Historiae

13. „Alqui, ut insignis istc vir ait, nc primum quidem nostrum impctum sustinebunt, aigumento ex iis, quac paulo antc acciderunt, sumpto. At quis iguoraverit bellorum vicissitudines nequaquain certa neccssitate accidere ; nec cos qui nunc forte male rem gesserunl, perinde advcrsam semper fortuuam habituros. Nam e contrario victoria frcquenter ad victos trausit, et fortunae adversilatcm emendat. Nou oportet igitur nos, perinde ac si pro suo more et consuetudine in oninibus deineeps pioeliis cssent succubituri, supra moclum csse confideutcs. Si cnim eo solo fueruut victi, quod non satis, quid facto opus esset, perpeudisscut, nobis quidem hoc exemplum in nostrum usum cst convertcndum , ct praccavcnda, cpiae temeritatem cousiliique praccipitantiam consequuutur, pericula. Neque enim ex practerito casu ccrtam uobis de ipsis victoriam possumus pollceri. Verisimile enim est, eos qui autca crrarunt, experieutia ipsa quid fugicadum sit. cdoctos, id quod omissum ueglectumque fuit, maiore deinceps in rcbus gerendii cura compensaturos. Si vcro Deus ipsu

est infensus ob nefariam caeclem commissam , ideoque hisce malis atficiuntur; quid opus est etiom nos ei adesse, nostramque operam confcrre , perinde atque si ille per se iustitiae exercendae non sufficeret, sed nostro auxilio indigeret? Qualis vero impietatis excessus aliis relinquetur, si summani hanc bonitatcm uostra defectione contemnamus, quae etiam nobis quiescentibus nos uti par est propugnat? Nemo itaque nobis mortuum Gubazem verbis in medium auducat parum viriliter eiulantem, et populares suos suppliciter orantcra, ut sui misereantur., plagas corpori suo inflictas ostentando. Ilaec enim vitiosis effoeminatisqtic animis fortassis conveniant , nequaquam vero adscribenda sunt regi et quidem Lazorum , atque adeo Gubazae. Si enim ille coram adesset , graviter certe, utpote pius et cordatus vir , nos eiusccmodi consilia agitantes insimularet, iuberetqtie non ita animis cadere atque elangucscerc , et servilem in modum aufugere: quin potius aniino Colchico et liberali resumpto acrumnam fortiter sustincre , et nihil turpe patriiscpie moribus indignum committere ; sed praesenti rerum statui insistere, certam fiduciam concipicntes divinuin auxilium Colchicac gonti nequaquam dcfuturum. Proindc quo pacto non vehementer absurdum fuerit, ipsi quidem violenter interfecto verisimiliter hacc probari, nobis

vero, benevolentiam erga ipsum praetexentibus, contraria deliberari? Sed vereor, ne vel ea sola de causa, quod haec animo cogitationeque agitaverimus, maximas poenas simus subituri. Si enim incerta spe dubioque eventu et variis in utramvis partem momentis obnoxio defectionem moliti essemus, erat profecto etiam hoc grave, in tantarum rerum motu a sola fortuna pendere; licuisset tamen fortasse iis, qui hoc consilii ceperant, liberius impudentiusque id aggredi. Si vero pravitas huius consilii et mala inde exspectanda omni ex parte sunt conspicua et manifesta, quo pacto non sint digni odio, qui vos in hanc cogitationem induxerunt? Quomodo igitur abstinendum nobis ab illis sit, et quidem moderate dictum est. Ego vero ita sentio, factum ipsum ita ut accidit Imperatori esse nuntiandum, ut nimirum iustissime animadvertat in praecipuos caedis auctores. Quod quidem si fecerit, nostra cum Romanis simultas consopietur, et laborum expeditionumque societatem pristinamque cum ipsis cousuetudinem redintegrabimus. Si vero repulsam patiamur, petitionemque nostram reiiciat, tum demum deliberandum erit, an aliam viam ingredi expediat. Ita enim facientes, neque mortui Gubazae obliti esse videbimur, neque temeritate potius quam consilio res nostras instituere.

14. His dictis Colchi palinodiam , ut est in proverbio, cecinc-

runt , sententiamque mutarunt ; praecipue vero ipsos eo adduxit , quod metucrent ne si quando ad Pcrsas desciscerent , recta etiam de Deo opiuione religioneque sua privarentur. Postquam igitur Phartazis scntentia vicit, statim optimi quidam nobilissimiquc Colchicae gentis viri dclecti sunt, qui Iustiniano Imperatori, quac in Gubazem perpetrata essent nuntiarent , omnemque ei fraudem detegerent; quodque ille quidem Persarum partibus nunquam studuisset, neque advcrsus Romanos aliquid esset molitus ; Martinus vero ct Rusticus, quod illos prae ignavia vecordiaque frequenter errantes merito incerparet eisque succenseret, hanc ipsi calumniam struxissent, et innocentem trucidassent. Supplices itaque Impcratorcm orarunt, ut dcfuncti mauibus hoc gratilicarctur ; nihil vcro aliud dixerunt, quam ut facinus illud impunitum ne relinqucrct, rcgemque sibi designaret non alicnigenam aliquem, ueque peregrinum, sed Tzathem iuniorem Gubazae fratrem , qui tum tcmporis Byzantii degebat, utque ita ipsis denuo patria lex couscrvarctur, ct rcgii gencris iam inde ab antiquo continuata sibique constaus ct inviolata suecessio. Dn pcrator itaquc (acquum enim id ipsi vidcbatur et iustum) quam citissime corum pctitioni salisfecit, et AthanasiiHii, unum cx primariis scnatoribus , qui accurate in factum iuquircret , et de eo ex

praescripto Romanarum legum sententiam ferret. Qui cum advenisset, Rusticum quidem statim Apsarunten misit, atque in illius urbis carcere custodiri iussit. Ioanni vero, qui regem fefellerat, et tum temporis admodum clam se inde surripuerat, et fuga salutem parere nitebatur; huic, inquam, loanni, qui bac de causa se in iter dederat, forte fortuna obvius est factus Metrianus, unus e regiis satelitibus, quos Scribonas vocant, missus autem erat illuc, ut Athanasium ministraret, et quae ille iudicasset exsequeretur. Metrianus itaque eum apprehensum ad iudicem Athanasium duxit, qui etiam hunc Apsarunten misit, ut ibi in carcere et cippo haereret tantisper dum disceptatio iudicialis, quae iam apparabatur, esset absoluta.

15. Statim enim ineuute vere Nachoragan Muchirisim venit, et confestim copias cocgit, quantaque poterat diligentia se ad bellum couiparabat. Nihilo secius vero etiam Romani circum Insulam congrcgati, sese summa vi apparabant; et iudicium merito protrahebatur. Quid enim ipsis eo rerum statu maiori curae esse debebat, quam res ad bellum necesaarias quam optime constituere?

Iam vero etiam Tzathcs una cum Sotericho Ryzantio advenerat, paterno regno eiusque insignibus a Romanorum Imperatore vetcri more ac ritu acceptis. Sunt autem haec corona aurea pretiosis distincta Iapidibus, et palla ad talos demissa, auro intertexta, calcei murice tiucti, et mitra similiter auro et lapidibus variata. Chlamydem vero purpuream Lazorum rcgibus gestare fas non est, sed tantum albam, nou tamen omnibus communem et consuetam. Circa mcdium enim illius aurcum quoddam textum utrinque resplcndct; regia etiam fibula chlamydis, lapidibus aureis inde pendulis alioque apparatu insiguis. Ingredientcm itaque iam suam ditionem Tzathem et regio habitu ornatum, confestim praefecti et universus exercitus Romanus salutantes debitisque honoribus afficieutes, ei pracibant, splendidissimis armis induti, et equis plerique vecti. Lazi vero ad laetitiam conversi, acgre tandem deposito moerore, seriatim ipsum deducebaut, tubis omni ex partc clangentibus, et signis in altum sublatis; eratque pompa splendida admodum atque maguilica, et magis quam Lazorum regnum fert fastuosa. Tzathes itaque iam rcgno inauguralus, administrabat deinceps omnia gcntemque suam regebat, prout sibi visum, erat et patrius mos siudebat. Soteriehus

autem praefectus statim iter, ad quod missus erat, arripuit. Adferebat enim pecuuiam a rege, quam finitimis barbaris bellicae societatis causa distribueret; quod quidem et a multo tempore est usitatum et quotanuis fit. Comitabantur vero ipsum ex filiis duo maiores natu, Philagrius et Romulus; ut statim domo egressi moderatis laboribus adsucscereut, siquidem ambo iarn ex cphcbis excesseraut, et labori ferendo pares erant. Tertius enim illorum, Eustratius, Byzantii relictus erat, quod et adhuc admodum esset iuvenis, et corpore insuper ncquaquam valido. Posteaquam autem ad Misimianorum ditionem pervcnit Soterichus, (qui quiclcm Colchorum regi parent, ut et Apsilii, diversa tamen utuutur lingua aliisque legibus; sunt vero hi Apsiliorum gente borealiores et ad orientem solem nonnihil vergentes,) ad hos, inquam, cum venisset, cogitatio quaedam ipsis incidit, quod utique unum quoddam ex ipsorum propugnaculis circa ipsos Lazorum fines situm, Ruchloum vocatum, Alanis prodere vellet, u t gentium, quae remotius habitarent, lcgati ibi congregati stipendia defcrrent, necpie amplius nccessitas ulla essct, ut, qui pecunias adferret, Caucasi montis radices circumirct, ipseque ad illos iret.

16. Haec cum Misimiani sive cognovissent sive suspicati essent, duos ex suis insignes viros, Chadum nomine et Thuanem, mittunt, qui cum ipsum reperissent iuxta illud propugnaculum stationem habentem, suspicione validius confirmata : „Iniuria, inquiebant, nos afficere cogitas, praefecte. Oportet enim te neque alteri cuiquam permittere, ut nostra nobis adimant, nedum ipsum hoc velle. Si vero hoc tibi propositum non est, fac age ut quam citissime hinc discedens alio in loco commorcris. Neque tibi defutura sunt necessaria, sed nos omnia deferemus. Hic enim nullo modo tibi est manendum, neque feremus te hic moras trahentem et tergiversantem.“ Ipsis vero ita procaciter loquentibus, Soterichus nequaquam tolerandum ratus, si Colchorum subditis ita advcrsus Romanos, quibus parent, liceret ferocire, stipatoribus suis mandat ut baculis, quos gestabant, eos caederent. Qui atrociter in ipsos invecti, semineces remiserunt. Qoibus peractis, Soterichus quidem nihil hostile eventurum ratus, et perinde fere ac si servos suos delinquentes plagis excepisset, nihil inde sibi verendum existimans, eo loci mansit; et deinde oborta nocte valde intrepide absque ullis excubiis ibi dormivit: similiter vero et

filii et satcllites , et quotquot eum domestici famuli et servi sequebantur, etiam bi omnes securius , quam in hostili terra conveuiebat, dormiebant. Iutcrea vcro Misimiani, iniuriam acccptam non ferentes, validissime arinati in eos irruunt, statimque in domunculam, in qua cubabat praefectus, irruinpentcs , proximc accubantes famulos obtruncant. Tumultu itaque, uti par est, strepituque ingenti excitato, scnsus mali acl Sotcriclium reliquosque qui ipsi aderant omnes pervenit Quocirca cum prac metu lectis excussi, somno tamen adhuc pracgravati et languidi esseut, non admodum sese tueri poterant; alii enim cum pedes pellibus involutos haberent, incessu prohibebantur; alii vero cum iam ad enscs arripiendos promerent, et tumultuarium conflictum tentarcnt , errabundi miserrime ferebantur, utpote in tenebris et summa consilii inopia, in parietcs impingentes, et ubinam arma deposuisscnt obliti. Nonnulli vero ipsorum eo quod iam oppressi essent despcrantes , nihil plane attentabant, clamabant tantum alius alibi atque eiulabant , ignari quid agerent. Sic itaqun percnlsis ipsis, barbari irrucntc3 et Soterichum ipsum obtruncant

et filios et reliquos omncs, aisi quis forte per editiorem aliquam ianuam aut alio aliquo moclo clam evasisset. Haec cum scclcrati perpetrassent, mortuos spoliaruut, rcliquaque omnia eorum bona, et praeterea etiam regiam pccuniam diripucrunt, cum eos tanquam hostes quosdam revera, nou autem ut amicos et duces suos, interfecissent.

17. Posteaquam vero peracta iam atroci hac strage excandcsccntia illa animorum atque ira vidcbatur dcfcrbuisse scdataque esse, expleto nimirum pravo ipsorum desiderio; tum nudum in se factum considerantes, secum reputarunt atque intellexerunt, qualis alea ipsis esset iacta; quodque non multo post Romani essent venturi idque ulturi; neque ipsi illorum vim sustinere possent. Quocirca aperta defectione facta , Persas adierunt et oratores miscrunt, postulantcs ut ipsos tuendos suscipcrent, et tanquam subdilis deinceps opitularentur. Haec vero omnia poslcaquam Romanorum pracfcctis sunt renuntiata, indigne quidem ca molestissimeque tulcrunt, ulcisci tamen e vestigio nou satis potcrant, occupatione circa maioris momenti rem pracpediti. Iam euim Nachoragan sexaginta bellatorum millia ad Insulam ductabat, quam Martinus ct Iustinus Gcnnani

filius eorumque copiae insidcbant; milites autem merccnarii natione Hunni, qui Sabiri vocantur, (atlerat enim Romauis militum gravioris armaturac portio chionun circitor millium; quos ductabant Ralmach et Coutilsis et Iliger, cclebratissimi apucl illos viri,) hi itaque Sabiri circa Archaeopolim et circumiacentcs campos, prout ipsis Martinus mandarat, castra posuerant; ut hostes (vidcbantur enim illac transituri) quoacl possent infestarent, et difficiliorem magispue periculosum ipsis trausitum redderent. Nachoragan vero post- quam Sabiros ea loca insedisse cognovit, delecta ex auxiliariis Dilimnitarum copiis virorum tria millia confestim in eos misit, cum mandatis (erat enim arrogans et iactabundus) ut omucs pcnitus interficerent, ne sibi adproelium eunti illi a tergo insidiantes relinquerentur. Dilimnitae autem, maxima natio earum, quae intra Tigrim fluvium Peisiam accolunt, bellicosissimi in primis sunt, neque admodum sagittarii, aut eminus ferientes, quemadmodum fere plerique Medorum; hastas enim gcstant et sarissas et ensem ex humero dependentem; pugionem praeterea sinistro brachio alligantes, scuta et peltas praeteuduut; dixeris sanc eos neque omnino levioris armatu-

rae esse, neque prorsus gravioris, et statarios milites; nam et eminus, si ita res postulet, tela iaciunt, et cominus manu rem gerunt; exercitati etiam ad infesta acie proeliantlum, sumraaque vi densa agmina perrumpcntlum; expctliti quoquc et faciles in mutanda aeici forma, ct ad quemvis eventum scse accommodandi; facile etiam ardous colles cursu superantes, editiora loca praeoccupant, celerrimeque cum opus est refugiunt, rursusque conversi acerrime insectantur atque urgcnt, atque in oinni fcre belli specie versati exercitatissimique gravissime hostes laedunt; ianidudum enim bello assuerunt, iauipridem sub Persis militantcs, non tamcn coacti tanquam subditi. Liberi enim sunt suique iuris, ncquc ad alicuius arbitrium per vim tiabi consueverunt.

18. Horum itaque Dilimnitarum portio quaedam, cum iam nox esset, in Sabiros ivit; consultius enim ipsis videbatur, si eos atlluic dormicntes invaderent, atque ita facillime omnes trucidarent; ncque, opinor, frustrati fuisscnt sua spe, nisi quaedam ipsos fortuna fefellissct. Nam ipsis ad boc euntibus vir quidam Colchus in tenebris et solitudine forte fortuna fit obvius, quem illi statim avidissime apprehensum, ut itincris ad Sabiros ducem se

praebeat, cogunt, quod quidem mandatum cum ipse libentissime subiisset, et iara eis praeiret; posteaquam densam quandam silvain fuit nactus, paulatim se ab eis rcccpit atque subduxit, ac tandcm. elFugiens sequcntes atque antevertens, citato cursu ad Sabiros pervenit; quos cum universos supine dormientes stertcntcsque reperisset, O miscri, iuquit, iamiain pcriistis, alta claraque voce inclamans. Aegreque ipsis ita expergefactis, nuntiat bostem e vestigio adfuturum. Hi vero tumultuarie cum surrexissent seque armassent, vallo excesserunt, et bifariam divisi insidias locarunt, aditum in vallum castrorum incustoditum relinquentes, similiterque etiam tuguria passim ex palis et pcllibus confecta. At Dilimnitae quamplurimas ambages viarum prae locorum imperitia emensi, nibilominus taracn ante diluculum cum ad castra Hunnorum pervenissent, confidenter suo ipsorum malo in ea irrumpuut, simulque oinnes intro se recipiunt, atque ita tacite citraque ullum strepitura progressi, ne videlicct illi id perscntiscerent atque expergeflerent, bastas in eorum latibula et tuguriola torquent, tanquam interfecturi dormientes; et iam putabant rem totam ipsis esse confectam. Sabiri interea utrimque ex insidiis prosilientes, repente in eos irruunt; at illi subito illo atque inexspectato impetu consternati, et spe plane in

contrarium versa, in summa consllii inopia et perturbatione rerum versabantur. Neque enim facile ipsis crat fugam capessere , in arctum coactis, ncque satis hostes internosse potcraut, ulpote cum nocte et metu conflictautes. Passim itaque a Sabiris trucidabantur, ne tentata quidem sui defensionc; atque octingenti quidcm viri intra castra perierunt, reliqui difhculter elapsi sparsim errabant, nescii plane quo se confcrrcnt; cumque iam procul aufugisse viderentur, circumacti rursus et eodein relapsi, in hostes incidcbant. Hoc pacto tota illa nox est transacta. Mane vero cnm iam illuxisset, confcstim qui supercrant Dilimnitae rccognitis viis recta ad Persarum castra cucurrerunt, pcrsequcntibus ipsos nihilominus tergaque premcntibus Sabiris. Babas interea praefcctus, qui iam inde a multo tempore Romanorum, qui Colchicam rcgionem insidcut, dux fuerat, cum per id temporis Archaeopoli pernoctasset, et tumultus ac clamor ipsum omni ex parte circumsonuisset; quamdiu tcncbrae erant, et quid agcictur incertus esset, quietus tacitusque ibi subsistens, intus se continebat. Simulatque vcro sol montium iugis affulsit, verc quid ageretur prospexit, Dilimnitas nimirum a Sabiris fugari. Tum itaque etiam ipse nrbe effusus cum agmine, qitod ad manum erat,

non exiguam in iis stragem edidit, adeo ut vix in universum mille ad Nachoragam sint reversi.

19. Qui cum conatus hic non ex sententia successisset, ad Iusulam sc recepit; castrisque iuxta Romanos locatis, Martinum ad se, in colloquium ut veuiret, excivit ; qui cum advenisset, nisset, Tu, inquit, praefecte, cum ita sis industrius ac prudens, unusque sis ex iis, qui praecipuae sunt inter Romanos poteutiae, an non vis utrumque nostrum regem labore simul atque hostilitate mutua liberare ? Patierisne ipsos quam diutissime mutuis sese damnis afficere ? Quin potius si tibi placuerit pacta et focdera inire, age Trapezuntem Pouticam urbem cura exercitu te transfer; nos vero Persac hic manebiraus; ita , ut de induciis aut pace stabilienda per otiura agamus, fitlis utentes internuntiis; nisi vero volcns ac Jibens excrcitum hinc abduxeris, scito, o bone, quod pcr vim profligaberis. Certissimam enim habeo victoriam, eamque nihilo difficilius mihi comparavi quam hanc possessionem; simulque haec dicens, anuluni, quem gestabat, ostcndebat. Ad haec subiicicns Martinus, Et mihi, inquit, pax in votis summoque in pretio est, teque eam proponentem et constituentem iuvabo; melius vero haec nos perfecturos putarim, si tu qnam citissime in Iheriam te traustuleris,

ego vero Muchirisim mc recepero, atque ita de rcbus nostris dispiciemus. De victoria vero liceat tibi iactabunde arroganterque loqui, eamque inter venales et nostro arbitrio subiectas ac parabiles res collocare. Ego vero victorias Dei unius voluntate librari ccnseo eamque non ad fastuosos valdeque elatos vcrgcre, sed ad eos, quibus ille omnium productor atque moderator anuuerit. Haec cum Martinus pcrstrenue honestissimeque respondisset, barbari arrogantia oireusus, pace infecta, a mutuo colloquio discesserunt; atque hic quidcm ad castra, Martinus vero in Insulam se recepit. Nachoragan autcin nequaquam ibi commorancluin censeus, ad Phasidem nrbem sc confcrrc statuit, eoque potius Romanos evocare. Facillimum enim expugnatu illic esse propugnaculum audierat, quippe quod totum e lignis exstructum. esset, et circumiectos campos patcntcs et castris lnetandis accommodatos haberet. Atqui urbcm Phasidcm a fluvio ei cognomine ita vocatam csse, omnibus, arbitror, est notissimum; qui quidem fluvius Phasis non procul ab ea fluit, et oirca ipsam in Euxinum pontum fertur. Ad littus enim et ostia urbs sita est ; distat autem ab Insula sex summum parasaugis occasura versus.

20. Confestim itaque Nachoragan intempesta |nocte scaphis, quotquot secum plaustris advexerat, in flumen immissis atque inter se iuuctis , insciis Romanis pontem stravit, et exercitum universum in oppositam ripam transmisit. Cupicbat enim in eam oppidi partem, quac Austrum spectat , pervenire; e qua parte Phasidis fluenta nequaquam sibi impedimento fore videbantur muro appropinquanti; nam is in borealcm delabitur et protenditur partem. Nachoragan itaque sub primum diluculum movens e ripa iter suum contiuuavit , Iusulaquc quam remotissime praetcrita ad ulteriora processit. Romaui vero cum vix tandem hora diei sexta plcno iain erant, cognovissent Persas flumen traiecisse , vehementer perturbati erant , summaque vi aduitebantur hostes circa oppidum praevenire. Quocirca triremibus omuibus et actuariiis triginta remorum navibus, quotquot in portu stationem habobaiit, milite completis, celerrime secundo flumine ferebantur. At Nachoragan eos autcverterat, iamque ad mcdium intcr Insulam et utbem locum perveuerat , totamque flumiuis latitudinem lignis lembisque inter se iunctis iutersepserat; elephautorum caterva retro opposita, quautum et quousque illi progredi potueraut. Romauorum vero classis emiuus id conspi-

cata, puppim rcflexit, validoque retrorsum rcmigio utens et magna vi ac difficultate contra adversum rapidi fluminis impctuni nitens, sese recepit; duas niliilominus naves vectoribus vacuas Persae ceperunt; viri euim, cum etiam sese captum iri vidercnt, undis se ipsos audactcr commiseruut, pro maiore, uti arbitror, et pracsenti periculo minus eligentes, et fortunae incertitudinein pcriclitari malentes. Ouocirca et levissime in undas desilicbant, et in immo maxima ex. parte gurgite natantcs aegre ad suos evaserunt. Tuni itaque Romani Buzem quidcm apud Insulam reliqucrunt, cum suis copiis rcs illicomues curaturum et si opus esset opitidaturum; rcliqui vero omnes transversim traiecto flumine, aliaque per contincntcm incedentes via, nc in cadem, quae hostes insidebant, loca venirent, in urbem Phasidi fluvio cognominem perveniunt; portisque recepti praefecti pracsidia pcr muros suo quaeque ordinc disponunt; ncque cniin putabant scse viribus parcs forc, si stataria pugna procliandum esset. Primus igitur Iustinus Germani filius cum suo agminc in cditissima urbis parte ad mare vergentc locatur: exiguo vcro abhinc spatio praefectus stabat ct Martini copiac. Sub ipsum autem medium Angilas, Mauros penes se habeus pcltatos et hastigeros, Theodorus vero Tzannos

gravioris armaturae , et Philomathius Isauros funditores et iaculatorcs habens ; nequc procul ab his stationem habebat Langobardorum et Herulorum manus , ductante utrosque Gibro ; reliqua muri pars in subsolauum desincns oricntalibus agminibus sub Valeriano praefecto coustitutis curac erat. Hunc itaque in modum Romanus excrcitus in muri praesidio erat dispositus.