Exegesis in Hesiodi theogoniam

453. Ῥεῖα δʼ ὑποδμηθεῖσα Κρόνῳ. ἡ Ῥέα δέ, φησίν, ἤγουν ἡ ὕλη συνελθοῦσα τῷ Κρόνῳ, ἤτοι τῷ 6). πρώτῳ νοΐ, ἐγέννησε τέκνα λαμπρά, τὰ δ δηλονότι στοιχεῖα. καὶ μὴ θαυμάσῃς, εἰ νῦν μὲν τὴν Στύγα7) ὕλην εἶπε, νῦν δὲ τὴν Ῥέαν. δόξαι γάρ8) ἦσαν ἄλλαι ἄλλοις ἐμπίπτουσαι. καὶ Ὅμηρος δὲ τοῦτο πολλάκις ποιεῖ. τὴν γὰρ9 ) ἄλλοις ἄλλως δόξαν καὶ ἄλλως ἄλλοις οὗτος συνάγων, νῦν μὲν οὕτως, νῦν δὲ ἄλλως φησίν. ἐγέννησε γοῦν ἡ ὕλη τὴν Δήμητραν, ἤγουν τὴν γῆν, τὴν Ἱστίαν, τὴν στερεὰν δηλονότι καὶ ἡδρασμένην καὶ ἑστῶσαν ἀπὸ τοῦ ἵστημι, καὶ τὴν Ἥραν, ἤτοι τὸν αἰθέρα. ποίαν Ἥραν; τὴν [*](1. μάγους φησί Cas. 6. τῷ δευτέρῳ Par. δηλονότι τὰ) [*](2. τὸν ἄδυτον ἥλιον Cas. ὠφελῆ στοιχεῖα Par. . Cas. ἡνιόχοις ὠφέλιμος codd. 7. μὲν Στύγα ὕλην Cas. ὕλην) [*](3. ἐπείη F. ἐπίη codd. τὴν Στύγα Par.) [*](4. ἐνεποίησεν Cas. διὰ τὸ Ἑρ- 8.ἦσαν f.Par.ἄλλἀλλήλαις Cas.) [*](9. ἄλλως ἄλλην — ἄλλως ἄλλην μῆν Par.) [*](5. ὰρ f. Par. αὕτη φαίνει codd. Cas.)

458. τοῦ καὶ ὑπὸ βροντῆς. εἰ μὲν ἐπὶ τοῦ Ποσειδῶνος τὸ ,,τοῦ καὶ ὑπὸ βροντῆς πελεμίζεται εὐρεῖα χθὼν“ νοήσεις 2), ἔστιν οὕτως. δόξαν γὰρ εἶχον οἱ παλαιοί, ὅτι ὅταν οἱ σεισμοὶ γίνωνται, περικλυζομένου τοῦ ὕδατος, τοῦτο γίνεται, ὥστε τὸ ὕδωρ αἴτιον εἶναι. ἐπὶ δὲ τοῦ Διὸς ἑτέραν δόξαν οἱ ἀνόητοι εἶχον, ὅτι πνευμάτων ὑποκάτω τῆς γῆς γεννωμένων καὶ μὴ δυναμένων ἄλλοθεν ἐξελθεῖν, ἡ γῆ στενοχωρεῖται ὑπὸ τούτων καὶ σείεται.

459. καὶ τοὺς μὲν κατέπινε μέγας Κρόνος. ἐντεῦθεν3) ὡς ἐν κεφαλαίῳ ἄλλως νοεῖται. Κρόνον τὸν χρόνον φησί, Ῥέαν δὲ τὴν ῥεῦσιν καὶ φθορὰν τοῦ χρόνου, καί φησιν, ὅτι πάντα4) τὰ ἐξ αὐτοῦ ὁ χρόνος κατέπινε. δῆλον γάρ, ὡς τὰ χρόνῳ γεννώμενα καὶ ἐν χρόνῳ φθείρονται.

463. πεύθετο. ἔμαθε γάρ, φησί, παρὰ τῆς Γῆς καὶ τοῦ Οὐρανοῦ, ὅτι ὑπὸ ἰδίου γεννήματος5 ) δαμασθήσεται, τουτέστι ὑπὸ παιδὸς ἑοῦ, ἤτοι τοῦ ἀνθρώπου, νικηθήσεται. γέννημα γὰρ τοῦ χρόνου, καὶ ὑπὸ τὸν χρόνον ὁ ἄνθρωπος. νικηθήσεται6 ) δὲ τοῦ ἀνθρώπου νοήσαντος καὶ τεχνησαμένου, πῶς τῶν ἐπιτηδείων πορίσειε τοὺς καιρούς. τἆλλα, Διὸς μεγάλου διὰ βουλάς, ἤγουν διὰ φρονήσεως. καὶ κατὰ τὸν μῦθον δὲ7 ) οὔτινι ἄλλῳ συμβουλεύσασθαι εἶχεν, εἰ μὴ Γῇ καὶ Οὐρανῷ, ὡς τῆς μὲν ὑποδεχομένης τὰ σπέρματα, τοῦ δὲ ἄρδοντος.

467. ἀλλʼ ὅτε Διʼ ἔμελλε. ἐντεῦθεν ἄλλως νοεῖται. ἀλλʼ ὅτε, φησίν, ἡ Ρέα, ἤτοι ἡ γῆ, ἔμελλε γεννᾶν1 ) τὸν Ζῆνα, ἤγουν τοὺς πρὸς ζωὴν ἐπιτηδείους καρπούς, τότε ἔπεμψε τὸν Ζῆνα τοῦτον, ἤγουν τὰ σπέρματα2 ), εἰς Κρήτην, ἢ διὰ τὸ πρώτως ἐκεῖ ταῦτα εὑρεθῆναι ἢ διὰ τὸ πολλὴν ἀφθονίαν τῶν ὡρίων εἶναι3 ) ἐκεῖ.

481. ἔνθα μὲν ἷκτο φέρουσα. ἔνθα, φησίν, ἤγαγε τὴν νύκτα ἡ γῆ. ἐξ ἀφανοῦς4 ) γὰρ καὶ ἀοράτου τὰ σπέρματα τὴν αὔξησιν ἐπιδέχονται. ἔκρυψε δὲ τοῦτον τὸν Ζῆνα, ἤγουν τοὺς καρπούς, ἡ γῆ ἐν ἄντρῳ ἠλιβάτῳ, ἤτοι ἐν καταδύσει, ἐν ᾗ ἐπιβαίνοντος ἡλίου δεῖται. εἰ δʼ ἴσως, καὶ ἀπὸ τοῦ ἀλιταίνειν τῆς βάσεως5 ) ἐτυμολογεῖτο, καλῶς καὶ οὕτως ἔχει. ἐν τόποις γὰρ ἐρήμοις πᾶς τῆς βάσεως ἀλιταίνει, οὐ γὰρ διοδεύει ἐκεῖσε.

484. Αἰγαίῳ ἐν ὄρει. ἢ διὰ τὸ ἀΐσσειν καὶ αὔξειν καὶ θάλλειν τὰ σπέρματα ἢ διὰ τὸ αἴτιον ἡμῖν εἶναι τοῦ ἀΐσσειν καὶ αὔξειν.

485. τῷ δὲ σπαργανίσασα. καλῶς τὸ σπαργανίσασα προσέθηκε. καὶ γὰρ τοῖς μὲν ἄλλοις τῶν ζώων ἀμυντήρια ὅπλα ἡ φύσις ἐπένειμε, τῷ ἀνθρώπῳ 6) δὲ μόνῳ οὐδὲν πρόβλημα ἐπιδέδωκε. πρῶτον γὰρ σπαργανίσασα, ἤτοι τὰ πρὸς διακόσμησιν ἐπιτιθέμενα χαρισαμένη, μέγαν λίθον ἠγγυάλιξε. παρέσχε τούτῳ μέγαν λίθον, ἤτοι ἄνθρωπον, ὃν λίθον εἶπε διὰ τὸ ἀνέκδοτον τούτου καὶ πρὸς τοὺς πόνους7) καρτερικὸν ἢ διὰ τὸ ἐναντιωθῆναι δίκην λίθου τῷ Κρόνῳ, ὃν λαβὼν ἐνέβαλε τῇ νηδύι, οὐδʼ ἐνόησεν, ὅτι ὁ υίὸς αὐτῆς οὐδὲν ἐλυμάνθη. εἰ γὰρ εἷς ἢ καὶ τυχὸν πολλοὶ8 ) ἀποθάνωσιν, ἀλλʼ οὐκ ἤδη καὶ ἡ ἀνθρωπεία φύσις συντέθνηκεν ἅπασα.

492. καρπαλίμω ς δʼ ἔπειτα. ταχέως γοῦν ηὐξάνοντο οἱ καρποί. τελεσθέντων δὲ τῶν χρόνων ἤμεσε πάλιν τὸν [*](1. τὸν Ζῆν Cas. 6. δὲ — exit. f. Vat.) [*](2. ἐν Κρήτῃ Par. 7. καρτερικοὺς καὶ Cas. ἐναν-) [*](3. ἐκεῖσε Cas. τίους εἶναι Cas. ἔβαλε Par.) [*](4. ἐπιδέχεται Cas. 8. θάνωσιν Cas. ἤδη f. Par.) [*](5. ἐτυμολογεῖται Par. Cas. τελεσθέντων τῶν codd Hesiodioche Scholien.)

506. κούρην δʼ Ἰαπετός. Ἰαπετὸν ἐνταῦθά φησι τὴν τῶν οὐρανίων σωμάτων κίνησιν, Κλυμένην δὲ τὸν ἐκ τούτων ἀποτελούμενον ἦχον. δόξαν γὰρ εἶχον οἱ παλαιοί, τὰ οὐράνια κινεῖσθαι σώματα4) καὶ ἠχεῖν, ἄτοπον εἶναι λέγοντες, εἰ τὰ μὲν ἐπὶ γῆς τυχόντα σώματα ἦχον ἀποτελοῖεν, ἐκεῖνα δὲ τὰ ὑπερφυῆ καὶ οὐράνια μὴ ἦχον ἀποτελεῖν. ἔλεγον οὖν γίνεσθαι μὲν5) ἤχους ἀπὸ τῶν οὐρανίων σωμάτων, ἡμῖν δὲ μὴ ἀκούεσθαι ἢ διὰ τὸ μῆκος εἶναι πολὺ μεταξύ, ἢ διὰ τὸ ἐνειθίσθαι τοῖς τοιούτοις ἡμᾶς.

509. Ἄτλαν τε. δόξαν πάλιν εἶχον οἱ παλαιοὶ ἄξονα διὰ μέσου τοῦ βορείου πόλου μέχρι τοῦ νότου διεληλάσθαι6) τῇ γῇ ἐρειδόμενον.

510. Μενοίτιον. Μενοίτιον ἐνταῦθα τὴν τῶν οὐρανίων σωμάτων ἀεὶ κινησίαν φησί, καὶ τὸν Προμηθέα ψυχὴν εἶναι τοῦ παντὸς ἔλεγον οἱ παλαιοί, ἤτοι πρῶτον νοῦν, ἀφʼ οὗ αἱ ψυχαὶ πηγάζουσι πᾶσιν7). ἔλεγον δὲ [*](1. παῖδαPar. μετεμψ. τινας codd. 5. μὴ ἦχυς Cas. μὴ ἤχους Par.) [*](2: μετεπήδα Par. κατέπιε — μὴν F.) [*](6. τῇ f. Cas. ἐστήριξαν Par.) [*](3. πάλιν — ποιεῖ Cas. 7. πάλιν Cas. δὲ f. Cas. καθό-) [*](4. καὶ ἠχεῖν f. Cas. λον, τὴν δὲ τοῦ codd.)

513. πρῶτος γάρ ῥα Διὸς ὑπέδεκτο. ἐντεῦθεν προαναφωνεῖ, ἅπερ ἔμπροσθεν μέλλει εἰπεῖν.

514. ὑβριστὴν δὲ Μενοίτιον. ἐνταῦθα παραδηλοῖ τὴν μετὰ τοῦ4) λογικοῦ μάχην τοῦ θεοῖ, ὃν διὰ τοῦ Μενοιτίου παραδηλοῖ. γίνεται γὰρ ἐκ τοῦ μένω. νικήσας δέ, φησίν, ὁ Ζεύς, ἤτοι αὐτὸ τὸ λογικὸν, τὸν Μενοίτιον, ἤτοι τὸν θυμόν, κατέπεμψεν εἰς Ἕρέθους, ἤγουν ὑπέταξε.

517. Ἄτλας δʼ οὐρανόν. ὁ δὲ ἄξων, φησί, βαστάζει τὸν οὐρανὸν ἐν πείρασι5 ) τῆς γῆς, ἤτοι ἐν γῇ ἐρηρεισμένος. πρόπαρ Ἑσπερίδων λιγυφώνω ν. ἐνταῦθα 6) διʼ οὐδὲν ἄλλο τι τὰς Ἑσπερίδας εἰσήγαγεν, ἀλλʼ ἵα δηλώσῃ, περὶ ὃν τόπον εἰσί. πρῶτον δὲ ἀπένειμε7 ) ταύταις τὸν ὠκεανόν. ὠκεανὸν δὲ ὅταν ἀκούσῃς λεγόντων τῶν ποιητῶν, μὴ ἄλλο τι νόει, ἀλλʼ ἢ τὴν τοῦ ἡμισφαιρίου8) περίληψιν, ἤγουν ἀπὸ τοῦ βορείου πόλου μέχρι τοῦ νότου ὁ ἄξων διελήλαται. ἐστήρικται δὲ κἀν τῇ γῇ. ἐν μὲν [*](1. τῇ ψυχῇ Par. Cas. 6. οὐ διʼ ἄλλο Cas.) [*](2. κατὰ τῶν ἀνθρώπων Par. 7. ταύταις F. ταύτῃ Cas. f. Par.) [*](3. ἀλήθειαν Par. παραπίπτει — ὡκεανὸς δὲ — ἀκούῃς Cas. ὑστεροβουλίαν Par. 8. περίσχησιν Cas. βορείου ὁ) [*](4. λογιστικοῦ Par. νικηθεὶς Cas. ἄξων μέχρι τοῦ νότου διελήλαται Ἐρέβη Par. Cas. πόλου Cas. βορείου μέρους) [*](5. γαίης Cas. μέχρι τοῦ νότου ὁ ἄξων δ.π. Par.)

521. δῆσε δʼ ἀλυκτοπέδῃσι. ὁ δὲ Ζεύς, φησίν, ἤτοι ὁ πρῶτος νοῦς, ἔδησεν ἐν ἀλυκτοπέδῃσιν, ἤτοι ἐν σώμασι, τὸν Προμηθέα, οὐ γὰρ χωρὶς σωμάτων παρήγαγε τὴν ψυχήν.

522. μέσον διὰ κίονʼ ἐλάσσας. ἐνταῦθα1) συνέπεται τοῖς τὸ ἡγεμονικὸν περὶ τὴν καρδίαν λέγουσιν ἐγκαθιδρεύεσθαι. διὰ γὰρ τοῦ εἰπεῖν „μέσον2) κίονʼ ἐλάσσας“, τοῦτο μόνον οὐχὶ ὑπεδήλωσεν.

523. καί οἱ ἐπʼ ἀιετὸν ὦρσε. ἐπήγειρε δὲ τῷ νοῒ καὶ ἀετόν, ἤτοι τὰς βιωτικὰς μερίμνας καὶ φροντίδας, αἵ τινες τὸ ἧπαρ αὐτοῦ κατεσθίουσιν, ὅπερ πάλιν ἐν τῇ νυκτὶ ἀνακτᾶται καὶ ψυχαγωγεῖται· ἐν γὰρ τῇ νυκτὶ3) πάντων ἀπαλλαττόμεθα καὶ σχολάζομεν, ὃν ὄρνιν ἀετόν, ἤτοι τὰς μερίμνας, ἀνῄρηκεν ὁ Ἡρακλῆς, ἤτοι ὁ θάνατος. καὶ ἄλλως τοῦτό φασιν. ἐπήγειρε4) δέ, φησί, τούτῳ ὁ Ζεὺς ἀετόν, τὴν τοῦ νοὸς δηλαδὴ ὀξύτητα, ἥ τις διεγείρει τοῦτον καὶ ἐσθίει τὸ ἧπαρ, ἤτοι τὴν περὶ τὸ ἧπαρ ἐγκειμένην ἐπιθυμίαν, ἥτις πάλιν κατὰ τὴν νύκτα αὔξεται καὶ5) λανθάνει τὸν νοῦν. ἣν διέλυσε καὶ ἠφάνισεν ὁ Ἡρακλῆς, ἤγουν ὁ ἥλιος. καὶ γὰρ ἆθλα τούτου τὴν διὰ τῶν ιβ ζωδίων διέλευσίν φησιν. ὁ ἥλιος γοῦν, ἤγουν ἡ τοῦ χρόνου περίοδός6) ποτε κατέσχε καὶ ἠφάνισε ταύτην. οὐκ ὠργίζετο δὲ ὁ Ζεὺς τῷ Ἡρακλεῖ διὰ τὸ ἀντιτάττεσθαι τούτῳ· τῷ γὰρ παραγαγόντι7) ὁ ἀφανίσας τοῦτο ἀντιτάσσεται. εἰκὸς δὲ ὡς ἄνθρωπον σεμνὸν καὶ τοῦτον ἀφανισθῆναι.

535. καὶ γὰρ ὅτʼ ἐκρίνοντο. πρῶτον, φησί, οἱ θεοί, μετὰ τῶν ἀνθρώπων ὁμοζωίαν ἐκέκτηντο. τοῦτο δὲ ὑπεμφαίνει, καὶ ἐν τῷ περὶ ἔργων καὶ ἡμερῶν8), ᾗ περὶ τοῦ χρυσοῦ λέγει γένους. τότε δὲ ἀπʼ ἀλλήλων διεκρίθησαν [*](1. συνεπτέον Cas. ταῖς καρδίαις 5. λανθάνεται Cas. Cas. ἐγκαθιδρεύεσθαι Par. 6. ποτε f. Par.) [*](2. ίονα ἐλάσας Par. 7. τὸ ᾐφανίσθαι Cas.) [*](3. πάντα Cas. 8. ἐν ᾐ Par.. ἡμερῶν, περὶ Cas.) [*](4. δὲ τοῦτο Cas. ὅτε δὲ codd.)

562. ἐκ τούτου δὴ ἔπειτα. ἐκ τότε γοῦν ἀπέκρυπτε τὴν τοῦ πυρὸς χρῆσιν καὶ τὰς διὰ τούτου κατασκευαζομένας τέχνας. ἀλλʼ ἀνακτηθεὶς πάλιν ὁ πρῶτος νοῦς δέδωκε τοῖς ἀνθρώποις τὴν χρῆσιν τοῦ πυρός, διὰ τοιούτων ὀργάνων ἐπιτηδείων εἰς τοῦτο.