De Libero Arbitrio

cb ἀκροατηρίου καλοῦ καὶ συμποσίου σεμνοῦ καὶ πνευματικῶν ἐδεσμάτων. τοιούτοις ἀεὶ συνεῖναι δικαίως <ἂν> εὐξαίμην.

<ΟΥΑΛ.> Χθὲς τὸ δειλινὸν περιπατῶν, ὡ φίλε, παρὰ τὸν τῆς θαλάσσης αἰγιαλὸν καὶ ὀξέως πως ἀτενίζων εἰς αὐτήν, ἑώρων ὑπερβολήν τινα θείας δυνάμεως καὶ σοφῆς ἐπιστήμης τέχνην, εἴ γε [*](1 vgl. Ignat. Ad Ephes. 4, 1 — vgl. Orig. In Ezech. hom. 2, 2 — 5f Joh. 1, 18 — 10 vgl. Symp. S. 5, 14f. 6, 8f — 13 Gen. 4, 5 — vgl. Symp. S. 59, 16. 134, 5ff. De res. I, 32, 4. 37,6 — Gen. 27, 41 — 15 Gen. 37, 8 — 17 vgl. Jak. 3, 14 FS) [*](1 μυστικῶς < S | zu μυστ. ἀπηγγ. vgl. Orig. latenter significata 3 κἀγὼ S: καὶ F 5 πνεύματι < S 7 σωτηρίας S ν 11 ἀκουόντων: ᾀδόντων od. ὑμνούντων od. φωνούντων S Ι συνᾳδόντων] ἡμῖν + S 12 θαρρῶν S, od. »wagend« druzaja aus »wage« druzaju Ι παντὸς F: πάντες S Ι φθόνου] »neidloses « = Μόνους καὶ übersetzt S 13f τοῦ ἠσαῦ F 14 τοὺς + Md 16 in μακρὰν d. 2. α corr. v. 1. Hd. aus ο: μακρὸν Ausgg. Ι ὑμῶν] ἡμῶν F Ι τὰ < S 17 νομίζεται λέγων S Ι ὑμῖν F: ἡμῖν S 18 τοῦ ἀδελφοῦ? S Ι δεδιδαγμένοις SMd: δεδειγμένοις F Ι ἀκροατηρίου] »Zuhörerschaft« poslusanii, »Ungehorsam« neposlusanii S 19 πνευμ. ἐδεσμ.] »geistiger « S 20 δικαίως: δικαίοις F: < S Ι ἄν εὐξαίμην Md 21 ΟΥΑΛ. + Ausgg., am Rd. von F Spuren von ορθ Ι δειληνὸν F Ι φίλε F: φίλοι S 22 πῶς immer F: S 3 23 ἐπιστήμης = vedenie: videnie S 23f εἴ γε κ. τ. a. ob. Rand in Sa)

οὕτω μοι καὶ χθὲς γεγονέναι δοκεῖ. κορυφαῖς γὰρ ὀρέων παραπλήσια ἑώρων κύματα, καὶ ὡς λόγον εἰπεῖν αὐτοῦ ἐφικνούμενα τοῦ οὐρανοῦ. τὸ δ' ἐντεῦθεν οὐδὲν ἕτερον προσεδόκων ἢ ἅπασαν ἐπικλυσθήσεσθαι τὴν γῆν, καί μοι φυγῆς ἐν τῷ νοὶ ἀνέπλαττον τόπον καὶ τὴν τοῦ Νῶε ἀνέπλαττον κιβωτόν. τὸ δ' οὐκ ἦν ὅ ἐνόμιζον.

ἀλλ’ ὅπου ἀνεκυρτώθη ἡ θάλασσα πάλιν ἀνελύετο εἰς ἑαυτήν, οὐχ ὑπερβαίνουσα τὸν οἰκεῖον τόπον, ὡς ἔπος εἰπεῖν θεῖόν τι πρόσταγμα πεφοβημένη.

καὶ καθάπερ πολλάκις τῶν οἰκετῶν τις, ἄκων τι πρὸς τοῦ δεσπότου πράττειν ἀναγκαζόμενος, < μὲν προστάγματι διὰ τὸν φόβον πείθεται, ὅ δὲ πάσχει, πράττειν μὴ θέλων, λέγειν [ὅτι] οὐ τολμᾷ, δὲ ἐν ἑαυτῷ, θυμοῦ τινος πληρούμενος, οὕτω μοί πως ἐφαίνετο καὶ τὴν θάλασσαν, ὡσπερεὶ θυμουμένην καὶ ἐν ἑαυτῇ φράττουσαν τὴν ὀργήν, κρατοῦσάν τε ἑαυτῆς, οὐ βουλομένην τῷ δεσπότῃ φανερὸν [*](1 Ilias 9, 4 — 13 vgl. Hiob 38, 11) [*](FS 1 τ. τ.: τοῦτο S 3 ἄνεμοι: av ἐμοὶ »mir« S Ι δύο < S Ι ὀρίνετον: ὁρῶντες »welche «) S 4 τώ τε : τ(ότ’ ἐκ F Ι Ζέφυρος — ἄητον] »Ostwind « S 5 ἄμυδις — κορθύεται Z. 6: »Eine Welle stolz sich erhoben habend (? vucelsisja) und β geworden « S 6 πολλὸν — ἔχευαν: »fast bis zum Himmel βend« übers. S Ι ἔχευον F 7 κορυφαῖς F 194 Ι παραπλήσιον F Ι ἔδοξεν? S 8 λόγον εἰπεῖν] 003E; wie Ζ. 13 S εἰπεῖν < S) Ι λόγος F 10 καί μοι μὲν (od. δὴ) mne ubo S Ι ἀνέπλαττον < Ausgg. 11 ἀνέπλαττον F Ausgg.: richtig »suchte«, ἐζήτουν od. ἀνεζήτουν S Ι ὡς ἐνό- μιζον S Ι ἀλλ’ — θάλασσαν Ζ. 12 mit S: ἀλλὰ γὰρ ἅμα κυρτωθῆναι τὴν θά λασσαν F; vielleicht ist zu lesen ἀλλ’ ὁπότ' ἀνακυρτωθείη ἠ θάλασσα 13 οἰ- κεῖον] »bestimmten« S, aber ὡρισμένον las schwerlich S Ι πεφοβ. S ν 14 καὶ καθάπερ] »Denn « καθ’ ἅ, καθὼς oder καθάπερ γὰρ S 16 ὅτι F: < S, τι Ausgg. 16f τον θρύζει δε F 17 τινος] »irgendwie« S, schwerl. las S πως Ι πῶς F: < S 18 ὡσπερι F 19 κρατοῦσάν τε: κρατῆσαι od. κρατήσασθαι, es mit οὐ βουλ. verbindend, S »sich nicht irgendwie wollend «) S Ι τε: τι S Ι τῷ: πως w. e. seh. S)

ταῦτα οὕτως γινόμενα σκοπῶν ἀτενίζειν ἠρχόμην, καὶ τὸν οὐρανὸν καὶ τὸν κύκλον αὐτοῦ τῷ νοῒ καταμετρεῖν ἤθελον, πόθεν τε ἄρχεται καὶ ποῦ καταπαύει ἀνεζήτουν ἐγώ, ποίαν τε κίνησιν ἔχει, πότερον τὴν μεταβατικήν, τουτέστιν τὴν ἀπὸ τόπου εἰς τόπον, ἤ τὴν κύκλῳ φοράν, πῶς δὲ καὶ τὴν ἐπίμονον βάσιν ἔχει.

ἀλλά μοι καὶ περὶ τοῦ ἡλίου ζητεῖν ἐδόκει, τίς τε ὁ τρόπος αὐτοῦ τῆς ἐν οὐρανῷ θέσεως, τίς δὲ καὶ ἡ περίοδος τοῦ δρόμου, ποῦ δὲ καὶ μετ’ ἀλίγον χωρεῖ, καὶ ὅτι μηδὲ οὗτος παρέρχεται τὸν οἰκεῖον δρόμον, ἀλλὰ καὶ αὐτός, ὡς ἔνεστιν εἰπεῖν. ἐντολήν τινα φυλάττει χρείττονος, καὶ φαίνει μὲν τότε παρ' ἡμῖν ὅτε ἔξεστιν αὑτῷ, ἀπέρχεται δὲ ὡς καλούμενος.

καὶ τούτων τοίνυν τὴν ἐξέτασιν ποιούμενος ἑώρων παυόμενον μὲν τὸ τοῦ ἡλίου φέγγος, ἐπιλεῖπον δὲ καὶ τῆς ἡμέρας τὸ φῶς, εὐθέως δὲ γινόμενον σκότος, καὶ σελήνην διαδεχομένην τὸν ἥλιον, καὶ τὰ μὲν πρῶτα ἀνιοῦσαν μείονα, μετέπειτα δέ, προκόπτουσαν τῷ δρόμῳ, φαντασίαν παρέχουσαν μείζονος. οὐκ ἐπαυόμην δὲ καὶ περὶ ταύτης ζητῶν, καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἀφαιρέσεως καὶ τῆς προσθέσεως ἐνηρεύνων, ὅτι τε καὶ αὐτὴ τηρεῖ τὸν κύκλον τῶν ἡμερῶν.

καί μοι ἐδόκει τὸ ἐντεῦθεν ὡς θεία τις ὑπάρχει οἰκονομία καὶ δύναμις κρειττόνων ἡ συνέχουσα τὰ ὅλα, ἥν καὶ θεὸν δικαίως ὄν εἴποιμεν. καὶ τὸ λοιπὸν τὸν δημιουργὸν ἐπαινεῖν ἠρχόμην, τήν τε γῆν πεπηγυῖαν ὁρῶν καὶ ζῴων διαφορὰς καὶ ποικίλα φυτῶν τὰ ἐξανθήματα.

οὐχ ἵστατο δέ μοι ἐπὶ τούτοις καὶ μόνοις ὁ νοῦς, ἀλλὰ τὸ λοιπὸν ὅθεν ταῦτα τὴν σύστασιν ἔχει ζητεῖν ἠρχόμην, πότερον ἒκ τινος συνόντος ἀεὶ τῷ θεῷ ἢ ἐξ αὐτοῦ καὶ μόνου, συνυπάρχοντος [*](FS 1 ποιοῦσαν S Ι ταῦθ' οὕτω Jh Ι σκοπῶν F S, vgl. S. 2, 5 ἑώρων: Vind. gr. 49 und Ausgg. σιωπῶν 2 καὶ vor τ. οὐρ. < S 5 βάσιν: »Festigung u. « βάσιν καὶ κίνησιν S 7 τίς δὲ καὶ] koe li 003E; S Ι τοῦ δρ. S 4 8 οὗτος F: οὕτως S 9 ἀλλὰ < S Ι ἐντολήν »Gesetz« zapovedj: lepovedj S 10 μὲν < S Ι ἔξεστιν] »ziemt« »zusteht« S Ι δὲ πάλιν ὡς S 11 τοίνυν < S μὲν < S 13 εὐθέως δὲ F: »und « S 14f προκόπτ. τῷ δρ. F 194v: »höher « S 15 φαντασίαν μοι S Ι μείζονα S 18 καί μοι — ὠς: »Und es schien mir nun aber «, etwa καὶ ἐδόκει δέ μοι τοῦτο oder τοίνυν τοῦτο S Ι ὑπάρχειν S 19 κρείττονος S 20 τὸ λοιπὸν ktomu: tomu S Ι ἐπαινεῖν] »Lob « 003E; pochvalenie S 21 κ. ποικ. S 4v 22 ἵστα. ται »bleibt «) S Ι ἀλλὰ] no: ni S 23 τ. λ. ktomu: ktoze Sb Ι ὅθεν otkudu: ottudu S Ι ταῦτα πάντα S Ι ζητῶν S 24 καὶ < S)

Οὑτωσὶ δέ πως εὖ διατεθεῖσθαι νομίζων ἐπὶ τὴν οἰκίαν ἀνεχώρουν τὴν ἐμήν. τῇ δ' ἐπιούσῃ, τουτέστιν σήμερον, ἐλθὼν ἑώρων δύο τινὰς ὁμογενεῖς (ἀνθρώπους δὲ λέγω) καὶ διαλοιδορουμένους ἀλλήλοις, ἕτερον δ’ αὖ πάλιν ἀφιματῶσαι πειρώμενον τὸν πλησίον. ἤδη δέ τινες καὶ δεινότερα τολμᾶν ἤρχοντο.

ὅς μὲν γὰρ ἐσκύλευσε νεκρόν, καὶ τὸ κρυφθὲν ἤδη σῶμα τῇ γῇ πάλιν ἐδείκνυεν ἡλίῳ, καὶ τὴν ὁμοίαν αὐτῷ ὕβριζεν εἰκόνα, βορὰν κυσὶ [*](2 Plato Phaedr. 265 B) [*](F S D (von Ζ. 8 an) Ezn (von Ζ. 10 an) 1 ὄντος F Ι τι + S Ι γεγονέναι] πεποιηκέναι FS, πεφυκέναι Md Ι οὐδὲ: οὐδὲν Ausgg.; vgl. S. 153,8 2 »sehr« vor καλῶς + S Ι μὴ tilgt Md Ι τέλεον] vgl. S. 170, 9 Ι PI ἀπίθανον λόγον Ι ἀπιθάνου] τοῖς πολλοῖς + S, vgl. S. 155, 7 τοὺς πολλοὺς διατεθῆναι ποιεῖ 3 τὰ γ. γινόμενα wohl auch S, indem štago bo wohl aus šta bo 4 ὁμοίως F: μοι ὡς S 4f ἕτερόν τι π. αὐτόν] »nämlich ein Anderes Unterschiedenes, aber nicht wie « S 5 αὐτοῦ μόνον od. αὐτοῦ καὶ μόνου S 5f καὶ γάρ πως F: καὶ < S 7 εὐκοσμία nur Prot. 325 D bei PI 8 Οὑτωσὶ δέ] es beginnt D (Dial. Adam. IV, 2 S. 136 Bakh.) nach den Worten ἀναγνωσθήτω τὸ δόγμα Οὐαλεντίνου Ι δὲ δή (od. δὲ οὖν od. δή) S: δή 2. Hd. D Ι πως ὡς S Ι νομίσας w. e. seh. S 9 ἐχώρουν F, viell. auch S Ι δὲ D 10 ἑώρων] »wir « beginnt Ezn (Eznik, Wider die Sekten übers, von J. M. Schmid) I, 258ff Ι ὁμογ. . . δὲ λέγω < Dr Ι ὁμογ. S 5 Ι ἀνθρ. δὲ λέγω < Ezn Ι δὲ λέγω] λέγω δή D 11 καὶ λοιδορουμένους D: < Ezn Ι ἕτερον — πλησίον Ζ. 12] »gegenseitig sind sie ürstend nach Tod und Blut« Ezn Ι ἕτερον corr.) πρὸς τὸν ἕτερον τὸν δ’ αὖ D Ι ἀφιματῶσαι FS: ἀμφαιματῶσαι D; Dr »deinde etiam caede multantes« (sowie auch Ezn) spricht ür Aber schon ihre Vorlage konnte verdorben sein. ἀμφαιματῶσαι »ringsum blutig « gibt hier keinen Sinn« Bh 12 πειρώμενον SD: βουλόμενον F Ι — νεκρόν Z. 13] »andere ühlen die äber « Ezn Ι ἤδη] ἰδού od. ἰδέ viell. richtig S Ι δὲ: οὖν? S Ι τολυᾶν: »zu tun« »zu « S 13 ἔσκυλε D κρυβὲν D Ι ἤδη < S 14 ἐδείκν. ἡλίῳ] praedae causa effodiebant Dr Ι ἡλίῳ] »entkleidet und entehrt« + Ezn Ι τὴν — εἰκόνα] »vielleicht den achtbaren.., ihn nicht zu verberen« Ezn Ι αὐτῷ SMd: οὕτως FD Ι ἐνύβριζεν D)

ὁ δὲ ξίφος ἐγύμνου καὶ ἐπὶ τὸν ὅμοιον ἄνθρωπον . . ἐχώρει. καὶ ὁ μὲν φυγῇ τὴν σωτηρίαν πορίζειν ἥθελεν, ὁ δὲ διώκειν οὐκ ἐπαύετο, οὐδὲ τοῦ θυμοῦ κρατεῖν ἤθελε. καὶ τί δεῖ πλείονα λέγειν, ἀλλ’ ὅτι χωρήσας ἐπ’ αὐτὸν εὐθέως ἔπαιεν τῷ ξίφει; ὁ δ’ ἱκέτης τῷ πλησίον ἐγίνετο καὶ χεῖρας ἱκεσίας ὤρεγεν, καὶ τὴν μὲν ἐσθῆτα διδόναι ἤθελεν, μόνον δὲ τὸ ζῆν ἔχειν ἠξίου. ὁ δ’ οὐκ ἔθραυεν τὸν θυμόν, οὐδ’ ἠλέει τὸν ὁμογενῆ, οὐδὲ ἑαυτὸν διὰ τῆς εἰκόνος ἐν ἐκείνῳ βλέπειν ἤθελεν, ἀλλ’ ὡς ἄγριος θὴρ τῷ ξίφει τῆς βορᾶς ἤρχετο, ἤδη δὲ καὶ τὸ στόμα τῷ ὁμοίῳ προσέφερε σώματι· τοσοῦτος γὰρ ἠν τῷ θυμῷ. καὶ ἠν ἰδεῖν τὸν μὲν ἤδη κείμενον, τὸν δὲ λοιπὸν σκυλεύοντα καὶ μηδὲ γῇ σκεπάζοντα τὸ οῶμα, ὅ τῆς ἐσθῆτος ἐγύμνωσεν.

πρὸς δὲ τούτοις ἕτερος προσῆν, ὅς τοῦ πλησίον γυναῖκα παίζειν ἤθελε, λῃστεύων γάμον ἀλλότριον καὶ ἐπὶ παράνο- [*](F S D Ezn 1 καταλιπὼν SD Ι ὁ δὲ — θυμῷ Ζ. 10] »Manchmal geschieht es, ß einer die Flucht ergreift und sich irgendwohin rettet, um sich das Leben zu erhalten, der andere aber, von Zorn entflammt, mit dem Schwert nachlaufend, äßt nicht nach, bis er den Zorn befriedigt: woher kommt dieser ättliche Zorn? Ein anderer zieht dem ächsten die Kleider aus, und wenn er sich dagegen widersetzt, entzieht er ihm sogar das « Ezn Ι ὁ δὲ — ἐχώρει Ζ. 2 verbindet Bh mit dem Vorhergehenden Ι ὁ δὲ] τὸ δὲ F D: wie wenn er ἕτερος πόλιν gelesen, übersetzt S Ι ὅμοιον] ὁμοπαθῆ S 2 ἄνθρωπον] »böswillig« »Böses sinnend« + S Ι τ. σωτ. πορ.] vgl. Plato Protag. 321 B 3 ὁ] »dieser» S, aber schwerl. las S ούτος Ι διώκειν FD: διώκων S Ezn Ausgg. Ι οὐκ ἐπαύετο] »wollte nicht « = παύεσθαι οὐκ ἤθελεν S 4 πλέον D Ι ἀλλ’ F 195 Ι ἔπαισε D 6 δὲ D Ι TW πλησίον DS: τοῦ πλησίον F | ἐγένετο D 6 ἔχειν] »zu « S 7 οὐκ] οὐδαμῶς übersetzt S | οὐδὲ D Ι ἐθραύετο D Ι οὐδὲ ἑαυτὸν — βλέπειν Ζ. 8 < 8 S ἐν ἐκείνῳ] ἐκείνω D, corr. ἀκείνου Ι ἄγρος] 8 ν 9 τ. βορᾶς] »zu « jasti (jesti Sa), viell. aus jastija τῆς βορᾶς Ι ἤδη δὲ καὶ] i že ubo übers. S Ι στόμα: σῶμα D 10 καὶ ἤν — ἐγύμνωσεν Z.12 < Ezn Ι ἤδη κείμενον S: ἠδικημένον FD 11 λοιπὸν σκυλ.: αὐλὸν σκυλ. w. e, seh, (odiraja ego: odiraema S) Ι γῆν las schwerl, S (wohl zemlju statt zemleju) Ι ὅ τῆς] ὀ καὶ τῆς (od. οὗ τὸ σῶμα καὶ τῆς) S, τῆς γὰρ + 2. Hd,) D: ein ὡς übergeschr, in F 12 πρὸς — λῃστεύων Ζ. 13: »Wieder ein anderer hat es sich in den Sinn gesetzt, zu « Ezn Ι δὲ: δὴ F Ι προσῄει 2. Hd. D: < S Ι ὅς τις S Ι τὴν vor τοῦ + Bh Ι τοῦ] αὐτοῦ (od. ἑαυτοῦ) + viell. S τις τοῦ ěky — od. in kyj — ego od, svoego: ěkoego S) 13 λῃστ. δὲ od. τε S Ι ἀλλότρ.] αὐτοῦ S)

ἐντεῦθεν καὶ ταῖς πραγῳδίαις πιστεύειν ἠρχόμην, καὶ τὸ Θυέστειον δεῖπνον αληθῶς ἐδόδει μοι γεγωνέναι , πιστεύω δὲ καὶ τῇ Οἰδιπόδαο παρανόμῳ ἐπιμξέᾳ, καὶ τῇ τῶν ἀδελφῶν διὰ ξίφους φιλονεικίᾳ οὐκ ἀπιστῶ.