Oratio 59

ἔφερε δὲ αὐτοὺς ὁ πατήρ, ὁπότε ἰὴν ψυχὴν εἰς ἐκείνους τρέψειεν, οὐκ ἐπὶ θηρίου δορᾶς, ἀλλ’ ἐπ’ εὐδαίμονος ἁλουργίδος. ἴσως δ’ ἂν καὶ πλείω καὶ θειωδέστερα πρὸς βασιλι- [*](R III 283) κἠν | συντελοῖ τροφήν, ὧν οἴ τε πλείονες ἄπειροι τοῖς τε ἐπισταμένοις ἐξειπεῖν οὐ θέμις ὥσπερ τι τῶν ἀπορρήτων.

32. Διὸ δή μοι δοκεῖ καιρὸς εἶναι βαδίζειν ἐπὶ τὴν παιδείαν, ὥστε ἔχειν εἰδέναι πάντας, ὧς οὐκ αὐτο- μάτου φορᾷ τύχης τέλειοι τὴν ἀρετὴν ἀπέβησαν, ἀλλὰ πρὸς ἢν πόρρωθεν ἀπηύθυνεν αὐτοὺς ὁδὸν ἡ μελέτη, ταύτην ἐπορεύθησαν.

33. Διπλῆ δὴ τῆς παιδεύσεως ἰδέα τοῖς βασιλεῦσιν ἤσκησε τὰς ψυχάς. τῇ μὲν γὰρ πρὸς βασιλείας διοί- κησιν, τοσούτου πράγματος, ἐρρυθμίζοντο, τῇ δὲ πρὸς δεινότητα λόγων καὶ ῥητορικῆς ἰσχὺν ἐπλάττοντο. ᾧ γὰρ θάτερον μὲν ὑπάρχει, θατέρου δ’ ἡ κτῆσις ἄπεστι, τούτῳ χωλεύειν τὴν ἀρετὴν ἀνάγκη καθ’ ὁπότερον ἂν σπανίζοι. ὅ τε γάρ τὴν μὲν τῆς διοικήσεως μάθησιν ἔχων, τῆς δὲ τοῦ δύνασθαι λέγειν ἐστερημένος ἀγροι- κότερος ἀναφανεὶς βασιλεὺς τὴν μὲν ἀρχὴν ἰθύνειν ὠά ἀδυνατεῖ, τὸ δὲ μετὰ χαρίτων οὐκ ἔχει, ὅ τε λό- γοις μὲν εἰς ἄκρον ὁμιλήσας, τὴν δὲ τοῦ μείζονος πράγματος ἐπιστήμην οὐ λαβὼν ὁ τοιοῦτος στωμύλος ἀποφανθεὶς εἰς μὲν ἀγοραῖον κομψότητα τὸ σεμνὸν τῆς βασιλείας κατάγει, τοῦ δὲ ἐκείνῃ προσήκοντος με- γέθους ἀπελήλαται πορρωτάτω.

ἀλλ’ οἴ γε ἡμέτε- ροι βασιλεῖς ἄμφω δεξιοὶ κατὰ τὴν τέχνην λόγων μὲν τῶν Ῥωμαίοις προσηκόντων ἡγεμόνας ἐπαγαγόμενοι [*](17 Auson. prof. XVII 15) [*](1 τις CMoPUILa τις τῆς scribendum coni Re 2 post διοίκησιν ras 17 litt I 3 τοιούτου U | ἐρρυθμίζοντο Ρ sed ἐρ in ras m3, I sed ρ (2) inser m 2 ἐρυθμίζοντο UBal ἀριθμίζοντο Μο | τῆ Ρ sed ~ add m 3 5 ατέρου U sed ante α ras 1 litt | δὲ Ρ sed ὲ in ’ corr m 3, UICaBal Re | ἄπεστιν La 7 σπανἰζοιτο CMoM 8 λέγειν om La 10 ὅ τε C sed ὁ δέ suprascr m, Bal sed ἴσ. ὅ τε δὲ in marg m 2 ὅ τε γὰρ La ὁ δέ Re 12 ὁ τοιοῦτος] ὅτι οὕτος Mor 13 ἀγοραῖον reposui e CP sed in hoc ~ et ον in ras m 2, LaM ἀγοραῖον Β ἀγοραίαν I ἀγοραίαν U ἀγοραῖαν Μο ἀγοραίων CaBal edd 14 δ’ ΜοΡ sed in hoc ’ e ὲ corr m 2, ΒΜ 15 πορ- ρωτέρω Μο sed γρ πορρωτάτω in marg 16 δεξιοὶ reposui e libris sed δεξιὼ in marg Bal 2 δεξιὼ edd | κατὰ μὲν τὴν τέχνην λόγων τῶν Ῥωμαίοις coni Re 17 τοῖς Bal sed τῶν in marg m 2, Mor | ἡγεμόνας inser B 2 | ἐπαγαγόμενοι scripsi ἀπαγόμενοι libri edd)

35. οἱ μὲν οὖν πολλοὶ μέτρον ἡγοῦνται τῆς εἰς τοῦτο φερούσης μαθήσεως ἵππον τε ἀναβῆναι καὶ τόξον ἐντεῖναι καὶ βέλει σκοποῦ τυχεῖν καὶ ξίφει πλῆξαι καὶ πρὸς δόρατος ἄφεσιν ἀρκοῦσαν παρασχέσθαι τὴν δε- ξιὰν καὶ πρὸς κρυμοὺς διακαρτερῆσαι καὶ πρὸς θάλ- πους ὑπερβολὴν μηδαμῶς ἀπειπεῖν, ἔστι δὲ καὶ τού- των μὲν οὐ μικρὰ πρὸς βασιλικὴν διδαχὴν ἡ συντέ- λεία· τοῖς δ’ οὐχ οὗτος ἣν ὅρος τῆς παιδείας.

ἀλλ’ ἣν μὲν καὶ ταῦτα τῶν ἐγκυκλίων ἀσκημάτων, προσῆν δὲ μέρος ἕτερον πολὺ τούτων ἐντιμότερον. ἐπειδὰν γὰρ λήξαιεν τῶν περὶ ταῦτα γυμνασίων, ἐρρύθμιζεν αὐτοῖς ὑποθήκαις ὁ πατὴρ τὰς ψυχάς δικαιοσύνην εἰσάγων, ἀδικίᾳ χώραν οὐ διδούς, θυμοῦ καιρὸν καὶ πρᾳότητος διορίζων, τί μὲν δεσποτεία λέγων, τί δὲ βασιλεία δεικνὺς καὶ ὡς ὁ ζητῶν ἐκείνην τήνδε ἀπο- [*](2 Euseb. vit. Const. IV 52 5 cf. ad t. II 546, 13 6 cf. t. III 379, 3 R 15 Iul. or. I p. 10 C sq. 18 Euseb. l. l.) [*](1 δὲ MoLa 3 κρύψειν ἔμελε φθόνῳ Μ 5 οὔτε ΜοΜ 6 ἐμπειρίας βασιλικῆς ἤλασε πορρωτέρω Μ | πορρωτέρωι C | τῆς ante βασιλικῆς Re delevi 9 τ’ Ρ 10 ἐκτεῖναι Ca 12 κρυ- μνοὺς C sed ν eras 15 δ’ Ρ sed ’ in ras m 2 δέ UICaLa ἦν om PBBal sed in hoc in marg add m 2 16 μέν ἂν καὶ Ρ BBal Mor | μαθημάτων Μ 18 γυμνασιῶν Re at cf. p. 231, 9 | ἐρρύθμιζεν Ρ sed ἐρ in ras 1 litt m 3, I sed ρ (1) inser ἐρύθμιζεν LaM et in marg Bal 2 21 πραότητος MoPIBM δὲ in marg add Bal 2 22 τήνδ’ PUIBM | ἀπολώλεκε U)

ὃ δὲ μά- λιστα ἀγασθεὶς τῆς παιδείας ἐκείνης ἔχω, τοῦτο ἐρῶ. ἐμβιβάσας γὰρ αὐτοὺς εἰς τὸ προοίμιον τῆς βασιλείσς νέους ὄντας κομιδῆ καὶ μετενεγκὼν ἐκ τῆς τῶν ἰδιω- τῶν τάξεως οὕτως ἤσκει τὰ βασιλικά. ᾔδει γάρ, μεγαλοφροσύνη μὲν οἰκειότατον τῷ πράγματι καὶ ἄνευ ταύτης τὸ πλέον τῆς λαμπρότητος οἴχεται, ἐκ δὲ τῶν ἐπιτηδευμάτων | ὁποῖ’ ἄττ’ ἂν ᾖ, τὸ φρόνημα [*](R III 285) τοῖς ἀνθρώποις ἐμφύεται.

ἐβούλετο δὴ τοῖς σεμνο- τέροις ἐσθήμασί τε καὶ ἐπιτηδεύμασιν ἐκ νεότητος συ- ζῶντας ἀμαθεῖς γενέσθαι μικρότητος, ὥστε ταπεινῷ μέν ἢ φαύλῳ μηδενὶ προσάγειν τὸν λογισμόν, ὅ τι δέ βουλεύσαιντο, τοῦτο πρὸς μέγεθος βλέπειν. ταῖς γὰρ τῶν νέων, οἶμαι, ψυχαῖς ἁπαλωτέραις οὔσαις ὅ τι ἂν προσενέγκῃς μάθημα ῥᾳδίως ἱδρύεται καὶ παγὲν τὴν πρώτην ἀμετάστατον μένει, καὶ οὔτε ὁ τῶν σεμνο- τέρων ἐθάς, εἰ δυσχερείᾳ χρήσαιτο, πρὸς τὴν ἀκαιρίαν ἐκπλαγεὶς ἐκβάλλει τὸ φρόνημα οὔτε ὁ ταπεινότητι σύντροφος πρὸς τὰ μείζω καλούμενος ἐξισοῖ τὴν γνώ- [*](3 Plat. Crat. p. 404 C) [*](1 ἐφαίνετο Bal sed in marg ἀφίκοιτο m 2, ἐφίκοιτο m 3 γρ ἀφέλοιτο in marg Mor 4 τῆς βασιλείας in marg add Bal 2) [*](7 μεγαλοφροσύνη — 10 ἐμφύεται citat Macar fol. 94 v | τῷ πράματι] τῆ βασιλεία Macar 8 δὲ om Macar 9 BMMacar ὁποῖάττα Ca | ἄττ’ reposui e CM sed in hoc ἀττ ιν ras m 2 ἅττ’ ΜοΡ sed in hoc ’ in ras m 3 ἄττα LaBal Re ἄττα U Mor ποτ’ Β Macar | ἂν Ρ sed ν in ras 3—4 10 δὲ LaM 12 σμικρότητος Μ 18 ὅτι ΡΙΒΜ 14 ταῖς— p. 228, 3 φέρειν omissa γὰρ particula citat Macar l. l. 15 ἀπα- οις λωτέραις Β | ὅτι ΡΙΒΜ Macar 16 προσενέγκης Macar 17 τὴν πρώτην in τηνπρώτην corr P 4 τηνπρώτην Β την πρώ- την I | 17 et 19 οὔθ’ Μ Macar)

ταῦτα δὴ καλῶς ἐξετάσας καὶ καταμαθὼν ἀκριβῶς τροφῆς τε καὶ παιδείας τὴν δύναμιν καὶ βουληθεὶς τοὺς παῖδας οὐκ ἐν φαυλοτέ- ροις τὰ μείζω λαμβάνειν, ἀλλ’ ἐν ἀμείνονι σχήματι τά σεμνότερα μανθάνειν περιβάλλει μὲν αὐτοὺς ἐσθήματι βασιλεί·ας συμβόλῳ, κηρύττει δὲ κήρυγμα καὶ τοῖς μα- χίμοις καὶ ταῖς πόλεσιν, ὅτι παρῆλθον εἰς τὴν ἀρχὴν ἐκείνου νεύματι καὶ χρὴ καὶ τούσδε προσκυνεῖν.

ταῦτα δὴ προτελέσας ποιεῖ μέν αὐτοῖς στρατόπεδα καὶ θεραπείαν καὶ ὧτα δὴ καὶ ὀφθαλμοὺς πανταχῆ τὸ μίμημα πρὸς τὸ ἀρχέτυπον διασώζων, δίδωσι δὲ προσηγορίαν τῆς μὲν ἔμπροσθεν ἀμείνω, τῆς δὲ αὐτοῦ δευτέραν. ἔστι γάρ, ὡς ἂν εἴποι τις, καὶ βασιλείας τάξις τελεωτέρα.

καὶ τοῦτο εἰκότως οὕτως ἐποίη- σεν. οὔτε γὰρ ἐν ἰδιώταις ἀφῆκε μένειν οὔτ’ εὐθὺς ἐπὶ τὸ ἄκρον προήγαγε τοῦ μὲν τὸ ταπεινὸν φοβηθείς, τοῦ δὲ τὸ ὑπερβάλλον. εἴτε γὰρ εἰς ἰδιώτας τελεῖν ἀφεὶς οὕτω παιδεύειν ἐπεχείρει, ἀθυμότερον ἂν ἐδέ- χοντο τὴν μάθησιν τιμῆς οὐ παρούσης, εἴτ’ εὐθὺς ἀπ’ ἀρχῆς ἐπὶ τὴν κορυφὴν ἦγε τῆς ἐξουσίας, ἂν πρὸς τὰς μελέτας διέκειντο τὸ πάν ἤδη κεκτημένοι. [*](7 Eus. vit. Const. IV 40; Paneg. Const. 3 12 Euseb. l. l. Xen. Cyr. VIII 2, 10 sq. Luc. adv. ind. 23. Arist. Ach. 92 sq.) [*](2 πάλαι Μ Macar 3 δικαίως Μ sed γρ δὴ καλῶς in marg m 2 10 δεῖ Β | καὶ in marg Bal 2 11 δὴ καὶ La δὲ U | αὐτούς Β 12 δὴ inser Μ 14 δὲ reposui e CMo UILaM δ’ reliqui libri edd 15 τίς La | βασιλεία La 16 τοῦτ’ Ca 17 οὔτε La 18 προήγαγεν MoLa | τοῦ Ρ sed ~ m 4 τοὺς Μ0 | τὸ inser C m 20 ἐδέχετο)

ὁ δὲ τὸ προσῆκον αὐτοῖς | ἀποτεμόμενος μέ- [*](R III 286) τρον ὁ μετὰ φρονήματος ἔμελλεν ἐπιμελείας ἔρωτα παρέξειν, ἕτερον μεῖζον προσέθηκεν. οὐ γὰρ εὐθὺς ἐξέπεμψεν ἑτέρωσε μετὰ τῶν δυνάμεων ἔξω τῶν ὀφθαλ- μῶν ἑαυτοῦ τὰς διατριβὰς ἐκείνοις παραχρῆμα ποιῶν, ἀλλὰ κατέχων ἐποπτεύειν ἠξίου τὰ δρώμενα κατὰ τοὺς δεινοὺς τῆς κυβερνητικῆς διδασκάλους, οἳ τοὺς ἄρτι τῆς τέχνης ἁπτομένους ἐπὶ τῶν οἰάκων καθίσαντες ἐν τῇ πρύμνῃ προσεδρεύουσιν, ἵν’ εἰ μὲν κατὰ λόγον νοιεν ἐκεῖνοι τὸ σκάφος, συγχαίρωσιν, εἰ δέ τι γίγνοιτο πλημμελές, ἐγγύθεν ἐπιβοηθοῖεν.

43. Ἐπεὶ δ’ οὖν ἐδόκουν τῆς πρὸς αὐτὸν συνου- σίας ἀπολελαυκέναι τὰ γιγνόμενα, καθάπερ τις ἀετὸς τοὺς νεοττοὺς εἰς πτῆσιν γυμνάζων, οὕτως ἤδη δυνά- μεις παραδοὺς ἐξέπεμψε τὸν μέν τῆς ἑῴας, τὸν δὲ τῆς ἐσπέρας προβαλλόμενος.

καὶ τοῦτο ἔπραττε τριῶν τῶν μεγίστων εἵνεκα. πρῶτον μὲν γὰρ τοὺς ἐφ’ ἑκά- τερα κατῳκισμένους βαρβάρους ἐβούλετο τῷ φόβῳ τῶν ἐφεστηκότων πρὸς ἀνάγκην κατείργεσθαι. ἀσφάλειαν οὖν ᾤετο <τῷ> παντὶ ποριεῖν, εἰ τὰ πέρατα τῆς ἀρχῆς [*](13 cf. Thuc. VI 54, 5) [*](1 μέτρον ὃ μέτρον ΜοΡ sed in hoc μέτρον alterum punctis del, UILa et in marg Mor 4 ἐξέπεμπεν La | ἑτέρων Mor 2 5 αὐτοῖς Re | παραχρῆμα om Re 7 κοινούς Re 9 ἵν’ — 10 συγχαίρωσιν inser P 2 10 συγχωρῶσιν Bal | γίγνοιτο re- posui e PUICaBM γίνοιτο reliqui libri edd 11 πλημελές PUI sed in hoc μ alterum inser m 3 13 τὰ om CMoLa et in marg Mor | γινόμενα Ca 14 καὶ τούς Ca 15 ἐξέπεμψε scripsi ex UCaM coll. 1. 4 ἐξέπεμπε reliqui libri sed π (2) in ras P 2, edd ἐξέπεμπεν La | τὸν (1) C sed ον in ras n, Ρ sed add m 3 16 προβαλόμενος CMo 17 ἕνεκα Bal sed εἵνεκα in marg | τούς ἐφ’ in ras 4 litt P 2 ἐφ’ inser I 2 om CaLaM 20 τῷ inserui auctore Sinteni | ποιεῖν Bal sed ποριεῖν in marg, et γρ in marg Mor)

τρίτον δὲ ὃ καὶ μέγιστον, ᾔδει γὰρ κατὰ τὴν ἀπό- στάσιν ἀκριβεστέραν τὴν δοκιμασίαν ληψόμενος. ὅσα μὲν γὰρ ἐν τῷ μετ’ ἐκείνου συνδιατρίβειν ἐπράττετο, οὐ τῆς τῶν σωφρονούντων ἡγεῖτο γνώμης ἢ τῆς τοῦ | [*](R III 287) συνεῖναι μᾶλλον ἀνάγκης εἶναι· εἰ δὲ καὶ καθ’ αὑτούς γενόμενοι καὶ τὴν ἐκ τοῦ χωρισμοῦ προσλαβόν- τες ἐλευθερίαν τὴν ἴσην ποιήσαιντο τῆς τάξεως φυλα- κήν, ἴσως ἤδη τῆς φύσεως ἡγεῖτο τὴν σωφροσύνην ἔσεσθαι καὶ κρείττονας φανεῖσθαι τῆς παροιμίας ἣ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρίζειν τὴν αἰδῶ βούλεται.

46. Ὁ μὲν δὴ τοιούτοις τοῖς λογισμοῖς ἐξέπεμπεν, οἱ δὲ πόθῳ μὲν τοῦ πατρὸς μένειν ἐπεθύμουν, τῷ δὲ μὴ τολμᾶν ἀντιτείνειν οἷ βαδίζειν ἐχρῆν ἠπείγοντο. ἐπεὶ δὲ κατέλαβον τοὺς δεδομένους χώρους, ἀμείνω πάσης εὐχῆς τὴν πεῖραν παρείχοντο τοῖς μὲν δεξαμέ- νοις ἔθνεσιν ἀντὶ πατέρων φανέντες, τὸν δὲ ἐκπέμψαντα πανταχῆ σεμνότερον ἀποφήναντες, ἃ μὲν εἰδότες ταῖς μελέταις βεβαιωσάμενοι, ἃ δὲ προσλαβεῖν ἔδει ταῖς ἐμπειρίαις κτησάμενοι, τῷ μὲν χρόνῳ τῆς [*](11 Euseb. vit. Const. IV 52 12 Ar. Vesp. 447. Prov. Bodl. 172. 206. Suid. s. v. αἰδώς 22 sq. Iul. or. I p. 12 Α) [*](1 ὠχυρώσαιτο Bal ὠχυρώσαιντο Mor 2 ἀμελετήτους Ρ sed ε (2) et ήτους in ras m 2 3 τῆς ante πολεμικῆς Re de- levi | ὅτι Μ | μεριμνήσωσιν La μεριμνήσουσι CUM σουσιν Μο 4 ὃ inserui e CMoCaM et marg Bal coll. p. 198, 15 om reliqui libri edd | ἤδη MoLa 6 συνδιατρίβειν C sed ειν in ras f διατρίβειν CaM 8 καὶ om Mor 9 ἑαυ- τοὺς CaM | γινόμενοι LaB 13 βουλεύεται La 14 τοιούτοις scripsi e ΜοΡ sed in hoc γρ τούτοις in marg m 3, UCaM τούτοις reliqui libri edd | τοῖς om CaM 16 ἧ CaM 17 δε- δομένους Bal sed δεομένους in marg m 2 19 δ’ Re)

καίτοι ταῦτα τῷ μὲν ἀπλῶς σκοποῦντι κόσμος τῶν εἰργασμένων μόνον καθ- ίσταται, τὸ δὲ ἀληθὲς κοινὴ τῶν εἰργασμένων καὶ τοῦ κρίναντος εὔκλεια γίνεται. οἱ μὲν γὰρ τῇ τῶν ἔργων ἀποδείξει κοσμοῦνται, τῷ δὲ προσηκόντως ἑλο- μένῳ κρίσεως ὀρθῆς δόξα περιγίνεται καὶ συμβαίνει δι’ ἀλλήλων εὐδοκιμεῖν ἀμφοτέρους, τοὺς μὲν | παρὰ [*](R III 288) τοῦ μεγίστου βασιλέως τὴν ψῆφον ἔχοντας, τὸν δὲ τῇ τῶν αἱρεθέντων ἀρετῇ βεβαιουμένης τῆς ψήφου.

48. Ἀεὶ μὲν οὖν ἔγωγε τῆς παρούσης βασιλεί·ας τὸ πηδάλιον ἐν τῇ τοῦ κρείττονος ᾠήθην ἐγκεῖσθαι χειρὶ καὶ τούτου μέν τὴν ἀπόδειξιν πολλὰ πολλαχόθεν ἐπιρ- ρέοντα παρεῖχεν, οἶμαι δέ, εἰ καὶ μηδὲν ἦν ἕτερον ὁ ταύτην παρίστη τὴν δόξαν, ὁ γε μέλλω φράσειν, πάν- τὼς ἂν ἐπὶ ταύτην ἀγαγεῖν τὴν γνώμην. ἐπεὶ γάρ, ὅσον ἐδόκει τῷ κρείττονι, τὴν οἰκουμένην ὁ τῶνδε πα- τὴρ ἰθύνας αὖθις ἀπῆλθε συνεσόμενος τῷ τῇδε κατα- πέμψαντι, τοσούτου πράγματος συμβάντος οὐκ ἐκινήθη τὰ τῆς βασιλείας οὐδὲ μετέστησε τούς κληρονόμους τῆς ἀρχῆς τῶν συμβάντων οὐδέν, ἀλλ’ ἔμεινε μὲν ἐπὶ τῆς ἴσης τάξεως, ἔμεινε δὲ οὐ χωρὶς πραγματείας οὐδὲ ἄνευ τοῦ χρήσασθαι ταῖς χερσὶ τοὺς διαδεξαμένους εἰς τὸ κατασχεῖν βεβαίως τὰ δοθέντα.

ἀμφοτέρων δὴ τούτων ἔγωγε συνήδομαι τοῖς βασιλεῦσι μάλιστα τοῦ τε παρὰ τοῦ πατρὸς λαβεῖν τὴν ἀρχὴν καὶ τοῦ τῆς γενομένης ταραχῆς φανῆναι κρείττονας. ἐνταῦθα γάρ, εἴπερ που, συνηνέχθη τό τε δίκαιον καὶ τὸ τῆς ἀνδρίας. εἴτε γὰρ μὴ τὴν παρ’ ἐκείνου ψῆφον ἔχοντες διά σφῶν αὐτῶν τὴν βασιλεί·αν ἐκτήσαντο, εὐψυχίας [*](2 cf. p. 201 not. 3 17 Zos. II 41. Aur. Vict. ep. 41) [*](2 κεῖσθαι UI sed in hoc ras 2 litt ante x 5 παρίσται Μο παρίσταται in marg Mor | πάντ cum ras 2 litt Ca 6 ἐπειδὴ ILaB 8 τῇ Bal sed τῇδε in marg m 2 9 τοιού- του ἁ 11 ἀρετῆς CPUICaBM et γρ in marg Mor 12 δ’ Re | οὐδ’ CMoP sed in hoc ’ in ras m 2, Bal edd 13 χερσὶν La 16 δὴ τούτων ἔγωγε συνήδομαι I sed δὴ τούτων ἔγωγε συνη in ras 13 litt m 2 | δὲ Ca 19 ἀνδρίας reposui e CMoP sed in hoc ι in ει corr m 3, UCaB ἀνδρείας reliqui libri edd cf. p. 233, 5 et 8; 253, 6; 271, 17; 293, 5 et 12 et 16 | ἐκείνου 1 sed ου in ras m 3 ἐκείνων U 20 ἐκτήσαντο scripsi e CMo sed in hoc ἐκτῶντο in marg marg, LaB ἐκτῶντο reliqui γρ ἐκτήσαντο in marg P 3 Bal 2 Mor, edd)

50. Πάρεστιν οὖν τῷ βουλομένῳ σκοπεῖν, εἴτε μι- κρῶν ἀγαθῶν αἰτιῶμαι | θεοῦ κηδεμονίαν εἴτε τὸ [*](R III 289) τῶν πραγμάτων ὑπερβάλλον οὕτως ἀναπείθει φρονεῖν. τίς ἂν οὑν ἀμείνω τῆςδε βασιλείαν ἐπιδείξειε τῆς ὑπὸ μὲν τῶν προγόνων κτηθείσης, ὑπὸ δὲ τοῦ πατρὸς αὐξηθείσης, ὑπὸ δὲ τῶν νῦν ἐχόντων βεβαιωθείσης; τίς ἂν τοὺς ἀρίστους τῶν ἐν μνήμη τοῖσδε παραβάλ- λειν ἐπιχειρῶν οὐκ ἂν ἀγνοεῖν δόξειε πραγμάτων φύ- σιν ἱν τε καὶ μέτρα;

Ξέρξην μὲν οὑν ἐῶμεν, εἰ δο- [*](12 Men. p. 372, 21; 376, 31) [*](2 πρὸς ἦν La | γινομένοις Β 3 προσυπῆρξεν La προσυπῆρξε Mor sed γρ προυπῆρξε in marg 5 ὡμολόγητο Β ὡμολόγοιτ’ UM ὡμολογεῖτο La | ἀνδρίας εὔκλεια scripsi ἀνδρείας εὔκλεια ΜοΡ sed in hoc in ras m 2 et ει in ι corr m 3, Μ sed in hoc ἀνδρείας εὔκλ in ras m 3, Bal edd εὐκλείας ἀνδρία C sed ἀνδρείας εὔκλεια in marg n, UICaB εὐκλείας ἀνδρεία La 6 συνυπῆρχεν La 8 ἀνδρίας reposui e CP sed in hoc ι in ει corr m 3, UIB ἀνδριάς Μο ἀνδρείας reli- qui libri edd 11 φωνὴν Bal sed in marg φωνεῖν m 2 et φρονεῖν m 3, Mor 1 φρονεῖν Mor 2 sed γρ φωνεῖν in marg 12 τῆς δέ La 13 μὲν om Bal sed in marg add m 2, Mor | τιθείσης Bal | ὑπὸ — 14 βεβαιωθείσης in marg I 2 14 νῦν Mor 2 sed γρ νοῦν in marg νοῦν Bal Mor 1 om La | ἀρκὀντων Mor 2 sed γρ ἐχόντων in marg 15 τοῖς δὲ La τίς δὲ Bal 17 καὶ μέτρα in lac 5—6 litt om La | μέτρον Bal in marg, Mor | οὖν in marg)

ἀνδρωθεὶς δὲ καὶ κινήσας Πέρσας Μήδοις ἐπελθὼν τὸν πάππον διέφθειρε τὸ μέν τι πλεονεξίας ἐπιδειξάμενος, τὸ δὲ δυσσεβείας οὐ πόρρω. τὸ μὲν γὰρ τὴν οὐ προσήκουσαν ἀρχὴν ἁρπάσαι πλεονεξί·ας, τὸ δὲ προσεῖναί τινα περὶ τοὺς οἰκείους φόνον οὐκ εὐσεβές. Δαρείω δὲ τὴν βασιλείαν ἔδωκαν ἱπποκόμου τέχνη καὶ ἵππος δύσερως καὶ χρεμετισμὸς μεμηχανη- μένος. οἱ δὲ ἡμέτεροι βασιλεῖς εὐθὺς μὲν ὧς ἐτέχθη- [*](R III 290) σὰν, ὑπὸ κοιναῖς | ἁπ·άντων εὐχαῖς ἐτρέφοντο, εἰσκληθέντες δὲ τὴν βασιλείαν ἔλαβον, οὐκ ἐκκλεισθέν- τες εἰσεβιάσαντο.

53. Οἶμαι τοίνυν ποθεῖν τινας ἐν τῷ λόγῳ τὸν Ἀλέξανδρον ἰδεῖν τοῖν βασιλέοιν ἡττώμενον. ἔστι δὲ οὐδέν ἔργον τὴν νίκην ταύτην ἐργάσασθαι. εὐθὺς τοίνυν χῷ τῶν προγόνων ἀξιώματι παρεληλύθασι τὸν Ἀλέξανδρον. ποῦ γὰρ ἴσον ἢ παραπλήσιον Ἀμύντας, ἄνθρωπος ὑποτελὴς φόρου, ἢ Φίλιππος κλέπτων τὰς πόλεις καὶ πατέρων ἀρεταὶ ψαύουσαι τῆς οὐρανίας ἀψῖδος;

ἔτι τοίνυν Ἀλέξανδρος μὲν οὐδὲν κεκτη- μένος ᾧ στέργειν ἄξιον ἐπεχείρει τῷ πλείονι καὶ τὴν αὐτὴν προσθήκην τε τοῖς ὑπάρχουσιν ἐποιεῖτο καὶ τοῦ μηδὲν ἐξ ἀρχῆς ἐσχηκέναι θαυμαστὸν ὁμολογίαν, ὥστε ἣν χρόνος ὅτε οὐκ ἣν Ἀλέξανδρος λαμπρός· οἱ δὲ ἡμέ- τεροι βασιλεῖς ἐκ μεγέθους τε τὴν πρώτην ἤρξαντο καὶ διετήρησαν εἰς τέλος τὸ μέγεθος. χωρὶς δέ τού- των Ἀλεξάνδρου μέν αὐξομένου κατὰ τὴν ἀρχὴν ἦσαν οἱ φάσκοντες ἀδικεῖσθαι, τὰ γὰρ ἑτέρων ἀφαιρούμενος ηὔξετο, οὗτοι δὲ ὁμοῦ τε μέγιστοι τῶν ἀπάντων εἰσὶ καὶ τὴν ἑτέρων οὐ περικόπτουσιν. ἄνωθεν γὰρ ἔχον- τες ὅσην ἄξιον οὐδεμιᾶς προσθήκης προσδέονται.

55. Ὁπότ’ οὑν Ἀλέξανδρος καὶ Δαρεῖος καὶ Κῦρος 20 φαυλότεροι τῆς ὑπὲρ αὐτῶν δόξης ἀναφαίνονται παρὰ [*](2 Men. p. 377, 9 6 cf. t. II p. 136,6 | cf. t. III p, 348, 15 R. Thuc. I 19 7 cf. p. 286, 5. Plat. Phaedr. p. 247 Β) [*](5 ἶσον Ρ sed ~ in ' corr m 2 8 ἁψίδος CUIB ἀψῖδος MoBaBal edd ἀψίδος La ἀψῖδος Μ cf. t. Ι 506, 10 | κεκτη- μένος οὐδέν ἁ 9 ὧν CaM sed in hoc ν eras | ἐπιχειρεῖ Bal Mor 10 τε om UI 11 ἐξαρχῆς LaM | θαυμαστὸν Ρ sed ὸν ex ὴν corr m 2, Re θαυμαστ cum ras 2 litt U θαυμαστῶς La θαυμαστὴν reliqui libri Mor | ὥστ’ CMo 13 τὴν πρώ- την in τηνπρώτην corr P 4 17 ἀνθρώπων Re 18 καὶ om Mor 2 | ἑτέρων Mor sed γρ ἑτέρου in marg 19 οὐδέ μιᾶς ΙΜ) [*](20 ὁπόταν Β | κῦρος Ρ sed ~ e ' corr m 2 21 αὑτῶν Ρ sed ‘ in ’ corr m 2, Β | ἀναφέρονται C sed αιν suprascr s, La et γρ in marg Mor ἀναφέρονται Μο)

56. Ἔοικε δὲ κατὰ μικρὸν ὁ λόγος εἰς τὸ πρόσω χωρῶν αὐταῖς ἤδη προσάγειν ταῖς πράξεσιν αἳ μετά κινδύνων ἐτελέσθησαν. καὶ ἔγωγε μείζω κίνδυνον ὁρῶ τοῖς λέγουσιν ἐπικείμενον ἢ τοῖς παραταξαμένοις αὐτοῖς. οὕτως οὐ φαυλότερον εἰπεῖν τι τῶν μεγίστων ἢ κατορθῶσαι. τοσοῦτον δὲ ὑπειπεῖν ἄξιον. ἡμῖν γὰρ ἡ γνώμη νῦν οὐχ ἱστορίαν συνθεῖναι πάντα περιλαμ- βάνουσαν οὐδέ διήγησιν ψιλὴν ἀποτεῖναι μηδὲν ἔξω καταλείπουσαν ἑαυτῆς, ἀλλ’ εὐφημίαν τινὰ τοῖς σω- τῆρσι τῆς οἰκουμένης ἀναθεῖναι.

ἔστι δὲ τοῦ μὶν ἱστορίαν συντιθέντος διὰ πάντων ἐφεξῆς τῶν εἰργασ- μένων ἐλθεῖν, τοῦ δὲ ἐγκωμιάζειν ἐπιχειροῦντος μὲν εἶδος εὐφημίας παραλιπεῖν, οὐ μὴν διὰ πάντων ἕκαστα διελθεῖν. ὅπερ οὖν περὶ τῆς τροφῆς καὶ παι- δείας πεποιήκαμεν ἑκατέρου μὲν εἰς μνήμην ἐλθόντες, οὐ μέντοι καθ’ ἑκάτερον ἀπάντων, τούτῳ καὶ κατά τῶν ἐν τοῖς πολέμοις ἔργων χρηστέον.

εἰ μὲν οὑν οἷόν τε ἣν εὐχῆς τυχεῖν, δέκα μέν οὐκ ἄν μοι στόματα κατὰ τὸν Ὅμηρον ᾐτησάμην γενέσθαι, δύο δὲ ἀντὶ παντὸς ἐβουλήθην ἄν μοι παρὰ τοῦ κρείττονος [*](5 Men. p. 372, 27 10 cf. p. 213, 8 sq. 22 II β 489) [*](1 τούτοις C sed υ supra ι 8 et postea del, Ca τούτους(??) Μο | τῶν λοιπῶν Bal Mor 4 δέ καὶ Mor 9 εἰπεῖν UICa LaM 10 πάντα συνθεῖναι La 16 εὐφημίας εἶδος Β 17 „malim καθ’ ἕκαστα˜˜˜“ Re | οὖν καὶ La | ἐπὶ UI sed in γρ περὶ suprascr m 2 | τε ante καὶ CaBal edd delevi 19 καθ- εκάτερον Ca 20 πολεμίοις CP sed in hoc in πολέμοις corr, I sed in πολέμοις corr m 3, La et γρ in marg Mor 22 γλώσ- σας Μο 23 ἀντὶ παντὸς om Β)

59. Μικρὰ δέ μοι προδιαλεχθῆναι περὶ τοῦ θειο- τάτου τῶνδε πατρὸς ἀναγκαῖον, οἶμαι δὲ οὐκ ἐλάττω συντελέσειν εἰς τὴν προκειμένην εὐφημίαν τουτὶ τὸ μέρος ἢ σύμπαντα τὰ λοιπά. ὁμολογεῖται μέν γὰρ ἐκεῖνος ἅπασι τοῖς εἰς ἀρετὴν φέρουσιν ἅπαντας τοὺς ἔμπροσθεν παραδραμεῖν, τούτου δὲ οὕτω σαφοῦς ὄντος καὶ διπλῆν οὐ δεχομένου γνώμην πάλιν ὁμολογεῖται τῇ κατά πόλεμον ἀρετῇ τοσοῦτον αὑτὸν παρελθεῖν ὅσον τοῖς ἅπασι τοὺς λοιπούς. πολλῶν γάρ, οἶμαι, πολέ- μων ἐκείνῳ συστάντων, τῶν μὲν πρὸς ὁμοφύλους, τῶν δὲ πρὸς τοὺς βαρβάρους, οὐδείς ἐστιν ὂν οὐ κ·ατὰ νοῦν θέμενος ἀπηλλάγη οὐδὲ πρὸς ὂν ὑπακούσαντι μετεμέ- λησεν οὐδ’ ὃς ἄνευ λαφύρων αὐτὸν ἀπέπεμψεν, ἀλλ’ [*](3 ἶσον ΜοΡ sed in hoc ~ in ' corr m 4, Ca | διεσωσάμην scripsi διεσώσατο(??) Μ διασώσων La διεσώσαμεν reliqui libri edd 4 δ’ Re 5 ἀκολουθίαν ὁ λόγος BBal sed in hoc β supra ἀκο- λουθίαν et α supra ὁ λόγος m 2 6 τὴν inser B 2 | τὰ τοῦ 7 ὁ λόγος post ἑσπέραν Mor del Re 8 ἐντευξόμενος I sed ενος in ras m 3 10 δὲ] δ’ οὑν CMo δ’ Re | ἔλαττον Bal 12 ὡμολόγηται CMo sed in hoc ὁμολογεῖται suprascr, Β ὁμο- λογεῖ τε La 16 ὡμολόγηται CMoB ὁμολογεῖτε La 16 αὐ- τὸν C sed ’ in ‘ corr f, I sed ’ eras et ‘ supra α, CaLa Mor αὐτὸν U 17 λοιπούς voce des Bal 18 συστάντων ἐκείνω Β | τῶν Ρ sed ~ add m 4 | τῶν Ρ 19 τοὺς Ρ sed πρὸς βαρ- βάρους in marg m 3 om CMoB 20 ὐπακούσαντι M sed ὐπαμτιάσαντι in marg m 3 21 οὐδὲ Re)

ἐκείνῳ τοι τῷ πάντα ἀρίστῳ καὶ νικᾶν εἰθισμένῳ καὶ δεινέ τὰ πολέμια τὸ Περσικὸν ἔθνος τὰς χεῖρας ἀντήρατο. κἂν ἐξετάζῃ τις μετ᾿ ἐμπειρίας τοὺς χρόνους, τέραν εὑρήσει τὴν ἀρχὴν τοῦ πολέμου τῆς ἐκείνου μεταστάσεως, ὥστε πρὸς μὲν ἐκεῖνον ὁ πόλεμος ἐκι- νήθη, εἰς δὲ τὸν παῖδα τοῦ πολέμου τὸ ἔργον κατέβη.

πρὸς οὖν τί τοῦτο λέγω καὶ τί βουλόμενος ἐπεισή- γαγον τὸ μέρος; ὅτι εἰ μὲν ἐκείνου περιόντος τὴν ἡσυ- Χίαν ἦγον, ἐπεὶ δὲ μετήλλαξε τὸν βίον, τοῖς ὅπλοις ἐπεπήδων, οὐ σφίσιν ἂν αὐτοῖς ἔδοξαν μᾶλλον θαρρεῖν [*](R III 293) ἢ τοῦ μετ᾿ | ἐκεῖνον καταφρονεῖν, εἰ γὰρ τὸν ἐκείνου βίον μέτρον τῆς ἡσυχίας ἐπεποίηντο, τοῦτ’ ἂν ἅπασιν ἐδείκνυσαν· ἐπεὶ δὲ πρὸς αὐτὸν ἐκεῖνον ἔγνω- σαν διακινδυνεύειν, εὔδηλον ὅτι τοῖς ὑπάρχουσι πι- στεύοντες εἰς τὸν πόλεμον εἰσῆλθον, ἀλλ’ οὐκ οἰηθέν- τες συναν·ῃρῆσθαι τὸν φόβον.

62. Ἃ τοίνw Πέρσας ἐπῆρεν εἰς τοσοῦτον κίνδυ- νον ἀναρρίψαι, βούλομαι φράσαι. καὶ γὰρ οὐδὲ εὔλο- γον εὐθὺς ἀκούσαντι φαίνεται τοὺς ἀγαπῶντας ἐν τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις εἰ μή τις αὐτοὺς ἐνοχλοίη, τούτους ἐξὸν ἄγειν ἡσυχίαν πολεμεῖν ἂν ἐθελῆσαι. τοῦτο τοί- νυν βούλομαι συντομώτερον εἰπεῖν, ὥσθ’ ἅπασιν εἶναι δῆλον, ὧς οὐκ ἀπὸ βραχείας γνώμης εἰς τὸν πόλεμον κατέστησαν.