Post haec vero omnia ad ultimum dicit, sicut ipse senior scripsit: cum manifestam fecerit eius imaginem, tunc ipse Homoforus extra se terram derelinquit, et ita dimittitur magnus ille ignis qui mundum consumat universum; deinde iterum demittunt animam, quae obicitar inter medium nuvi saeculi, ut omnes animae peccatorum vinciantur in aeternum. Tunc autem haec fient, cum statua veuerit Prolationes autem onmes Jesus est in modica navi, et mater vitae et duodecim gubematores et virgo lucis et senior tertius. Unde et maiori in navi vivens spiritus adhibetur, et murus ignis illius magni, et murus ventd et ëris et aquae et interioris ignis vivi, quae omnia in luna habitabunt, usquequo totum mundum ignis absumat; in quot autem [*](ACM und Epiph.) [*](17 mogsen Α | 18 quoniam Μ | 21 feceris AM Ι humoforus C bomoforus M Ι 22 derelinquet Α rdiqoid M | 28 consummat A | dimittur anima Α | statt auimam βῶλον Epiphanius | 23/24 quae obicitur] fehlt bri Epiphanius ’ 24 niuciintur AM | 25 fiet A Ι atatua venerit] Beausobre, ista tota nenerit Α stututa uenerit dies C statuta uenerit probatio Μ Ι prolatoines] probationes AM Ι 26/80 eine xiemlich ungenaue Paraphrase | 26 modica] od a. Ras. C Ι uita C 27/28 maiori in nani] maior in naui Α maiori naui CM Ι 28 navi vivens] a. Ras. M Ι ignis illius ∾ C I 29 et aquae] ea quae C Ι et #x003C; Α Ι ignis vivi qaae] ignis uiuensque Α uiui quae C | 80 habitabant Μ Ι obsumat Α Ι qnod AC)
22
annis numerum non didici. Et post haec restitutio erit duorum luminarium et principes babitabunt in inferioribus partibus suis, pater autem in superioribus, quae sua sunt recipiens. Haec est omnis doctriua quam tradidit tribus discipulis suis et iussit eos in tres mundi plages proficisci; ex quibus Adda partes sortitus est Orieatis, Thomas vero Syrorum terras accepit; Hermas vero ad Aegyptum profectus est; et usque in hodiernum ibi degunt dogmatis huius gratia praedicandi.
XIV (XII). Haec cum Turbo dixisset, vebementer accendebatur Arcbelaus; Marcellus vero non monebatur, deum expectans auxilio veritati suae futurum: Archelao autem erat cura pro populo, tamquam pastori pro ovibus, cum luporum parantur insidiae. Igitur Marcellus Turbonem muneribus plurimis donavit et in Archelai domum residere praecepit Eadem autem ipsa die adventavit Manes , adducens aecum iuvenes et virgines electos ad viginti duo simul; et primo omnium Turbonem requirit pro foribus Marcelli, quem cum non inrenisset, ad Marcellum ingreditur salutandum. Quo ille viso, admiratns est primo habitus indumenta; babebat enim calciamenti genus, quod trisolium vulgo appellari solet; pallium autem varium, tamquam ërina specie; in manu vero validissimum baculnm tenebat ex ligno ebelino; Babylonium vero librum portabat sub sinistra ala; crara etiam bracis obtexerat colore diverso, quarum una rufa, alia velut prasini coloris erat; vultus
[*](ACM und Epiph. (= 9–15))[*](9 luminariorum C φύσεων Epiphanius | 11 in superioribus #x003C; M Ι recipies Α accipiens M Ι omnes Α | 12 tres] fehlt bei Epiphanius | 18 ex quibus] fehlt bei Epiphanius | parte Α | 18/14 Thomas . . accepit #x003C; C, am Rande thomas (thoma ist veggeschnitten) syrorum (y a. Ras.) partes aceepit C2 I 18 vero #x003C; CM I nach syrorum e geschrieben und durchstrichen Α | 14 et #x003C; M Ι 17 dei spectans M | auxilium C | ueritatis Α | 18 autem] vero M 20 domauit Α repleuit C Ι nach archelai + epitcopi C | domo M Ι 21 de aduentu mnnitis (rot) M Ι manens Α | 22 simul duo Μ ∾ M2 Ι 28 requirebat C Ι nach invenisset + et Α Ι 24 salutando Α | 26 quadrisole C tresole Μ Ι 26 palleum M | autem] uero Α Ι spectem Α Ι 27 manus Α Ι ebilino Α Ι 28 libro Α | orncra Α Ι brachiis Α)23
vero ut senis Persae artificis et bellorum ducis videbatur. Igitur Marcellus statim ad Archelaum mittit, qui cum verbo citius adfuisset, invehi in eum anitno urgebatur ex ipso habitu ac specie eius, et mazime quidem quod et quae Turbone referente cognoverat, secretius factum apud semet ipsum retractaverat et diligeater praeparatus advenerat. At vero prudentissimus Marcellus, omni contentionum studio sublato, utrumque audire decernit, invitatis viris primariis civitatis; ex quibus iudices elegit, religione gentiles, quattuor nomero, quonim haec aunt nomina: Manippns grammaticae artis et disciplinae rhetoricae peritissinus, Aegialeus archiater nobilissimus et litteris adprime eniditug, Claudius et Cleobolus duo fratres egregii rhetores. Fit ergo magnificus conventus, ita ut domus Marcelli, quae erat inmensa, repleretur ex his qui ad audieudum fuerant convocati; et cum in conspectu onmium constitissent ii qui adversum se dicere proponebant, tum illi electi iudices excelaiores omnibus consederunt atque Mane dicendi initium datum est Silentio igitur facto plurimo, adgressus eat boc modo.
(XIII). Ego, viri fratres, Christi quidem aum diacipulns, apostolus vero lesu: pro nimia autem humanitate Marcelli adesse festinavi, ut qualiter oporteat obaervare modum divinae religionis eum edoceam; ne sicut muta animalia, quae intellectu carent nec quod agunt advertunt, ita etiam Marcellus, qui nunc se velut dediticium doctrinae Archelai subiugavit, ad ultimum damno animae ferriatur, cum praeparandae divini cultus observantiae ultra non habuerit facultatem. Scio autem et certus sum quod, emendato Marcello, etiam vos omnes salvi esse poteritis; ipsius enim iudicio suspensa pendet urbs vestra: quod si ab [*](Α (bis 17) CM) [*](1 vero] erat C Ι 8 invehi . . urgebatur] inuehi in eo animo urguebatur Α inuenit eum animo in superioribus. Vrgebatur M Ι ac] ad Α Ι 4 qnidem #x003C; Α Ι quae] qae xu quae durch übergesch. a corr. Α Ι 7 audiri Α Ι cernit C | inuitatis] inuita aus inuitis corr. C2 Ι uiris #x003C; M | 8 nomina iudicum (rot) M Ι religione gentiles ∾ Α Ι 9 nomina] aus omnia corr. C 2 Ι menippus CM, vgl. 1, 3 Ι grammaticae artis] grammaticus Α Ι nach rbetoricae + artis Α | nach peritissimus + et 1 I 10 elzialeos M, vgl. 1 4 | eruditur Α Ι 11 cleobus A | vgl. Epirhanius Cap. 10 εἰς τὴν αὐτῶν ἀντιβολὴν τοῦ ζητήματος αἱρησάμενοι δροῦ κριτάς, Μάρσιπόν τινα ὀνόματι. καὶ Κλαύδιον καὶ Αἰγιαλέα καὶ Κλεύβουλον, τὸν μὲν τῶν ἐκτὸς λόγων φιλύσοφον, τὺν δὲ ἰατροσοφιστὴν, τὸν δὲ φύσει γραμματικὸν καὶ τὸν ἄλλον σοφιστήν 12 reple(?)ur C Ι 18 uocati C Ι 14 bii AC hi M | aduersus Α | proponebant] das übergesch. A | tunc A | 15 atque mune dicendi] ad qnem amen dicendi Α atque manne dicendi C atque naneti M; dir Form dcs Dativs bei Epiphanius ist Μάνῃ Ι 16 plurimum Α Plurima C | hoc #x003C; Α | nach modo folgt EXPL.T. das das Ende des ersten Auskugs aus den Acta bexeichnet Α Ι 17 locutio maledicti a deo manetis (rot) M Ι sum #x003C; M | 19 nach oporteat + eum Μ | enm #x003C; M Ι 21 uelut daliticium se M corr. M 2 | 22 reparaade M Ι 25 nach si + ergo M)
24
unoquoque vestrum abiciatur vana praesumptio et ea quae dicentur a me veri amore audiantur, futuri saeculi hereditatem, caelorum regna, eapietis. Sum quidem ego paracletus qui ab lesu mitti praedictus sam, ad arguendum mundum de peccato et de iudicio et de iustitia, sicut et qui ante me missus est Paulus ex parte scire et ex parte prophetare se dixit, mihi reservans quod perfectum est, ut hoc quod ex parte est destruam. Tertium ergo testimonium accipite , apostolum me esse Christi electum; et si vultis mea verba suscipere, invenietis salutem; noleotes autem vos aeternus ignis absumere habet. Sicut enim Hymenaeus et Alexander traditi sunt Satanae ut discerent non blasphemare. ita et vos omnes poeuarum principi trademini, pro eo quod manus iniecistis in patrem Christi, cum eum dicitia causam esse omnium malorum et conditorem iniustitiae et totius iniquitatis creatorem, ex eodem fonte dulcem et omaram produceutea aquam; quod fieri aut intellegi nulla ratione possibile est. Cui enim oportet credi? magistris vestris istis, qui carnibus vescuntur et afluentissimis deliciis perfruuntur, aut salvatori lesu Christo dicenti, sicut scriptum est in euaugelionim libro: Non polest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos friuctus facere? Et alio in Ιοcο, patrem diaboli mendacem et homicidam ab initio esse confirmat; rursum desiderium fuisse tenebris ut insequerentur illnd quod de luce initio fuerat prolatum verbum, et inimicum homiuem, zizaniorum seminatorem et principem saeculi mundi huius deum, qui hominum mentes excaecat ut non euaogelio Christi deserriant. Bonus est ieste deus, qui suos homines salvari non vultT Et, ut ne multa alia revolvam et spatium temporis obteram, verae doctrinae differena tempus, haec dixisse sufficiat et ad propositum redeain, ut conpetenter osteadam istorum absurdam esse doctrinam, nec quicquam deo et patri domini nostri salvatoris adacribendum, sed malorum nostrorum causam accipere Satanam: in ipsum etenim reiciendum est, quod omnia huiuscemodi mala ab ipso generentur. Sed et ea quae in prophetis et lege scripta sunt ipsi nihilominus adscnbenda sunt; ipse est enim qui in prophetis tunc locutus est, plurimas eis de deo ignorantias
[*](4 Joh. 16,8 — 5 I Kor. 13,9 — 10 I Tim. 1,20 — 18 Matth. 7,18. Luk. 6,43 — 19 Joh. 8, 44 — 20 vgl. Joh. 1,10 — 21 Matth. 13, 25 — 22 II Kor. 4,4—23 I Thess. 1,8) [*](CM) [*](1 dicuntur Μ | 8 praedictia C | 4 et de iudicio < C | imastitia C 5 ex parte scire et < M scire aus scise eorr. C 2 | 7 accipe M | 9 absumere habet] absamet M | ymeneus Μ | 10 discant Μ | 12 patrem] trem a. Ras. w. e. sch. Μ | 16 istis < M | affluentissimis M | 17 iesu christo ~ c | 18 fructus malos Μ ~ Μ 2 | 19 alio in ~ Μ | 23 non] in C | 25 multa alia] talia M | 26 nach nostri + et Μ | 29 causa Μ) 25
suggerens et temptationes et concupiscentias. Sed et devoratorem eum sanguinis et carnis ostendunt; quae omnia ad ipsam pertinent Satanan et ad prophetas eius, quae transformare vqluit in patrem Christi et scribere pauca quaedam vera, ut per baec etiam cetera, qnae sunt falsa, crederentur. Unde bonum vobis est ex omnibas qnae usque ad lobanoem scripta sunt nihil omnino suscipere, a diebus vero eius euangelizatum regnum caelorum solum amplecti; semet ipsos enim inriserunt, ridicula et ludicra introdaceotes, eiiguis quibusdam verbis in lege adumbratis, ignoraotes quia malia, si admisceantur bona, malorum corruptione etiam qnae bona sunt exterminantur. Et si quidem est quisquam, qui possit ostendere legem recti tenacem esse, debet custodiri; sin autem malam ostendero, interimenda est et abicienda, quippe quae mortis ministerium continet informatum, quae vultus Moysi gloriem contegens destruxit Non est igitur sine periculo cuiqnam vestmm pariter cum lege et prophetis novum adinngere testameutum, tamquam unins sint utraque doctoris, quippe cum renovetur de die in diem salvatoris nostri eruditio, illa vero veterascens et senescens prope extermiuium fiet. Quod manifestum est bis qui discretionem habere possunt; quia sicut arboris cum senuerint rami vel truncus fmctum ultra non adfert, sed absciduntur, et membra corpomm, cum cormpta fuerint, amputantur; corruptionis enim virus ex membris per omne corpus infunditur, et nisi artificis diligentia remedium morbus acceperit, corpus omne vitiatur; ita ergo et recipientes legem, nisi agnoyeritis cuius sit, animas cum salute perdetis. Lex enim et prophetae usque ad lohannem Baptistam, a lohanne vero lex veritatis, lex promissionum, lex caelorum, lex adnuntiatur humano generi nova. Et quidem donec non erat qui verissimam scientiam domiai nostri lesu Christi vobis ostenderet, peccatum non habebatis: nunc autem et videtis et auditis et in infitias ire vultis, ut legem quae destructa est et relicta, sicut Paulus, qui apud vos probatissimus habetur, ait in quadam epistula sua hoc modo: Si enim guae destruxi, haec iterum reaedifico,
[*](12 II Kor, 3,7 — 16 II Kor. 4,16 — 17 Hebr. 8,13 — 28 Luk. 16, 16 ~ 80 Gal. 218) [*](CM) [*](1 eum nach ostendunt Μ der richtigen Stelle durch Striche zugeuiesen M 2 | 2 iptam] eum C | ad < M | 4 uera quedam Μ ~ M 2 | cetera etiam Μ | 5 nobis C | 6/7 regnum caelorum euangelizatum Μ | 8 verbis] uiris Μ ueris Zitticitz | 9 amtuiscentur M 11 si M | 12 Mtendero] esse ostenderit M | intermittenda Μ | 18 mosey M | gloria M | 16 renouet C | 17 fit Μ | 18 nach sicut + si M | arbores M | 19 afferunt M | 21 effunditur Μ | 22 remedia M | 28 nach animas + pariter Μ | 25 humano] o aus i corr, M 2 | 26 et qnidem] eqoidem C | nostri ieni] i(??)u xpi Μ | 28 auditie] odistis Routh vgl. Job. 15, 24 | in infitias ( ci über fi übergesch.) ire C in iniustitin atare Μ, die Stelle ist unsicher | ut legeni] vielleicht eine falsche Übersetzung, Zacagni erg:anzt observetis | 80 reaedificio C aedifico Μ) 26
praevaricatorem me constituo. Hoc autem dicit, gentiles eos iudicans, propter quod sub elementis mundi essent, priusquun veniret pleuitudo fidei, credentes in lege et propbetis.
(XIV). Iudices dixerunt: Si quid adbuc manifestins habes, dic de doctrinae tuae modo et fidei titulo. Makes dixit: Ego duas naturas esse dico, unam bonam et alteram malam, et eam quidem quae bona est in quibusdam partibus babitare; malam vero esse tam mundum hunc quam omnia quae in eo sunt, qnae quasi ergastula in parte maligni posita snnt, sicut ait lohannes: Totus mundus in maligno est positus, et non in deo. Propterea duo loca esse diximus, unum bonum et alium malum, qui extra eum est, ut in his spatium habens posset in se suscipere creataram mundi. Si enim dicimus monarchiam unius naturae et omnia deum replere et nullum esse extraneum locum, quis erit creaturae susoeptor? ubi gebenna ignis? ubi tenebrae exteriores? ubi fletus? In ipso dicam? Absit; alioquin etiam ipse in his pariter cruciabitur. Non ista sentiatis quicumque salutis vestrae curam geritis? exemplum enim vobis dicam, ut plenius intellegatis. Unum vas est mundus; quod si dei substantia totum hoc vas replevit, quomodo iam potest in ipso vase aliquid amplius reponi? Si repletam est, quomodo suecipiet quod ponitur, nisi eracuetar de rase pars aliqua? Aut quo proficiet quod evacuabitur, cum locus non sit? Ubi terra? ubi caelum? ubi abyssus? ubi stellae? ubi sedes? ubi potestates? ubi principes? ubi tenebrae ezteriores? quis est qui horum posuit fundamenta, et ubi? Non potest aliquis dicere, nisi forte blasphemet Quomodo autem et condere potuit creatoras, non subsisteute materia? Si enim de non extantibus, conaequatur has visibiles creaturas meliores esse et omnibus virtatibus plenas. Quod si malitia est, et mors in eis et corruptio et si quid bono contrarium est, quomodo ex alia natura factas esse eas dicimus? Si vero consideretis quomodo generentur filii hominum, invenietis non esse deum hominis creatorem; sed alium, qni et ipse ingeuitae est naturae, cuius oonditor nullus nec creator nec [*](2 vgl. Gal. 4, 3 — 9 I loh. 5, 19) [*](CM) [*](8 fidei credentea] fidentes M | 4 dixenint] aus dixit corr. C 3 | adbuo] hoc M | 6 doctrinae tuae] doctrina tua Μ | 6 unam . . alteram] et non nnua bonam et Μ | 10 est positus et] poaitua est M | 11 malum < vielleicht mit Recht | in < Μ | nach his + qni extra bonum est Μ | 12 possit M | 13 extra eum C | 16 cruciab*tur (a ist ausradiert) C | 18 si < C | 19 repletus C | 21 locus] solus Μ | 28 nach principes + mondi M | 24 aliqnis] aliquid Μ | blasphemet forte Μ ~ M 2 | 26 consequenter C | viaibiles] uile sibi M | 27 esse < Μ | 28 nach quomodo + non Μ | 29 factas . . . . dicimus] facta esse dicemus Μ | 80 creatorem] conditorem M)
27
factor est, sed sola malitia sua talem eum protulit. Est igitur vobis hominibua commixtio cum uxoribus vestris de huiuscemodi occasione deacendens: cum quis vestrum carnibus aliisque cibis fuerit satiatus, tunc ei concupiscentiae oboritur incitatio, et ita generandi filii fructus augetur, ut non ex virtute aliqua nec ex philosophia nec ex alio ullo intellectu, sed ex sola ciborum satietate et libidine et fomicatione. Et quomodo mihi quisquam dicet qoia ad imaginem dei factus est pater noster Adam et ad similitudinem, et similis est ei qni fecit eum? Quomodo omnes qui ex eo generati sumus similes ei sumus? Immo vero e contrario plurimae nobis sunt formae, diversi vultus ferentes effigiem. Qnod quam verum sit demonstrabo vobis in parabotis. Intuemini mihi aliqnem rolentem thesauram aut aliqnid aliud signare, et accepta cera vel luto, velle vultus sui signaculum quod gerit, exprimere; quod si alius quoque vultus sui figuram similiter expresserit, numquid simile signaculum adparebit? Nequaquam, etiam si vos nolitis quod verum est confiteri Quod si non sumus similes in signaculo, sed est in nobis differentia, quomodo non probatur principum nos et materiae esse facturam? Secundum enim ipsorum formam et similitudinem et imaginem etiam nos existimus formae diversae. Quod si eam quae ex initio facta commixtio est et qualiter facta sit vultis addiscere, edicam.
(XV). Iudices dixerunt: Non prius quaeritur quomodo facta sit prima commixtio, nisi prius detur ratio duo esse principia naturalia. Cum enim claruerit duo esse ingenita, tunc etiam reliqua fidem capient, etiam si pars aliqua non accommodaverit adsensum; iudicandi enim nobis potestate permissa, dicemus quod nostrae opinioni claruerit Demus tamen et Archelao episcopo dicendi facultatem ad baec, ut quae ab utroque dicta fuerint conparantes, pro veritate possimus ferre sententiam. Abchelaus dixit: Tametsi ingentis audaciae et blasphemiae plena est intentio adrersarii. — Manes dixit: Audite, iudices, quid dixerit, ‘adversarii’? Ergo duae res sunt. Archelus dexit: Insaniae magis quam prudentiae videtur mihi plenus iste, qui mihi hodie controversiam movet, quia dixero ‘adversarius’; sed ablata tibi est in modico sermone [*](CM) [*](3 carnalibus C | 6 ex (nach philosophia nec) < Μ | 6 vielleicht <sit> sed | 1 dicit Μ | 8 nach quomodo + non Μ | 10 nobis sunt] sunt in nobis Μ | effigiem] aut efficem oder efficiem corr. C 2 | 11 mihi < M | 12 nolentem C | aliud < Μ | 18 nach sui + figuram M später getilgt | 15 noletis M | 16 in (nach similes) < M | 17 principium M | materia Μ | facturos Μ | 19 eam] etiam Μ | 20 commixtio] commotia Μ | dicam Μ | 21 dixenint] aus dixit corr. C 2 | 22 commotio Μ | 28 duorum Μ | fide capiente reliqua M corr. M 2 | 24 aliqua] altera M | accomodarit M | 25 dicimus C | quodcumque M | 26 episcopo < C | ad haec facultatem Μ | 28 tametsi] tam Μ | 30 aduerstiriat M | 82 aduersarii Zacagni | ablata tibi] ablatioi Μ)
23
obiectio tua, si quidem ex hoc arbitratos es te adfinnaturum duas esse naturas. Ingentem doctrinam ferens adee; neatrum enim eorum quae adaeris stat. Potest enim is qui non natura sed proposito adversarios est, amicns affectus, non esse adversarius, et ita cum alter e nobis alteri adquieverit, unum atque idem uterque adparebit; quae causa indicat creaturas rationabiles libero arbitrio esse permissas, unde et conversiones recipiunt et ideo ingenitae naturae esse non possunt. Quid ergo ais? duae istae naturae inconrertibiles sunt an couvertibiles, aut una earum convertitur ? At vero Manes remoratus est non inveniendo responsum; intuebatur enim quod ex utroque concluderetur, retractans: quia si dicam converti eas, respondebit mihi illud quod in euangelio scriptum est de arboribus; quod si negem eaae convertibiles, permixtionis statum et causam necessario expetet. Interea aliquando respondit Manes: loconvertibiles quidem sunt utraeque, quantum spectat ad contraria, convertibiles vero, quod spectat ad propria. Abchelaug dixit: Videris mihi delirus esse et obliviscens propositionum tuarum, sed ne eorum quidem quae didicisti verborum virtutes vel qualitates agnoscere. Neque enim conversio qnid sit agnoscis, neque quid sit ingenitum aut quid dualitas, non quid praeteritum vel quid praesens quidve futurum sit, sicut ex his quae a te nunc dicta sunt, adverti. Inconvertbilem enim esse adfirmasti utramque naturam, quantum ad contraria spectat; convertibilem vero, quantum ad propria. Ego vero dico, quia qui in propriis vertitur non excedit a se, sed est in eisdem quibus semper est inconvertibilis; qui vero recipit convertibilitatem, hic extra propria effectus, devenit in aliena.
(XVI). Iudices dixerunt: Convertibilitas illum, cui accidit, transfert in alium; ut si dicamus, ludaeus, si velit fieri Christianus, aut si Christianus velit esse gentilis, haec species est convertibilitatis et caasa. Neque vero si gentilis, cum in omnibus propriis suis maneat ac diis suis hostias offerat templisque ex more deserriat, donec perse- [*](CM) [*](1 tua si] tam si C | es] est CM | te < M me Zacagni | 2 ingentem] inscieutem Routh | 2/8 adseris stat] resirtat Μ | 3 his M | 4 adquieverit] aus adquieuit corr. C 2 | 6 atqae] at M | 6 recipiant M | 7 ais] hee M | 8 harum Μ | 11 conuersibilem M | 12 et (iiber die Z. geschrieben) causam statutum M die Worffolge corr. Μ’ | necesariam M | ezpetit CM | 18 inconvertibiles] conuertibile a. Ras. Μ | utraque M | 11 expectat CM | contrariam M | expectat CM | propriam Μ | 16 ne] neque M | 17 neque . . agnoscis < M | 18 non] neque Μ | vel] aut M | 19 a te] ante Μ | 20 aduertis M | inconuersibilem M | 21 contraiam M | exspectat C expectat M | conuersibilem M | propriam M | 22 excidit M | 28 inconvertibilis] c aus e corr. C 2 inconuersibilis M | 25 accedit M | 26 transfert in alium] a se transfertur in aliud M | 27 si christianus ~ M | eat < M | 28 gentilis cum] gentilifacum corr. w. e. sch. aus gentilitarum M2)
29
verat in propriis ac proficit, numquid dici potest esse conversus? Quid igitar dicis? recipiunt conversibilitatem an non? Et inmorante Mane, Archelaus ait: Si quidem inconversibiles esse dicit utrasqae naturaa, quid est quod inpediat, uti ne unum atque idem eas esse opinemur? Si enim inconversibiles sunt, non est in his naturis, quae similiter inconversibiles sunt et similiter ingenitae, ulla diacretio, neqne altera ez his bona agnoscitur aut mala. Quod si conversibiles sunt, scilicet provenire potest et bonum effici malum et malum bonum. Si enim hoc provenire possibile est, quare non unum dicamus ingenitum, qnod intellegere magis dignum est iuxta rationem veritatis? Intneri enim oportet, quomodo malus ille fuerit ab initio, aut in quos malitiam exercuerit ante mandi constitutionem. Cum caelum nondum extitisset et nondum terra subsisteret, non homo, non animal, in quos ezercebat malitiam? qaem opprimebat iniuate? quem spotians occidit? Quod si suis eum dicas extitisse malum, sine dubio ergo ostenditur illum bonae esse naturae. Si vero et illi omnes mali sunt, quomodo potest Satanas Satanan eicere? Sed conclusus sermonem convertis, ut dicas quia bonus vim passus est a malo. Sed nec hoc quidem est tibi sine periculo dicere, ut lucem victam esse confirmes; quod enim vincitur vicinum habet interitum. Quid enim ait sermo divinus? Quis enim potest introire in domum fortis et diripere vasa eius, nisi illo sit fortior? Qnod si hominibus eum malum extitisse dixeris et ex eo malitiae suae indicia demonstrasse, ergo ante hoc bonus fuit et conversibilitatem recipit ex eo, quod creatio hominis causa invenitur extitisse malitiae. Sed postremo dicat quid est malum, ne forte nomen solum defendat ant adstruat Quod si non nomen mali, sed substantia, fructus nobis malitiae et nequitiae huius exponat, quoniam non agnoscitnr umquam arboris natura sine fructu.
(XVII). Manes dixit: Constet apud te prius, quia est radix alia malitiae, quam non plantavit deus, et tunc tibi dicam fructus eius. Abcbelaus dixit: Non hoc veri expetit ratio; neque enim adsentiar tibi radicem esse malae arboris illius, de cuius fructibus numquam ullus [*](16 Mark. 3,23 – 20 Mark.3,27 – 27 Matth. 7,16ff. 12.33. Luk. 6,43. 44) [*](CM) [*](1 numquid < M | 8 an] ant M | 3 inconversibiles] Routh conuersibiles CM | esse < M | utrasque naturas dicis M | 4 eas] eius M | 5 nach naturis + materia M | 7 agnoscetur M | sint M | 8 enim] ergo M | 11 malitia M | 12/13 nondum . . nondum . . non . . non] non . . nondum . . nondom . . nondum M | 14 molitla M | 15 illud C | 16/17 satanan et satanas C | 17 sermone C | quia < C | 18 ne . . quidem M | tibi sine periculo est M | 20 enim < M | 21 in < M | 23 recipiet M | 84 creati C | 25 affuat M | 26 nach mali + asserit M | 29/30 radix alia ~ M | 82 numquam ullus] nemo unquam Μ)
30
gustaverit. Tamquam si vetit aliquid quis emere, nisi priua gustando discat utrum arida sit species ant liqnida, pecaniam non profert; ita neque ego tibi adsentiar esse arborem malam et pesaimam, nisi prius qualitas fructuum eius fuerit manifestata; scriptum est enim quia de fructibus arbor cognoscitur. Dic ergo nobis, ο Manes, arbor quae dicitur mala quem adferat froctum, ant cuina naturae sit, quam virtutem habeat, ut tibi credamus etiam radicem arboris ipsius esse talem. Manes dixit: Radix quidem mala, arbor autem pessima, incrementum vero non ex deo, fructus autem fornicationes, adnlteria, homicidia, avaritia et omnes mali actua malae illius radicis. Archelaus dixit: Ut tibi credamus quia isti sunt fructus malae illius radicis, gustum nobis eorum profer; aubstantiam enim ingenitam esse prommtiasti huius arboris, cuius fructus secundum sui similitudinem proferuntur. Manes dixit: Haec ipsa iniustitia quae in hominibus est testimoninm reddit, et avaritia, de gustu malae illius radicis. Abchelaub dixit: Ergo, ut dixisti, fructus sunt arboris huius iniquitates istae quae geruntur ab bominibus. Manes dixit: Ita plane. Archelaus dixit: Si fructus isti sunt, id est actus hominum mali, ipsi ergo homines radicis locum atque arboris obtinebant; ipsos enim pronnntiasti fructum ferre huiuscemodi Manes dixit: Ita dico. Archelaus dixit: Male dicis, ‘ita dico’; non enim ita dicis, alioquin cum homines peccare cessaverint, arbor malitiae infryctuosa adparebit. Manes dixit: Inpossibile est quod dicis; si enim unus cessaverit aut alius aut plures, alii tamen hoc agent. Archelaus dixit : Si omnino possibile est unum et alium et plures, sicut ais, non peccare, possibile est etiam hoc omnes agere; unius enim conditoris sunt et unius massae omnes homines, et ne te otiose per ineptias sequar, ea quae incondite protulisti certis praescriptionibus exludcam. Ais fructus malae radicis atque malae arboris esse actus hominum, id est fornicationes, adulteria, periuria, homicidia et reliqua his similia? Makes dixit: Ita. Archelaus dixit: Ergo si humanum genus interire provenerit a facie terrae, ita ut ultra iam peccare non possint, periet et arboris huius substantia, fructum ultra non adferens. Manes dixit: Et quando quod dicia fiet? Archelaus dixit: Quoniam quod futurum est nescio, homo enim sum,
[*](4 Matth. 7, 16. 12, 33. Luk. 6, 44) [*](CM) [*](1 quis emere aliquid Μ | 2 pecunia C | proferat M | 4 eius] huius M | 5 fructu Μ ο manes nobis Μ corr. M 2 | 6 naturae] nate (Strich ausgelassen) M | 10 malae illiius radicis < M | 11 profers Μ | 12 esse pronuntiasti ~ Μ | 15 malae illius ~ C | 19 fructum ferre ~ M | 21 cum] si M | 28 alii. tamen M alii autem C | agent] agerent C | 26 nach seqnai + et M | 28 fornicationis adulteria ~ M | 81 periet] peribit Μ | et < C | 32 fructum ultra ~ M | 33 quoniam] quonam Routh) 31
non tamen aermonem istum indiscussum relinquam. Quid dicis de humano genere, ingenitum est aut factura? Makes dixit: Factura est Archelaus dixit: Si factura est homo, quis est adulterii et fornicationis et reliquorum talium pater, cuius hic est fructus? Priusquam fieret homo, quis erat qni fornicaretur aut adulteraret aut homicidia perpetraret? Manes dixit: Sed homo a mala natura plasmatus manifestum est, quia ipse sit fructus, etiam si peccet, etiam si non peccet; unde semel absolute nomen hominum et genus tale est, etiam si iusta gesserit aut iniusta. Archelaus dixit: Sed et illius rei faciamus mentionem. Si ipse, ut ais, hominem fecit malignus, quare malitiam exercet adversus eum?
(XVIII). Iudices dixerunt: Hoc volumus scire a te, Manichaee, quomodo illum adfirmasti malum esse? Ex eo quo homines facti sunt ant antea? Quia enim necesse est te malitiae eius opus ostendere ex eo tempore ex quo malum eum fuisse adseris, certus esto; quia neque agnoscitur vini qualitas, nisi prius gustaverit quis, sicut et ex fractu omnis arbor dinoscitur. Quid ergo dids? ex quo tempore malus est hie? necessaria enim nobis videtur haec ratio. Manes dixit, Semper. Archelaus dixit: Ostendam etiam hoc apud vos, optimi viri et prudentssimi auditores, quoniam sermo eins omnino non constat; nam et ferrum non est semper malum, nisi ex quo homo est, et artificium eius in malo conversum, utendo ex eo perverse; et omne peccatum extitit ex quo homo est. Sed nec ille quidem ipse magnus serpens malus ante hominem fuit, sed post bominem, in quo malitiae suae ostendit fructum, quia ipse voluit. Si eigo nobis post hominem adparet secundum scripturas malitiae pater, quomodo ingenitus erit qui post hominem, qui factura est, malus effectus est? Sed et ex hominis tempore a se creati, cur malus ostendatur? Quid in eo concupivit, si omne corpus suae facturae erat, quid zelatus est? Qui enim zelatur aut concupiscit, meliora et aliena concupiscit. Si ergo ex quo homo est, ex eo mala natura demonstratur, quomodo suus fuit, sicut frequenter ostendi, homo? Si enim suus erat homo, malus erat etiam ipse tamqaam talis arboris fructus; mala enim arbor, sicut ais, malos fructos facit. Cum omnes enim mali eesent, quid desideravit aut unde initium malitiae ostendit, [*](CM) [*](2 nach factura + est M | 3 si . . est] factus est homo qui esset M | 3 sit] est M | etiam si non peccet < M | 8 hominum] humanum M | 9 et < M | 10 facit M | 12 a te scrie M | 15 ex < M nach malum + esse M spater getilgt | quia neque] neqne enim M | 16 agnoscetur M | vini qualitas] inequalitas M | 19 qpud vos < C | 21 homo ert ~ M | 22 in malo . . perverse < Μ | 23 nec] ne M | 25 scripturam M | 28 qnod M | 29 gelatus C | 30 quo] eo C | ex eo < C | 82 erat (nach malus) zueimal geschrieben C | 34 enim] ergo M | quis Μ)
32
si ex tempore plasmati hominis malitiae eius homo causa est? Lege autem ac praecepto sibi dato, homo poterat nequaquam obtemperare serpenti et bis quae ab eo dicebantur; cui si non obtemperasset homo, qua ex causa malus fuisset? Quod si ingenitum est malum, etquomodo interdum homo fortior illo invenitur? Obtemperans enim mandato dei frequenter vincit omnem malitiae radicem; et ridiculum est, si iste qui factura est fortior inveniatur ingenito. Cuius autem est lex et mandatum? illud dico quod homini datum est. Sine dubio confitebitur dei esse. Et quomodo potest dari lex alieno? aut inimico quis potest dare praeceptum? Aut ille qui accipit praeceptum, quomodo potest adversns diabolum, it est, adversus creatorem suum pugnare, tamquam si filius patri, cum beneficiorum debitor sit, inrogare velit iniurias? Ita in hac parte inutilitatem hominis designas, si per legem et mandatum adversum eum qui se plasmaverit, dimicet atque eum vincere conetut. In tantum enim stoliditatis progressum esse ipsum diabolum putabimus, quod adversum se hominem se fecisse non senserit, nec animadverterit quod futurum esset, nec providerit quod sequebatur; cum etiam in nobis, qui factura sumus, sit aliqua vel parva scientia, inest et aliquid providentiae et existimationis nonnumquam certae? Et quomodo ingenito ne exiguum qaidem providentiae fuisse credimus neque existimationis aut intellectus? Sed brutissimus sensu et obtusissimi cordis et naturae pecoris invenitur secundum adsertionem, videlicet, tuam. Quod si ita est, quomodo homo, qui ingenio atque scientia non parum pollet, ab eo, qui ignarus omnium atque hebes sensu est, potuit accepisse substantiam? Quomodo huiuscemodi auctoris opus esse hominem audebit aliqnis confiteri?