(XV). Iudices dixerunt: Non prius quaeritur quomodo facta sit prima commixtio, nisi prius detur ratio duo esse principia naturalia. Cum enim claruerit duo esse ingenita, tunc etiam reliqua fidem capient, etiam si pars aliqua non accommodaverit adsensum; iudicandi enim nobis potestate permissa, dicemus quod nostrae opinioni claruerit Demus tamen et Archelao episcopo dicendi facultatem ad baec, ut quae ab utroque dicta fuerint conparantes, pro veritate possimus ferre sententiam. Abchelaus dixit: Tametsi ingentis audaciae et blasphemiae plena est intentio adrersarii. — Manes dixit: Audite, iudices, quid dixerit, ‘adversarii’? Ergo duae res sunt. Archelus dexit: Insaniae magis quam prudentiae videtur mihi plenus iste, qui mihi hodie controversiam movet, quia dixero ‘adversarius’; sed ablata tibi est in modico sermone [*](CM) [*](3 carnalibus C | 6 ex (nach philosophia nec) < Μ | 6 vielleicht <sit> sed | 1 dicit Μ | 8 nach quomodo + non Μ | 10 nobis sunt] sunt in nobis Μ | effigiem] aut efficem oder efficiem corr. C 2 | 11 mihi < M | 12 nolentem C | aliud < Μ | 18 nach sui + figuram M später getilgt | 15 noletis M | 16 in (nach similes) < M | 17 principium M | materia Μ | facturos Μ | 19 eam] etiam Μ | 20 commixtio] commotia Μ | dicam Μ | 21 dixenint] aus dixit corr. C 2 | 22 commotio Μ | 28 duorum Μ | fide capiente reliqua M corr. M 2 | 24 aliqua] altera M | accomodarit M | 25 dicimus C | quodcumque M | 26 episcopo < C | ad haec facultatem Μ | 28 tametsi] tam Μ | 30 aduerstiriat M | 82 aduersarii Zacagni | ablata tibi] ablatioi Μ)
23
obiectio tua, si quidem ex hoc arbitratos es te adfinnaturum duas esse naturas. Ingentem doctrinam ferens adee; neatrum enim eorum quae adaeris stat. Potest enim is qui non natura sed proposito adversarios est, amicns affectus, non esse adversarius, et ita cum alter e nobis alteri adquieverit, unum atque idem uterque adparebit; quae causa indicat creaturas rationabiles libero arbitrio esse permissas, unde et conversiones recipiunt et ideo ingenitae naturae esse non possunt. Quid ergo ais? duae istae naturae inconrertibiles sunt an couvertibiles, aut una earum convertitur ? At vero Manes remoratus est non inveniendo responsum; intuebatur enim quod ex utroque concluderetur, retractans: quia si dicam converti eas, respondebit mihi illud quod in euangelio scriptum est de arboribus; quod si negem eaae convertibiles, permixtionis statum et causam necessario expetet. Interea aliquando respondit Manes: loconvertibiles quidem sunt utraeque, quantum spectat ad contraria, convertibiles vero, quod spectat ad propria. Abchelaug dixit: Videris mihi delirus esse et obliviscens propositionum tuarum, sed ne eorum quidem quae didicisti verborum virtutes vel qualitates agnoscere. Neque enim conversio qnid sit agnoscis, neque quid sit ingenitum aut quid dualitas, non quid praeteritum vel quid praesens quidve futurum sit, sicut ex his quae a te nunc dicta sunt, adverti. Inconvertbilem enim esse adfirmasti utramque naturam, quantum ad contraria spectat; convertibilem vero, quantum ad propria. Ego vero dico, quia qui in propriis vertitur non excedit a se, sed est in eisdem quibus semper est inconvertibilis; qui vero recipit convertibilitatem, hic extra propria effectus, devenit in aliena.
(XVI). Iudices dixerunt: Convertibilitas illum, cui accidit, transfert in alium; ut si dicamus, ludaeus, si velit fieri Christianus, aut si Christianus velit esse gentilis, haec species est convertibilitatis et caasa. Neque vero si gentilis, cum in omnibus propriis suis maneat ac diis suis hostias offerat templisque ex more deserriat, donec perse- [*](CM) [*](1 tua si] tam si C | es] est CM | te < M me Zacagni | 2 ingentem] inscieutem Routh | 2/8 adseris stat] resirtat Μ | 3 his M | 4 adquieverit] aus adquieuit corr. C 2 | 6 atqae] at M | 6 recipiant M | 7 ais] hee M | 8 harum Μ | 11 conuersibilem M | 12 et (iiber die Z. geschrieben) causam statutum M die Worffolge corr. Μ’ | necesariam M | ezpetit CM | 18 inconvertibiles] conuertibile a. Ras. Μ | utraque M | 11 expectat CM | contrariam M | expectat CM | propriam Μ | 16 ne] neque M | 17 neque . . agnoscis < M | 18 non] neque Μ | vel] aut M | 19 a te] ante Μ | 20 aduertis M | inconuersibilem M | 21 contraiam M | exspectat C expectat M | conuersibilem M | propriam M | 22 excidit M | 28 inconvertibilis] c aus e corr. C 2 inconuersibilis M | 25 accedit M | 26 transfert in alium] a se transfertur in aliud M | 27 si christianus ~ M | eat < M | 28 gentilis cum] gentilifacum corr. w. e. sch. aus gentilitarum M2)
29
verat in propriis ac proficit, numquid dici potest esse conversus? Quid igitar dicis? recipiunt conversibilitatem an non? Et inmorante Mane, Archelaus ait: Si quidem inconversibiles esse dicit utrasqae naturaa, quid est quod inpediat, uti ne unum atque idem eas esse opinemur? Si enim inconversibiles sunt, non est in his naturis, quae similiter inconversibiles sunt et similiter ingenitae, ulla diacretio, neqne altera ez his bona agnoscitur aut mala. Quod si conversibiles sunt, scilicet provenire potest et bonum effici malum et malum bonum. Si enim hoc provenire possibile est, quare non unum dicamus ingenitum, qnod intellegere magis dignum est iuxta rationem veritatis? Intneri enim oportet, quomodo malus ille fuerit ab initio, aut in quos malitiam exercuerit ante mandi constitutionem. Cum caelum nondum extitisset et nondum terra subsisteret, non homo, non animal, in quos ezercebat malitiam? qaem opprimebat iniuate? quem spotians occidit? Quod si suis eum dicas extitisse malum, sine dubio ergo ostenditur illum bonae esse naturae. Si vero et illi omnes mali sunt, quomodo potest Satanas Satanan eicere? Sed conclusus sermonem convertis, ut dicas quia bonus vim passus est a malo. Sed nec hoc quidem est tibi sine periculo dicere, ut lucem victam esse confirmes; quod enim vincitur vicinum habet interitum. Quid enim ait sermo divinus? Quis enim potest introire in domum fortis et diripere vasa eius, nisi illo sit fortior? Qnod si hominibus eum malum extitisse dixeris et ex eo malitiae suae indicia demonstrasse, ergo ante hoc bonus fuit et conversibilitatem recipit ex eo, quod creatio hominis causa invenitur extitisse malitiae. Sed postremo dicat quid est malum, ne forte nomen solum defendat ant adstruat Quod si non nomen mali, sed substantia, fructus nobis malitiae et nequitiae huius exponat, quoniam non agnoscitnr umquam arboris natura sine fructu.
(XVII). Manes dixit: Constet apud te prius, quia est radix alia malitiae, quam non plantavit deus, et tunc tibi dicam fructus eius. Abcbelaus dixit: Non hoc veri expetit ratio; neque enim adsentiar tibi radicem esse malae arboris illius, de cuius fructibus numquam ullus [*](16 Mark. 3,23 – 20 Mark.3,27 – 27 Matth. 7,16ff. 12.33. Luk. 6,43. 44) [*](CM) [*](1 numquid < M | 8 an] ant M | 3 inconversibiles] Routh conuersibiles CM | esse < M | utrasque naturas dicis M | 4 eas] eius M | 5 nach naturis + materia M | 7 agnoscetur M | sint M | 8 enim] ergo M | 11 malitia M | 12/13 nondum . . nondum . . non . . non] non . . nondum . . nondom . . nondum M | 14 molitla M | 15 illud C | 16/17 satanan et satanas C | 17 sermone C | quia < C | 18 ne . . quidem M | tibi sine periculo est M | 20 enim < M | 21 in < M | 23 recipiet M | 84 creati C | 25 affuat M | 26 nach mali + asserit M | 29/30 radix alia ~ M | 82 numquam ullus] nemo unquam Μ)
30
gustaverit. Tamquam si vetit aliquid quis emere, nisi priua gustando discat utrum arida sit species ant liqnida, pecaniam non profert; ita neque ego tibi adsentiar esse arborem malam et pesaimam, nisi prius qualitas fructuum eius fuerit manifestata; scriptum est enim quia de fructibus arbor cognoscitur. Dic ergo nobis, ο Manes, arbor quae dicitur mala quem adferat froctum, ant cuina naturae sit, quam virtutem habeat, ut tibi credamus etiam radicem arboris ipsius esse talem. Manes dixit: Radix quidem mala, arbor autem pessima, incrementum vero non ex deo, fructus autem fornicationes, adnlteria, homicidia, avaritia et omnes mali actua malae illius radicis. Archelaus dixit: Ut tibi credamus quia isti sunt fructus malae illius radicis, gustum nobis eorum profer; aubstantiam enim ingenitam esse prommtiasti huius arboris, cuius fructus secundum sui similitudinem proferuntur. Manes dixit: Haec ipsa iniustitia quae in hominibus est testimoninm reddit, et avaritia, de gustu malae illius radicis. Abchelaub dixit: Ergo, ut dixisti, fructus sunt arboris huius iniquitates istae quae geruntur ab bominibus. Manes dixit: Ita plane. Archelaus dixit: Si fructus isti sunt, id est actus hominum mali, ipsi ergo homines radicis locum atque arboris obtinebant; ipsos enim pronnntiasti fructum ferre huiuscemodi Manes dixit: Ita dico. Archelaus dixit: Male dicis, ‘ita dico’; non enim ita dicis, alioquin cum homines peccare cessaverint, arbor malitiae infryctuosa adparebit. Manes dixit: Inpossibile est quod dicis; si enim unus cessaverit aut alius aut plures, alii tamen hoc agent. Archelaus dixit : Si omnino possibile est unum et alium et plures, sicut ais, non peccare, possibile est etiam hoc omnes agere; unius enim conditoris sunt et unius massae omnes homines, et ne te otiose per ineptias sequar, ea quae incondite protulisti certis praescriptionibus exludcam. Ais fructus malae radicis atque malae arboris esse actus hominum, id est fornicationes, adulteria, periuria, homicidia et reliqua his similia? Makes dixit: Ita. Archelaus dixit: Ergo si humanum genus interire provenerit a facie terrae, ita ut ultra iam peccare non possint, periet et arboris huius substantia, fructum ultra non adferens. Manes dixit: Et quando quod dicia fiet? Archelaus dixit: Quoniam quod futurum est nescio, homo enim sum,
[*](4 Matth. 7, 16. 12, 33. Luk. 6, 44) [*](CM) [*](1 quis emere aliquid Μ | 2 pecunia C | proferat M | 4 eius] huius M | 5 fructu Μ ο manes nobis Μ corr. M 2 | 6 naturae] nate (Strich ausgelassen) M | 10 malae illiius radicis < M | 11 profers Μ | 12 esse pronuntiasti ~ Μ | 15 malae illius ~ C | 19 fructum ferre ~ M | 21 cum] si M | 28 alii. tamen M alii autem C | agent] agerent C | 26 nach seqnai + et M | 28 fornicationis adulteria ~ M | 81 periet] peribit Μ | et < C | 32 fructum ultra ~ M | 33 quoniam] quonam Routh) 31
non tamen aermonem istum indiscussum relinquam. Quid dicis de humano genere, ingenitum est aut factura? Makes dixit: Factura est Archelaus dixit: Si factura est homo, quis est adulterii et fornicationis et reliquorum talium pater, cuius hic est fructus? Priusquam fieret homo, quis erat qni fornicaretur aut adulteraret aut homicidia perpetraret? Manes dixit: Sed homo a mala natura plasmatus manifestum est, quia ipse sit fructus, etiam si peccet, etiam si non peccet; unde semel absolute nomen hominum et genus tale est, etiam si iusta gesserit aut iniusta. Archelaus dixit: Sed et illius rei faciamus mentionem. Si ipse, ut ais, hominem fecit malignus, quare malitiam exercet adversus eum?
(XVIII). Iudices dixerunt: Hoc volumus scire a te, Manichaee, quomodo illum adfirmasti malum esse? Ex eo quo homines facti sunt ant antea? Quia enim necesse est te malitiae eius opus ostendere ex eo tempore ex quo malum eum fuisse adseris, certus esto; quia neque agnoscitur vini qualitas, nisi prius gustaverit quis, sicut et ex fractu omnis arbor dinoscitur. Quid ergo dids? ex quo tempore malus est hie? necessaria enim nobis videtur haec ratio. Manes dixit, Semper. Archelaus dixit: Ostendam etiam hoc apud vos, optimi viri et prudentssimi auditores, quoniam sermo eins omnino non constat; nam et ferrum non est semper malum, nisi ex quo homo est, et artificium eius in malo conversum, utendo ex eo perverse; et omne peccatum extitit ex quo homo est. Sed nec ille quidem ipse magnus serpens malus ante hominem fuit, sed post bominem, in quo malitiae suae ostendit fructum, quia ipse voluit. Si eigo nobis post hominem adparet secundum scripturas malitiae pater, quomodo ingenitus erit qui post hominem, qui factura est, malus effectus est? Sed et ex hominis tempore a se creati, cur malus ostendatur? Quid in eo concupivit, si omne corpus suae facturae erat, quid zelatus est? Qui enim zelatur aut concupiscit, meliora et aliena concupiscit. Si ergo ex quo homo est, ex eo mala natura demonstratur, quomodo suus fuit, sicut frequenter ostendi, homo? Si enim suus erat homo, malus erat etiam ipse tamqaam talis arboris fructus; mala enim arbor, sicut ais, malos fructos facit. Cum omnes enim mali eesent, quid desideravit aut unde initium malitiae ostendit, [*](CM) [*](2 nach factura + est M | 3 si . . est] factus est homo qui esset M | 3 sit] est M | etiam si non peccet < M | 8 hominum] humanum M | 9 et < M | 10 facit M | 12 a te scrie M | 15 ex < M nach malum + esse M spater getilgt | quia neque] neqne enim M | 16 agnoscetur M | vini qualitas] inequalitas M | 19 qpud vos < C | 21 homo ert ~ M | 22 in malo . . perverse < Μ | 23 nec] ne M | 25 scripturam M | 28 qnod M | 29 gelatus C | 30 quo] eo C | ex eo < C | 82 erat (nach malus) zueimal geschrieben C | 34 enim] ergo M | quis Μ)
32
si ex tempore plasmati hominis malitiae eius homo causa est? Lege autem ac praecepto sibi dato, homo poterat nequaquam obtemperare serpenti et bis quae ab eo dicebantur; cui si non obtemperasset homo, qua ex causa malus fuisset? Quod si ingenitum est malum, etquomodo interdum homo fortior illo invenitur? Obtemperans enim mandato dei frequenter vincit omnem malitiae radicem; et ridiculum est, si iste qui factura est fortior inveniatur ingenito. Cuius autem est lex et mandatum? illud dico quod homini datum est. Sine dubio confitebitur dei esse. Et quomodo potest dari lex alieno? aut inimico quis potest dare praeceptum? Aut ille qui accipit praeceptum, quomodo potest adversns diabolum, it est, adversus creatorem suum pugnare, tamquam si filius patri, cum beneficiorum debitor sit, inrogare velit iniurias? Ita in hac parte inutilitatem hominis designas, si per legem et mandatum adversum eum qui se plasmaverit, dimicet atque eum vincere conetut. In tantum enim stoliditatis progressum esse ipsum diabolum putabimus, quod adversum se hominem se fecisse non senserit, nec animadverterit quod futurum esset, nec providerit quod sequebatur; cum etiam in nobis, qui factura sumus, sit aliqua vel parva scientia, inest et aliquid providentiae et existimationis nonnumquam certae? Et quomodo ingenito ne exiguum qaidem providentiae fuisse credimus neque existimationis aut intellectus? Sed brutissimus sensu et obtusissimi cordis et naturae pecoris invenitur secundum adsertionem, videlicet, tuam. Quod si ita est, quomodo homo, qui ingenio atque scientia non parum pollet, ab eo, qui ignarus omnium atque hebes sensu est, potuit accepisse substantiam? Quomodo huiuscemodi auctoris opus esse hominem audebit aliqnis confiteri?