Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Πολλοῦ τοίνυν τοῦ περὶ πασῶν αἱρέσεων γενομένου ἡμὶν ἀγῶνος μηθέν γε ἀνεξέλεγκτον καταλιποῦσι, περιλείπεται νῦν ὁ μέγιστος ἀγών, ἐκδιηγήσασθαι καὶ διελέγξαι τὰς ἐφ᾿ ἡμῖν ἐπαναστάσας αἱρέσεις, δι᾿ ὠν τινες ἀμαθεῖς καὶ τολμηροὶ διασκεδαννύειν ἐπεχείργσαν τὴν ἐκκλησίαν, μέγιστον τάραχον κατὰ πάντα τὸν κόσμον ἐν πᾶσι τοῖς πιστοῖς ἐμβάλλοντες. δοκεῖ γὰρ ἐπὶ τὴν ἀρχηγὸν τῶν κακῶν γενομένην γνώμην ὀρμήσαντας διελέγξαι, τίνες αἱ ταύτης ἀρχαί, ὅπως εὔγνωστοι αἰ ἐκφυάδες αὐτῆς ἅπασι γενόμεναι καταφρονηθῶσι.

| Γεγένηταί τις ὀνόματι Νοητός, τῷ γένει Σμυρναῖος. οὗτος εἰσηγήσατο αἵρεσιν ἐκ τῶν Ἡρακλείτου δογμάτων οὗ διάκονος καὶ μαθητὴς γίνεται Ἐπίγονός τις τοὔνομα, ὅς τῇ Ῥώμῃ ἐπιδημήσας ἐπέσπειρε τὴν ἄθεον γνώμην. ᾧ μαθητεύσας Κλεομένης, καὶ βίῳ καὶ τρόπῳ ἀλλότριος τῆς ἐκκλησίας, ἐκράτυνεε τὸ δόγμα, κατ᾿ ἐκεῖνο καιροῦ Ζεφυρίνου διέπειν νομίζοντος τὴν ἐκκλησίαν, ἀνδρὸς ἰδιώτου [*](f. 110r) καὶ αἰσχροκερδοῦς·

<ὃς> τῶ κέρδει πειθόμενος πειθόμενος τοῖς προσιοῦσι τῷ Κλεομένει μαθητεύεσθαι καὶ αὐτὸς ὑποσυρόμενος τῷ χρόνῳ ἐπὶ τὰ αὐτὰ ὥρμητο, συμβούλου καὶ συναγωνιστοῦ τῶν κακῶν ὄντος αὐτῷ Καλλίστου, οὗ τὸν βίον καὶ τὴν ἐφευρεθεῖσαν αἵρεσιν μετ᾿ οὐ πολὺ ἐκθήσομαι.

τούτων κατὰ διαδοχὴν διέμεινε τὸ διδασκαλεῖον κρατυνόμενον καὶ ἐπαῦξον διὰ τὸ συναίρεσθαι αὐτοῖς τὸν Ζεφυρῖνον καὶ τὸν Κάλλιστον, καίτοι ἠμῶν μηδέποτε συγχωρησάντων, ἀλλὰ πλειστάκις ἀντικαθεστώτων πρὸς αὐτοὺς καὶ [*]( C. 6—14 ediert von Bunsen, Analecta 1363ff — 16 —20 vgl. X 27, Hippolyt G. Noetos S. 43, 11 L. τὸ μὲν γένος ἦν Σμυρναῖος — ἐκθήσομαι] C. 11 ff κενὴ Ρ 5 τῶ δέοντι Ρ, verb. Wordsworth 6 μαγίαις Ρ 7 τὰ παρὰ Ἰουδαίοις Sauppe: τὰ Ἰουδαίοις Ρ, παρὰ Ἰουδαίοις ö., τὰ Ἰουδαίων Miller 8 Titel auf der Mitte einer neuen Zeile, φιλοσοφουμένων θ schwarz, zweimal νοητός schwarz und rot Ρ πολλοὶ Ρ 9 γε Petersen: τε Ρ, τι Roeper 11 διασκεδανοίην Ρ 12 ἐν > Cruice 12f πᾶσι τοῖς Miller: πᾶσισ Ρ 18 τῆ ῥώμην υ Ρ 22 + ὃς Miller 23 κλεομένη Ρ 24 ὠρμᾶτο Wordsworth συμβόλου Ρ συναιρεῖσθαι Ρ, verb. Wordsworth 29 ἀντικαθεστότων Ρ)

Ἀλλ᾿ ἐπεὶ τῆς γενεαλογίας αὐτῶν τὴν διαδοχὴν ἐπεδείξαμεν, δοκεῖ λοιπὸν καὶ τῶν δογμάτων τὴν κακοδιδασκαλόαν ἐκθέσθαι, <καὶ> πρότερον τὰ Ἡρακλείτῳ τῷ σκοτεινῷ δόξαντα ἔπει<τα> καὶ τὰ τούτων μέρη Ἡρακλείτεια ὄντα φανερῶσαι, τυχὸν[τες] οἱ νῦν προστάται τῆς σἱρέσεως οὐκ ἴσασιν ὄντα τοῦ σκοτεινοῦ, νομίζοντες εἶναι Χριστοῦ.

οἷς εἰ ἐνέτυχον, κἂν οὕτω δυσωπηθέντες παύσονται τῆς ἀθέου δυσφημίας. ἀλλ᾿ εἰ καὶ πρότερον ἔκκειται ὑφ᾿ ἡμῶν ἐν τοῖς Φιλοσοφουμένοις ἡ δόξα Ἡρακλείτου, ἀλλά γε δικεῖ προσαντιπαραχθῆναι καὶ νῦν, ὅπως διὰ τοῦ ἐγγίονος ἐλέγχου φανερῶς διδαχθῶσιν οἱ τούτου, νομίζοντες Χριστοῦ εἶναι μαθηταί, οὐκ ὄντες, ἀλλὰ τοῦ σκοτεινοῦ.

Ἡράκλειτος μὲν οὖν φησιν εἶναι τὸ πᾶν διαιρετὸν ἀδιαίρετον, γενητὸν ἀγένητον, θνητὸν ἀθάνατον, λόγον αἰῶνα, πατέρα υἱόν, θεὸν δίκαιον. »οὐκ ἐμοῦ ἀλλὰ τοῦ λόγου ἀκούσαντς ὁμολογεῖν σοφόν ἐστιν, ἓν πάντα εἶναι«, ὁ Ἡράκλειτός φησι·

καὶ ὅτι τοῦτο οὐκ ἴσασιν πάντες οὐδὲ ὁμολογοῦσιν, ἐπιμέμφεται ὧδέ πως· »οὐ ξυνιᾶσιν ὅκως διαφερόμενον ἑωτῷ ὁμολογέει· παλίντροπος ἁρμονίη ὅκως περ τόξου καὶ λύρης.«

ὅτι δὲ λόγος ἐστὶν ἀεὶ τὸ πᾶν καὶ παντὸς παντὸς ὤν, οὕτως λέγει· »τοῦ δὲ λόγου τοῦδ᾿ ἐόντος ἀεὶ ἀξύνετοι γίνονται ἄνθρωποι καὶ πρόσθεν ἢ ἀκοῦσαι καὶ ἀκούσαντες τὸ πρῶτον· γινο- [*](3 II Petr. 2, 22, vgl. Wendland S. Α. Β. 1898 S. 794 — 11 Ι 4 — 15 —17 vgl. Heraklit Fr. 67 D. — 17 den Gegensatz θεὸν δίκαιον kann Η. gebildet haben ans der gnostischen Antithese (Marcion) — Heraklit Fr. 50 D., s. auch Heide!, Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences XLVIII S. 704 — 19 Heraklit Fr. 51 D. — 22 Heraklit Fr. 1 D.) [*](1 διελλεγξάντων Ρ 2 συναναγκαζόμενοι We. 6 + καὶ Sauppe 7 ἔπειτα Miller: ἐπεὶ Ρ μέρη > ö. 8 τυχὸν Cruice: τυχόντες Ρ εἴσασιν Ρ 10 τι Wordsworth (oder ἐπαύσαντ᾿ ἂν), παύσαιντ᾿ ἂν Diels 11 φιλοσοφομένους (so) Ρ 12 προσαντιπαραχθῆναι ö.: πρὸς ἀνπαραχθῆναι Ρ ἀγγίιονος ἐλλέγχου Ρ 13 τούτου] τοιοῦτοι Sauppe, τούτους Klost. 13 f μαθηταί, οὐκ ὄντες Sauppe: μαθητάς, οὐκ ὄντας Ρ 15 <ἕν> φησιν Bernays, doch s. Heidel 16 λόγον χρόνον> αἰῶνα Diels Vorsokr. Ι3 S. 87 πατέρα υἱόν christlicher Zusatz 17 <ἄδικον> Diels λόγου Bernays: δόγμτ Ρ 18 ἐν Ρ εἶναι Miller: εἰδέναι > Heidel (Glosse von ὁμολογεῖν) 19 εἴσασιν Ρ 20 ὁμολογέειν Ρ 22 Ρ, αἰῶνος Bernays τοῦ δέοντος Ρ ἀξύνετοι Heraklit bei Sext.: ξετοὶ Ρ 23 ἀκούσαντας Ρ 23 f γινόμενον Ρ)

ὅτι δέ ἐστι παῖς τὸ πᾶν καὶ δι᾿ αἰῶνος αἰώνιος βασιλεὺς τῶν ὅλων οὕτως λέγει· »αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεττεύων· παιδὸς ἡ βασιληίη.« ὅτι δέ ἐστιν ὁ πατὴρ πάντων τῶν γεγονότων γενητὸς ἀγένητος, κτίσις δημιουργός, ἐκείνου λέγοντος ἀκούομεν· »πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν | [*](f. 111r) δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους«.

ὅτι δέ ἐστιν * * * »ἁρμονίη ὄκως περ τόξου καὶ λύρης.« ὅτι δὲ ὁ θεὸς) ἀφανὴς ὁ] ἀόρατος ἄγνωστος ἀνθρώποις, ἐν τούτοις λέγει· »ἁρμονίη ἀφανὴς φανερῆς κρείττων· ἐπαινεῖ καὶ προθαυμάζει πρὸ τοῦ γινωσκομένου τὸ ἄγνωστον αὐτοῦ καὶ ἀόρατον τῆς δυνάμεως. ὅτι δὲ ἐστιν ὁρατὸς ἀνθρώποις καὶ οὐκ ἀνεξεύρετος, ἐν τούτοις λέγει· »ὅσων ὄψις, ἀκοή, μάθησις, ταῦτα ἐγὼ προτιμέω«, φησί, τουτέστι τὰ ὁρατὰ τῶν ἀοράτων. * * * ἀπὸ τῶν τοιούτων αὐτοῦ λόγων κατανοεῖν ῥᾴδιον·

»ἐξηπάτηνται«, φησίν, »οἱ ἄνθρωποι πρὸς τὴν γνῶσιν τῶν φανερῶν παραπλησίως Ὁμήρῳ, ὃς ἐγένετο τῶν Ἑλλήνων σοφώτερος πάντων. ἐκεῖνόν τε γὰρ παῖδες φθεῖρας κατακτείνοντες ἐξηπάτησαν εἰπόντες· ὅσα εἴδομεν κοὶ κατ]ἐλάβομεν, ταῦτα ἀπολείπομεν, ὅσα δὲ οὔτε εἴδομεν οὔτ᾿ ἐλάβομεν ταῦτα.«