Et quid plura dicam? multis et variis adsertionibus huiuscemodi dogmata ab eo summo nisu atque summo studio adfirmabantur. Kam ex anctoritate apostoli Moysi legem legem esse mortis conabatur adserere; Jesu vero legem legem esse vitae, per id quod ait: In quo et idoneos nos fecit deua minisiros novi Icstamenti non liltera, sed spiriiu. [*](8 Matth. 5, 17 — 14 Prov. 22, 2, Matth. 5, 3. Lnk. 6, 20 — 16 Luck. 14, 33 — 17 Exod. 12, 35 — 19 Exod. 21, 24. Matth. 5, 38. Luk. 6, — 21 Num. 15, 32 — 24 Mark. 2, 11 — 85 Matth. 12, 1. Mark. 2, 23. Luk. 6, 1 — 31 11 Kor 3, 6—11) [*](CM) [*](9 mos; C | 7 ei eis C | 13 habest; h übergesch. C | 18 ex] ab M | 20 in lege x003C; M | 25 dieni CM | 26 uelleree C | 87 dod licebat fieri C | 30 moai C | esse mortis ~ Μ | 32 facit C | deus < M)
66
Littera enim occidit, spiritus autem vivifieat Quod si minisi(??)terium mortis in litteris formatum in lapidibus factum, est in gloria, tia ut non possent intendere filii Istrahel in faciem Moysi propter gloriam vultus eiu(??)s, quae destruitur quomodo non magis minislerium spiritus erit in gloria? si enim ministermm damnaOonis gloria est, multo magis abundabit mi(??)nisterium iusHHae ad gloriam. Neque enim glorificatum est quod gloriosum factum est in hae parte, propter cam quae supereminet gloriam; si enim quod destruitur per gloriam, multo magis quod manet in gloria est. Sed haec quidem, sicut ipse uoeti, in secuoda ad Corinthios epistnla. Addit autem ex prima epistuU, terrenos esse dicens discipulos veteris testametiti et animales et ideo carnem et sanguinem regnum dei posaidere non posse. Ipsum quoque Faulum ex propria siia persona dicebat adserere id quod ait: Si ea quae destruxi iterum aedifico, praevaricatorem mt constituo; sed et illud euodem ipsum evidentissime de carnis circumcisione dixisse; non esse ludaeum eum qui <in manifesto est oeque quae> manifesto in canie est circnmcisio neque secundum litteram legem quicquam utilitatis retinere. Et rursum quod Abraham habet gloriam. sed non apud deum; tantammodo agnitionem peccati per legem fieri. Sed et alia multa legi obtrectans inserebat, eo quod lex ipsa peccatum sit, in quibus simpUces quique, dicente eo, movebantur; et uaqve ad lohannem igitur aiebat lex et prrqiketae; aiebat autem lohanuem regnum caelorum praedicare, nam et abscisione capitis eins hoc esse indicatum quod, omnibuB prioribus et saperioribus eius abscisis, posteriora sola servanda sint Ad haec igitur nobis, ο religiosiBBime Archelae, paucis rescribe; audivi enim non mediocre tibi esse in talibus studium; dei enim donum est idcirco quod dognis et amicis suis sibiqne propositi societate coniunctis deus donat haec munera. Xostrum enim est propositum piaeparare et proximos fieri benignae ac diviti menti, et continuo ab ea largissima tuanera consequimur. Quoniam ergo in iis voto et proposito meo aermonis non sufScit eruditio (idiotam enim me esse confiteor) ad te misi, sicut saepius dixi, quaestionis buius exclutionem ple-
[*](2 Exod. 34, 35 — 11 I Kor. 15, 50 — 18 Gal. 2, 18 — 15 öm. 2, 28 — 17 Röm. 4, 2 — 18 öm 3, 20 — 20 Matth. 11, 13. Lnk. 16, 16) [*](CM) [*](1 occidet C | 2 formatum] formamm C | 3 mosi C | destnietnr C | 7 deetraetur C Ι 14 illum gleich in illud corr. C1 | 15 in manifeeto . quae < CM, verbessert von Zaeagni | 16 circumcisione que C | 17 abraam C | 20 moDeantuT M | 22 abBciaiouem CM | 25 mediocre] laediocriter C | praeparare et proximos] prepararet proiimns C | ac] hac C Ι 29 iis] his 30 enim < C) 67
recepturus. Incolumis mihi eatio, pater inconparabilis et honorabilis.
(XLl). Accepta hoc epistula, Archelana adtoiratus est hominis audaciftm; sed ioterim Diodori allegatiocibus, ut res suadebat celerem dsre responsum, continuo scripsit hoc modo.
Archelaus Diodoro preabytero fitio bonorabili, salutem. Acceptis litteris tuis, valde gavisus snm, dilectissime. Agnovi autem quod vir iste, qui ante hos dies ad me venerat et scientiam aliam praeter eam quae apostolica est et ecclesiastica introducere cupiebat, ad te quoque Tenerit; quem quidem ego non admisi, in praeseoti enim oobia disputastibus confatatus est Et velim quidem omnia quae a me dicta sunt scribere tibi, ut ex bis agnosceres fidem eius; sed quia hoc de Tacanti fieri potent nunc quod instat paucis respondere tibi necessarium duxi ad ea qnae mihi scripsisti quod ab ill dicerentnr. Erat ergo ei summum studium legem Moysi ostendere non esse consonantem legi Christi et haec ex nostris scripturis adseverare temptabat. Noa vero ex eadem ipsa scriptura non solum confirmavimus legem Moysi et omnia quae in ea scripta sunt, verum etiam omne vetus testamentnm convenire novo testamento et consonare probavimus unumque esse testum, tamqoam ai nna vestis videatur ex subtemine atque stamine esse contexta. Hoc solum, quod velut purpnram videmus in veste, novum testamentum in textura veteris testamenti; gloriam enim domioi in eodem speculamur. Ifon ergo abiciendum est speculum, cum nobis ipsam imaginem rerum similem renunque demonstret; quin potius et eo amplius faonorandum est Sed et puerum qui ad doctores a pedagogo perducitur cum adhuc parrulus est, numquid, oum ad aetatem pervenerit, debonorare oportet pedagognm propter quod. iam opera eius non indiget et potest solus iom sine eins adminicnlo ad acolas pergere atque ad auditoria [*](26 vgl. Gal. 3, 23 ff.) [*](Α (von 6 an) CM) [*](3 hac] haec CM | 10 uenerim gleich zu uenerit corr. C1 | 13 agnosceris Α | 12 hoc] nach poterit geschrieben C, durch Zeichen der richtigen Stelle C 2 | 18 potest Α | 14 ea quae] q, Α | 15 studium] das zveite eorr. Α | moay C | 17 nach legem + ei Α | mosy C | 18 scribta | onmeni CM | 20 nnam C | ex x003C; Α | eupiemine Α anbtjmine CM | adquae Α et qua C | 21 ueatem CM | 22 teituram ACM | gtoriam im xu gloria enim eorr. Α | 28 speculum com noble] Bpeculum qaod C nobia speculum quod M | 24 demonstraret Α | 25 doctoies] doctore iis dootorem M | 26 aetate Α | dehoneslare Α | 27 nach oportet + opera] ora CM | 28 ad nuditoriu] plauditoria C)
68
properare? Aut rarsom parvulns qui lacte natritus est, cum profecerit ad validiores cibos, cum iniuria debet abicere atqne exhorrescere nutricis mamillas? quin potius veneratur et colit et beneficii sui debitorem fatetur. Aliud etiam, si videtur, adbibeamus exemplum. Homo qoidam proieetnm in terram cmn vidisset infantem et iam vebementer adflictum, collegit enm et natrire apnd se coepit, nsqnequo ad aetatem adulescentiae perreniret toleraTitqne omnes qui eveaire aoleut nutritoribua labores. Accedit vero post tempus is qui naturalis ei fuerat pater requirere puenim et inTeait eum apud illum qui nutrierat. Quid faciat hic puer, patre oognitoP de iusto enim puero mihi senuo est. Nonoe multis donis munerato eo qui se educaverat, sequitur naturalem patrem prospectu hereditatis? Ita mibi intellegendum est magnificum dei famulum Moysen ioTenisse populum adflictum ab Aegyptiis, quem adsumptum Qutriebat in deserto tamquam pater, edocebat ut magister, regebat ut rector. Conserravit populum usquequo veniret cuiua est, et post aliquantum tempus adTeniens pater proprias oves recepit. Nonne per omnia honorabitur quidem ab eo cui tradidit gregem, gloriEcabitur vero ab iis ipsiB qui ab eo conservati sunt? QuJs igitur ita mentis insanae est, ο dilectissime Diodore, ut alienos a se dicat eos qui inter se coniuncti sunt, qui pro se inTicem propfaetarunt, qui aeqaalia et sibi similia atqne cognata, immo potius germana signa ac prodigia demoDstrarunt? Et primo quidem Mojses ad populum dixit: Prophetam, vobis suscitabit dominus deus veefer sicut me. Deinde lesus ait: De me enim Mojses locutus est Vide qnomodo dexteras sibi invicem tradunt, quam alter propbeta, alter vero filins sit dilectus; alter fidelis famulus, alter vero dominus agnoscatur. Sed et quondam dolens quis sine pedagogo ire ad seolas non suscipitur a magistro dicente: Non eum suscipiam, niai acce- perit pedagogum. Qui sit autem de quo dicimus breviter exponam.
[*](22 Deot. 18, 15 — 88 Job. 5, 46 — 25 Hebr. 3, 5.) [*](ACM) [*](1 aut] ut Α | 2 validiorefl] cenalidiores c | debeat Α | 3 colet A | debetoren Α | 5 terra CM | 6 colligit Α | ad] a übergesch. Α | que Α | uenire Α | 8 aocidit Α | tempos] t übergesch. Α | is] iis C | requireret Α | 9 inneniret Α | 10 patrem Α | mihi 11 edocanerat Α | 13 intellegendum eatj intellegi Α | 13 uenisse C edocebat] educabat Α docabat C | regebat ut] tegebatur Α | 15 nach + et Α | conseruabit Α | nach et + cum Α | 16 proprias < C | 18 iis ipsis] ipsis A his ipsis M | 20 inuice A | prophetaturi sunt C | qui] quia (a iibergesch.) A | et sibi similia < A | 21 atque] que C | cognita A | 22 dixit < A | suscitauit das xweite i iibergesch. A | 23 deinde iesus ~ CM | 24 vides A | dextras A | quam] quamuis A | 26 quid A | 27 dicentem A | accederit CM) 69
Homo quidam erat dives, gentiliUr viveas, in molta luxuria cotidie degens; alius Tero panper erat yicioiis eius, qui nee cotidianum quidem cibom poterat invenire. Accidit utnimqne vita discedere et io infemnm descendere et panperem mitti in locnm requiei et reliqua qaae nosti. Verum tarnen erant diviti fratres qoioque, ea qnae et ipse egerat agentes. sine dubio quae domi a toli magistro didicissent. Rogavit divee aitnul uno tempore ut ediscerent maiorem doctrioam; Abraham vero scietts quoniam adhnc indigent pedagogo, ait ei: Habent Mojsen et propfaetas. Si euim illos non susceperint, at ab eo velut pedagogo gubementur, non poteruat maioris magistri capere doctrinam.
(XLII). Sed et de aliis aermonibus, ntpotero, exponam; id est qaod non contraria Moyai locutns est Jesus aut fecit Primum quidem quod ait acutum pro oculo, dentem pro dente, hoc iustnm est; qnod antem caesum praestare iubet et atteram maxiUam, hoc bouitas est Numquid institia bonitati contraria estP Absit; profectus autem est de iustitia ad bonitatem. Et nirsua: Dignus est operarius menxde sua. Quod si Toluerit quia fraudem facere, exige ab eo illa quae firande interceperat: iustissimum est, masime com molta sit merces. Hoc autem dico, quando AegTptii adfligebant tilios Istrahel per operum conputsores in fingeudia tateribns, quod cum sappliciis Mooses totum pariter intra nnum momentum temporis exegit, numquid hoc iniquitas appellanda est? Absit. Ula saue bonitatis est abstinentia, cum utitur quis frngaliter, renuntians omnibns quae superflua sunt. Quod vero in veteri testameuto dictum est: Ego diritem facio et pauperem, lesus vero beatificat pauperes, non dixit saeculari substantia pauperes, aed pauperes spiritu, id est qui non [*](1 Luk. 16, 19 — 13 Exod. 21, 24. Mattb. 5. 38. 39. Lnk. 6, 29 — 16 Luk. 10, 7. Matth. 10, 10 — 24 Prov. 22, 2. Matth. 5, 3. Luk. 6, 20) [*](ACM) [*](1 cotidie e aus a corr C 2 | degens] delegena Α | 2 ne C Ι 3 potest Α | uitam A | 4 diacendeie Α | pauperum Α | 5 erat Α | quinque . . . ge a. Ras. Α | nach quinque + et Α | gerat quae . . tnagietr a. Ras. A | 7 ut ediscerent] discere Α ut ediaceret tiaeh doctrinam + ab Α | abnumt C | 8 adbuc] a tunc Α | a. Rat. C | pedagognm Α | moyses C Ι 9 illos] s übergesch. Α | M Ι ut < Α Ι 10 poterint Α Ι rotuores C Ι 12 contrariam C | autem C | quidem < CM | 13 dentem Α | praestare] re a. Ras. M praeatate C | et x003C; Α | bonita Α | Α Ι mercedem suam Α | 17 exige] et eiigi Α | 19 iirahel am iatrahel corr. Α | opnm M | 21 eiigit Α | hoc x003C; Α | 22 leuuntians] enuntiana Α x003C; M | SS yuto] ergo Α | 25 saeculari] secularis Mcularii corr. C2 | substantifl C | spirita] spm A)
70
superbia inflammantur, seil humilitate se mitigant et inclinant, non plus Bapientes qaam oportet sapere. Quam quidem adveraarins quaestionem non conpetenter aptarit Hie enim video et leaum libenter intuentem divitum muDera, cnm in gazophylacio offeruntur; et parotn hoc est, si a solis divitibuB in gszophylacio munera offernntar; immo vero etiam dio minuta pauperculae viduae libenter auscipiuntur, in qno smplins aliqoid quam quod Uojsea praeceperat de suscipienda pecunia demonstratur. Ille enim ab bis tantummodo qui habebant accipiebat; hie aiitem accipit etiam ab his qai non habent. Sed alt, scriptam est: Nisi quia renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest esse meus discipulus. Rursum Video centarionem valde divitem et saecalari praeditum potestate fidem habere plus quam omnem Istrahel; ut si quis fuerit, etiam qui renuntiaverat, a centurione superaretur in fide. Sed dicet nobis quis: Non est ergo bonum rennntiare divitiis? Bonum, inquam, his qui possuntj sed et abuti divitiis ad opus iustitiae atque misericordiae parem gratiam tribuit ac si universis pariter renuntietnr.
De eo autem quod dicit, destructum esse sabbatnm, non plane destnixit; ipse enim dominns erat sabbati; tamquam si sponsi quis custodiens torum diligenter extructum, a nullo alio extraneo vexari Tel conttugi patiatur usquequo ipse sponsua adveniat, et cum advenerit, strato suo sicut libuerit utatur vel bi quos ipse secum iusserit introire. Testimonium etiam dedit his quae dicimns caeleati Toce ipse dominus lesus Christus dicens: Numquid potesUs fUios sponsi faecrc ieiunare, donec cum ipsis est sponmis? Sed circumcisionem non abiecit, quin potius ipse pro nobis in aemet ipsum causam circumcisionb excepit, labore noa relevans et pati nos frustra doloris aliquid non sinens. Quid enim prodest circumcidenti se quidem et adversam proxi- [*](1 öm. 12, 3 — 3 Mark. 12, 41 ff. Luk. 21, 1 ff — 9 Luk. 14, 33 — 11 Matth. 8, 10 — 18 Mutth, 12, 8 — 88 Mark. 2, 19, Lnk. 5, 34. Matth. 9, 15) [*](ACM) [*](1 superbiam Α Ι se x003C; Α | 2 adveraariuB qaaeBtionem ~ M | 4 offerentur CM I parutn] pauperum CM | 5 ofieruntur] das ersee u w, e. sch. aus e eorr. iDfenintur Α | 6 minata] manita Α | 7 eaEcipiendam pecnniam Α | 8 < CM | auscipiebat Α | acoipitur AC | 9 ab his q a. Ras. Μ | esse CM | 11 potestatem Α | 12 istrahel] israhelitam C ieraelitam Μ luifc CM | etiam < Μ | 13 dicit Α | 14 bonum ergo M ~ M2 15 et < CM | dioitia Α | 16 remmtieturj Zaeagni, enuntientur MC | 19 nach sponsi + si Α | extnictum] eitnixit C | 20 patitnt naquequod Α | 21 strato] rrato Α o a. Ras. vielleicht C | hi] hii Α si Μ | Buacepit Α | laborem Α | frustra] das xweile r vbergesck. Α | 27 prudeest circumcidenti se] circurocidentis ae Α circumcidente se C)
71
mum suam pessima cogitsnti? Voluit autem magis largissimae viae spatia coDpendioso nobis tramite demonstrare, ne fprte. dum longa apatia circuimus, ante nobis dies claudatur in noctem et dum deforia quidem spleodidi bomitiibus adparemus, intrinsecus lupis rapacibua conparemur aiit sepulchris conferamur dealbatis. Multo enim ille huic praefereodus est qui Teste squalida ac detrita circumdatus nihil mali in corde suo coDclusum retinet adversum proximum suum. Cordis enim circumcisio sola salutem confert; nihil praestat eis ista carnalis, nisi forte spirituali circumcisione muniaatur. Audi etiam quid dicit scriptura: Beati mundi corde, quid ipsi deutn videbunt. Quid ergo mihi opus est laborare, cum cognoveriiQ conpendia viae, si possum mundus esse corde sicnt et si quis praevaleat in duobus mandatis omnem legem inplere et prophetas? Post haec vero omnia edocet apostolorum maximus Paulus dicena: Aut ezpfnmentum quaeritis eius qui in me hquititr Christus? Quid ergo mihi opus est circumcisione, cum possim et in praeputio iustificari? Et scriptum est: Si quis circumeisus esl, non adducat praeputium, aut si quis in praeputio est non circumcidntur. Utrumque enim nihil est, nisi observatio maiulaterum dei. Cum ergo nullum possit salvare circumcisio, nee magno opere reqiiirenda est; maxime cum si quis in praeputio vocatus fuerit et circumcidi volnerit, continiio praevaricator legis effficiatur. Si enim circumcidor et mandata legis adinpleo, ut sahari posaim, incircumcisus et in praeputio positus, multo magis mandata custodiens. habebo vitam. In spiritu enim circumcisiunem cordis accepi, non iam litterae per atramentum, in quo laus non ex hominibus, sed ei deo est. Non ergo referatur ad me buiuscemodi incusatio. Sicut enim aliquis dives multis auri atque argenti talentis, ita ut omne domestici usus ministerinm ex buiuscemodi metallis babeat structum, in nullo vasis fictilis speciem requirit, sed non propterea tignli opus et ars aut fictilium vaso-
[*](3 Matth. 23, 27 und 7, 15. Luk. 11, 30 — 7 Rom. 2, 29 – 9 Matth. 5, 8 — 12 Matth. 22, 40 — 13 ΙΙ Kor. 13, 3 — 16 Ι Kor. 7, 18. 19 — 28 Rom. 2, 29) [*](ACM) [*](2 sptitk x003C; Α | oonpendioaae Α | dum] cnm Α | 5 sepurclis Α | muttum Α | 6 veate] uere Α | oircDinddatur C Ι 7 enim) ergo Α | 8 praestat eis ista] praestn tenta Α | spiritali Α spiritualis C | 9 Α | scripta M | mundo Α | 11 conpendium Α | et] est M | 12 von einem Btichsf, C | 15 circumcisio Α | 17 praeputio] ο aus um 18 siilvura) salutare Α | circumcisio nec] circumcisio Α circumcirionem magnopere CM | 19 qui C | 20 praeraricator] praedicator Α | 21 salvari Militari Α | 22 in übergesch. C | 23 ciicumoitione Α | 25 aliquis] CM | 26 jtaeh talentia + repletus Α | nt x003C; A | omnea CM | 27 vasis] uas Α uasi C) 72
rum ab eo detestanda est: ita etiam ego gratia dei dives factus sum, et cordis circunicisionem coDsecntus nequaquam viUssimae illius circumcisionis indigeo; nee tarnen malam esse dico. Absit. Qnod si diligentius de bis Yoluerit aliquis edoeeri, inveniet baec in prima epistula apostoli plenissime pertractata.
(XLIII). De velamento vero Moysi et de ministerio mortis dicam sermone brevissimo. Non enim valde mibi baec insinuare aliquid adTersum legem videntur. Ait ergo sermo propositns: Quod si ministerium mortis in litteris formatum in lapidibus factum est in gloria, ita ut non poasent filii letrahel intendere in faeiem Mogsi propler gloriam vultus eius, qttae aboletur et reliqua; tamen gloriam esse confitetur in vultu Moysi, quod est amicum nobis. Quod si destruitur et Telamen babet lectio eins, hoc me non exacerbat neqne conturbat, si tantom in eo sit gloria. Neque vero omni genere in ignobilitatem redigitur quod destrultur. Comenim enim gloriadisputat Scriptum, scisse sedifferentiasgloriaetestatur; alia enim, inquit, gloria solis, alia gloria lunae, alia gloria stellarum; stella enim ab stella differt in gloria. Si enim sol maiorem habet gloriam quam luns, non continuo in ignobilitatem redigitur luna. Ita et si dominus meuB Jesus Christus praecellit in gloria Moysen tamquam dominus famulum, non continuo respuenda est gloria Mojsi; ita enim satis possumus facere auditoribus, sicut et verbi ipsius natura persuadet, ex scripturis quae dicimus adfirmantes vel certe etiam exemplis ea manifestius conprobantes. Si quis lucemam accenderit noctu, cum sol exortos S fuerit, parro lucernae igne non indiget propter splendorem solis ubique radiantis; sed non ideo abiecit lucemam velut contrariam soli; quin [*](8 II Kor. 3, 7 — 16 I Kor. 15) [*](ACM) [*](1 detestanda] te übergesch. Μ | sum < CM | 2 cordis < C ACM | nach circumcisione + ousto aiicr gleich getilgt u. e. seh. Μ | nec quenquam C neque iam M | 4 aliquis] aliie C | edocari Α edocere 4/5 prima epiatula ~ CM | 5 pertractata] praetractam Α tractata CM | uioHe C | 7 Bermonem Α | 8 propoEitue) profeticuB Α | 9 in x003C; Μ Ι C | formatum] firmatum Α fornumim C | 10 posaint Α | fili Α | in mosy C | 11/12 nulto mosy C | 13 ait x003C; A | 14 omni CM | in x003C; A | ignobilitato ACM | deatruetur C | corr. Α | Bcisse se] BCiB eaae Α | teatatur] teatat C x003C; Α | 18 inquit x003C; gloria (vor lunae)] glorie | 17 gloria] gloriam Α | soli C | redigitur Iuna ~ CM | 19 chrietus x003C; Α | praecellet C | gloriam AC | C | 20/21 satia poaaumua facere] possumus satJEfacere CM | 31 pereuadet] deuiODBtrat Α | 23 ortue GM | 24 lucerna Α | 25 radiantia] das e corr. Α | abicit M | contrariam] contra C contraria M)
73
potius, conperto eios uso, etdam diligetitins reservabit. Custodivit ergo cta Archelai — L. popnlum lex Moysi tamqnam lucenia, usqaequo sol nobis verua salvator Doater oriretur, sicut et ait: Et inluminabit tibi Christua. Sed quod dixit: Obscurati sunt senaua eorum; tisque in hodiemum enim ipsum velamen manet in lecttone veteris testamenti; non revelatur quia in Christo destruitur; usque in hodiernum enim, cum legitur Moyses, velamen est positum super cor eorum; cum autem conversus fuerit ad dominum, auferetur relamen; dominus aulem spiritus est quid iaquit? Usque in hodiernumne praeseiiB est Hojses, non dorrnivit, non requievit, non abscessit e vita? Quomodo ergo in hodiernum dicit? Sed iutnere velamen, abi dicit, positum supra cor eorum, in Ucivme eorum. Haec est vox quae arguit filios Istrahel legentes Moysen et non intellegentes neque convertentes se ad dominom, quoniam ipse est qui a Moyse prophetatus est venire.
Hoc est velamen quod erat positum super faciem Moysi, quod est testamentum eiua; ait enim in lege: Non defuiet prineeps ex luda neque dur de femoribus eius, uaquequo veniat euius est; ei ipse erit expectatio gentium. Qui adtigabit ad vilem pullum suum et opttmam vifem pullum asinae suae. Lavabit in vino stotatn auam et in eanguine uvae indumentum suum. Suffusi oculi eius a vino et candidi denies eius a lacte et reliqua. Qui etiam et nnde Teoturus esset designavit dicens: Praphetam vobis suscitabit dominus deus ex fratrihua veatris sicut me; ipsum audiie. Et quidem qaia non possit intellegi hoc de lesu Nave dictum esse manifestum est. Nihil enim buiiis circumcisionis in ipso invenitur; adhuc enim ex Inda reges fuemnt post ipsum et ideo aliena looge est ab eo haec prophetia. Et hoc est velamen quod est in Moysen; neqne enim, sicut fortasse aliqui inperitorum putant, linteum aliquod ant pellia fiiit, [*](8 Ephes. 5, 14 — 4 II Kor. 3, 14—17 — 15 Exod. 34, 33. II Kor. 3. 13 — 16 Gen. 49, 10—12 — 21 Deut. 18, 25) [*](ACM) [*](1 reserrabit] re übergesch. Α obaemamt C | 2 mosy C | 3 orietar A et (nack ricnt] < Α | inlominat Α | tibi < C te M | quod] quid Α | 5 manet] teaet et CM | destruetur C | 6 erat C | 7 supra Α | nach fuerit + quia A | aufertur C | 8 quod C | 10 e vitaj uitam Α | ergo x003C; CM | 11 lectinem Α | 12 argaet Α | U ipia C | mojHeu Α | 15 supra A | mosy C | quod] qua Α | 16 in lege] intellege A | ex] de Α | 17 eius < A | zuceimal geschrieben C | 18 qui] quia C | alligauit A | nach et + ad A | 19 uinum A | sanguinem A | 20 suum] sum A | suffulsi A | nach dentes eius + et A | 21 etiam] enim A | uenturm C | 22 suscitauit AC | nach deus + uester M, vgl, 68, 23 und 74, 26 | 23 et quidem] equidem A | intellegi < M | ihm A | 25 ex] post A | 26 hoc] haec C | 27 aut] uel A)
74
quae vultum eius operiret Sed apostolua diligenter ostendit, dicens velamen esse positum in lectiooe veteris testamenti, propter quod is qui appellatarantiquituslstraliel ezpectat adventare Gfaristnm, non intellegens quift defecerunt ex luda principes et ex femoribus eius ducee; eicut nunc videmas regibus eos principibusqae subiectos tributa pendere, nuUa sibi potestate vel iudicandi vel pimiendi concessa, sicut ludas habnit, quia Tbamar, postea quam condemnaverat, potuit instiiicare. Sed et videbitis vitam veslram petidentem ante ooulos vestros. (XLIV.) Habet etiam bic sermo velamen. Usque ad Herodem enim ex parte aliqua regnum teuere ridebantur-, ab Augusto autem prima adacriptio in eis facta est et coeperunt tributa pendere et censum dare. Ex quo autem dominus meus lesus coeptus est prophetari atque expectari, ex eo principes ex Inda esse coepernnt et duces populi, qui rursum defecerunt in adventu praesentiae eius. Si ergo auferatur velamen quod in illa lectione positum est, intellegent virtutem circumcisionis, iuTenient et generationem eius quem praedieamua et crucem et quaecumque de domino nostro gesta sunt ipsa esse quae de eo fuerant praedicta. Et velim quidem de scripturis discntere unumquemque sermouem et ostendere, ut intellegi dignum est; sed quoniam nunc aliud est quod urget, de vacanti nobis ista dicentur; haec enim dixisse nunc auffielt, ut ostendamus non sine causa velamen positum super cor quorundam in lectione veteris testamenti. Quicumque vero ad dominum convertuntur, ab bis velamen aufertur. Quae omnia quam vim habeant in sese bis qui sensu rigent intellegendum reliuquo.
YeniamuB etiam ad illum sermouem Moysi quod ait: Prophetam vobis suseitabit dominus deus vester ex fratribus vestris sicut me; in quo magnam video prophetiam famuli Moysi scientis eum qui venturus esset et amplius quidem se auctoritatis faabiturum, similia tamen esse passurum et similia signa ac prodigia ostensurum. Ibi enim Moyses [*](7 Gen. 38, 26 — Deut. ὁ 66 — 25 Deut. 18, 15 — 29 Exod. 2, 23) [*](ACM) [*](2 is] his Ac | 3 intellegeDtoti C | 4 et < A I 5 que] quae Α | < Μ | indicaadi vel puniendi] puDieodi uel iudicandi Μ | 7 et A übergesch. C2 | 10 agauato Α | abacribtio Α | 13 adueotum Α prAeaentiae eiue ~ M | 17 esae x003C; Α | 18 et otitendere x003C; Α | 19/20 sed quoniam . . haec enim < Α | 19 vacanti] Zaeogni, vacantibas CM, vgl. 67, 13 | poGito Α | 22 iis C | 28 qaam vim] quamuis C | aenGum Α | ο gleich zu u eorr. A | 26 mosy C | quo CM | 27 mojBei Α mosei C | scientie] Valesius, scientes Α scientibua Cm | et < CM | qnidem se ~ CM | simili C | 28/29 esse passurum ~ ostentarum Α)
75
natas, a matre sua in tibin positus, ezponitur ad ripas fluminis; hie dominus noater lexua Christus oatus ez matre sua Maria per angelum fugatur in Aegyptum. Ibi Mofses educens populum de medio Aegyptiorum salvavit; et hie lesos populum de medio Pharisaeomm educens neternae tradidit saluti. Ibi Moyses per orationem petens e caelo accepit pauem quo pasceret populum in deserto; hie dominus mens lesns rirtute propria ex quiuque panibus viros quinque milia satiavit in deserto. Ibi Mofses cum probaretur, positus in monte ieiunavit quadraginta dies; et hie dominus mens lesus ab spiritu actus in desertum, cum femptaretur a diabolo, quadraginta diebus similiter ieinnavit. Ibi in cODspeetu Mojsi propter infidelitatem Pharaonis omnia Aegyptiorum primogenita perienint; et faic lesu nasCente propter infidelitatem Herodis omne maaculinum ludaeonim subito periit. Ibi Moyses orat ut parcatur a plagis Pharaoui ac populo eius; et hie dominus noster lesns orat indulgeri Pharisaeis, dieens: Pater, ignosce eis, quoniam nesduni quid faciunl. Ibi Moysi Tultus resplenduit in gloria domini, ita ut non possent filii Istrahel intendere in faciem eius propter gloriam vultus eius; et faic lesus Christus dominus resplenduit sicut sol, et discipuli eius non poterant adspicere in faciem eius propter gloriam rultus ipsius et inmensum luminis splendorem. Ibi Moyses eos qui vitnlum statuerant gladio deieeit; et bic dominus lesus ait: Vent gladium mittere super terram et dtvidere komtnem a proximo suo et reliqua. Ibi Moyses in caliginem uubium aqnas ferentium sine metu incessit; et faic dominus lesus cum omni potestate super aquas ambulavit. Ibi Moyses inperavit man; et hio dominus lesns, cum esset in navi, surgens inperavit ventis et
[*](1 MattL 2, 13 — 3 Exod. 14 — 4 Mark. 8, 15 — 5 Exod 16 — fl Matth. 14, 16—21 — 8 Exod. 34 — 9 Mattb. 4, 1. 2. Mark. 1, 12. 13. Lak. 4, 1. 2 10 Exod. 12 — 12 Matth. 2, 16 — 18 Exod. 8. Luk. 23, 34 — 16 Exod. 34, 35 — 17 Matth. 17, 2 — 20 Exod. 32 — 21 Matth. 10, 34. 35 — 22 Exod. 24 Matth. 14. 25. Mark. 6, 48. Job. 6, 19 — 24 Exod. 14. Matth. 8, 26. Mark. 4, 39. Luk. 8, 24) [*](ACM) [*](1 ripas) primitra Α | 2 christus x003C; Α | sua < Α | 4 salaabit m aus s gleich eorr. Α | 5 e] a. Α | 6 meus] noster Α | 7 sutamuit Α | S iaeiunabit Α | 9 mens] noater Α | dMortum] u aus corr Α | 10 iaeionabit Α | 11 mosei C | infidelitate A | 12 perierant a. Ras. Α | oaEcente) sce a. Rat. C | infidelitate Α | omuem CM | masculorum Α | perit CM | orat ut] oratur Α | pharaonis M | naek ac + pro Α | 16 fitcjant CM | mojeee Α gloriam A | 17 fili Α | 18 et < C | 19 respicere A | 20 ibi] ubi feoerant Α | 22 caltgine Α | 25 nenti CM) 76
mari. IM Mojses cum iupugnaretur extensis manibus certavit adversuiu Amalech; et hie dominus lesus, inpngnatis nobis et pereuntibus violentia erratici spiritus (qni nunc in istia operatur), extensis ia cruce manibus, salutem dedit. Sed et alia multa praetereo, dilecfcissime Diodore, dam festino ad te libellnm faunc velociter mittere, quae tu pro tna pradentia facile poteris reparare, Scribe autem mihi, canesime, quid postea egerit adTersariae partis minister. Incolumem te anima et spiritu cnstodiat deua omnipotens.
(XLV). Accepta bac epistula Diodorus et collecto es ea sensu conflixit adversum Manen, ita ut ab omnibns conlaudaretor, quod diligenter et conpetenter ostenderit duorum testamentorom atque utriusque legis inter sese cognationem. Flura etiam ex semet ipso inveniens, obiecit ei valida valde et fortia pro veritate. Conclnsit etiam adversarium Diodorus ex nominibus, dicens ita: Dixisti duo esse testamenta; die ergo duo esse retera aut duo nova. Eiusdem enim temporis vel potius aeternitatis duo adseris esse iugenita; et si duo Hunt, duo esse oportet vetera testamenta aut duo nova. Quod si hoc non dicis, sed unum esse vetus et alind noTum, rursum unus utriusque auctor ostenditur et eius esse vetus cuius et novnm consequentia ipsa edocent. Velut si quis dicat bomini diviti: Loca mihi veterem domuni tuam, nonne per hoc etiam novae domus dominum enm esse pronuntiat? Aut rursum si dicat ei: Kovam domum tuam praesta mihi, nonne eodem verbo etiam veterem eum habere designat? Deinde etiam illud pervidendum est quia ex quo duo sunt ingenitam babentes natnram, ex eo oecesse est etiam habere unumquemque ipsorum vetus testamentnm, et lient duo vetera testamenta, si tamen ambos antiqnos et sine initio esse dieis. Ego autem non ita didiei neque ita continent scripturae. Tu [*](1 Exod. 17 — 3 vielleicht Ephes. 2, 2) [*](ACM) [*](1 certabit Α | 2 amalehc Α | 3 istis] iaetis Zaeoffnt, iniustis Roulh | cracem M | 5 libellnm hone velociter) velociter (r übergesch.) libellum Α | 6 facilem potaerie Α | preparare M | 7 partes Α | animam Α Ι et] übergesch. Α spm Α | 8 omnipotens] omnium CM | 9 hac] hanc Α haec C Δ | coDclandaretnr Α | 12 inter sese] daa kixie se übergesch. Α in esse CM esemetipao Α | ueniens Α | 14 ita dixisti] ita dixit C qnia dixisti M | übergesch. Α Ι 15 aut duo uetera M corr. M 2 | temporibos Α | 16 esae ~ A | 17 nach oportet + et A | 17/18 hoc non ~ A | 18 ruraus Α Ι nnam Α onus über ο ein v übergeseh. C | 20 edocent] eduoet Α docent CM diviti < Α | 21 nonne] nou Α | eum] meum Α | esse] (??)u easet corr. C 1 | 28 etiam illud ~ CM | 24 dno sunt ~ M Α C | 24/25 ex eo . . unumquemque < Α | 25 vetus < Α ambo sancti quos C ambo sancti. qnos M | 27 nee Α | scriptum C)
77
vero, qui dicis legem Moysi esse maligni principis et non boni dei, die mihi, qni enut illi qni resistebaot in faciem Mofsi, laauem dico et Mambrem? Omne enim quod resistit Don sibimet ipsi resistit, aed alii aat meliori aut deteriori, sicut Paulos indicat ad Timotheum in secnnda epistola sua ita scribens: Quatnadmodum lannes et Mambrts restiterunt Moysi, ita et itti restiterunt veritati, hominea corrupti mente, reprM circa fidem; sed ultra non proficient. Insipientia enim eorum omnibus nota est siout et illorum fuit. Vides quomodo lannem et Mambrem hominibus cooparat corrnptis meote et reprobis circa fidem Moysen Tero veritati. Sed et sanctas lohannes mazimns euangelistarom ait gratiam gratia praestare et differre; ex plenitudine enim lesu legem Moyai accepisse dos dicit; aliam autem gratiam pro illa gratia per leaum Christum in nobis esse couptetam. Quod osteadeos etiam ipae dominus noster lesus aiebat: Non putetis quia ego vos accusabo apud patrem. Est qui vos accuset, Moyses, in qvem vos speratis; si enim creditis Moysi, crederitis utique forsitan et mihi; de me enim ille scripsit. Quod si litteris illius non creditis. quomodo verbis mds credetis? Sant etiam alia mnlta quae dici possint et de apostolo Paolo et de euangeliis, ex quibna ostendere posBumus veterem legem non esse altierius quam domini, cuius est et novum testamentum, quae nos conpetenter expouere et aptare conrenit lam vesper inpedit; dies enim clauditnr et finem nos disputandi facere par est; crastino autem nobis de quibus tibi ridetur quaestiones habeantur. Et his dictis discesserunt.