Quod si homo anima est et corpus, et non solum corpus sine anima, quae sine se invicem subsistere non possunt, quare ea incimica aibimet dices et contraria? Videtur enim mihi dominna noster lesus Christus de his dixisse per parabolas: Nemo potest vinum novum in utres veleres mittere alioquin rumpentur utres et vinum. effundetur. Sed vinum novum in utres novos mittendum est, quoniam quidem idem dominus [*](30 Matth. 9, 17. Mark. 2, 22. Luk. 5, 37) [*](CM) [*](1 homo < Μ | lege] aus legem corr. | 2 homo dato Μ | 3 dicebantur] praecipiebatur Μ | 6 uincet C | omne M | 7 mandatum] praeceptum Μ | 9 qui Μ | 18 inutilitatem . . . designas] inuenientem hominis designasse Μ | aduersus C | 14 se < C | dimicet] dicet C | 15 enim] antem M | soliditatis Μ | 16 se (nach hominem) < C | 17 eeset] eat M | preaiderit M | 18 et < Μ | 19 et existimationis] ex his temptationes M | et < Μ | 81 brutissimi sensus M 23 homo < Μ | 28 se invicem] inuicem hominem M | 20 dicis M | 80 nemo] n aus m eorr. C | nach potest + mittere Μ | 81 mittere < M | rumpuntur M)
33
est utris et vini; nam etsi diversa sabstantia sit, sed dominatione et observantia et usu ex his duabus una persona subsistit. Non enim animam dicimus substantiae unius esse cum corpore, sed habere unumquodque qualitatem suam; et tamquam ad unum genus atque unam speciem hominum uter ac vinum conparatur, ita ab uno deo, qui omnia tam in caelis quam etiam in terra creavit, hominem condiqui ratio expetit veritatis; gaudet enim anima corpore et diligit et colit illud, nihilominus etiam corpus gaudet ab anima se vivificatum. Quod si maligni opus dicat esse quis corpus, cum sit et corruptibile ac vetustum atque deterrimum, non potest ferre spiritus virtutem nec animae commotionem et eins splendidissimam creaturam. Sicut enim adsnmentum panni rudis adsuat quis vestimento veteri, maior scissura fit, ita etiam corpus, si praeclarissimo operi, animae, adsociatum fuerit, interiet. Similiter et si quis inferat lucernae lumen in locum tenebrosum, fugantur continuo tenebrae nec adparent; ita intellegendum est, anima corpori inserta, continuo tenebras effugatas et enam iam effectam esse naturam atque unum hominem in unam speciem constitutum; et ita conveniet consonanter tinum novum esse missum in utres novos et adsumentum panni rudis adsntum non esse veteri vestimento, sed novo. Sed et ex hoc ostendere possumus consonantiam esse virtutum in utraque, id est corporis atque animae, substantia, in qua ait scripturarum doctor maximus Paulus, deum in corpore, sicut voluit, unumquodque membrum posuisse.
(XIX). Quod si id tibi difficile videtur intellectu nee adquiescis his dictis, saltem exemplis tibi adfirmabo. Intuere hominem templum esse quoddam, sicut et scriptum est; spiritnm autem qui in ipso est, refer ad eins formam qui inhabitat templum; neque ergo templum construi potest, non agnito prius habitatore templi, neque inhabitator conlocatur, si templum non sit extructum. Cum ergo utrumque una ac pariter dedicetur, quomodo in his inimicum aliquid aut con- [*](11 Matth. 9, 16. Mark. 2, 21. Luk. 5, 36 — 22 I Kor. 12, 18 — 25 vgl. 1 Kor. 3, 16 und II Kor. 6, 16) [*](CM) [*](1 est M | 3 observantia et] obaeruantiae C | nach duabus + tarnen M | 4 ad unum] dad uinum iam M | 5 unum M | hominis Μ | ac vinum < M | C qui . . creavit < C vielleicht mit Recht | nach creavit + tarn M | 7 corpori C | 8 etiam] et M | te < Μ | 9 quis < M | 10 uirtutum M | 11 nach sicut enim + si Zacagni, aber derselbe Gebrauch kommt auch 42, 33 vor, und Parallelen sind in der klassischen Latinität zu finden | 14 interibit M | 19 sed novo < | 21 nach est + in M | qna] quo M | 22 nach paulus + apostolus Μ | membrum] membrorum M | 25 saltim Μ | 28 et < C | epiritua C | 27 refer ad) refert C | nach neque + enim M)
34
trarium inveniri potest, et non potius ab amicis atque idem rolentibus utrumque videtur effectum? Et ut scias quoniam et; amicitia ei genere coniuncti sunt, qui seit et audit, Faciamus hominem et reliqua respondit. Hic enim qui templum extruit interrogat illum qui informat simulacrum, mensurasque etiam magnitudinis ac latitudinis vastitatisque perquirit, ut ita fundameiitorum spatia describat; neque enim in vanum quis templum extruit, nisi mensuras coolocandi didicerit simulacri. Similiter igitur perquiritur modus corporis atque mensura, ut possit apte in eo anima conlocari ab artifice omnium deo. Quod si dicat quis inimicum esse eum, qui plasmaverit corpus, domini, qui creator est ammae meae, quomodo non, dum alteri invidet, alterius operi inrogavit infamiam, at aut ille qui templum extruit angustum faeiat, ita ut capere non possit quod coulocatur; aut ille qui simulacrum fecit, quomodo non grave aliquid protulit et ponderosum, quo iutromisso, templum continuo concideret? Secundum hoc, quod novimus esse inimicorum studia, coutemplemur haec, si non ita se babent; sin autem oportet omnia isdem mensuris eadem aequitate disponi similique gloria efferri, quid adhuc de hoc dubitamus? Addimus tarnen, si placet, etiam illud exemplum: similis videtur esse homo navi, quae instnicta ab artifice atque in mare deducta est quamque navigare inpossibile est sine gubemaculis, quibus regi et flecti possit in quaecumque loca voluerit gubernator eius. Et quia eodem artifice indigeat corpus gubernaculorum quo et totius navis, nulli dubium est; sine gubemaculis enim otiosum erit omne navis opus, corpus illud inmensum. Ita ergo animam corporis gubernacula dicimus, reguntur autem utraque arbitrii atque animae libertate, quo velut gubematore utimur; quae cum coniunctione unum effecta consonantiam officii sui continent ad omne opus, quodcumque ex semet ipsis efflciunt, uni suctori et conditori testimonium ferunt.
(XX). His auditis, turbae quae aderant vehementer gavisae sunt, ita ut paeue manus inicerent in Manen, quos vix Archelaus cohibens et reprimens conquiescere fecit Iudices dixerunt: Sufficienter ostendit Archelaus hominis et corpus et animam unius esse facturis, eo [*](3 Gen. 1, 26) [*](CM) [*](8 Ecit] dicit M | 4 extruis C | symulacrum wic immer M | 6 magnitudini C | 6 discriba C | 8 apte < M | 10 auimi C | 11 meae < M | altero CM | infamia C | 15 concideret] oonderet M | 17 hisdem Μ | gloria] zweimal geschrieben M | 22 gubernator] gubernatore C gubernatione N | eodem arti a. Ras. Μ | 26 coniunctionem C | 28 eiemet C | efficiuntur M | uni anotori < Μ | 80 aderunt C | 81 mane CM | 33 factoris] ο aus u w. e. sch. corr. C2)
35
quod consonare in coniunctione non possit opus unius, si propositum artificis a se dissentiret alterius. Quod si dicatur unum esplicare utrumque minime valuisse, iufirmitatem ostendit artificis; quia et si dicat quis animam boni dei esse, otiosum opus invenitur hominis, nisi etiam corpus acceperit. Quod si rursum corpus mali dei dicatur esse figmentum, otiosum nihilominus erit, si animam non acceperit; quae utique nisi cummista atque sibi invicem fuerit iaserta cum corpore, homo nec erit nec dicetur. Unde multis esemplis adprobavit Arcbelaus totius hominis unum atque eundem esse factorem. Archelaus dixit: Scire te non dubito, Manes, hoc, quod generantis aut creantis filius dicitur ille qui natus est <aut> creatus; quod si malignus homioem finxit, pater eius esse debet secundum naturam. Et cui ergo dicebat dominus lesus, docens orare homioes: Sic dicile cum oralis, Pater noster, qui es in caelis? Et iteram: Orale palrem veslrum, qui est in occulto? De Satana autem dixit vidisse se eum, sicut fulgur cadentem de caelo; uti ne quisquam audeat dicere quod ipsum nos docebat orare; neque enim descenderat lesua, ut homines coniungeret et reeonciliaret Satanae, quin potius conterendum eum sub pedibus fidelium suonun tradidit. Sed ego iam beatiores istos dicam esse gentilee qui multos quidem introducunt deos, unanimos tarnen atque amicos eos confitentur; hic vero duos introducens, inimicitias inter eos discordemque sententiam non erubescit adstruere. Quod si multos sub huiuscemodi condiciooe introduceret deos, ludum iam gladiatorium inter eos erat videre, innumeras babentes naturas diversasque sententias.
(XXI). Iam vero de interiori atque exteriori homine quid me necesse est dicere, cum salvatoris voce dicatur ad eos qui camelum glutiunt et deforis hypocritae sunt, blandimentis atque adulationibus circumdati; ad quod lesus ait: Vae vobis scribae et Phatisaei hypoeritae, quare quod deforis est catini et calicis lavatis; quod autem intus est inmunditia plenum est? Aut neseitis quia qui fecit quod foris est et quod de intus est freit? Numquid de catino et de calice loquebatur? Numquid vitriarius erat, qui haec dicebat, aut figulus, ex luto fingena vasa? Nonne de corpore atque anima evidentissime loquebatur? Quoniam [*](18 Matth. 6, 9. Luk. 11, 2 — 14 Matth. 6, 6 — 16 Luk. 10, 18 — 26 Matth. 23, 24 — 28 Matth. 23, 25f. Luk. 11, 39f.) [*](CM) [*](10 mane M | 11 nach est + aut Harnack | 18 est C | 14 occolto] abscoadito M | satanan (zu satana corr. M 2) CM | 17 homines] aus hominem ohne Ras. corr. C 2 | 19 esse < M | 20 unanimes M | 21 introducent C | setetiam C | 2; adnlationi C | 28 iesua < Μ | 30 est (nach foris)] übergesch. M 2 | 32 figulus] ig w. e. sch. corr. C2)
36
quidem Pharisaei aneti et cimini decimas expetentes quae erant graviora legis relinquebant et his quae extrinsecus erant adbibentes diligentiam contemnebant ea, quae ad salutem animae pertinebant; expetebant etiam ealutationes in foro et primos discubitos in cenis; quod sciens dominus Iesus perditos esse dicebat eos, quia bis solis rebus quae deforis erant adhiberent diligentiam et ea quae intrinsecns erant contemnerent velut aliena, ignorantes quoniam qui corpus fecerat, ipse fecit et auimam. Et quis ita lapideus est et stolidus, ut non ad omuia ei iste sermo sufficiat? Cui sermoni consonans Paubis ait, ioterpretans. ea quae in lege scripta sunt hoc modo: Non infrenabis os bovi trituranti Numquid de bubus cura est deo? Aut propter nos utique dicit? Sed quid inmoramur ulterius? adiciam tarnen pauca de pluribns. Si duo sunt ingenita et his loca certa decernimus, dividitur deus; si intra certum locum est et non ubique diffunditur, et erit multo inferior loco, in quo est (maius enim quod continet semper eo quem continet) et efficitur deus eius magnitudinis cuius est locus in quo continetur, sicut bomo, si sit in domo. Deinde ratio requirit quis est qui inter eos diviserit aut quis eis certos terminos statuerit, et invenitur iam uterque multo inferior virtutis humanae. Lysimachus enim et Alexander totius mundi ioperium tenuerunt omnesque nationes barbaras atque omne genus hominum subicere potuerunt, ita ut non esset alins inperator per illud tempus praeter ipsos sub caelo. Et quomodo audebit quisqnam dicere non ubique esse deum, qui est lumen verum indeficiens, cuius est regnum sanctum et sempitemum? Heu nequissimi istius inpietas, qui nec aequalem quidem cum hominibus potestatem omnipotenti deo tribuit!