Historia Ecclesiastica

τοὺς δὲ Χριστιανοὺς Γαλιλαίους [*](1/2 vgl. Theophan. 52, 19. Joh. Chrys. Exp. in Ps. CX, 4 (V 271 D Montfaucon) — 6 Exod. 7, 22 — 10—12 vgl. Philostorg. VII 15. Gregor. Nazianz. Orat. V 9 — 23/24 vgl. Sozomen. VI 2, 9. Job. Chrys. De S. Babyla c. Julian. 22 (Ende)) [*](* —S. 202, 24 Cass. VI 44 — —23 Niceph. H. Ε. X 29 — —15 Theodoret. Gr. aff. cur. X 27. Theophan. 52, 23. Polydeukes 382, 9 — 18/19 Eustath. Comment. in Dionys. Perieg. v. 976) B V2 HN(n) + τὸν Περ] (s) = r AL (y) F [*](1 μέντοι] μὲν L ι 2 ἀντίθεοι] θεομάχοι B ι 5 παρὰ—ᾔδετο = Cass. > n ι 7 κα am Piand BV2yF ι Κωνσταντίου = Cass.] κωνσταντίνου HSF ι 7/8 ἀνεθάρρησαν BV2 ἐθάρρησαν ryF capta fiducia Cass., vgl. S. 181, 16 ι 8 ῥωμαίουσ B, ad ferminos Bomanonim Cass. ι 8/9 προσαγγείλαντες Η προαγγείραντεσ L ι 9 ἔχοντα BP ι 13 τοῦ > P ι 14 θἠρει B ι 17 μυσῶν B ι 18 Τίγριν] Τίγριν] B, Tigrim Cass. ι 19 ὠνόμασαν BV2F Mic. ὠνόμασεν y voluit appeUare Cass. ι οἶτος] οὑτος] B ι 20 ὀρῶν = Cass. > B ι ἀσυρίασ P ἀσυρρίασ H συρίας G ἀσ συρίασ A ι 22 ὁ δείλαιος nach χρησμῶν ~ V2)

ἔδει δὲ αὐτὸν σκοπῆσαι λόγοις ἐντεθραμμένον, ὡς ἥκιστα δόξῃ λυμαίνεται προσηγορίας ἐναλλαγή, οὐδὲ γὰρ εἰ Σωκράτης ὠνομάσθη Κριτίας καὶ Φαλαρὶς ὁ Πυθαγόρας προσηγορεύθη λώβης ἂν μετέσχον τινὸς ἐκ τῆς τῶν ὀνομάτων μεταβολῆς· οὐδέ γε ὁ Νηρεὺς Θερσίτης ἐπικληθεὶς ἀπώλεσεν ἂν ὃ παρὰ τῆς φύσεως ἐδέξατο κάλλος.

ἀλλὰ τούτων οὐδὲν ὁ ταῦτα πεπαιδευμένος εἰς νοῦν λαβών, ἐκ τῆς οὐδαμόθεν ἡμῖν ἁρμοττούσης προσηγορίας πημαίνειν ἡμᾶς ὑπέλαβε· καὶ τῆ τῶν χρησμῶν ψευδολογίᾳ πιστεύσας ἠπείλει ταῖς ἐκκλησίαις ἐνιδρῦσαι τῆς δαίμονος τῆς ἀκολάστου τὰ εἴδωλα.

Μετὰ τούτων δὲ ἀπάρας τῶν ἀπειλῶν, ὑφ’ ἑνὸς ἀνδρὸς ἐν Βεροίᾳ κατηγωνίσθη. οὗτος γὰρ ὁ ἀνὴρ καὶ ἄλλως μὲν περιφανὴς ἐτύγχανεν ὤν (τῶν γὰρ αὐτόθι πολιτευομένων ἡγεῖτο), περιφανέστερον δὲ αὐτὸν ὁ ζῆλος ἀπέφηνε. τὸν γὰρ υἱὸν θεασάμενος εἰς τὴν τότε κρατοῦσαν ἀσέβειαν ἐξοκείλαντα ἐξήλασε τῆς οἰκίας καὶ προφανῶς ἀπεκήρυξεν. ὁ δὲ ἐν τῷ πελάζοντι τῇ πόλει σταθμῷ τῷ βασιλεῖ προσελθών, τήν [*](2) τε οἰκείαν γνώμην καὶ τὴν τοῦ πατρὸς ἐδήλωσεν ἀποκήρυξιν· ὁ δὲ ἡσυχίαν ἄγειν τῷ νέῳ προσέταξε, καταλλάξειν ὑποσχόμενος τὸν πατέρα. ἐπειδὴ δὲ ἀφίκετο εἰς τὴν Βέροιαν, τοὺς ἐν τέλει καὶ ἀξιωτάτους συνεκάλεσεν εἰς ἑστίασιν· ἐν δὲ τούτοις ἦν καὶ ὁ τούτου πατήρ. τοῦτον δὲ μετὰ τοῦ παιδὸς εἰς τὴν αὐτοῦ στιβάδα κατακλιθῆναι προσέταξε.

τοῦ δὲ ἀρίστου μεσοῦντος ἔφη πρὸς τὸν πατέρα· οὐ δίκαιον εἶναί μοι δοκεῖ βιάζεσθαι γνώμην ἑτέρωσε κλινομένην [*](1—3 vgl. Gregor. Nazianz. Orat. IV 76 — 19 f. vgl. Julian. Epist. 27 S. 399 D) [*](B V2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](2 λόγοις σκοπῆσαι ~ n ι ὥς ἥκιστα] ὥς οὐχίκηστα B ι 2/3 λοιμαίνεται V2G ι 3 εἰ Σωκράτης ὠνομάσθη] ἰσοκράτης ὀνομασθεὶσ, εἰ auf Rasur, B 1 4 φιλάρησ B ι προσαγορευθεὶς B, Cass. wie im Text ι ὁ γε] γὰρ F > s ι ὁ—6 ἐπικληθεὶς BV2rF Cass.] εἰ ὁ—ἐπεκλήθη (έπικληθείη L) y ι νειρεὺσ V2 νιρεὺσ HSL ι 6 κάλλος] κλέος A κάλλος Am ι 8 ἁρμοζούσης y ι 910 εἰδρύση B ἐνιδρύνειν V2 ι 10 τῆς ἀκολάστου δαίμονος B ι τὰ simulacra Cass. τὸ εἴδωλον ryF ι 11 κβ am Rand HSS ι δὲ > Cass. I ὑπ’ ἑνὸσ B ι 12 κατηγωνίστη B ι γὰρ BsyFCass. μὲν γὰρ V2 > n 1 14 ἀπέφανεν B ἀπέδειξε H ι 15 ἐξωκείλαντα BN ἐξωκίλαντα G ι 17 ὁ δὲ—19 πατέρα = Cass. > B ι 18 τώ νεωτέρω ἐκέλευσε n ι 19 ἐπειδὴ δὲ — 22 πατέρα = Cass. > s ι ἐπειδὴ] ἐπεὶ n ι 19/20 ἀξιωτάτοις] ἀξιώματι N ἀξιώμασι H, iiobiles et honoratos Cass. ι 20 ἐκάλεσεν B, conrocavit Cass. ι τούτου übergeschrieben Ac ι 23 ἑτέρωσε κλινομένην BcSL ἑτέρωσε κηνομένην, ε κη auf Rasur, V2 ἑτέρωσ’ ἐκκλινομένην BnGAF, ad aliud deelinandi Cass.)

ὁ δὲ τῇ περὶ τὰ θεῖα πίστει τὸν λογισμὸν παραθήξας· »περὶ τούτου, ἔφη, »ὦ βασιλεῦ, τοῦ ἀλάστορος λέγεις τοῦ θεομισοῦς καὶ τὸ ψεῦδος τῆς ἀληθείας προελομένου;‘ ὁ δὲ πάλιν τὸ τῆς πραότητος περιθεὶς προσωπεῖον »παῦσαι«, ἔφη, »ἄνθρωπε, λοιδορούμενος«. καὶ πρὸς τὸν νέον ἀποκλίνας τὸ πρόσωπον· ἐγώ σου., ἔφη, »φροντιῶ, ἐπειδή σου τὸν πατέρα δρᾶσαι τοῦτο οὐκ ἔπεισα«.

τοῦδε μέντοι τοῦ διηγήματος οὐ μάτην ἐμνήσθην, ἀλλὰ δεῖξαι βουλόμενος οὐ μόνον τοῦ θαυμασίου ἀνδρὸς τὴν ἀξιάγαστον παρρησίαν, ἀλλ’ ὅτι καὶ πλεῖστοι τῆς ἐκείνου κατεφρόνησαν δυναστείας.

Καὶ γὰρ καὶ ἐν Ἀντιοχείᾳ πάλιν ἀνήρ τις ἄριστος, παιδαγωγεῖν μειράκια πεπιστευμένος, συνήθης μὲν ἦν, ὡς πλειόνων λόγων ἢ κατὰ παιδαγωγὸν μετασχών, τῷ τηνικαῦτα τῶν διδασκάλων ἡγουμένω· Λιβάνιος δὲ ἦν, ὁ ἐν σοφισταῖς πολυθρύλητος, δυσσεβὴς δὲ οὕτος ὢν καὶ τὴν νίκην προσμένων καὶ τὰς Ἰουλιανοῦ φανταζόμενος ἀπειλάς, ἤρετο τὸν παιδαγωγὸν κωμῳδῶν τὰ ἡμέτερα· »τί νῦν ποιεῖ«, λέγων , »τοῦ τέκτονος ὁ υἱός ;«

ὁ δὲ τῆς θείας ἀναπλησθεὶς χάριτος προείρηκε τὸ μετ’ ὀλίγον γενόμενον »γλωσσόκομον γάρ« , ἔφη,

»ὠ σοφιστά, ὁ τοῦ παντὸς κατασκευάζει δημιουργός, ὃν σὺ κωμῳδῶν τέκτονος υἱὸν προσηγόρευσας‘ «. ὀλίγων δὲ διελθουσῶν ἡμερῶν ὁ τοῦ ἀλάστορος ἐκείνου θάνατος ἐμηνύθη καὶ ἐν γλωσσοκόμῳ κείμενος ἐκομίσθη καὶ τῶν ἀπειλῶν ὁ κόμπος μάταιος ἀπεφάνθη.

Καὶ ὁ τῶν ἀσωμάτων δὲ τὸν βίον ἐν σώματι μιμησάμενος, ᾿ιου- [*](18—22 vgl. Sozomen. VI 2, 9) [*](* 25—S. 203, 19 Niceph. H. E. X 35. Cass. VI 45) [*](B V2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](2 οὐ] μὴ s s ι 3 ἔφη > nCass. ι 6 τῆ ἀληθεία B ι 7 παῦσε BG ὂν auf Rasur, V2 | ἄνθρωπε ἔφη ~ F ι 13 κγ am Rand HSS | 2 nur in B ι ἀνήρ τις πόλιν ~ y ι nach ἄριστος + καὶ V2 ι 14 σύνηθες L ι ἦν] ὥν B I 16 περιθρύλητος n ι 17 περιμένων B ι 18 τὸν übergeschrieben Bc ι νῦν BV2Cass. > ryF ι 19 ὁ vor τοῦ ~ r ι 20 γενόμενον V2rLF quod post paululum contigit Cass. γεινόμενον B ἐσόμενον A ι ὤ BV2Cass. > ryF ι 22 ὁ>Β ι 23 ἐκείνου V2ryFCass. ἰουλιανοῦ B ι 24 nach + καὶ ὁ θσ θσ Ar) ἐδοξάσθη ryF, fehlt bei Cass. ι 25 κδ am Rand BV2yF δὲ] μὲν V2)

ταύτην οἱ συνηθέστεροι τὴν μεταβολὴν αὐτοῦ θεασάμενοι, μηνῦσαι σφίσιν ἱκέτευσαν τῆς εὐφροσύνης τὴν ἀφορμήν. ὁ δὲ τὸν σῦν ἔφη τὸν ἄγριον τὸν τοῦ ἀμπελῶνος τοῦ θείου πολέμιον δίκας εἰπεπρᾶχθαι τῶν εἰς τοῦτον ἀδικημάτων καὶ κεῖσθαι νεκρόν , τῆς ἐπιβουλῆς πεπαυμένον. ταῦτα μεμαθηκότες ἐχόρευον ἅπαντες καὶ τῷ θεῷ τὸν χαριστήριον προσέφερον ὕμνον.

ἔγνωσαν δὲ καὶ παρὰ τῶν τὴν ἐκείνου νοῦ τελευτὴν μεμηνυκότων αὐτὴν εἶναι καὶ τὴν ἡμέραν καὶ τὴν ὥραν καθ’ ἣν ἀνῃρῆσθαι τὸν ἀλιτήριον ὁ θεῖος ἐκεῖνος πρεσβύτης ἔγνω τε καὶ προείρηκε.

Τὴν ἐκείνου δὲ ἀβουλίαν σαφέστερον ὁ θάνατος ἔδειξε. διαβὰς γὰρ τὸν ὁρίζοντα ποταμὸν ἀπὸ τῆς Περσῶν τὴν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν καὶ τὴν στρατιὰν διαβιβάσας, ἐνέπρησε παραυτίκα τὰ σκάφη, πολεμεῖν ἀναγκάζων, οὐ πείθων, τοὺς στρατιώτας.

οἱ δὲ ἄριστοι στρατηγοὶ προθυμίας ἀναπιμπλάναι τοὺς ἀρχομένους εἰώθασι, κἂν ἀθυμοῦντας [*](2f Theodoret. Relig. Historia 2 PG 82, 1316D — 12/13 vgl. Psal. 79, 14,) [*](* —15 Synax 399, SV — — S. 204, 8 Cass. VI 46 — 20/21 Georg. Mon. 544 18) [*](B V2 HN (n) + GS (s) = r AL (y) F) [*](1 σάββαν H ι ἐπίκλην nach φωνῇ ~ r ι σύρων V2yF σύρω B τῶν σύρων r ι προσαγορευόμενον > r ι 2 συνεγράψαμεν V2nyFCass. συνεγραψάμην B συνέγραψα s ι 2/3 σπουδαιότερον yF, vgl. S. 64. 15 ι 3 ἱκετείαν] xijv ἱκετείαν A ἱκετηρίαν B ι 6 ἢ] ᾖ’ LF ἦ //// A ι 8 nach ἀντιβολοῦντα + καὶ ἱκετεύοντα V2, fehlt bei Cass. ι 9 ἐμπλησθῆναι V2 ι 10 τούτω ry τοῦτο BV2F ι 11 σφίσιν V2ryF Cass. > B ι 12 ἑκέτευσαν = Cass.] ἱκέτευον V2G τὴν τῆς εὐφροσύνης ~ n ι σῦν] ὗν F ι 13 τὸν τοῦ θείου ἀμπελῶνος B sacrae nineae Cass. ι 14 τούτων A ι 15 τὸν θεὸν L ι τὸν > B ι 17 καὶ1 ι V2 ι 20 ἴε am Rand BV2yF ι 24 ἀναπιμπλάναι προθυμίας ~ ryF ι ἀθυμῶντασ BV2)

πρὸς δὲ τούτοις δέον πάντοθεν πορίζειν τοῖς στρατιώταις τὴν ἀναγκαίαν τροφήν, οὔτε ἐκ τῆς οἰκείας ταύτην προσέταξε φέρεσθαι, οὔτε τὴν πολεμίαν ληϊζόμενος παρεῖχε τὴν ἀφθονίαν· καταλιπὼν γὰρ τὴν οἰκουμένην διῄει τὴν ἔρημον.

ἐνταῦθα δὴ καὶ ποτοῦ καὶ τροφῆς οἱ στρατιῶται σπανίζοντες, καὶ τῆς πορείας ἡγεμόνας οὐκ ἔχοντες ἀλλ’ ἐν ἐρήμῳ χώρᾳ πλανώμενοι, τὴν τοῦ σοφωτάτου βασιλέως ἔγνωσαν ἀβουλίαν.

ὀλοφυρόμενοι δὲ καὶ στένοντες εὗρον ἐξαπίνης κείμενον τὸν κατὰ τοῦ πεποιηκότος λυττήσαντα, καὶ τὸν Ἄρεα τὸν πολεμόκλονον ἐπίκουρον οὐ γενόμενον κατὰ τὴν ὑπόσχεσιν, καὶ τὸν Λοξίαν τὰ ψευδῆ μαντευσάμενον, καὶ τὸν τερπικέραυνον κατὰ τοῦ κτείναντος τοῖς κεραυνοῖς οὐ χρησάμενον , καὶ τὸν κόμπον τῶν ἀπειλῶν ἐρριμμένον εἰς ἔδαφος.

τὸν μέντοι τὴν δικαίαν ἐκείνην ἐπενεγκόντα πληγὴν οὐδεὶς ἔγνω μέχρι καὶ τήμερον· ἀλλ’ οἱ μέν τινα τῶν ἀοράτων ταύτην ἐπενηνοχέναι φασίν, οἱ δὲ τῶν νομάδων ἕνα τῶν Ἰσμαηλιτῶν καλουμένων, ἄλλοι δὲ στρατιώτην τὸν λιμὸν καὶ τὴν ἔρημον δυσχεράναντα.

ἀλλ’ εἴτε ἄνθρωπος εἴτε ἄγγελος ὦσε τὸ ξίφος, δῆλον ὡς τοῦτο δέδρακε τοῦ θείου νεύματος γενόμενος ὑπουργός. ἐκεῖνον δέ γέ φασι δεξάμενον τὴν πληγὴν εὐθὺς πλῆσαι τὴν χεῖρα τοῦ αἵματος καὶ τοῦτο [*](6— S. 205, 3 vgl. Sozomen. VI 1, —14. Philostorg. VII 15. Artemii Passio 69. Zonar. XIII 13, 14f. S. 67, 5. Cedren. I 538, 17. Gregor. Nazianz. Orat. V 12—13. Socrat. III 21. Job. Chrys. De S. Babyla c. Julian. 23. Bickell, Gedichte des äm, Zeitschr. f. kath. Theol. II 348, 32 (1878). Malal. S. 332—334) [*](* 8—10 Georg. Mon. 545, 8 — 14/15 u. 18—S. 205, 1 Georg. Mon. — 14—S. 206, 17 Cass. VI 47—48) [*](B V2 HN(n) + GSP [P von 11/12 μαντευσάμενον an](s) = r AL (y) F) [*](1 εἰδῶσιν ψυχαγωγῶσιν B ι ἐλπίδαισ B ι οὗτος] αὐτὸς B ι δὲ > s I 2 ἀπέκοψεν] ἀπέκρυψεν F ι 3 δέον BV2r cum dehuisset Cass. > yF ι πορίζειν BV2 congregare Cass. πορίζειν τε καὶ κομίζειν r κομίζειν τε καὶ πορίζειν ~ H) yF ι τοῖσ’ zweimal A ι 4 τροφήν BV2rCass. τροφήν + ὁ δὲ σοφὰς οὗτοσ yF ι προσέταξε ταύτην ~ n ι 6 δὴ ryF δὲ V2 > BCass. ι 9 ηὑρον y ι κείμενον BV2r Georg, κείμενον + τραυματίαν yF ι 11 γενόμενον B ι nach Λοξίαν + τὸν V2yF ι 11/12 τὰ ψευδομαντευσάμενον B ι 13 ἀπειλῶν BV2r κεραυνῶν yF, s. S. 202, 24 ι τῶ; ἀπειλῶν κόμπον ω n ι εἰς] ἐπ’ ι 15 nach ταύτην + αὐτῶ yF, fehlt bei Cass. Georg. ι 16 φασίν] ἔφασαν V2 ferunt Cass. ι 17 vor στρατιώτην + τινα und vor τὸν λιμὸν + διὰ y, Cass. wie im Text ι 18 ὡς V2rF ὃς B quin Cass. ὅτι ὃς y ι 19 γενόμενος ὑπουργὸς V2F γενόμενος ὑπ’. B γεγονὼς ὑπ’. r ὑπουργὸσ ἐγεγόνει y ι φασι > n)