Alexias

Sed Comneni. occupato palatio, statim Michaelem neptis suae coniugem, qui postea logothetae secretorum munere functus est,

ad eum mittunt. is una cum praefecto urbis, qui tunc erat Radenus nomine, profectus, iraperatorem navicula parva impositum in celebre monasterium Peribleptae aveliitur. nbi cum perventnm esset, ut mona chi liabitura indueret, uterque siiadet. quo id in posteruni differente, illi veriti, ne confusis perturbatisque adluic rebus, servi isti et Chomateni rnateui uovi quid rursus molirentur, veliementer instlterunt, ut tondendum se praeberet. atque is obteinperat illis et anqelico tum babitu ornatur. ut fortuna in mortalibus ludit! extollit, quoties arridere ei placet, et diadema purpureosque calceos induit; ubi auteni supercilia contraxerit, pro purpura et corona pulla amicit lacerna. quod etiara Botauiati imperatori accidit; qul cum a familiarium quodam interrogatus esset, quo animo casiim ferret, “cnrne, inquit, quod abstinere uere debeo, molestum est; cetera nibil curo." Maria vero una cum filio Constantino, quem ex Michaele Duca Bolaniatis de-

cessore snsceperat, in palatio adhuc mauebat, metuens flavo, ut poeta ait, Mcnelao. causa morae, eaque nulli calumuiae obuoxia, erat necessitudo; quanquam erant malevoli, qui alia suspicareutur. asciverat euiui allerum geuerum, alterum aduptaverat filium: inde consilium cepit mauere, nou aliam oh causam iu viilgus imprubatam, nec quod facile illi adeundi illiciendique esseut. immo peregrina cum esset et neque necessarium, ueque familiarem, neipie ullum omnino popularem haberet, temere regiis aedibiis dccedere nuluit, vcrita, ne filio quid accideret, si ante securitatis cauliunem arieptam inde exiret; qualiaaccidere solent, cum reges imperio pelluntur. puerulus erat formosus septimumque nondum superaverat annum, qui sive loquebatur, sive ludorum genere vario corpus exercebat, (liceat enim meos lauclare, ubi rerum id ratio exigit,) iudicio eorum, qui tum aderant, omnes suavitale superabat. flava coma, color candore lactis, rubore, ubi opus erat, suffusus, rosarum instar calyces primum rumpentium oculi non albi, sed quales accipitrum, fulgentes sub superciliis, veluli aurea in pala, itaque varia, quicunque eum adspiciabant, volu-

plate afficiebat, ac coelestis, nec terrena forma videbalur esse, omninoque talem eum qui videret diceret, qualem Araorem pingunt. atque haec quidem vera causa est, cur imperatrix in palatio remanserit. ego cum alioquin natura ita comparata sim, ut a novis fingendis tradendisque falsis abhorream, (multitudinis eam esse consuetudinem scio, praeseritm cum odio atque invidia capta est,) neque facile calumniis vulgi acquiescam; tum vero hac in re etiam aliunde certa comperi. cum euim a pueritia, priusquam octavum complevissem annum, apud imperatricem una educarer, ea pro magno quo me amplectebatur amore, areana sua omnia mecum communicavit. ac non solum alios alios multos de his loquentes aiulivi, qui inter se discreparent, aliis hoc, aliis illo modo, quae tum facta erant, interpretantibus, prout quisque benevole aut secus erga eam affecti erant, nec eiusdem omnes sententiae esse vidi: verum etiam ipsam saepe audivi enarrantem, qualia sibi accidissent et quantum in metum, de filio maxime, adducta esset, cum Nicephorus imperator regno abdicasset. itaque, me quidem iudice et optimo quoque veritatisque amautissimo, filii cura in regia

tunc eam paulisper retinuit. hactenus de Maria Augusta. Alexius autem pater meus, qui sceptra tunc sumserat, ingressus palatium, coniugem suam, quintum decimum aetatis annum agentem, cum sororibus ac matre Caesareque paterno ipsius avo, in inferiori palatio reliquit; ita enim a situ loci vocari consueverat. ipse cum fratribus, matre et qui affinitate sibi coniuncti erant, in superius palatium concessit, quod et Bucoleon cognominatur hac quidem de causa. non Ionge enim a moenibus eius portus olim e nativo lapide et marmore aedificatus est, ubi leoj Iapideus taurum capit. arrepto enim bovis cornu, cervicem detorquens, faucibus quasi inhaeret; undc Bucoleon tota regio nominnta est, et aedificia continentis et portus ipse.

Multi quidem suspectantes, ut supra dictum est, imperatricis in palatio moram, susurrabant, in matrimonium imperatorem novum eam ducturum. Ducae etsi nihil tale suspicarentur, (non enim vulgi opiniones sequi solebant,) tamen cum matris Comnenorum apertum in se odium dudum congnovissent, magna sollicitudine eam suspecta-

bant; idque ipsa saepius eos dicere memini. cum vero etiam Georgins Palaeologus cum classe adveniens, acclamationem praeiret, prospectantes deorsum Conmeniani silentium imperabant, ne Irenen Alexio vel acclamatione adiungerent unaque salutarent. quos ille increpans, “non propter vos" sursum ciamat “tantum laborem sed propter eam, quam dicitis, Irenen"; simulque Irenen una Alexio proclamare nautas iussit. haec Ducarum animis magnam iniiciebant curam, malignis autera calumniarum in Mariam Augustam materiem praebebant. at enim imperator Alexius ne cogitatione quidem tale quid conceperat; (qui euim poterat?) sed Romanorum imperio potitus, ut erat vir in omnibus acerrimus, rei publicae statim se dedidit et tanquam a centro, ut ila dicam, rerum auspicatus est. nam cum oriente sole in palatium intrasset, priusquam pulverem cerlaminis excuteret corporique quietem daret, omnem statim curam ad milites contulit, fratremque Isaacium, quem patris loco colebat, consiliorum omnium participem fecit; simul matrem administrandis rebus adhibuit, quaniqnam inagnus et strenuus eius animus non uni rei publicae parti, sed pluribus iisque diversis par erat. ipse ad id, quod

[*](C)[*](D)

maxime urgeret, animum advertit ae reliquam diei partera totamque noctem consumsit deliberando, quomodo exercitum, per Byzantium dispersum effusa licentia, sine tumultu in ordinem restitueret et in posterum civium securitati consuleret. verebatur enim a militum temeritate, praesertim cum ex diversis gentibus exercitus collectus esset, ne etiam sibi mali quid struerelur. sed Iohannes Ducas Caesar, quo celerius imperatricem amoliretur palatioque educeret ac falsam multitudini suspicionem tolleret, tura patriarcham Cosmara omni modo devinxit contenditque, ut a suis partibus staret, neque matris Comnenorum sermonibus aures praeberet, tum Mariae Augustae, ut flagitatis ab imperatore ad suam filiique securitatem litteris, discederet, callide persuasit, idque Patrocli, quod aiunt, praetextu usus. prospexerat ei iam tum, cum Michael Ducas imperio pelleretur, et Nicephoro Botaniatae, qui illi successit, auctor fuerat, ut iu matrimonium eam duceret. alienigenam eam esse aiebat, et consanguineorum turba carere, qui imperatori molestias crearent; deinde et genus eius.

et corporis venustatem multum praedicabat, nec raro laudibus eam extollebat. ac sane procera erat statura, quemadmodum cyparissu corpore candido, ut nix; facies non orbem quidem referens, s(??) lamen colore floris verni vel rosae prorsus; oculorum fulqorem quis describat? supercilia alte curvata et rutila; acies caerulea. florum quidem colores, quotquot temporum vicissitudines ferre solent, pictoris saepe imitata est manus; at iniperatricis pulchritudo, refulgensque ex ore venustas et morum suavitas ac gratia omnem descriptionem artemque superabant; neque Apelles, nec Phidias, nec ullus unquam statuarius talem imaginem finxit. Gorgonis ferunt caput in saxa homines convertisse, qui ipsum adspicerent; hanc qui incedentem videret vel obvius subito fieret, obstupuit et quo forte habitu erat, elinguis adstitit, ut et anima et sensu privalus videretur; tantam et totius corporis cum singulis membris et singularum partium cum toto convenientiam nenio unquam in humano vidit corpore. simuhicrum erat vivum hominumque, qui pulchri sensum haberent, amorem in se convertens, vel potius Amor ipse, indut

quasi corpore, in terrestrem hunc mundum descenderat. hisce igitur Caesar rationibus usus, imperatoris animum mollit flectitque, quamquam multi snadebant, ut imperatricem duceret Eudociam, quam rumor erat, imperii rursus cupidam, Botaniatem, cum reruin potiturus Damalim occupasset, litteris sibi conciliasse: sunt tamen, qui non sua, sed Zoes Gliae Porphyropenilae cansa id fecisse eam dicant: ac fortasie perfecturam fuisse consilium, nisi quidam ex domesticis, Leo Cydoniates euuuchus, multis iisque in tempore monendis deterruisset, quae singulatim referre, cum natura a calumniis abhorreamus, nobis nefas videtur; relinquimus et ista iis, qui ciusinodi rumores litteris mandare solent. Iohannes autem Caesar, qui vario modo Botaniatem tentaret, tandem rem ita perfecit, ut Mariam Ausustam ducendam statueret, ut supra iam distinctius exposuimus; atque ab eo inde tempore magnam apud eam habebat dicendi libertatem. sed cum aliqnot dierum negotium esset, neque Comneni omnino palatio eam pellere vellent, cum propter multa ab ea per totum imperii tempus accepta beneficia, tum vero etiam ob familiaritatem, quae propter necessitudinem, qua uterque ei devinctus erat, inter eos intercede-

[*](B)[*](C)

bat, multi a multis spargebantur rumores, qui varias sententias indicarent, cum alii hoc, alii illo modo, quae fiebant, interpretarentur, ut quisque amore aut odio in eam affectus erat; qui quidem res ex studiis suis, non ut re vera se babent, iudicare solent. eo in loco cum res essent, Alexius solus coronatur manu patriarcbae Cosmae. etenim quarto anno imperii Michaelis Ducae et filii eius Constantini Iohanne Xiphilino patriarcha sanctissimo mortuo, secundo mensis Augusti die, indictione decima tertia, subrogatus fuerat vir ille religiosus et sanctitate plenus. Ducae, imperatrice nondum diadema nacta, magis etiam sollicitabantur instabantque, ut Irene quoque corona ornaretur. erat monachus Eustratius nomine, cognoniento Geridas, qui aedes prope magnam dei ecclesiam exstruebat et virtutis nimirum speciera assimulabat. is dudum Comnenorura matrem adire solitus, etiam de imperio iili praedixerat. quae cum alioquin propensior in monachos esset, tum praetcrea sermonibus eiusmodi delinila,

[*](D)[*](v. 64)

maiorem in dies ei flduciara tribuebat οἱ iam de transferendo in isturn urbis patriarchatu cogitabat. itaque simplicitatem atque a rebus gerendis abhorrens ingeniuin eius, qui tunc patriarcha erat, praetendens, quibusdam persuasit, ut abdicandi muneris consilium ei darent, quasi commodum ipsius spectarent. non fefellit virum sanctum ea machinatio: postremo per proprium nomen iuraiis, “per Cosman, inquit, nisi mea manu Irene coronata fuerit, throno patriarchli non cedam." quod responsum illi dominae referunt; enim iam omnes eam appellabant, imperatore matris aniantissimo ita iubente. septimo igitur die, postquam Alexius imperalor renuntiatus est, etiain coniugi eius Irenae per Cosmam patriarcham corona imponitur.

Forma utriusque principis, Alexii et Irenes, nullo modo explicari dicendoque exprimi potest ac neque pictor unquam cam expresserit, pulchritudinis speciem intuens, ueque staluariiis ita materiam inanimein conformaverit, etiamsi ad imitauda ista specimina naturae, imperatorews dico recens coronatos, Polycleti illius signa elaboratissima contemplelur. Alexius quideni statura fuit non multum eminenti, ceterum plena, nec tamen incongrua, habitudine corporis. itaquo

pedibus insistens non tantam quidem admirationem intuentibus excitabat; sed cum in regio sederet throno et terribilem oculorum splendorem mitteret, fulmen videbatur adstantiumque aciem praestringebat et vultu et tota corporis conformatione, nigrum enim utrimque supercilium curvabatur; oculus suberat, truculente simul et blande adspiciens, ut ex obtutu, ex placida fronte, ex genarum dignitate et qui suffusus erat rubore, simul metum atque animum caperent. humeronun latitudo, lacertorum robur, prominentia pectoris, heroica omnia et admirationem simul et voluptatem multitudini afferebant. eadem enim in illo viro et forraa gratiaque excellebant et pondere gravitateque inaccessa. cum vero in sennonem se daret osque aperiret, videres sane labris eius insidere ardentem Deraosthenis illius eloquentiam. nam argumentorum ubertate omnium aures animosque secum rapiebat, et iuxta invictus erat lingua seu manu, altera ad iaculandum, altera ad oblectationes parandas integerrimas. at imperatrix Irene, mater mea, adolescentula tum erat et annura quintum decimum nondum excesse-

[*](P. 77)[*](V. 65)[*](Β)

rat. filia erat Andronici, qui Caesaris filius natu maximus erat, illustri stirpe orta; quippe quae genus ad Andronicos illos et Constantinos Ducas referret surgebat ad germinis instar recti et seinper florentis, membris partibusque omnibus summa inter se congruentia modo dilatatis, modo arctatis, ad videndum pariter atque ad audiendum ita iucunda, ut reapse nec oculi nec aures exsaturari possent. facies lunae micabat fulgore, non tamen absoluta otunditate erat, quales Assgriarum feminarum, nec etiam oblonga, more Scythissarum, sed paullulum ultra exacti circuli orbem. quod gcnae referebant pratum, roseum colorem vel procul spectantibus ostendebat. vultu erat vrgetb et suavi pariter atciue terribili, ut adspicientium oculos suavitate specieque in se verteret, terrore autem connivere cogeret, cum nec intueri hec abstinere a cernendo possent. quam Minervan poetac historicique Veteres celebrant, ea unquamne fuerit, nescio; fabulam audio eam iactari et eircumferri; hanc vero imperatricem Minervam si quis dixisset istis temporibus oblutam humano generi vei coelitus cum coelesti quodam splendore terribilique fulgore delapsam, is a verisimili non aberrasset

quodque mirabilius etiam, nec in altera muliere facile reperiatur, at dacium hominum animos contundebat, metu afflictos erigebat solo at spectu. labia plerunique compressa erant et tacentem ostendebant eam, quae animatura, ut ita dicam, simulacrum pulchritudinis et viva concinnitatis columna erat. orationem fere gubernabat scite manu usque ad iuncturam brachii nudata; ebur in digitos manusque artifice tornatum putares. oculorum pupillae mare referebant tranquH lum, in profunda quiete caeruleo colore renidentes; vicissim albun pupillas circumdans eminebat; quae res invictam oculis conciliabat gratiam tantumque iucunditalis, ut dici non queat. talis Alexii et Irenes forma erat. Isaacius, patruus meus, stalura similis erat fratri, nec cctera multum dissimilis; subpallida tamen facie erat, nec barba admodura densa, quin etiam in genis minus pilorum habuit, quam frater. uterque autem venationi saepe indulgebat, si otiui erat a rebus gerendis; quanquam militiam praeferebant. ubi auten in proeliis impetus fiebat, Isaacio ne tum quidem, cum ordinibus ipse praeerat, ullus unquam praecurrebat, sed simulac hostilem acien

conspexit, neglectis ceteris omnihus, in medios hostes tanquam fulgur irruens, eorum aciem celeriter disiiciebat. quo factuni est, ut semel iteruiiufue caperetur, in Asia cuni Agarenis pugnnns; alijue iioc unum erat reprehensione diguum in patruo meo , quod animo in proeliis nun moderabatur.

Quoniam vero Melisseno Nicepboro caesaris dignitas ex pacto debebatur, et Isaacium , fratrem natu maximum, ampliori decorari honore par erat, (aller autcm praeter caesarem non erat,) Alexius imperaos, uovo ex sebetons et anlocrator composito noniine, sebastocratoris titulum fratri indidit, quasi secundi iinperaturis honorcin in eum deferens. caesarem iiliim subiunxit et terlio ab iniperntore loco in acclamationius coUocavit. scd etiam coronis eos rediniiri dicbus solennibus iussit, sebastocratorem caesaremque; quae tamen luultum a diademate, quo ipse utcbatur, mngnificentia dilVerebant. regium enim diadema ad instar haeraispliaerii rotundi capiit cirriimdat, ab ninni parle margaritis geramistjue ornatum, aliis insertis, aliia dopcndenlibus ; nam

utrumque ad tempus monilia ex margaritis ac gemmis pentlent genasque percutiunt. atque id est proprium regibus ornamentum ; sebastocratorum caesarumque coronae hic illic margaritis gemmisque distinctae sunt , neque globosum snperne tegumentum habent. per idem tempus Taronita , qui imperatoris sororem in matrimonio habebat, protosebasti et protovestiarii honorem acceplt; paulo post etiam panhypersebastus declaratus et eiusdem cum caesare sedis honore dignatus est. praeterea Adrianus frater eius protosebasti ilhistrissimi titulo ornatur; et Nicephorus , frater natu miniraus, magnus drungarius classis creatus atque ad sebastorum et ipse honoris gradum provectus est. lios autera novos titulos pater meus primus eicogitavit , alios compoueus , ut supra dictum est, alios in novum detorquens usura. etenim panhypersebastus et sebastocrator et quae talia sunt composuit; sebasti dignitate mauifesto abusus est. sebasti enira olim imperatorcs cognomiuabantur , atque propria imperatoris erat sebasti appellatio. ipse vero pluribus communem cam dignitatem fecit. iam si quis ad

disclplinae et siimmae cuinsdain philosophiae formam addnceret imperandi scientiain, tanquain artem arliiim et doctrinain ductrinanim, is adiuiraretnr etiam patrein nieiun ul ppritum artis et quasi architectum, qiii nova in imperio et niunera et titulos excogitaverit. nisi quoJ philosophicarum Jiscipliuarum magistri perspicuitatis causa talia nomina excogitarunt ; hic atiteiu regnandi scientiae vir cousultissimns oninia ad imperii instituit utililatem, cum nova saepe tura in muneribus ordiuandis, tuin in tituloruin noininihiis inferret. interim sanctus ille patriarcha Cosinas, ciiius supra mcntionem fecimus, nonnullis diebus post , cum sacris ipsa memoria S. Iohannis theologi perfunctus esset ia teraplo eiusdem ad nehdomiiin silo , patrian liaii dignitate se ahdicavit, postquam annos qiiiuque et nicnscs novom eam tenuit, sccessilquc iu Calliae monasteriuui ; po-st quein palriarchalis sedis giihernacula Kuslratius Garidas euniicliiis, ciiiiis snpra meminimus, suscepit. Mariae iulcio iniperatricis filius, Constantinus Pos-

[*](D)[*](V. 67)[*](Ρ. 80)

phyrogenitus , cum post Michaelem Ducam patrem imperio pulsum rubros ultro deposuisset calceos et vulgares nigrosque sumsisset , Nicephorus Botaniates , cjui Ducae Constantini patri in imperio successit, nigris eum calceamenfis exutis , variis serica textilibus induere iusserat, ut qui iuvenem revereretur et forina et genere conspicuum. coccinum siquidem per totos eius calceos fulgere invidia quasi non ferens, nonnullis tantum partibus textiiia purpuram referre concesserat. sed cum Coiimenus Alexius imperator proclamatus esset, Maria imperatrix illius mater, consilio obsecuta Caesaris, eam sibi fidem ab imperatore dari firmarique rubris litteris sigilloque aureo postulavit, ut non solum incolumitatem cum filio haberet, verum etiam hic regni particeps fieret, atque rubris calceis et corona uti liceret, imperatorque Hua cum Alexio proclamaretur. nec frustra. bullam enim accepit auream, qua, quae petierat, confirmata erant omnia. atque Constantinus positis, quibus uti solebat , sericis textilibus , plane rubros nanciscitur calceos, in donationibus buUisque aureis secundus in posterum ab Alexio rubrica subscribebat, et in pompis cum tiara regia eum seque-

balur. nonnulli dicebant, haec imperatricem de filio etiain ante pactam esse cum Coinuenis, quaiu deficerent. ita certe rebus conslitutis, palalio illa cum satis magno comitatu egressa, in aedes prope magni Martyris Georgii monaserium a Constantino Mononiacho imperatore exstructum migrat., (Mauguna haec vulgari lingua dict adluic soleut,) Isaacio proseqtiente sebastocratore.

Mariae igitur imperatrici sic a Coiunenis prospectura est. iiiiprralur ciiiii discipliua alj infantia iisiis bona et ad matris adhortationes totum sese conformans, dei timorem intimo concepissct animo, niurdebatur sollicitudine de urbis direptionc, quam, cuin ingrederetur, omnes omnino perpessi erant. nara imiiiiiuitate lapstis curaeue omnis facile eflicilur , ut officii obliviscamur; a quo ubi animes escivit, ad temrraria quaeque aufertur, ciim anten ne ulla quideui in re iiirenderit : at qui lapsus est , modo sit cautior prudensque, statim dei timore correptus , toto commovetur animo ac metu perturbatur, praeserlim si magnes res aggressus et in summum fastigium evcctus est. quippe metus eum excruciat, ne imprudentia , superbia,

insolentia dei iram in se convertat et imperio excussus amittat, quibus tum est potitus. qualia etiam Saulo quondara acciderunt, cuius ob insolentiam dens scindens scidit regnnm eius. his perturbatus cogitationibus Alexius metuque aestuans , ne forte dei vindicta subito affligeretur, — quidquid enim in tota urbe a singulis militibus perpe tratum erat, quantacunque tunc per totara urbera niuititudo erat vagata, adscribebat ille sibi , et tanquam calamitates , quas universa civitas gravissimas passa erat , ipse intulisset , pungebatur urebaturque, regnum, potentiam, purpuram, diaderaa gemmatum , vestera auro fulgenlem et unionibus nihili , ut par crat , ad infandam miseriam dncens , qua urbiuin regina tunc afflicta erat. nam quantis ea maiis illo tempore circumventa sit , id nemo , etiamsi voluerit, enarrare queat. etenim et ipsa templa et fana , et publica et privata ubique ab omnibus diripiebantur; aures omnium streoevabt vocibus clamoribusque passim sublatis , ut terrae motnm esse diceres. ad haee igi-

[*](Β)[*](C)[*](D)

tur animnm advertens Alexius , moerebat mortlebaturque , neque dolorij magnitudinem levare polerat. erat enim in sensu prave factorum conripiendo acutissinius, et licet facinora, quibus urbs iu tantam calamitatem delata erat, alioriim manibiit animisque pcrpetrata nosset, tamen idem conscius sibi erat quam maxime, occasioneni atque initiiim malorum seinet ipsuin dedisse; qiianqiiam Alexio rursus defectionis aiictores servi fuerant, qiioriim mentionem iam fecimus. sed vel sic omnem in se ciilpam conferens, sanare vulnus et studebat ct volebat. non enim aliter nisi sanalo viilnere, labeqiie eliita, ad reriim administrationem accedere ttatiiit, ncc exercitus bellique ciiram prosperese habiturm speravit adit igitur matrem, aperit ei laiidabilem illum dolorem, eiusque sedandi et angnris ronscientiae tollendi rationem exqiiirit. ea , filio benigne excepto , libenter audit , quae dicebat. arcessiint igitiir, (nam Alexius assenserat,) patriarcliam Cosmam , qui nonduni dignilatc ἓ abdicaverat, et praeiipiios quosdam ex sacra synodo et ordine monnchoriim ; quos iinperator adit ut reus, ut condemnatus , ut humliis vel etiam

alius quispiam ex iss, qui subiecti sunt sententiamque tantum non exspectant, quam iudices pronuntiaturi sunt. confitetur cuncta, non suasionem, non approbationem, non rem gestam, non causam eorum, quae facta erant, praeteriens; sed omnibus cum timoris et fidei significatione expositis, ut vulneri mederentur, obnixe rogavit et se poena afficiendum dedit. illi non ipsum solum, verum etiam consanguineos et qui defectionis socii fuerant, issdem omnes piaculis subiiciunt, ieiunio, humi cubatione et quae cum his coniungi solent ad placandum deum, praescriptis. nec illi poenam detrectant, sed libenter perferunt; quin ipsae eorum coniuges impune esse noluerunt. qui enim sustinerent, cum maritorum amantes essent? sponte igitur poenitentiae iugum subiere. itasque palatium eo tempore lacrimis plenum cerneres et luctu, non illo quidem ignavo ac vituperabili, animi abiecti imbecillitatem prodente, sed honesto gaudiumque procurante coeleste nec unquam interiturm. imperator autem, qua erat pietate, ultra progressus, sub purpura saccum ipsi corpori adhaerentem ge-

stabat per dies noctesfpie quadraginta. noctu aiitem liiinii cubabal, lapide tantum caput fukiens, lngebatque, ut par erat. atque sic deuium rem publicam puris manibus capessivit.

Sed cum percuperet, ut potius quam ipse mater rei publicae gubernacula tractaret , tamen id consilium tum qiiidem clam Irabuit, veritus, ne si mentem suam illa cognosset, etiam palatio egrederetur, quippe qiiam dudiim de altiori vita cogitare sciret. in omuibus igilur, quae accidebant, ne qnotidiana quidein, ea inconsulta, conficiebat, imo consiliorum participem atque adiutricem matrem habebat, cum et paulatim obreperet reruinque administrationem cum ea cominunicaret, et iiitcrdum etiain aperte profileretur, sine illitis nienle atque consilio Imperii res pessuni ituras. sic arctiori seciim vinculo coniunctain eara tcnebat et a consilio perficiendo abslraiiebat arcebatque. appetebat eniin stationem ea ultiinam et monasteria cogitabat, ubi rciiipiuni vitae leiiipus qiiieto transigeret aniino. ad id animuiii appiilcrat, et nt ttbi cuntiDgeret, assidne precabatur. sed licet tale consiiium agilaret

[*](Ρ. 83)[*](Β)[*](C)

animumque ad altiorem vitam penitus applicuisset, tamen eadem erga liberos erat pia, si quae alia femina, atque una cum filio imperii procellas sustinere, et secundo vento navem actam vel etiam fluctibus undecunque iactatam quam optime gubernare nolebat, praesertim cum filus modo in puppi consedisset et prehendisset clavum, nondum maris fluctibus procellisque eiusmodi assuetus, ea cum dico, imperii significo multiplices et perincommodas molestias. evicit igitur maternus amor, ut una cum filio imperatore rem publicam gubernaret atqueadeo sola interdum imperii quasi currum, habenis prehensis, regeret inoffenso ac prospero cursu: erat enim cum sapienti, tum regio plane animo, et regnis nata administrandis: sed ex altera parte etiam dei amor eam trahebat. cum autem mense Augusto, eadem adhuc indictione, Roberti traiectio Alexium urbe exire cogeret, patefecit iam animi consilium atque ad effectum perduxit. summum enim imperium matri soli commisit idque, bulla aurea edita, in publicum pronuntianit. quoniam autem eum, qui historiam conscribit, clarorum

firorum facta consultaque non crasse transmittere oporlet, sed subtiliter, quantum possit, illa enarrare el qiiae decreta fuerint referre: aggrcdlar et ego hac ralione biiliam auream iilam referre, nec nisi ea nniitlam, quae ad scribae ornatum pertinenl. habet aiitem ita : “nihil est , quod aequiparari queal matri , quae liberos aniat eorumque vlce iuxta commovetnr ac sua ; nec ea firmius ullum praesidium est . tive periculum providetur, sive aliud quid abominandi speratur. nam si consuluerit haec , firmum erit consilium , si precata deum fuerit, fnuninieuto erunt preces et invictorum instar satellitum. talem et nostrae inaicstati a prima inde aetate sese re praestitit veneranda mater ac domina , quae omnia nobis erat et nutrix et ediicatrix. cumque dein senatorum niimcro adscripti essemus , nec maler desiil caritate praeire , et filii pictas flduciaque integra mansit. nna dnobiia in corporibus anima ccrnebatur eaqiie necessitudo per Chrisli gratiam pulchre scrvata est hiiciisque. non “meum," non “tuum," frigidiim illud Terbum, direbalur; atque quod longe maximum est, crebrae eius per omne tempus preces, a deo admissac, in hoc impcrii fastiginni

nos extulere. quae cum etiam post susceptum imperium non postuissel, quin laboris societatem cum maiestate nostra coiret et rei publicae saluti ipsa prospiceret, maiestas nostra iam cum deo expeditionem adversus Romaniae hostes obitura , ut curam sane magnam ponit in delectibus liabendis exercituque bene ordinando , ita non minimi momenti esse rcrum iudicialium ct civiliura curam existimat. itaque lioc imperii quasi firmissimura muniraentum inveniraus , ut sanctae ac maxime venerabili matri rerum omnium administratio committatur. decernit igitur maiestas nostra buUaque hac aurea sancit , rit pro raagna, qua pollet , rerum humanarum peritia , tamctsi eas prorsus contemnit, quidquid scripto decreverit, sive ab eo relatum sit, qni universae rei iudiciariae praeest , sive ab oflicialibus huic subiectis, sive a ceteris omnibus, qui vei coraraentariorum vel libellorum vel sententiarum curam gerunt in publicis debitorum remijsionibus , id auctoritatem habeat perpetuam nihiloque minorera , quara si ab ipsa serenitatc nostra statutum iussumque esset. quaecunque responsa eius proferentur, vel mandata scripta, non scripta, cum ratione vel sine ratione munita modo eius sigillo, quod transfigiirationem et assum-

[*](D)[*](V.71)[*](Ρ. 85)[*](Β)

tionem exhibet, ut ab ipsa nostra maiestate profecta habeantur. mense quoqiie eius, qui pro tempore rem iudiciaJem administrat, etiam de promotionibus et successioniJius in iucliciis superioribus inferioribusque, atque in dignitatibus et muneribus et donationibus rerum immobilium regio arbitrio sancta parons nostra, quidris volet, (lecernendi habeat facultatem. et quicumque promoti fuerint in iudicia maioris minorisve ordinis et in iis successerint , maximis , mediis, infimis bonoribus ornati, non summovebuntur ii in posterum statu suo iiec unquam cxcident. sed et aiigmenta rogarum et incremcnta largitionum et remissiones vectigalium, quae consuetudines vocantur; et stipendia ex parte aut omnino recisa siio Iiaec constituet iure et, ut tmiverse loquar . nihil irritiim censebitiir, quod illa imporaverit vel litteris vel sine litteris. verba enim hiiiiis et mandata tancpiam ipsiun Miaiestatis nostrae iiabeluintur, neque quidquam abrogabitur, sed rata firmaqiie enint in postera tempora. nec quisquam eorum, qui illi ministraverit, nec ipse pro tempore longotheta secretorum, quantumvis

bene secusque habere videantur decreta, ullo terapore a quoquara ad rationem reddendam causamve dicendam cogi poterit. prorsus enim nuUa unquam ratio exigenda est de omnibus, quaecunque tandem hac bulla aurea confirmata fuerint."

Hactenus bulia aurea. in qua miretur fortasse aliquis impeperatorem, patrem meum, tantum matri tribuisse honorem, ut ei summam rerum committeret, ipse imperii regimine quasi decederet et quodammodo iuxta matrem, regio curru vehentem, cursaret, nudo solum imperatoris nomine retento. atqui adolescentiam iam excesserat, qua potissimura aetate duci solent eiusmodi ingenia cupiditate regnandi. Lella adversus barbaros et quidquid laborum et periculorum suberat, sibi seposuit; summam administrationem rerum, magistratuum ciiram, vecligalium sumtuumque publicorum rationes matri coinmisit. fortasse jgitur hoc loco vituperet aliquis patris mei eonsilium, quod gynaeceo imperii administrationem tradidit; at si prudentiam mulieris cognosset, et quanta virtute fuerit quantaque industria, vituperafione missa, in admirationeiu raptus esset. tauta ciiira in avia mca iacrat

[*](Ρ. 86)[*](V. 72)[*](Β)

reriini gerendarnni dexteritas , tanta constituendae ordinandaeqne rei piiblicae factiitas, ut non soluin Roiiiano iiuperio adininistrando pnr csset, sed omni buivis terrariim regno, quantuiucunque est. nenipe experientissima crat et niiiltaruin reruin norerat naturas, quo quidque initio csset et qnorsum evasuruin, (juae (piibus adversarcutur , quaeque iuvandis firmandisque rebus aliis essent, celerriiue, quid opus facto, perspiciens et caiile constantcrquc exseqiiens. ncc vero, cum consilio adeo polleret, claiidicabat lingua; quin crat planc eloquentissima, ac neqne loipiacitate sermoncm longius producebat, neque celeriter deficiebat eam spiritus; verum opportune cxorsa, qiiam opportunissime rursus Guivit. atque iinperii gubcrnaculis accessit ingravescentc iain aetatc , qiiando et sapicntia magis viget et priidentia florct et reniin usus siippctit ; ex qiiibns adininistratio vim nanciscitur suani. est nimirum huius aetatis noii soliim loqui iuvenibiis pnnicntius, ut in tragoedia est, verum etuan ad ulilitatcin commodiiis agere. in superiore autein vita, ciim adhiic in iuniorum nuinero esset, innlier sane niirifica crat, quippe quae senilem in adolescentia prudcntiam praeitarft.

[*](C)[*](D)P

atque ipso vidtii ostendebat intuentibus virtutein sibi insitam gravitatemque. sed , quemadinodum dixi, pater meus iniperio potitns , ipse lahores sudoresque, spectatrice matre, perferendos sumsit, hanc autem dominam constituit et velut servus, qiiod illa iubebat, et loquebatur et agebat. diligebat eam imperator mirum in inodum, totusque e consiliis eius pendebat: adeo niatris erat amans : dextramque maternae linguae lamulam , aures vocum illins audientes esse volebat , atque in omnibus rebus annuebat vel abniiebat, quae quidem illa annueret abnncrelve. et plane sic se res habebat : ille speciem regni obtinebat, haec regnum ipsuin; illa leges dabat, gubernabat cuncta admibistrabatque; hic placita cius, sive scripta subscribendo, sive non scripta vocis sufFragio, conrirniabat, et , ut ita dicain, instrumentum imperii erat raaLri. non imperator. rata enira habcbat omnia, quaecunque illa decernebat et statuebat; neque ut matri solum obedientissimus erat, veriun eliain ut rcgnandi artis magistrae attentum ei praebebat animum ; quippe cui exploratissimum esset, illam in omni re ad siimmam perfectionem pervenissc et longe omnes, qui tiinc erant homines, prudentia et rerum peritia anteire.

[*](B)[*](V. 73)[*](C)[*](D)

Huiiiiraodi fuere initia Alexii regui ; nam imperatorem enm hoc quidem tenipore dicere vix licet, cum imperatoris potestatem semel matri concesserit. iam alius iaudutiouis legihus obsequens, palriaui matris illius admirabilis genusque ait Adriauis illis Dalassenis et Charonibus repetitum celebret atque in aniplissinio cauipo lioruui virtutom excurrat licet; me historiam conscribentem, non ex genere et sanguine describere eam oportet, sed ex morihus et virtiite oiiiuihiisque iis rebus, in quibus enarrandis bistoria versatur. itaque ut ad illam iterum redeamiis, ornamentum quidem ipsa fuit non mulierum modo maximum , sed etiam virorum ac decus naturae humanae; gynaeceum autciu palatii , quod onmino perditissimum erat, ex quo tempore Monomachus ille imperio potitus est , et ad turpes se converterat aiuores usque ad ipsum patris mei imperium, melius reddidit landandosque niores restituit atque iam cerneres palatium in bonum ordinem adductum; nam et certa hyinnis sacris tempora descripsit, suatque ct praudio et negotiis publicis tractandis horas constituil: in quihus observandis ipsa exemplum et quasi regula ommbtu erat : ut palaiium sacrum potius

monasterium videretnr. talis erat egregia et revera sancta illa femiua. temperantia enira tantum superabat etiam celebratissimas olim mulieres, quae in omnium ore versantur, quantum stellas sol. iara misericordiam eius in pauperes ac liberalem in egentes manum quis verbis exprimere queat? commune erat eius domus deversorium consanguineis, qui inopia laborabant; nec minus eadem alienis quoque patebat. sacerdotes autem et monachos praecipuo colebat honore et ad mensam adhibebat, nec quisquam tacile sine monachis accumbeutem eam conspexit. quae extrinescus apparebat ingenii eius species , et angelis venerabilis et ipsis daemonibus terribilis erat, hominibus autem non prudentibus, sed libidine agitatis intolerabilis vel solo adspectu ; at qui e contrario temperantiae studebant, hilaris etpropitia. nam modum norat tristitiae severitatisque, ut neque tristitia immanis et fera videretur, neque hiiaritas dissoluta et indoraita; atque hunc, opinor, terminum statuebat raodestiae, ut humanitas condita esset gravitate animique raagnitudine. natura ad raeditandum propensior erat, et nova semper consiiia aniiuo versabat, non perniciosa illa quidem rei publicae, ut quidam raussitabant, sed salutaria, quaeque perditum iam

[*](C)[*](V. 74)[*](D)[*](Ρ. 89)

iUe atl nihiliim redactuni imperium pristinae integritati, quantum 2. .1 poterat , restitnerent. caeterum , licel piihlicis negotiis occupata esset , nequaquam tamen vitae monasticae oflicia ueglexit. imo maximam noctis partem divinis hyinnis cantandis consiiinehat, snpplica- tionibus intentis et vigilando confecta; snb dilnnitum , nonnunquam a sccundo gallicinio, publicis negotiis operain dabat, de magistratieligendis statuens et iibeliis siipplicibns respondens , scribae mure Gregorio Genesio fungente haec si quis voluisset oralor exornanda sihi suinere, quis est fpieiii non obscuraret eorum, qui antiquitus propter virtutem celebrantur atque ex utrovis sexu illustres sunt, epichirematis, enthyincinatis, coinparationibiis illam extollens : qui laudtionem scribentium mos est. sed historiae ratio non eandein conccdit licentiam. quapropter si forte de regina liac disserentes, in rebus maximis tenuiores sumus, ncino id rcprehcndat , quicunque virtutem iilius et amplitiidinein siiiniiiain aniiiiicpie in omni re solerliam alrpie atque excelsitatem norunt. sed, iinde paulluluin defleximus, iain redeaiiiiis. ea igitur cum rem publicam, ut diximus, gubernaret , ne totum quidem

[*](Β)[*](C)

diem secularibus negotiis impendebat, , sed praescriptis sacris in Theclae martyris templo intererat, quod Isaacius Comuenus imperator , ipsius levir, hac de causa exstruxerat. cuni Dacorum priacipes foedus, dudum cum Roinanis ictum, servare diutius nollent, sed pactuin perfide rumperent, id animadvertentes Sauromatae, qui Mysi a veteribus appellabantur , ne ipsi quidem continere se intra fines suos et quiescero volueriint; sed cum hucusque eas regiones, quas Isler a Romanorum imperio seiungit, incoluissent, cuucti relictis sedibiis in fines nostros irruperunt. cuius irruptlouis causa Getarum fuere assiduae inimicitiae, , qui cnm finitimi essent, latrociniis eos lacessebant. itaque capta occasione , cum Istrum glacie concretum cernerent, velut continenti eo usi , inde ad nos migrarunt, totaque gens in finibus nostris consedit ac graviter urbes regionesque adiacenles vexavit quo cognito, imperator Isaacius Triaditzam proficiscentlum staluit. post repressos anlea orientaliuin barbarorum impetiis, eliam hauc rem facili perfecit negotio. universo cniiu collccto exercitu, in viam se de-

dit , eos a Roroanoniin finibtis abacturus. atque ubi copias henc ordinavit, impetum in eos facit; quem illi couspicati, dissidebant statim inter se et in contrariain abiliant senlentiam. at ille parum iis fidcnduin ratus, firmissimam et pertinaciorem eorum parteni vehcmentissime aggreditur. cumque appropinquasset, sui copiarumque suarum conspectu eos perterruit ; nam illum tanquam fulmina iaculantem contra intueri non audebant, exercitus autem infractam testudinem conspexere, ipsi turbabantur. recedebant igitur paullatim et proelium lium in tertium abhinc diem denuntiabant ; setl eodem die castris relictis , in fiigaui se dederunt. ille progressus, ubo castra melati erant, postquam tabernacula diruit et quae rcperla esl praedam pracdam abduxit, viitor revertitur in quo itinere cuin ad Lobitzae radicei pervenisset, vehemens eum imber oppressit et nix intempestiva; erat enim is vicesimus quartus Septembris dies , quo Theclae magnae martyris memoria celebratur. accrescentibus igitur fluviis et super ripas effusis, maris speciem tota planities praebebat, in qua et imperatoris tentorium et universi exercitus castra posita erant. iamque

commeatus omnis fluctibus immersus abripiebatur ; homines et iumenta frigore obrigebant; mugiebat etiam tonitrubus coelum, fulguraque continua, nullo plane temporis intervallo , omnem circa terram inflammare quasi videbantur. haec cum videret imperator, in magna difficultate erat ; et ubi paullisper tempestas remisit, plerisque fluctuum vi abreptis, inde cum ducibus decessit et sub fagum se recepit. sed cum ingentem clangorem ac quasi arbore exeuntem sonum percepisset, veritis vehementius tum flantibns, veritus , ne eorum impetu arbor everteretur, tanto spatio recessit ab arbore, quanto fagus, si caderet , se non prosterneret, ibique obstnpefactus constitit. tum arbor, velut signo dato , extemplo evulsa radicitus, hnmi iacens cernebatur. imperator admirans dei de se curam adstabat. defectionis autem in Oriente runiore accepto, domum rediit, atque eo tempore Theclae, magnae martyri , pulcherrimum templum condidit, tum magnifice nec mediocri siimtu exstructum , tnm varia arte ornatnm; habitiscjne ibi ol) saliitem conservatam sacrificiis , qualia Christianis conveniunt, omni deinceps tempore divinis iliic hymnis interesse consuevit, tali

[*](Ρ. 91)

ratione magnae martyris Theclae aedes, qiiam dixinius, aedeficata est; ubi, ut snpra exposuimus, solenues preces regina imperatorisque Alexii mater fnciebat. quam feminam et ego per breve tempus vidi et admirata sum. nec inani laiidandi studio profccta esse , quae de ea scripsi, norunt omnes ac facile, si vellent , confirmarent, quicunque sine odio veritatem profiteri volnnt. qiiodsi laudationem , non historiam scribere inslitiiisspm , miilto prolecto magis oratio in exponendis illis rebus versaretur, quemadmodum iam dixi ; nunc autem revocanda oratio ad ea est, quae proposita siint.

Imperator autem cum rem publicam quasi animam agentem cerneret, ( nam et in Oriente Turcae misere fincs vexabant, et occiduae provinciae admodum afflictae erant , Roberto omnem movente lapidem, ut Pseudomichaelem, qui euiu adierat, in regiam reduceret: qiiac quidem simulatio potius et regnandi fuisse mihi videtur cupiditas, quae incendebat eum et quiescere omnino non sinebat; itaque cum Michaelem monachum invenissct, Pa-

trocliim praetendens , ambitionis igne cineri hucusque supposito in magnam exardescente flammam , omni contentione belldm adversus Romanorum imperinm parabat , dromones biremesque armans et trircmes, ac sermones et onerarias alias permultas ex regionibu maritimis cogens , et ex continenti copias multas colligens , quae in bello , quod cogitabat, se adiuvarent,) hac igitur diflicuitate circumventus, cum iuvenis ille generosus nesciret, quo se verteret, hostium utroque utrique pugnam quasi praeripiente, aegritiidine afficiebatur molesteque ferebat. nam neque exercitus satis magnus imperio Romano erat, (non phires enim quam trecenti erant milites iique ex Chomate oriundi , ignavi prorsus nec bello exercitati, et pauci admodum barbari auxiliares , qui in dextro solent liumero securim gestare,) nec pecnniae vis in aerario regio asservabatur , qua auxilia peregre arcesserel. etenim cum summa in re bellica et militari fuissent sent inertia, qui ante eum imperium tenuerant, in angiistias permagnas rem Romanam adduxerant. equidem et ab ipsis militibus et a senioribus nonnullis viris audivi , nullam unquam post hominum memoriam urbem in tantam miseriam prolapsam esse, male igitur se

habebant imperatoris res, ac diversae eura curae trahebant. verum cum generoso et intrepido animo esset et magno rei bellicae usu , decreverat ex vehemenli iactatione ad tuta littora rcin publicani rursus appellere, hostibus, qiii iiistabaut, deo iuvante, in spumam evanesentibus, ut fluctus solent, cum ad scopulos alliduntur. necessnriutn igitur duxit , omnes in Orieute toparchas celeriter arccssere, quicunque arcibus urbibusque praeerant ac fortiter Turcis restiterant. itaque statim ad omnes litteras misit, ad Dabatenum, Heracleae Pouticae et Paphlagoniae tym lemporis praefectum , et ad Burtzem, praesidem Cappadociae et Chomalis, et ad celeros diices; quaecjue sibi accidissent ac qiiomodo dei providenlia ad iiuperatoris dignitateiu evectus esset, ex praesenti periculo praeter exspectationem servatus, exposuit alque iis imperavit, ut postquam castellis quisque suis bene prospexissent eaque luta praeititissent, idoneo militum numero in hune usum relicto, cuin celeris copiis Cpolim convenireut, simulque novos militos quam plurimos in supplementum lectos adducerent. dein adversus Robertmn sibi, quantum posset, praecanendum sxistimabat, et qui ad eum transire vellent duces comitesque, a conatu coercendos.

[*](V. 77)[*](D)

legatus, quem ante captam urbem ad Monomachatum miserat, ul in auxilium eum vocaret et pecunias inde sibi conficeret, litteras tantum retulerat , in quibus causa, ut supra exposuimus, perscripta erat, quamobrem scilicet Botaniate imperium adhuc obtinente auxiliari non posset. quibus litteris perlectis, cum Alexius metneret , ne de Botaniate imperio pulso certior ille factus, Roberto accederet , auimi plane anxius , arcessivit coiigenerinn Georgium Palaeologum ac Dyrrhachium, quod est oppidum lllyrici, misit omnemqiie adhibere machinam iussit, ut Monomachatum nulla adhibita vi eiiceret, quoniam per copias non liceret invitum inde pellere ; Pvoberti anteiu conatibus , quantum posset, officeret. ad hoc praerepit, propugnacula noviim in modum ita pararct, ut pleraque tigna clavis haud religarpn tur : ut si forte scalisLatini ascensuri essent, simulac tignis insisiPrcn everterentur haec et cum illis in terram ruerent. quin eliam marilima-

rum urbium praefectos et ipsos insiilariim incolas magnopere per litteras hortatus est, ne catlerent aniinis ncve ignaviter agerent, sed vigilarent sobrieqne semper se protegerent ac Robertum exspectarent; ne primo is impetu maritimis potitus urbibus et ipsis iusulis, Romanorum imperio in posternm negotiiim facesseret.

Haec de Illyrico imperator ita constituit, ac quae tum a fronte ef ante pedes Roberto erant, bcne, ut apparet, munivit. verum ne ea quidem, quae a tergo illi posita erant, neglexit. itatjue litteras primum ad Hermanum, Longiliardiae diicem , misit; dein etiara ad papam Romanum et Erbium, Capuae archiepiscopum, ad principes praeterea et Gallicarum regionum duces omnes; eosqiie donis satis magnis atqiie pollicitationibiis miiltanim largitioniini dignitatumque sibi conciliando ad bellum adversus Robertum concitabat ; quorum alii amicitiam huic iam reniintiarunt, alii , si plura acciperent, polliciti sunt. prae his autem omnibiis ciiin Alemaniae regem , quidquid vellet, contra Robertum perficere posse inteliigeret, litteris semel atque iterum missis, blandis verbis proniissisquc omuis generis euin tentabat; quem ubi non abhorrentem vidit et voluntali suae obsequi pol-

licentem, aliam rursus ad eum per Choerosphactem misit epistolam, in qua haec scripta erant “ bene se habere praepotentem dominationem tuam et nieliore in dies fortuna uti , in votis est maiestati meae, longe nobilissime ac vere Christianissime frater. quidni enim conveniat maiestatis nostrae pietati , meliora et florentiora tibi precari, tua perspecta pietate? nam fraterna haec, qua in maiestatem nostram es, propensio et affectus et quo belli adversus perniciosum istum homiuem minem hdfores suscepturum te esse animo promisisti , ut ab 3celerato atque nefario et dei et Christianorum hoste malignitatis iustas poenas repeteres, magnam probitatem mentis tuae produnt planeque tuam in deum pietatem eonfirmant. quod ad nostram maiestatem attinet, ea in ceteris quidem bene habet ; nou minima autem sollicitudine et perturbatione propter Robertum agitatur. sed si qua deo et aequis eius iudiciis fides habenda est, celeriter iniustissimi huius hominis pernicies aderit ; nec enim concedet omnino deus, virgam peccatorum in sortera suam usque adeo immitti. iam nummorum cen-

tum et quadraginta quatuor millia et rentiim vestes sericas, quae a maiestate nostra dominationi tuae potentissimae mittenda erant ex pacto, missa nunc sunt per Constantinum protoprohedrum et praepositum dignitatibus, iuxta placitum Bulchardi fidissimi tibi et nohilissiini comitis. et dicta quidem summa pecuniae constat argento facto et Romanato antiquae qualitatis. ubi autem insiurandum nobilitas tua praestiterit, stiterit , etiam reliqua ducenta sedecim millia nummorum et stipendia dignitatum viginti concessarum per Bagelardum dominationi tuae fidelissimum mitlentiir tibi, simulac in Longibardiam perreneris. quomodo vero iusiurandum praestandum sit, significatum et antea nobilitati tuae est, et exponet accuratius Constantinus protoprohedrus et praepositus, qui de singulis capitibus, quae expediri et iureiurando a te firmari oportet, mandata a maiestafe nostra acceperit. quando enim conventio infer maiestatem meam et missos a nobilitate tua legatos facta est, commemorata sunt capita quaedam maioris momenti, de quibus qnoniam se accepisse mandatum negarunt nobi-

litatis tuae ministri, etiam maiestas mea propterea sacramcntum ipsis distulit. ergo praestetur iusiurandum a nobilitate tua, ut fidelis tuus Albertes maiestati meae iuratus confirmavit, utque maiestas nostra. petit ob additamentum satis necessarium. cunctationis ac morae Bul- chardi, comitis tui fidelissimi et nobilissimi , ea fuit causa, quod nepotem carissimum , filium sebastocratoris felicissimi , germani maiestatis meae fratris , ab ipso conspici maiestas mea voluit, ut redux nuntiaret tibi firmuin ac solers in tenerae aetatis statu pueri ingenium; externa enim et quae ad corpus pertincnt, rationi posthabet maiestas mea ; quanquara et iliis virtutibus admodum excellit ; prout narrabit tibi legatus tuus, qui cum in urbe versabatur, vidit puernm atque cum eo, ut res postulabat, confabulatus est. ac quoniam filium quidem deus mihi nondutn dedit, hic aulem fratris filius suavissimus filii mihi est loco , si deo placuerit , nihil impediet, quominus propinquitate coniungamur, et cum amica, ut Christianos decet, in nos

invicem voluntate simus , etiam necessitudinls familiaritas inler nos intercedat, ut alter aiterius polentia aucti, terrori deo iuvante simus adversariis. misinuis autem nobilitati tuae amicitiae et bonae voluntatis ergo crucem, quae in sinu gnstari soiet, auream et margaritis ornatam, pyxidem auream, in qua sanctorum particulae nonnullorum insunt, quorum cuiusque nomen ex apposita cuique chartula cognoscitur; pateram e sardonyche ct pociiliiin crystallinum, astriiormem securim aurea ligatam fibula et opobalsamum. prolonget deus vitam tuam , dilatet fines imperii tui afficiatque omnes adversantes opprobrio et pernicie. pax sit dominationi tuae , et tranquillitatis Iux universae terrae tibi subditae illucescat , et redigantiir omnes hostes tul ad internectionem, coelesti dei putentia vim tibi contra oinnes largiente invictam, ctam , quippe qui tantopere veruiii eius nomen colas et contra hostes illius arinis accingare."

Ita rebus per Occidentem dispositis, ipso ad ea , quac urgebant praesensque periculum intentabant , sesc paravlt, in urbe etiam tum degens , dispexitque, qua ratione hostibus iamiam immi-

nentibus resisteret. cunique, ut supra narravimus , Turcas videret impiissimos circa Propontidem comniorari , Solynia , qui Orienti toti imperitabat, INicaeae habitante (ubi etiam sultanicium erat, quod nos palatium diceremus,) et praedatores quotidie immitlente et omnes circa Bithyniam TJiyniamque regiones depraedante, atque etiam usque ad ipsum Bosporum, quae Danialis nunc vocatur, incursiones illos facere praedamque multam agere et tantum non ipsura traiicere mare: quos cum Byzantii sine ullo raetu in oppidulis circa littora sitis et ia sacris teniplis niorari animadverterent , nemine inde eos pellente, terrore indesinenter perculsi , quid consilii caperent non habebant; — haec igitur imperator videns, postquam mnlta cum animo agitavit sententianique saepe mutavit, tandem consilium, quod optimum videbatur, secutus, quam poterat celeriter rem aggressus est. ex iis igitur, quos siibito conscripserat Romanos et Chomate oriundos , decuriones delegit nanibusque iinposuit, alios leviter arnatos arcu duntaxat et clypeo, alios etiam guleis clypeisque et ha-

[*](Ρ. 96)[*](Β)

stis instrui solitos; eosque noctii ad littora accedere, clam de navibus exsilire barbarosque invadere iussit, si quanclo illos non multo maiore, quain ipsi, numero esse ccrnerent, et slalim regredi , uude quisque exisset. veriim ciim eos rei beilicae plane imperitos nonisset, praecepit, ut nautas quam niinimo strepitu remigare iuberent, simulque ab insidiis barbarorum in riipibus subsidentium sibi caverent. id ubi per dies aliqiiot ita racliim esset, paiilatim barbari ex maritimis locis in interiora reicdebant. quo imperalor cognito, iis , qiios miserat , praecepit , oppidula et aedificia, qiiae illi ante obtinuissent, occuparent in iisqiie pemnctarent; priiiio aiiteni mane, qiio tenipore commeatus vel alius rei caiisa prodire liostes solerent, cuurti aggrederentur, et si quid profecissent, eo, licet exiguo, contenti essent, nec , dum maiora concupiscerent, in perictilum inciderent et hostibus animos reddorent ; sed illico ccderent atque in anes sese reciperent. non ita multo post etiam ulterius barbari recesserunt; qua re confirmatus imperator auimo, suos huc usque pediles etiatn equitare iussit et hastam vibrare, sacpiusque repelilis incur-

sionibus hostem lacessere ; nec id ampliiis noctu et furtim , sed ipsa iam luce. ac decuriones qui hucusque erant, quinquaginta militum ductores fiebant , et pedites, qui noctu non sine magno pavore cum hoitibus pugnaverant, mane adorti, ubi sol medium obtinuit coelum, fortiter cum iis acerrimeque dimicabant. sic illorum res retro se tulit , Romano autem imperio, ut sopita potentiae scintilla paullatim exardesceret , contigit. non enim a Bosporo so- lum et maritimis regionibus procul eos depulit Alexius , verum etiam Bithynia Tliyniaque universa atque Nicomediae finibus cum Turcas eiecisset, sultanum eo adegit, utpacem instanter peteret. iam cum de vehementissimo Roberti impetu a multis certior factus esset eumque, immensis copiis contractis, iam in Longibardiae littus contendere , libenter pacis conditiones accepit. nam ne Hercules quidem adversus duos, ut in proverbio est, certare potuit, neduin iuvenis imperator, qui vix susceperat imperium rei publicae, quae cum paullatim pridera iniminuta esset, in ultimo iam discrimine erat, et copiis et pecuniis deficientibus: absumpta enim omnia erantsine ulla utilitate publica. id

eum compiilit, ut postquam Tiircas variis modis Damali et locis circa ca maritimis eiecit, eosdemque insiiper Iargitione devinxit, propensiore ad pacem anirao esset. termiuuni iis Dracontein qiiem appellant fluvium concessit , queni ne traiicerent, neve in Bitlayuiorum fines rumperent, pactus est.

Ita res Orientis compositae sunt. at Palaeologus ubi Dyrrhachium pervenit, cursore misso, ’Alexio significat, Monomachatum, audita Palaeologi profectione, celeriter ad Bodinum et Micliaelani se reccpisse. nam in nietii erat, propterca qiiod non obtemperaverat, sed, quem aute iactam rebelliouein imperator Alexius cum litteris miserat nuntium peciiniam rogatnm , vaciium dimiserat. quanquam nihil in eum gravius imperator decreverat, nisi quod magistratum erat abrogatiirus propter causam, quam dixi. cum haec de Monomachato audivisset imperator, bullam ad ipsum auream misit , qua plenam ipsi securitatem dcdit. qua ille accepta, reversus in aulaiu est. sed Robertus, postquam Hydruntem pervenit , et omnem suam ditio-

nem atque adeo ipsam Longibardiam Rogerio filio commisit, inde solvens Brundnsi portum occupavit; ubi auditoPalaeologum Dyrrhachium advenisse, in maioribils statim navigiis turres aedificari ligneas iussit, quas corio contexit. omnibusque, quibus ad oppugnandura opus est, in naves diligenter comportatis, equis equtibusque armatis in dromones impositis , rebusque ceteris ad bellum undecunque surama industria paratis , traiicere properabat. in animo eniin erat, si Dyrrhacliiura pervenisset , macliinis urbera terra marique circumdare, ut perculsis ; qui intus essent et omni ex parte inchisis, primo impetu urbem caperet. hinc et insulani et qui Dyrrhachii littus incolebant, cum nuntium illura accepissent, in surama trepidatione erant. Robertus. omnibus iam ex sententia confectis , ancoras solvit , ac droinonibus et trireraibus uniremibusque rerum nauticarum usu in belli speriein ornatis, ordine expeditionem ingressus est. ventuin nactus secunthira, adversae ad Aulonem ripae appulit, indeque oram legens Buthrotum

[*](B)[*](C)

pervenit. ubi adiuncto sibi Boëmundo filio, qui prius traiecerat Auloiiein primo impetu ceperat , in duas partes universns copias dinisit, quarum alterain ipse duxit, mari Dyrrhachium navigaturus, alteri filium ëmundum praefecit, qui terrestri itinere Dyrrhachium proficisceretur. iamque Corcyram praetervectus ad Dyrrhachium tenebat, cum circa promontorium, qnod Glossa dicitur, procella eum maxiina oppressit. teinpeslas enim nivalis et venti ex montibus perflantes mare vehemennter turbabant. dum fluctus cientur et immane sonant, remi franguntur, cessaule retnige ; disrerpiintur vela vi ventormn ; antennae frartae in foros cadiint , et ciiin ipsis homiuilnis iuin navigia merguutur ; qiianqiiain aeslivnin tempiis erat , sole post cancriim superatum ad lennein festinante , qiiod canicnlae exorienlis trmpns esse aiunt. granis igitur perturbatio invasit omnes , nec qnid agerent habebant ; nam talibus hostibus resistere non polerant. claniorem quisque tollere, lamentari, miseros se appellare , denm inrorare salvatorem, et ut terrain conspicerent, vota farere. nee tamen remisit tum tempestas, irasrcule quasi deo prcpter impotentem et immodicam

[*](V. 83)[*](P. 99)[*](Β)

Roberti insolentiam , et exitum ipso principio non felicem fore iam significante, navium aliae cuni ipsis vectoribus mari hauriebantur, aliae littori illisae frangebantur. coriis autem , quae turres tegebant, raagis magisque imbre laxatis, clavi locis suis excidebant, et coria , iam pondus nacta , facile evertebant ligneas istas turres; quarum ruina uaves ipsae subniersae sunt. navigium, quo Robertus vehebatur, semifractum vix servatum est; servatae quoque sunt onerariae aliquot naves cum vectoribus praeter exspectationem. nuiltos mare eiecit, nec panca marsupia et alia quaedam de iis , quae classiarii secum at- tulerant, in littore sparsit. mortuos rite sepeliernnt, qui servati erant; quod dura faciunt, multo cadaverum foetore implebantur; 5 neque enim celeriler tanlo numero humari poterant. cum autem commeatus omnis mari absumtus esset , non multura abfuit, quin etiara superstites faroe perirent , nisi segetes ojnnes et agri et horti frugibus omisti fuissent. hoc infortunium quid significaret, facile onines, ἠῶ saperent , intelligebant ; at Robertum nihil eorum , quae acciderant,

[*](C)[*](D)

perterrefaciebat, cum impanido esset animo et eatenus, opinor , vitam sibi siiperesse precaretnr, nt, contra qiios vellet, piignare posset. itaque a consilio nihil eoruni, quae acciderant, euin deterrebat; scd cuin iis, qui supererant, (nonnulia eniin pars erat divina potenlia periculo erepta,) Glabinitzae substitit dies septem, ut se suosque, qui ex tempestate elapsi erant, quiete reficeret; praeterea ut et ii, quos Brundiisii reliquerat et quos aliiinde classe adventnros exspectabat, et qui pau- lo ante terrestri itinere Buthroto profecti erant eqiiites armati ac pedites levisque armaturae milites , adventarent. quibus collectrs terra uarique oinnibus , lllyricum agrum cum uuiversa copiarum vi occupavit. una cum eo erat qiioqiie, qiii haec niihi narravit, Lati- nus, episcopi Barensis, ut aicbat, ad Robertum legatus, qui sc apud Roberliim per expeditionis illius tempus comnioratuin aifirmavit. atque intra diruta moenia iirbis, quae Kpidamnus oiiin dicebatur, tabernacula collocaruut , copiis ratervatim dispositis. in qiia urbe qiii re- gnavit qtiondam Pyrrhiis Epirota , iibi sucietatem ciim Tarentinis iniit, grave contra Romanos in Apulia bcllum susccpit. cumque magna

caede facta, acl iinum omnes periissent, urbs vasta plane mansit. posterioribus autem temporibus, ut Graeci narrant atque ipsae etiam litterae urbis monumentis insculptae testantur, ab Arapbione et Zetho in eam, qua hodie visitur, restituta formara, mutato iam nomine , Dyrrhachium appeliata est. hactenus de hac urbe in transcursu, et fiueiu hic faciamus libri tertii ; reliqua sequeus iam expouet.