De Resurrectione

ἤδη δὲ καὶ συκαῖ καὶ ἄλλα τοιαῦτα φυτὰ μνημείων ἐν οἰκοδομήμασι πολλάκις βλαστήσαντα οὐδὲν εἰς ἑαυτὰ τῆς οἰκοδομὴς ὅλως ἱστροῦνται καταναλωκέναι. εἰ γοῦν ἐτῶν πολλῶν συλλογίσσθαί τις τὸν καρπὸν αὐτῶν καὶ τὰ φύλλα βουληθείη, κατίκοι ἄν πολλα- πλασίονα τῆς ἐπὶ τῶν μνημείων υῆς τὸν ὄγκον ἀὐτῶν γεγενημένον . . Auch auf Mauern sehen wir viele Bäume, welche in keener Weise die Mauern wegnehmen.

ὅθεν ἀτοπώτατον ἡγεῖσθαι τὴν γῆν εἰς καρῶν φορὰν μεταβαλλομένην και φύλλα καταναλίσκεσθαι, κἄν δι’ αὐτῆς ἅπαντα γίνωνται, ἕδρᾳ αὐτῇ χρώμενα καὶ τόπῳ. οὐδὲ γὰρ ἄρτος δίχα μύλου καὶ τόπου καὶ χρόνου καὶ πυρὸς γίνεται, καὶ οὐδὲν ἔστιν ἤ γίνεται τούτων ὁ ἄρτος. [καὶ ἐπὶ ἄλλων μυρίων ὡσαύτως].Und die Gefäβe, worin gestaltet wird von den Menschen zu einem Bild [und] durch Feuer, warden nicht jene Gestalt.

ὁ γοῦν ἀπόστολος τὸ φυτεύεσθαι καὶ τὸ ποτίζεσθαι τέχνῃ καὶ τῇ καὶ ὕδατι δοὺς τῷ θεῷ τὰ αὐξάνειν μόνῳ συνεχώρησεν, ἔνθα »οὔτε ὁ φυτεύων οὔτε ὁ ποτίζων ἐστί τι, ἀλλ’ ὁ αὐξάνων θεός« ἔφη, der Erde das Planzen gebend, dem Wasser das Begieβen, aber Gotte das Wachstum. ἠπίστατο γὰρ πάντα γεννῶσαν τὴν πρωτόγονον σοφίαν τοῦ θεοῦ καὶ πάντων τεχνίτιδα πάντα εἰς τὸν κόσμον προφέρειν.

ἥν τε παλαιοὶ ἄνδρες [*](15 Ι Kor. 3,7 ) [*](15—S 379, 7 S. Parall. 426 S. 176 Holl) [*](1 ἅπαντα < S, aber + ὑποκείμενον καὶ | κοιλαίνεσθαι] vulustatisja (fehlt bei Miklosich) 2 μὴ < S | τ. ξηρόν: d. Erde« S | ἀεὶ — κινούμενον Ζ. 3 < S 3 ἔδη] ἴδε S | δὲ] etwa oὖν + S | τοιαῦτα < S | μνημείων < S 4 ἐβλά- στησαν las schwerl. S (vuznikosa wohl aus vuznikusa) | οὐδὲν δὲ S 5 ὅλως ἱστορ. καταναλ.] »brauchen auf« S | ἐτῶν < S 6 καρπὸν] δένδρον od. ξύλον S, mit τὰ φύλλα in umgekehrter Folge | κατίδοι: »findet« S 7 τῆς—γεγενημένον] »als das Gebäude den Feigenbaum« S 8 »Αuch — wegnehmen« Z. 9 + S 9 ἡγεῖ- σθαι] »zu sagen« S | εἰς καρπῶν — καταναλίσκεσθαι Ζ. 10] »werde in Früchte verwandelt« S 10 δἰ] ἀπ’ schwerl. S (»von«) 11 γίνωνται Σ 100ν 12 oὐδὲν Ph b 232v 13 ἤγίνεται < S | καὶ ἐπὶ — ὡσαύσως (Ph endet) < S, aber + »Und die — Gestalt« Z. 15 | μυ|ρίων Ph a 309 r b 15 ὁ γοῦν] es beginnt C in C 139v u. R 152. Lemma τοῦ ἁγίου Μεθοδίου ἐκ τοῦ περὶ ἀναστάσεως 16 τὸ < C r | τῷ] C c 140 17 συνεχώρησε μόνω Cr 20 τοῦ θεοῦ — προφέρειν Ζ. 21 < S 21 τεχνήτιδα C c | ἥν τε] ἥν S, ἥν δὲ C c , ἥν γὰρ C r | πάλαι οἱ C)

Da nun aber vollständig gezeigt ist, daß die Erde nicht in Zweige noch in Früchte verwandelt werde, lassen wir es hier dabei bewenden.

Das Wort aber nun von dem Fließen der menschlichen Leiber, ob es wahr ist, soll untersucht werden. <ὅτι γὰρ> τὰ πάντα δημιουργῶν ὁ θεὸς καὶ πάντων φροντίζων καὶ προνοούμενος, »λαβὼν χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς«, τὸν ἔξωθεν ἡμῶν »ἔπλασεν ἄνθρωπον«, οὐ μόνον ὁ γέγας προφήτης Μωüσῆς, ἀλλὰ καὶ πᾶς ὁμόγλωσσοςλ αὐτῷ τῆς πνευματικῆς φωνῆς προφητῶν χορὸς μαρτυρεῖ. οὐ γὰρ ἀπρονοήτῳ καὶ συντυχικῇ φορᾷ, κατὰ τοὺς τὸ ἄπειρον καὶ κενὸν εἰσημουμένους, ὥσπερ ἐξ ἄμμων κατὰ συντυχίαν προσγινομένων καὶ ἀπογινομένων, ὑπέστη τὸ πᾶν, ἀλλ'ἐκ πυρὸς καὶ ἀέρος καὶ γῆς καὶ ὕδατος, κἂν [*](1 vgl. Thesaurus 8, 1160 C. Suidas Π ,2, 1576, 12ff - 2 Joh. 5, 17 - 4 Weish. Sal. 7, 21 - 5 Hipp.,Refut. X, 34 a. Ende. Iren., Adv. haer. V, 32,1 - 10 De res. I, 22.25,3ff - 15f Deres. II,30,1. Plato Legg. X,889B. Dionys. Al., De natura 12 PGr 10, 1249ff 11-S. 352, 16 S. Parall. 427 S. 177f Holl 1 φύσιν] φασὶν C | καὶ πρόνοιαν <S | παρὰ τὸ] καὶ δἰ οὐδένα S | αὔξειν—φροντίζουσιν Ζ. 2] προνοεῖσθαι S | αὔξ.] πάντως + C c 2 γὰρ <S 3 φησὶ las schwerl. nicht S, doch nur in S c 4 τεχνήτιδα C | ἡ γὰρ—σοφία Ζ.5 + S 5 Hipp. οὐ γὰρ πτωχεύει φεός. Iren. dives in omnibus Deus et omnia sunt eius 6 κ. κτίζειν—δυναμένου Ζ. 7] »sowohl schaffend wie schmückend« S 7 δυναμένου] C endet 8 »Da - untersucht werden« Z. 11 + S 9 »in Früchte« S 111 11 ὅτι γὰρ + S | τὰ πάντα] C in C 140. In R Bl. 152 nur bis Z. 13. Lemma ἐκ τοῦ αὐτοῦ (nach Π, 9, 12) 12 περὶ πάντων w. e. sch. S (»für alles«) | φροντίζων καὶ <S 13 ἄνθρωπον] C r endet 14 προφήτης <S | πᾶς—χορὸς Ζ. 15] »alle Propheten« S 15 ff Dionys. ταύτας δή φασι τὰς ἀτόμους, ὡς ἔτυχεν ἐν τῷ κενῷ φερομένας, αὐτομάτως τε συμπιπτούσας ἀλλήλαις διὰ ῥύμην ἄτακτον . . ἀλλήλων ἐπιλαμβάνεσθαι. . . ταύτης δὲ τῆς δόξης Ἐπίκουρος γεγόνασι καὶ Δημόκριτος .. τὰς ἀτόμους. . ἀμερῆ φασὶν εἶναι σώματα 15 ἀπρονοήτῳ γὰρ S 16 κατὰ τοὺς—εἰσηγουμένους<S 17 ἐξ <S | κατὰ συντ. Βο: κατὰ σωτηρίαν C: <S 18 ὕδατος καὶ γῆς S)

ἴσμεν γὰρ τὸ πᾶν ἀπταίστως θείας βουλῆς κυβερνᾶσθαι προστασίᾳ. ἡ γὰρ ἐργαζομένη θεοῦ ταγαῖς τὰ πάντα σοφία καὶ σχηματίζουσα τῷ μὲν θερμῷ τὸ ψυχρὸν θραύσασα, τῷ δ' αὖ ψυχρῷ τὸ θερμὸν ἠμερώσασα, καὶ τῷ μὲν ξνρῷ δήσασα τὸ ὐγρόν, λύσασα δὲ τῷ ὑγρῷ τὸ ξηρόν, - τὸν ἄνθρωπον οὕτως ἐδείματο, τὴν πρὸς τὸ πᾶν ἐν αὐτῷ μίμησιν καὶ τὴν ἐν τῷ παντὶ πρὸς αὐτὸν διαγράψασα, ὥστε κόσμον μὲν εἶναι [*](7.11 Klem. Al. Protr. 1, 5, 1. 3 S. 6, 3ff. 12ff Stählin 7-S. 351, 11 Eustath. Hexaem. PGr 18, 749. Greg. Nyss. De opif. hom. 30 S. 128 (177 Oehler) - 11 Greg. Naz. Or. 28, 22. Greg. Nyss. De opif. hom. 16. De an. et res. 188B (S. 16 Oehler). In Psal. I, 3 PGr 44, 440 C. Const app. VII, 34,6. VIII, 9,8. 12,16. Justinian Ad Men. PGr 86, 959. Isid. Pelus. Ep. Π, 43 1f καὶ . . τοῦ παντὸς . . τινες σώματα<S 2 συγκρ.] στοχεῖα? S (»Elemente« wie Z.1) | καὶ + S | εἴδη S: ηδη C 3 αὐτομάτῳ τινὶ καὶ<S 4 ἀπρονοησία C: ἀπρονοησίας S | τῶν—ἀκόλουθος<S 5 καὶ1 <S | ἀλλ' οὐχ ἠμῖν <S 6 θείας βουλῆς] θείᾳ od. τοῦ θεοῦ S 7ff Klem. ναὶ μὴν καὶ πυρὸς ὁρμὴν ἐμάλαξεν ἀέρι, . . καὶ τὸν ἀέρος ἀπηνῆ ψυχρίτητα τῇ ᾶραπλοκῇ τοῦ πυρὸς ἐτιθάσευεν. Eust. τὸν ἄνθρωπον ὁ θεὸς ἐδημιούργησε, τῷ μὲν θερῷ θραύσας τὸ ψυχρόν, τῷ δὲ ξηρῷ δήσας τὸ ὐγρὸν καὶ λὐσας πάλιν τὸ ξηρὸν τῷ ὑγρῷ, συνεστήσατο αὐτὸν ἔχοντα πάντα τὰ μέρη τοῦ παντός. ὥσπερ γὰρ ἠ γῆ ἑστῶσα τὸν ψυχρὸν ἀέρα περικεχυμένον ἐν ἑαυτῇ κέκτηται, τεταγμένως δὲ ἐπ'αὐτῷ τὸ πῦρ αἰωρούμενον, καὶ πάλιν τὸ ὕδωρ περιθέον κύκλοθεν αὐτήν. οὕτω δὴ καὶ ὁ ἄνθρωπος καθάπερ γῆ τῶν ὀστέων στερεμνίᾳ φύσει, καὶ τῇ ἐπ' αὐτὸν κεχυμένῃ σαρκὶ συνεστὼς τὴν πνευματικὴν διὰ τῶν μυκτήρων ἀναπνοήν, ὥσπερ ἀέρα κεκλήρωται τὴν ἔμφυτον αὐτοῦ θερμότητα καὶ καταψύχουσαν. καὶ γὰρ ὁ ὑπὲρ κεφαλῆς ἡμῶν ἀήρ, τὴν πυρώδη τοῦ ἀέρος φύσιν καταψύχων, εὔκρατον παντὶ τῷ βίῳ τῶν ζᾠων καθίστησι. τὸ δὲ θερμὸν θερμὸν τὸ ἐνυπάρχον τῷ σώματι τοῦ ἀνθρώπον τὴν τοῦ φλέγματος ἐκτήκει ἀμετρίαν, καθάπερ κρυσταλλῶδες πίδημα ὕδατος. αἱ δὲ φλέβες καὶ τὸ αἶμα τὸ ἐν αὐταῖς ποταμῶν μιμήματα ἀποσώξουσιν 7 τῷ μὲν] C 140 V 8 τὸν ψυχρὸν] »das Heiße« S | τῷ (τὸ C) δ'αὖ] »und« S | τοῖς πᾶσι S 11f Klem. ὁ τοῦ θεοῦ λόγος. . κόσμον δὲ τόνδε καὶ δὴ καὶ τὸν σμικρὸν κόσμον τὸν ἄνθρωπον . . ἁρμοσάμενος. Greg. De opif. φασὶ γὰρ (τῶν ἔξωθέν τινεσ) μικρὸν εἶναι κόσμον τὸν ἄνθρωπον ἐκ τῶν αὐτῶν τῷ παντὶ στοχείων συνεστηκότα. De an. et res. λέγεται παρὰ τῶν σοφῶν μικρός τις εἶναι κόσμος ὁ ἄνθρωπος, ταῦτα περιέχων ἐν ἑαυτῷ τὰ στοχεῖα, οἶς τὸ πᾶν συμπεπλήρωται. Ιn)

καθάπερ οὖν δὴ ἐν τῷ ὄλῳ γῆ μὲν ἀκλινητος ἕστηκεν καὶ καθεδρασμένη, ἔχουσα πάντοθεν περικεχυμένον ἐν ἑαυτῇ ψυχρὸν τὸν ἀέρα, τοῦ πυρώδους ἀναπνοὴν παρεχόμενον τῇ φύσει, τεταγμένως δὲ ἐπ' αὐτῷ τὸ πῦρ ἠωρημένον, καὶ περὶ τὴν γῆν κεχυμένον τὸ ὕδωρ. οὕτω δὴ καὶ ἐν ἠμῖν γῆ μὲν ἡ τῶν ὀστέων ἐστὶν στερέμνιος φύσις, καὶ ἡ ἐπ' αὐτῆς περικεχυμένη σὰρξ χυτή, ὑδάτων δὲ καὶ ποταμῶν μιμήματα φλέβες καὶ αἶμα τὸ ἐν φλεψίν. ἀὴρ δὲ καὶ πνεῦμα, τὸ ἐν ἐρτηρίαις τὴν πολλὴν ξέσιν τοῦ ἐν ἡμῖν καταψύχον πυρός. πῦρ δὲ τὸ ἔμφυτον θερμόν, τὴν τοῦ φλέγματος ἐκτῆκον ἀμετρίαν, καθάπερ κρυσταλλῶδες πίλημα ὕδατος.

οὗ χάριν τὴν πρὸς τὰ ὅλα καὶ ὁ προφήτης προστασίαν καὶ διακυβέρνησιν τοῦ θεοῦ δηλῶν (οὐδὲ γὰρ ἀπαυτοματίζεταί τι τῶν τεχνικῶν ὅλως δημιουργημάτων), τὴν τῶν τετραπροσώπων ἡνιόκησιν ἡμπῖν χερουβὶμ καὶ ἐπιστασίαν ἐξηγεῖται ἐπιστήμονα ἰθυνομένην πρὸς τοῦ λόγου. τέσσαρα [*](1 Vita des Pythag. bei Phot. Bibl. 249 S. 440a, 33 - Klem. Al. Protr. 1, 5, 3 S. 6, 12f - 2 Plato Tim. 55 D E — 6 Orig. bei Hier. C Ioann. ad Pamm. 25 PL 23, 392f - 14 Ezech. 1, 10. 10, 14 - Hipp., In cant. 8, 6 6 ff vgl. Meletius, De nat. homl PGr 64, 1092A - 15 vgl. Eznik, Wider d. Sekten I, 227 ff Psal. ἤκουσα τινὸς τῶν σοφῶν.., ὅτι μικρός τις κόσμος ὁ ἄνθρωπος, πάντα ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὰ τοῦ μεγάλου κόσμου. Isidor ἐκεῖνοι (οἰ φιλόσοφοι) γὰρ ἀπὸ τῶν τεσσάρων στοιχείων τὴν οὐσίαν τὴν σωματικὴν κεκρᾶσθαι φάσκοντες 2 μέγαν-ἄνθρωπον <S | ὅλῳ S: λόγω C 3 καὶ καθηδρασμένη C 4 ἐν <S? | πυρώδους]πυρὸς viell. S 5 ἠω. Kl mit S (»ausgebreitet« ): αἰωρούμ. Εust.: ἑωρωμένον C 1. Hd. 6 καὶ χυμένον C 1. Hd., αὶ corr. in ε ν. neuer. Hd. | δὴ Εust. Kl: δὲ C:<S 6f Melet. ἀναλογεῖ γὰρ τὸ μὲν αἶμα θερμὸν ὃν καὶ ὑγρὸν τῷ ἀέρι. ἡ δὲ ξανθὴ χολὴ θερμὴ οὖσα καὶ ξηρὰ τῷ πυρί. ἡ δὲ μέλαινα ψυχρὰ καὶ ξηρὰ οὖσα τῇ γῇ. τὸ δὲ φλέγμα ὡς ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν τῷ ὕδατι. Οrig. quattuor, inquit (Οrigenes), elementa sunt, philosophis quoque nota et medicis, de quibus omnes res et corpora humana copacta sunt, terra, aqua, aër et ignis. terram in carnibus, aërem in halitu, aquam in humore, ignem in calore intelligi 6 ἡ τῶν-φύσις Ζ.7] »die knochen« S 7 περὶ αὐτῆς w. e. sch. S 8 χυτὴ <S | ὐδάτων S: ὕδωρ C | ποταμῶν δὲ καὶ ὑδάτων S | φλεψίν] αὐταῖς S Eust. 9 καὶ <S | τὸ] ὅν od. τὸ ὃν S | ἐν ἄρθροις od. ἁρμοῖς οd. ἀφαῖς καὶ ἀρτηρίαις S 10 πυρός <S 11 κρυσταλλώδη ὕδατα S (πίλημα <S) | οὖ χάριν] »so hat dem ähnlich« S (οὕτω τούτῳ ὁμοίως) 12 τὴν πρ. τὰ ὅλα und προστασίαν-δημιουργημάτων Ζ. 13f <S, aber + »hat gesehen« 14 τὴν—χερουβὶμ] »die Cherubim mit den vier Angesichtern« S 14f ἐπιστασίαν] »das Anvertraute« (ἐπιταγὴν?) S 15 ἐπιστήμονα <S | τέσσαρας C)

ὁ τοίνυν θεός, ὥστερ ὁ παλαιός φησιν λόγος, ἀρχὴν καὶ τελευτὴν καὶ μέσα τῶν ὅντων ἁπάντων ἔχων, ἀέρα καὶ γῆν, ὕδωρ τε αὖ καὶ πῦρ, τὰ μέγιστα ζῷα τῇ βουλῇ συνέχων τῇ ἐαυτοῦ καὶ διακρατῶν, καθάπερ ὅχημα τέρωρον, πρὸς διαμονὴν εὐθύνων ἀρρήτως ἠνιοχεῖ τὸ πᾶν.