6 hii CM | 7 transferens] tiansiens Routh | 8 se < CM | in < M | 8 moses uie geuöhnlich C | filiis] filii C < Μ am Rand M2 | 10 obseruari zueimal geschrieben, dal ersfe Wort später getilgt Μ | 11 traderet] t a. Ras. M | 16 interitui] interit ut C | 16 utique < Μ | nach etiam + sub Μ später getilgt | 17 moysen (n übergesch.) post M ~ M2 | 20 effectum Μ | 24 moysi] moses C | moysi legis M ~ M2 | 25 pacti] Zaeagni, acti CM |. 27 post ipsum ex ordine Μ corr. M2 | fuerant] n übergesch. C2 | uiolentiam mit m-Zeichen durchstrichen C) 49
absorta est mors in victoria. Hao ergo ex causa minislerium mortis appellata est lex, qnia peccantea et praevaricantes morti tradebat, serrantes autem se defendebat a morte et constituebat in gloria, ope atque auxilio domini nostri Iesu Christi.
(XXXI). Audi etiam et de eo quod dictum est: Qui redemit nos de maledicto legis Christus. Hoc in loco pervideo magnificum dei famulum Moysen imaginariam legem his qui recte velint videre tradidisse et legem veram. Sicut enim dens, cum fecisset mundum et omnia quae in eo sunt in sex diebus, requievit in die septima ab omnibus operibus suis — non dico quia requieverit fatigatus, sed quoniam ad perfectum adduxerat omnem quam facere disposuerat creaturam — denique ait: Pater meus usque modo operatur et ego operor. Numquidnam caelum facit aut solem aut hominem aut animalia aut virgulta aut tale aliquid? Sed bis quidem visibilibus perfectis, a tali opere conquievit; invisibilia autem et intrinsecus usque modo operans salvat. Ita ergo etiam unumquemque nostrum, sieut ipse deus est, indesinenter huic operi legislator vult esse devinctum et a saecularibus iubet protinus conquiescere et omnino nullum opus gerere mundannm, et hoc appellatur sabbatum. Addidit etiam hoc in lege, nihil absurdum fieri debere, sed observare nos et dirigere vitam nostram ex aequo et insto. Et inminebat haec lex, acerrime maledictum inferens bis qui eam fuissent transgressi; sed quoniam homines erant et illi et, sicut etiam nobis frequenter sccidit, controversiae oriebantnr et inrogabantur iniuriae et lex statim districtissimam ultionem peccati retorquebat, ita ut si qui pauperum voluisset in sabbato fascem ligni colligere, sub maledicto legis effectua morti continuo anbiceretur. Artabantur ergo cohercitione legis homines qui cum Aegyptiis fuerant educati nec poterat poenas legis et maledicta tolerare. Rursum autem ille, qui semper salvator est, lesus dominus noster adveniens liberavit eos ex huiuscemodi cruciatibus legis atque maledictis, donans eis iniurias. Nec sicut Moyses severitate usus est legis nulli indulgendo iniuriam, sed hic dixit, si quis passas fuerit a proximo suo iniuriam, in- [*](1 I Kor. 15, 54 — 5 Gal. 3, 13 — 12 Joh. 5, 17 – 26 Num. 15, 32—36 31/50, 1 Matth. 18, 22) [*](CM) [*](1 haee C | 2 lex] a. Ras. M | et < C | 4 ihu] aus Corr. M | christi < Μ | 6 dictum] zueimal geschrieben Μ | 10 requieverit] requiare qnieuerit C | 14 inuiaibili CM | 15 et intrinsecus] Zacagni, et triusecus C extrinsecus M | 17 et (nach derinctum)] est C | protinus] protenus C prorsus M | 18 appellatur] aus appellatue corr. C1 | 24 peccati] fecerat CM | 25 fascem] facere M | ligni] dafür eine Lücke von etua sechs Buchst. M | 86 qui cum] quicumque M | 29 ex] et C)
50
dulgeat non semel tantum, sed et nec secundo nec tertio nec solum septies, sed sepluagiea septies; quod si post haec in iniuriam permanserit inrogando, tunc demnm legi eum debere subcumbere Moysi nec ultra veniam dari ei qui in iniuriis perseverat, cum eibi septuagies septies fuerit iudultum. Non solum autem huic, sed etiam si quis filio hominis intulisset iniuriam, veniam dedit. Si vero spiritui sancto, duobua eum subdidit maledictis, id est Moysi legis et suae; Moysi quidem in piaesenti, suae vero in iudicii tempore, ait enim ita: Neque in loc saeculo neque in futuro remittetur et. Moysi ergo lex est quae in piaesenti saeculo nulli veniam tribuit, Christi vero est quae vindicat in futuro. Ex hoc intuere quemadmodum confirmat legem, non eolum non solvens eam, sed inplens. Redimet ergo eos ab eo quod in praesenti positam erat maledicto legis, ex quo maledictum legis appellatum est Haec omni huius sermoni est ratio. Cur autem virtus peccati dicta sit lex, pro viribus nostris breviter exponimus. Scriptum est enim: Quia iusto lex non est posita, sed iniualis et non subditis, inpiis et scelestis. Non ergo erat tunc lex litterae posita delinquentibus ante Moysen, unde et Pharao ignorans virtutem peccati deliuquebat adfligens iniustis oneribus filios Istrahel, divinitate neglecta; non solum ipse, sed et omnes qui cum eo erant. Verum ne utar longiori circuitu, brevius dicam. Erant quidam Aegyptiorum admixti cum populo Moysi, cum ab eo regeretur populus in deserto; et cum Moyses positus esset in monte pro eo ut acciperet legem, inpatiens populus, non ille qui vere erat Istrahelita, sed qui ex Aegyptiis fuerat admixtas, vitulnm sibi constituit deum secundum pristinum morem, quo coluerat simulacra, in quo nec scelerum poenas aliquando rependeret; et ideo virtutem peccati sui penitus igoorabant; quae cum regressus agnovisset Moyses, praecepit eos gladio trucidant, ex quo initium factum est sentire eos virtutem peccati per legem Moysi et propterea virlus peccati appelata est lex.
XXXII). De eo vero quod in euangelio scriptum est, vos de patre diabolo estis et reliqua, breviter dioimus quia est diabolus inoperans in nobis, qui sui arbitrii potestate tales esse voluit. Deus [*](8 Matth. 12, 32 — 12 vgl. Gal. 3, 13 — 14 I Kor. 15, 56 — 15 I Tim. 1, 9 — 31 Joh. 8, 44 — 32/51, 1 vgl Gen. 1, 31) [*](CM) [*](2 in < C | 3 mosi C | 7 mosen C | mossiquidem C | 9 mosi C | 13 omnis M | sermonis huius M | 18 sceleatis] sceleratis M | 17 et] est C | farao C | 20 ne utar] neal utar C | longiore C | 21 mosei C | 23 nach sed + ille M | aegyptis C | 25 coluerat] 1 a. Ras. w. e. sch. C | 37 gladius C | 28 mosei C | 32 operans Μ)
51
enim omDia quae fecit bona Talde fecit, liberi orbitrii sensam nnicuique dedit, qna ratione etiam legem indicii posuit, ex eo quod in nostro sit arbitrio constdtutnm peccare rel noa peccare, sicot etiam ta sine dubio nosti, ο Manes, si tarnen congregas in nnum discipulos tuos et commones ne delioquant, ne aliquid iniuBte gerant, iudicii legem anuaquisque eorum possit evadere. Et certe qui Toluehnt observant mandata; qui Tero contempserint tempserint et in perrersum dedinaTerint sine dubio legem iudicii ferent. Ex hoc etiam angelomm quidam mandato dei non subditi voluntati eins restiterunt et aliquis quidem de caelo, tamquam fulgur ignis, cecidit super terram; alii rero in felicitate miserabili, hominum filiabus admixti, a dracone adfltcti, ignis aeterni poenam suscipere mernerunt. nie igibnr in terram decidens nee ultra caeli legionibus admissus inter homines Tolutatar, decipiens eos atque persaadens sibi similes eMci transgressores; et neqtie in hodiemum adversarius est mandatis dei. Sed noo omnes lapaom rninae eins seqaentar pro eo quod unicuique libertas arbitrii est; ex boc enim et appellatus est diabolus, eo quod transitum feoerit de caelestibus et quod in terris mandato dei obtrectator exiateret. Quia autem deus sit qui piias mandatum dedit, ipse dominus leaus ait ad diabolom: Vada poat me, Satana. Et sine dubio ire post denm servi est. Et iterum quod ait ad eum: Dominum deum itium adorabis et ipsi eoH servier. Quoniam ergo obtemperabaut quidam hominum voluntatibos ipaius, audienint a aalvatore: Vos ex patre diabolo estis et desideria patris veatri facere vultis. Denique, cum fiiciunt voluntateg eius, audiunt: Generatio viperarum, quis vobis ostendit fugere ab ira ventura? Facite ergo frueium dtgnum poenitenlitK. Es hoc ergo pervide quanta vis sit homi- nem liberi esse arbitrii Dieat tamen etiam ipse si est iudicium piorum et inpiorum. Manxs dixit: Est iudicium. Abchblads dixit: Pnto quae a nobia de diabolo dicta annt non pamm rationia et pietaiis obtineani Habet enim et unaquaeque creatnra ordinem suum et aliua qoldem ordo est homani generis et alius animalium est atque alius angelorum; una vero et sola inconversibilia eat divina aubstantia, aetema, invisibilia, sieat
[*](9 Luk. 10, 18 — 19 Matth. 4, 10 — 20 Matth. 4, 10 - 22 Job, 8, 44 — 24 Hatth. 3, 7. 8) [*](CM) [*](1 liberii Jlf | 2 nach posuit + peccare nostrum est ut autem non peccemus dei donum est C | 3 sine dubio < M | 4 congregas] congregans (das letxte n getilgt M) CM | commones] commonit C commoiiia Jlf | i aliquid] a MM d gleich eorr. C1 | naek gerant + at M | 10 miserabili < C | 13 hominis C I 23 aadi nnt, nt aus ni w. e. sch oorr. C | 25 iractnm C | 26 pionun] p aus f (= pro) corr. C | 28 aobia C) 52
et omnibus notum est secundum illud qnod Bcriptum eat: Deum nemo vidil umqvam nisi unigeniius filius qui est in sinu patris. Reliquae ergo omnes creaturae Tigibilea sint nccesse est, caelum, terra, mare, homines, angeli, archangeli; deus vero, cum a nullo iimquam tIsus sit, quid ei potest ex iatis creaturis esse homousioD? Unde et siDgula quaeque seciindnm ordinem suum propriam dicimuB habere substantiam. Tu vero es uuo omue animal quod movetur factum dicis et substantiani a deo accepisse dicis similem et posse eam peccare atque ad iadicium veoire; et eum uon vis recipere sermonem diceotem diabolum angelum fuisse et in praeTaricatioaem decidisse et dod esse eiusdem cum deo snbstantiae; interimere debes iudicii rationem, ut qui nostrum fallat adpareat. Si enim non potest qui a deo creatus est angelus in transgressionem decidere, quomodo potest pars dei anima peccare? Si vero iudicium esse dicis peccantium animarum et unius eas cum deo dicis esse substantiae et tarnen, cum de diviaa eas adseras esse natura, diois nihilominus dei <non> servare maudata, etiam sie plurimnm mens sermo praecedit, dicens primo diabolum eo quod mandatum non servaTerit decidisse, non enim erat ex dei substantia; decidit non tam ut laederet humanum genus, sed ut ab eo potius inluderetur; dedit enim nobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones et omnem virtulem inimiei.