Quod si homo anima est et corpus, et non solum corpus sine anima, quae sine se invicem subsistere non possunt, quare ea incimica aibimet dices et contraria? Videtur enim mihi dominna noster lesus Christus de his dixisse per parabolas: Nemo potest vinum novum in utres veleres mittere alioquin rumpentur utres et vinum. effundetur. Sed vinum novum in utres novos mittendum est, quoniam quidem idem dominus [*](30 Matth. 9, 17. Mark. 2, 22. Luk. 5, 37) [*](CM) [*](1 homo < Μ | lege] aus legem corr. | 2 homo dato Μ | 3 dicebantur] praecipiebatur Μ | 6 uincet C | omne M | 7 mandatum] praeceptum Μ | 9 qui Μ | 18 inutilitatem . . . designas] inuenientem hominis designasse Μ | aduersus C | 14 se < C | dimicet] dicet C | 15 enim] antem M | soliditatis Μ | 16 se (nach hominem) < C | 17 eeset] eat M | preaiderit M | 18 et < Μ | 19 et existimationis] ex his temptationes M | et < Μ | 81 brutissimi sensus M 23 homo < Μ | 28 se invicem] inuicem hominem M | 20 dicis M | 80 nemo] n aus m eorr. C | nach potest + mittere Μ | 81 mittere < M | rumpuntur M)
33
est utris et vini; nam etsi diversa sabstantia sit, sed dominatione et observantia et usu ex his duabus una persona subsistit. Non enim animam dicimus substantiae unius esse cum corpore, sed habere unumquodque qualitatem suam; et tamquam ad unum genus atque unam speciem hominum uter ac vinum conparatur, ita ab uno deo, qui omnia tam in caelis quam etiam in terra creavit, hominem condiqui ratio expetit veritatis; gaudet enim anima corpore et diligit et colit illud, nihilominus etiam corpus gaudet ab anima se vivificatum. Quod si maligni opus dicat esse quis corpus, cum sit et corruptibile ac vetustum atque deterrimum, non potest ferre spiritus virtutem nec animae commotionem et eins splendidissimam creaturam. Sicut enim adsnmentum panni rudis adsuat quis vestimento veteri, maior scissura fit, ita etiam corpus, si praeclarissimo operi, animae, adsociatum fuerit, interiet. Similiter et si quis inferat lucernae lumen in locum tenebrosum, fugantur continuo tenebrae nec adparent; ita intellegendum est, anima corpori inserta, continuo tenebras effugatas et enam iam effectam esse naturam atque unum hominem in unam speciem constitutum; et ita conveniet consonanter tinum novum esse missum in utres novos et adsumentum panni rudis adsntum non esse veteri vestimento, sed novo. Sed et ex hoc ostendere possumus consonantiam esse virtutum in utraque, id est corporis atque animae, substantia, in qua ait scripturarum doctor maximus Paulus, deum in corpore, sicut voluit, unumquodque membrum posuisse.
(XIX). Quod si id tibi difficile videtur intellectu nee adquiescis his dictis, saltem exemplis tibi adfirmabo. Intuere hominem templum esse quoddam, sicut et scriptum est; spiritnm autem qui in ipso est, refer ad eins formam qui inhabitat templum; neque ergo templum construi potest, non agnito prius habitatore templi, neque inhabitator conlocatur, si templum non sit extructum. Cum ergo utrumque una ac pariter dedicetur, quomodo in his inimicum aliquid aut con- [*](11 Matth. 9, 16. Mark. 2, 21. Luk. 5, 36 — 22 I Kor. 12, 18 — 25 vgl. 1 Kor. 3, 16 und II Kor. 6, 16) [*](CM) [*](1 est M | 3 observantia et] obaeruantiae C | nach duabus + tarnen M | 4 ad unum] dad uinum iam M | 5 unum M | hominis Μ | ac vinum < M | C qui . . creavit < C vielleicht mit Recht | nach creavit + tarn M | 7 corpori C | 8 etiam] et M | te < Μ | 9 quis < M | 10 uirtutum M | 11 nach sicut enim + si Zacagni, aber derselbe Gebrauch kommt auch 42, 33 vor, und Parallelen sind in der klassischen Latinität zu finden | 14 interibit M | 19 sed novo < | 21 nach est + in M | qna] quo M | 22 nach paulus + apostolus Μ | membrum] membrorum M | 25 saltim Μ | 28 et < C | epiritua C | 27 refer ad) refert C | nach neque + enim M)
34
trarium inveniri potest, et non potius ab amicis atque idem rolentibus utrumque videtur effectum? Et ut scias quoniam et; amicitia ei genere coniuncti sunt, qui seit et audit, Faciamus hominem et reliqua respondit. Hic enim qui templum extruit interrogat illum qui informat simulacrum, mensurasque etiam magnitudinis ac latitudinis vastitatisque perquirit, ut ita fundameiitorum spatia describat; neque enim in vanum quis templum extruit, nisi mensuras coolocandi didicerit simulacri. Similiter igitur perquiritur modus corporis atque mensura, ut possit apte in eo anima conlocari ab artifice omnium deo. Quod si dicat quis inimicum esse eum, qui plasmaverit corpus, domini, qui creator est ammae meae, quomodo non, dum alteri invidet, alterius operi inrogavit infamiam, at aut ille qui templum extruit angustum faeiat, ita ut capere non possit quod coulocatur; aut ille qui simulacrum fecit, quomodo non grave aliquid protulit et ponderosum, quo iutromisso, templum continuo concideret? Secundum hoc, quod novimus esse inimicorum studia, coutemplemur haec, si non ita se babent; sin autem oportet omnia isdem mensuris eadem aequitate disponi similique gloria efferri, quid adhuc de hoc dubitamus? Addimus tarnen, si placet, etiam illud exemplum: similis videtur esse homo navi, quae instnicta ab artifice atque in mare deducta est quamque navigare inpossibile est sine gubemaculis, quibus regi et flecti possit in quaecumque loca voluerit gubernator eius. Et quia eodem artifice indigeat corpus gubernaculorum quo et totius navis, nulli dubium est; sine gubemaculis enim otiosum erit omne navis opus, corpus illud inmensum. Ita ergo animam corporis gubernacula dicimus, reguntur autem utraque arbitrii atque animae libertate, quo velut gubematore utimur; quae cum coniunctione unum effecta consonantiam officii sui continent ad omne opus, quodcumque ex semet ipsis efflciunt, uni suctori et conditori testimonium ferunt.
(XX). His auditis, turbae quae aderant vehementer gavisae sunt, ita ut paeue manus inicerent in Manen, quos vix Archelaus cohibens et reprimens conquiescere fecit Iudices dixerunt: Sufficienter ostendit Archelaus hominis et corpus et animam unius esse facturis, eo [*](3 Gen. 1, 26) [*](CM) [*](8 Ecit] dicit M | 4 extruis C | symulacrum wic immer M | 6 magnitudini C | 6 discriba C | 8 apte < M | 10 auimi C | 11 meae < M | altero CM | infamia C | 15 concideret] oonderet M | 17 hisdem Μ | gloria] zweimal geschrieben M | 22 gubernator] gubernatore C gubernatione N | eodem arti a. Ras. Μ | 26 coniunctionem C | 28 eiemet C | efficiuntur M | uni anotori < Μ | 80 aderunt C | 81 mane CM | 33 factoris] ο aus u w. e. sch. corr. C2)
35
quod consonare in coniunctione non possit opus unius, si propositum artificis a se dissentiret alterius. Quod si dicatur unum esplicare utrumque minime valuisse, iufirmitatem ostendit artificis; quia et si dicat quis animam boni dei esse, otiosum opus invenitur hominis, nisi etiam corpus acceperit. Quod si rursum corpus mali dei dicatur esse figmentum, otiosum nihilominus erit, si animam non acceperit; quae utique nisi cummista atque sibi invicem fuerit iaserta cum corpore, homo nec erit nec dicetur. Unde multis esemplis adprobavit Arcbelaus totius hominis unum atque eundem esse factorem. Archelaus dixit: Scire te non dubito, Manes, hoc, quod generantis aut creantis filius dicitur ille qui natus est <aut> creatus; quod si malignus homioem finxit, pater eius esse debet secundum naturam. Et cui ergo dicebat dominus lesus, docens orare homioes: Sic dicile cum oralis, Pater noster, qui es in caelis? Et iteram: Orale palrem veslrum, qui est in occulto? De Satana autem dixit vidisse se eum, sicut fulgur cadentem de caelo; uti ne quisquam audeat dicere quod ipsum nos docebat orare; neque enim descenderat lesua, ut homines coniungeret et reeonciliaret Satanae, quin potius conterendum eum sub pedibus fidelium suonun tradidit. Sed ego iam beatiores istos dicam esse gentilee qui multos quidem introducunt deos, unanimos tarnen atque amicos eos confitentur; hic vero duos introducens, inimicitias inter eos discordemque sententiam non erubescit adstruere. Quod si multos sub huiuscemodi condiciooe introduceret deos, ludum iam gladiatorium inter eos erat videre, innumeras babentes naturas diversasque sententias.
(XXI). Iam vero de interiori atque exteriori homine quid me necesse est dicere, cum salvatoris voce dicatur ad eos qui camelum glutiunt et deforis hypocritae sunt, blandimentis atque adulationibus circumdati; ad quod lesus ait: Vae vobis scribae et Phatisaei hypoeritae, quare quod deforis est catini et calicis lavatis; quod autem intus est inmunditia plenum est? Aut neseitis quia qui fecit quod foris est et quod de intus est freit? Numquid de catino et de calice loquebatur? Numquid vitriarius erat, qui haec dicebat, aut figulus, ex luto fingena vasa? Nonne de corpore atque anima evidentissime loquebatur? Quoniam [*](18 Matth. 6, 9. Luk. 11, 2 — 14 Matth. 6, 6 — 16 Luk. 10, 18 — 26 Matth. 23, 24 — 28 Matth. 23, 25f. Luk. 11, 39f.) [*](CM) [*](10 mane M | 11 nach est + aut Harnack | 18 est C | 14 occolto] abscoadito M | satanan (zu satana corr. M 2) CM | 17 homines] aus hominem ohne Ras. corr. C 2 | 19 esse < M | 20 unanimes M | 21 introducent C | setetiam C | 2; adnlationi C | 28 iesua < Μ | 30 est (nach foris)] übergesch. M 2 | 32 figulus] ig w. e. sch. corr. C2)
36
quidem Pharisaei aneti et cimini decimas expetentes quae erant graviora legis relinquebant et his quae extrinsecus erant adbibentes diligentiam contemnebant ea, quae ad salutem animae pertinebant; expetebant etiam ealutationes in foro et primos discubitos in cenis; quod sciens dominus Iesus perditos esse dicebat eos, quia bis solis rebus quae deforis erant adhiberent diligentiam et ea quae intrinsecns erant contemnerent velut aliena, ignorantes quoniam qui corpus fecerat, ipse fecit et auimam. Et quis ita lapideus est et stolidus, ut non ad omuia ei iste sermo sufficiat? Cui sermoni consonans Paubis ait, ioterpretans. ea quae in lege scripta sunt hoc modo: Non infrenabis os bovi trituranti Numquid de bubus cura est deo? Aut propter nos utique dicit? Sed quid inmoramur ulterius? adiciam tarnen pauca de pluribns. Si duo sunt ingenita et his loca certa decernimus, dividitur deus; si intra certum locum est et non ubique diffunditur, et erit multo inferior loco, in quo est (maius enim quod continet semper eo quem continet) et efficitur deus eius magnitudinis cuius est locus in quo continetur, sicut bomo, si sit in domo. Deinde ratio requirit quis est qui inter eos diviserit aut quis eis certos terminos statuerit, et invenitur iam uterque multo inferior virtutis humanae. Lysimachus enim et Alexander totius mundi ioperium tenuerunt omnesque nationes barbaras atque omne genus hominum subicere potuerunt, ita ut non esset alins inperator per illud tempus praeter ipsos sub caelo. Et quomodo audebit quisqnam dicere non ubique esse deum, qui est lumen verum indeficiens, cuius est regnum sanctum et sempitemum? Heu nequissimi istius inpietas, qui nec aequalem quidem cum hominibus potestatem omnipotenti deo tribuit!
(XXII). Iudices dixerunt: Lumen in toto mundo lucere scimus et non in una aliqua parte; sicut et Jesus dicit quia nemo lucernam accendens ponit sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Si ergo lumen est, necesse est illud (si tamen Iesus creditur) mundo universo lucere et non per partes; a quo si universum obtinet mundum, ubi iam ingenitae tenebrae, nisi forte accidentes intellegantur? Archelaus dixit: Quoniam quidem multo melius a [*](1 vgl. Matth. 23 23. Luk. 11, 42 — 8 Luk. 20, 46; 11. 43. Matlh. 23, 6, 7. Mark. 12, 38. 39 — 10 1 Kor. 9, 9, 10 — 27 Matth. 5, 15. Mark. 4, 21. Luk. 8, 16 und 11 33) [*](CM) [*](2 eitrinsecus] ubtrubsecys CM | 8 eipectabant C | 4 discubitus] diacipulo subitos C discubitos M | 6 scientes C | eos] eis C | 6 adbiberent M | 9 interpretant C | 10 bobi C | 11 aut] an non M | 14 loco inferior M ~ M 2 | 15 et < M | 19 lysomacus C lysomachus Μ | 22 praeter ipsos < M | 24 eu C | 24/25 nec aequalem] nec que uellem C | 25 qnidem < M | 26 mundo] domo C | 81 accidentes] Zacajni, accedentes CM | 32 intellegitur C)
37
Vobis intelligitur sermo euangelicus quam ab isto, qui se paracletum esse profitetur, quem ego magis parasitum quam paracletum dixerim, dicam ego quomodo acciderint tenebrae. Cum lux esset ubique diffusa, mundom coepit deus condere initium a caelo et terra sumens, in quo ita ratio eveoit, ut medietas, qui est terrae locus timbra obtectus, obiectu videlicet earum quae factae sunt creaturarum, inveuiretur obscurus, ita ut res expeteret introduci lucem huic ipsi in medietate posito loco. Uade et in Genesi Moyses enarrans facturam mundi nequaquam facit tenebrarum mentionem, aut quasi factae sint aut non factae; sed ipse tacuit, his, qui possint advertere, derelinquens rationem buius intellectus; quae quidem nec satis est ardua atque difficilis. Cui enim non fiat manifestum, solem istum risibilem, cum ab oriente fuerit exortus et tetenderit iter suum ad occidentem, cum sub terra ierit et interior effectus fuerit ea quae apud Graecos sphera vocatur, quod nunc obiectu corporum obumbratus non adpareat? Sed obtecto eo, obstante terrae corpore, superducitur umbra, quae ex se efGcit tenebras. usquequo mrsam, inferioris spatii cursu per noctem transacto, ad orientem revolutus atque in locis solitis obortus adpareat. Est ergo umbrae atque noctis causa corporis terrae soliditas, quod etiam ex sui ipsins untbra homo intellegere potest. Ante caelam enim et terram atque omnes istas corporeas creaturas indeficiens lux manebat, com nullum corpus existeret quod umbram sui obiectione generaret; et ideo nusquam tenebras, nusqnam noctem fuisse profitendum est Kam si, rerbi gratia, placeat ei cui potestas est omnium, plagam quae ad occasnm est auferre de medio, non agente sole ad illam partem cursum, nusquam fiet vespera aut tenebrae; sed erit sol semper in cursu nee umquam occidet, et medium caeli azis paene semper tenebit nee aliquando desinat adparere; et per hoc erit unirersus orbis terrarum clarissimo lumine lumine ex quo nee nlla eins pars obumbrabitur, sed manebit ubique unius luminis aequalitas. Occidentali autem plaga statum suum servante et sole cursum anum tribus mundi partibus ministrante, bi quidem qui sub sole ’int clarius videntur inluminari; ita ut paene dixerim, dormientibns adhuc eis qui e diversa plaga consistunt, isti priores diei exordium siimant. Sicut autem ante eos qui in parte occidua iacent illis lumen exoritur, ita velocius obscuratur; et soli omnium qui in orbis medietate
[*](CM) [*](2 ego] ergo M ] 4 coepit deus ~ Μ | 5 obeictu] Zacagni, obtectu CM | 7 lacem < M | 8 genesi] aus geoeiim eorr. C | moai (mo a. Ras.) C | iter Baum] iteranm C I iterit C | 14 fera C | 15 obiecto Μ | 16 eupeiducit M | 19 eui] snet suet C | 81 nach cum + et M | Dullnm] ata nnllus eorr. C C 2 | 23 ei] et C | 27 axee CM | desinit C | 80 occidentali] occident alii C | servante < M | 88 adhac eis] adfancia C) 38
consistunt aequalitatem sempor sentiunt lucis. Cum enim medium sol tenuerit caelum, duIIus est locns qui ant lucidior aut obscurior esse Tideatur, sed omnes mimdi partes ex aequo et iusto solis fnlgore lutninantur. Si ergo, ut superius diximus, occiduae plagae pars aoferatur e medio, ultra iam noa obseurabitur pars quae ei adiacet Et haec quidem mihi simplicius dicta sint, cum possim et zodiacum circtdum describere; sed non in tuto nunc fieri ratus sum, propter quod de his silebo et ad illud caput recarram quod obiecit adTersarius, adfirmans omni nisu tenebras esse ingenitas, quod et ipsum quantum valuimus iam confutatum est.
(XXIII). Iudices dixerunt: Si consideremus lueem fuisse ante conditionem creatiirarum et nihil fiiisse obiectum quod ex se umbram generaret, oecesse est lucem ubique fuiEse diffusam et omnia loca fulgore lucis inluminata, sicnt ostensum est ex his quae a te nuper dicta sunt; in quibus reram esse rationem videntes damus palmam allegationibus Archelai. Si enim divisionem accipiat universus mundns, Telut muro quodam per medium inatrueto, et ex una parte habitent tenebrae, ex alia vero lux, intellegitur nihilorainus quia ex eo quod inatnictum est aedificium, umbra generata, acciderint tenebrae. Et rursum nobis quaerendnm est quis aedificarerit mumm in medio duorum, si tarnen aedificatum fateris, ο Manichaee. Si vero illa ratio consideretur, quasi mnrus non sit iostmctus, rursus sine aliqua exceptione unus esse universus intellegitur locus ac sub una potestate positus; imde ex omni parte tenebris ex accidentibus esse demonstratis ingeni- tarn naturam habere non possnnt. Aechelaus dixit: Dicat mifai etiam hoc ad ea quae proposita sunt. Deo in regno suo posito et maligno similiter in suo regno, quia inter medium ipsorum construxerit mumm? Non enim potest dividere quid duas substantias, nisi quod sit utroque maius, sicut dicit in Genesi libro quia divisit deiis inter lucem et tene- bras. Talem esse aliquem necesee est et muri istius iustructorem, murus enim terminos uniuscuiusque demonstrat, sicut inter eos qui rura incolunt lapis solet portionem uniuscuiusque dividere; quae tarnen res niagis intellectum dat, quo huiuscemodi divisio fratemae potius heredi- [*](29 Gem. 1, 4) [*](CM) [*](1 equitatem Μ | 8 nequo] ea quo Caeq Μ | 7 in tuto] intD) C | 9 nisu] niei C | nach ipsum + in M | 10 confitatum C | 12 creatnranim] c a. Rag. C | et < C | 15 veram] uerum CM | 22 motos C 1 24 ex accidentibus demonstratis < C | 28 utroque] utrumqne CM | 29 dicit] nach libro Μ | 81 demonetraat CM | qui] aus quo con: Μ’ | 88 quo] rielleicht ist quod zu lesen, quando Zaaigni | divisio] Zacagni, uisio CM)
39
tstia sit ratio. Verum nunc non est mihi de his dicendum, quamquam aecessarium videatur, nam illad est quod petimus: quis est qui extruxerit murum ad designandum nniuscuiusque terminum regni? Non differat; nolo moretur hic perfidus, sed iam confiteatur dualitatis suae in unum refusam esse substantiam. Dic age quemquam qui medium extruxerit murum. Quid agebat alter, altero instrueute? Dormiebat aut ignorabat aut resistere non valuit aut pretio coacessit? Dic quid faciebat vel quis est omnino qui extruxit Vos deprecor, iudices, quos deus plenissime repletos intellectu misit, vobis dicat qnis ex duobus extruxerit et quid agebat unus cum alter extmseriti.
(XXIV). Iudices dixbsdnt: Dic nobis, ο Manes, quis designaverit fines utriusque regni, quis murum fecerit medium? Pro magno enim Archelaus interrogationem haberi buius sermonis exposcit. Manes Dixit: Bonus deus et nihil habens commune cum malo, firmamentam posnit in medio, quo alienum a se et separatum faceret malignum. Archelaus DIXIT: Usquequo dignitate nominis mentiris? Deum etenim solommodo nomine appellas et deitatem ipsius humanis infirmitatibus conparas. Aliquando ex non extantibus, aliquando ex subiecta materia quae quidem ante se fuerit, adseris extruxisse, ut homines solent extructores. Interdum etiam eum timidum, interdum et conversibilem dicis; dei est enim agere quae dei sunt, hominis vero quae humana sunt. Si ergo deus, ut ais, murum construxit, timidum se hic et nihil fortitudinis se habere designat. Scimus enim semper eos qui suspieantur ab extraneis sibi dolos intendi atque bostium verentur insidias ipsi aolent urbea suas muris circumdare; in quo et ignorantiam babent pariter atque inbeccillitatem sui ostendunt. Sed na illud quidem a nobis reticendum est, quin potius in medium proferendum, ut ex mnlta adsertiouum copia maehinationum adversarii diversitas destruatur, auxilium nobis ferente veritate. Concedamus stmcturam factam esse muri, quae ad discretionem esset uniuscuiusque regni: inpossibile enim eat sine hoc udo habere unumqnemque proprium regnum: eodem vero modo inpossibile est et malignum egreaaum propriis finibus boni partes invadere, muri interdictione eonstante, nisi forte prius deiciatur; sicut andivimus ab hostibus fieri atque etiam oculis nostris nuper adspeximus. [*](CM) [*](2 nam] seqaendum Μ | est illud M ~ Μ2 | 3 differat] dixerat C rielleicht mit Recht | 5 quemquam] quis est M | 6 alter . . dormiebat < C iiber die Zeile geschrieben C2 | extruente M | 9 plenissime] me übergesch. C1 | dicat] iudicate a. Ras. von etiea fünf Buchst. gaebrteien C2 | 11 quis] 8 aus Corr. rielleicht aus b; C | 15 et separatum] esse partum C | 16 dignitate . . mentiris] tate nominis m a. Ras. M | 18 exubiecta C | 21 enim est Μ ~ M2 | ho mines C | 22 hic < M | 25 muri C | 27 multas C | 31 uno] muro Routh)
40
Cum rex aliquis obpugnat turrem valido muro circumdatam, adhibet primo ballistas et iacula, securibus deinde portas excidere atque arietibus muros couatur evertere; et cum obtinuerit, tum demum ingreasus quae libuerit agit, sive captivos placet cives abducere sive cuocta subvertere aut etiatu, si placuerit, rogatus iudulget Quid ergo dicit iste? Non substantia, id est proposito, adversarius quis deiecit, quod interiectum fuerat munimentum? in praecedentibus enim professus est quia supervenerint tenebrae ex propriis finibus in regnum dei boni Quis prius deiecit munitionem? Inpossibile enim erat ingredi malum, munitione constante. Quid taces? Quid moraris tu, Manichaee? Etiam si tu differas, adgrediar mea sponte. Si enim dixeris quia deus destruserit, requiram quid eum moverit ad deatrueudum hoc quod prius propter inportunitatem maligni et separationem ipse extruxerat Quid iratus aut quid damni perpessus adversum se ipse pagnare contendit? Aut numqnid de maligni facultatibus aliquid concupivit? Quod si horum nihil in causa est deo destruendi ea quae iamdudum ad alienandum a se et separandum malum ipse constmxerat, illud nec mirum putandum est, quod societate eius deus et consortio fuerit delectatus; mnnitio enim quae missa fuerat propter hoc, ne eius molestiam pateretur, idcirco destructa videbitur, quoniam non iam molestus, sed amicus fore putabitur. Quod si a maligno murum dicas esse destructum, quomodo possunt boni dei Opera a maligno superari? alioquin fortior deo invenietur maligna natura. Quomodo et ipse, cum sit omnino totus tenebrae, luci supervenit et conprehendit, euangelista testimonium ferente quia lux lucet in tenebris et tenebrae eam non conprehendentnl? Quomodo caecus armatur? Quomodo tenebrae adversus lucis regnum dimicant? Sicut enim inbeccilli oculi solis radios in se recipere non possunt, ita et hic ferre non valet regni lncis intuitum, sed manet semper extraneus et alienus.
(XXV). Manes dixit: Non omnes capiant verbum dei, sed qaibus datum est scire mysteria regai caelorum. Et iam quidem scio qui sint nostri; meae enim, inquit, oves vocem meam audiunL Propter nostros ergo, quibus datus est veritatis intellectus, per similitudines dicam. Similis est malignua leoni, qui iurepere vult gregi boni pastoris; quod cum pastor viderit, fodit foTeam isgentem et de grege tulit unum hedum et iactavit in foveam, quem leo invadere desiderans, cum ingenti [*](24 Joh. 1, 5 — 29 Mattb. 19, 11 und 13, 11 – 31 Joh. 10, 27) [*](CM) [*](5 nach dicit Ras. von einem Buchst. C | 6 eobstuntiam CM | 7 pmedentibus C | 10 taces] e aus i corr. C2 | manea Μ | 18 maligni] alieni M | 14 perfessus C | 16 qaaeam dndum C | 17 nach illud + enim Μ später getilgt | 18 qood .. et < C | societatem M | 20 videbitur] aus uideuitur corr. C2 | 26 inbeccilli] inbec illiua (b aus u corr.) C | 27 oculis C | 31 meae] me M | 34 gregem C)
41
indignatione voluit eum absorbere, et adcurrens ad foveam, decidit in eam, ascendeodi inde sursum non habens vires; quem pastor adprehensum pro prudentia sua in caveam concludit, atque hedam qui cum ipso fuerit in foTea incolumem conseirabit. En hoc ergo infirmatus est malignus, ultra iam leone non babente potestatem faciendi aliquid, et saWabitur omne animarum genus ac restituetur quod perierat proprio suo gregi. Archelaus DIXIT: Si leonem maligno conparas, denm rero pastori, oveB atque hedam, dic, cuinam conparabimusV Makes dixit: Oves et hedua unios mihi videntur esse naturae; in similitudinem antem ponuntur animarum. Archelaus DIXIT: Animam ergo perditum dedit deus, obiciens eam leoni in foveam? Manes dixit: Nequaquam, absit hoc; sed adprehensus est hoc ingenio, in futurum vero salvabit eam. Archelaus dixit: Ridiculum iam istud est, ο viri auditores, si agnum quem retinebat in ainiboa, pastor extimescens leonis ingressum proiecit eum devorandum et dicitur quia in futurum salvabit eum. Quomodo non totum hoc ridiculo plennm est? Kam et in hoc etiam iudicium adimitur. Deus enim Satanae animam tradidit in perditionem, ab eo adsumendam Quando enim pastor de ore leonis aut de ventre eius potest educere quod iam ille devoravit? Sed dices mihi: deus est et omnia potest Audi ergo ad haec: cur igitur quod possit, non illud potius adseris, quod poterit propria virtute vincere leonem, si est pura dei potentia, et numquam machinis quibusdam et foveae hedo sive agno tradito? Dic mihi etiam itlud: si pastori superreniat leo non habenti oves, quid fiet? Ingenitus enim est qui dicitur pastor, ingenitus quoque etiam leo. Cum ergo nondum esset homo, priuaquam pastor haberet gregem, si superreoiBset leo, quid fiebat, quia non erat leonis esca priusquam hedus esset? Manes dixit: Leo quidem nihil manducabat, exercebat tamen malitiam suam per quaecumque poterat invenire, discurrens lier vertices montium; quod si aliquando ei etiam esca erat neoessaria. capiebat ex bestiis quae erant sub regno suo. Archelaus dixit: Ergo unius substantiae sunt bestiae quae sunt in regno maligni et hedi qui sunt in regno boni dei. Manes dixit: Absit, nequaquam; nihil commune est neque ipsis ad invicem neque his quae sua sunt. Archelaus dixit; Unus atque idem est usus in esca leonis. Si enim ex propriis
[*](CM) [*](4 fuerat Μ | foueam CM | conseruauit CM | 7 mulignum CM | 8 comparauimus C | 9 similitadine C | 12 futurum] aus futnro w. e. sch, corr. C2 | saluauit CM; so auch Z.15 unten | 18 nach paetor hat C nonne dauid de ore leonis uel ursi eruit ouem. hoc dicimus propter ore leonis quod ait, eine Randbemerkung, die sich in den Text einqfsdtlichen hat | 21 leonem] aus leonis corr. C2 | est] Zacagni, et CM | 22 hedosiue C das ο aus u corr. | 31 sabstnotiae sunt ~ C | quae] qui C | 34 enim < M) 42
aliquando bestiis capiebat cibum, aliquando ex hedis boni dei, nulla est in his differentia, quantum ad escas pertinet, et ex hoc adparet unius eas esse substantiae. Sed alium alio longe differre ignorantiam pastori adscribimus, quia non aptam escam, quin potius alienam obtulit vel proiecit leoni. Aut forte rursus dissimulare volens dices mihi quia nihil leo ille comedebat? Illumne igitur qui oomedere nesciebat ipse ad comedendum animam provocavit nec sola fovea ad decipiendum eum uti voluit? si tarnen hoc dignum est facere deum et dolos exqnirere. Et sicut rex aliquis, bello sibi inlato, nequaquam propria virtute confisus, sed inbeccillitatis suae timore pertemtus, muris ipse urbis inclusus vallos aliaque munimenta circumdat ac praeparat, manu ac viribus nibil fidens; si vero vir fortis sit, etiam porro a suis finibus in occuraum bosti procedit et agit omnia usquequo vincat et obtineat adversarium.