Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

αὖθις δὲ Ἰουδαίων ἀνασκολοπισθέντα θανεῖν καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐγερθέντα φανῆναι τοῖς μαθηταῖς, δείξαντα τοὺς τύπους τῶν ἥλων καὶ τῆς πλευρᾶς, πείθοντα ὅτι αὐτὸς εἴη καὶ οὐ φάντασμα.

ἀλλὰ ἔνσαρκος ἦν. σάρκα, φησίν, δείξας ἀπέδωκε γῇ, ἐξ ἧσπερ ἦν οὐσίας, μηδὲν ἀλλότριον πλεονεκτῶν, ἀλλὰ πρὸς καιρὸν χρησάμενος ἑκάστοις τὰ ἴδια ἀπέδωκε, λύσας πάλιν τὸν δεσμὸν τοῦ σώματος, θερμῷ τὸ θερμόν, ψυχρῷ τὸ ψυχρόν, ὑγρῷ τὸ ὑγρόν, ξηρῷ τὸ ξηρόν, [*](1 — S. 225, 2 vgl. Χ 20 — 2 f 4 f Tert. Adv. haer. 6 S. 223, 13 ff Kr.: hie introducit imum deum . . . hunc potestates multas angelosque fecisse; propterea et aliam virtutem, quam dicit, dominum dicifc sed angelum ponit . . . legem et prophetas repudiat ähnlich De praeser. 34), Filastrius 47, 2. 3, vgl. auch Epiph. XLIV 1 S. 399, 12—24 Dind. — 3 vgl. S. 229, 8f — 8 über Philumene s. Adv. haer. a. a. 0.; Hilgenfeld S. 531, über die Φανερώσεις Harnack, Altchristi. Litt. 1 198f — 9. 1 ff Epiph. XLIV 2 S. 400, 15 Dind.: καί, φησίν, ἐν τῷ ἔρχεσθαι ἀπὸ τῶν ἐπουρανίων ἦλθεν εἰς τὴν γῆν καὶ συνήγαγεν ἑαυτῶ ἀπὸ τῶν τεσσάρων στοιχ·είων σῶμα . . . . . ἀπὸ γὰρ τοῦ ξηροῦ τὸ ξηρὸν καὶ ἀπὸ τοῦ θερμοῦ τὸ θερμὸν θερμὸν ἀπὸ τοῦ ὑγροῦ τὸ ὑγρὸν καὶ ἀπὸ τοῦ ψυχροῦ τὸ ψυχ·ρόν . . . . . καὶ ἔδειξεν αὐτὴν τὴν σάρκα τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς. καὶ ἀναλύσας, φησίν, αὐτὴν τὴν ἐνανθρώπησιν ἐαυτοῦ ἀπεμέρισε πάλιν ἑκάστῳ τῶν στοιχείων τὸ ἴδιον ἀποδούς, τὸ θερμὸν τῷ θερμῷ, τὸ ψυχρὸν τώ ψυχρῷ, τὸ ξηρὸν τῷ ξηρῷ, τὸ ὐγρὸν τῶ ὑγρῷ, καἰ οὕτως διαλύσας ἀπ’ αὐτοῦ πάλιν τὸ ἔνσαρκον σπωμα ἀνέπτη εἰς τὸν οὐρανόν. Vgl. Tert. a. a. Ο. 6 S. 223, 22ff und De carne Christi 1 — 16 — 18 Joh. 20, 25; Luk. 24, 39 17 f;antasma] vgl. Mark. 6, 49 job.) [*](1 Titel ἀπελής schwarz Ρ ἀπελὴς Ρ 4 δὲ2 ö.: τε Ρ 8 αἰρεῖται Ρ S f φανερῶς Ρ, verb. Volkmar, Hipp. S. 91 2 11 + τὸν ö. 19 ἀλτριον Ρ)

Δοκεῖ ἡμῖν καὶ ταῦτα ἱκανῶς ἐκτεθεῖσθαι· ἀλλ’ ἐπεὶ μηδὲν παραλιπεῖν ἀνέλεγκτον ἐκρίναμεν τῶν ὑπό τινων δεδογματισμένων, ἴδω- μεν τί καὶ τὸ τοῖς Δοκηταῖς ἐπινενοημένον.

Τάδε ἔνεστιν ἐν τῇ ὀγδόῃ τοῦ κατὰ πασῶν τῶν αἱρέσεων ἐλέγχου·

Τίνα τοῖς Δοκηταῖς τὰ δοκοῦντα καὶ ὅτι ἐκ φυσικῆς φιλοσοφίας ἃ λέγουσιν ἐδογμάτισαν.

Πῶς ὁ Μονόϊμος ληρεῖ ποιηταῖς καὶ γεωμέτραις καὶ ἀριθμητικοῖς προσέχων.

Πῶς Τατιανὸς γεγένηται ἐκ τῶν Οὐαλεντίνου καὶ Μαρκίωνος δοξῶν τὰς ἑαυτοῦ συνιστῶν, ὁ δὲ ἑρμογένης τοῖς Σωκράτους δόγμασι κέχρηται, οὐ τοῖς Χριστοῦ.

Πῶς πλανῶνται οἱ τὸ πάσχα τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ ἐπιτελεῖν φιλονεκοῦντες.

Τίς ἡ πλάνη τῶν Φρυγῶν, νομιζόντων Μοντανὸν καὶ Πρισκίλλαν καὶ Μαξιμίλλαν προφήτας.

Τίς ἡ τῶν Ἐγκρατιτῶν κενοδοξία, καὶ ὅτι ἐξ αὐτῶν καὶ οὐκ ἐξ ἁγίων γραφῶν τὰ δόγματα αὐτῶν συνέστηκεν, ἀλλ᾿ ἐκ τῶν παρ’ Ἰνδοῖς γυμνοσοφιστῶν.]

Ἐπεὶ οἱ πολλοὶ τῇ τοῦ κυρίου συμβουλίᾳ μὴ χρώμενοι τὴν δοκὸν ἐν τῷ ὀφθαλμῷ ἔχοντες ὁρᾶν ἐπαγγέλλονται τυφλώττοντες, δοκεῖ ἡμῖν μηδὲ τὰ τούτων δόγματα σιωπᾶν, ὅπως κἂν διὰ τοῦ ὑφ’ ἡμῶν γινομένου ἐλέγχου πρὸς] αὐτῶν αἰδεσθέντες ἐπιγνῶσι, πῶς [*](23 ff Matth. 7, 3 — 5; Luk. 6, 41. 42) [*](5 τοῖς] τῆς Ρ 6 Titel rot auf derselben Zeile wie ß von B. VII Ρ 7 τῶν > Miller versehentlich 9 δοκήταις Ρ 11 μονόιμος corr. in μὲν P ληροῖ P 13 κεκίνηται ö., ἐλήλεγκται We. οὐαλεντιανοῦ P 14 δοξῶν τὰς ἑαυτοῦ συνιστῶν Roeper: δόξας ἑαυτὸν συνιστᾶν Ρ 20 ἐγκρατητῶν Ρ ἐξ αὐτῶν καὶ > Miller, ~ nach ἀλλ’ Cruice 21 ἀλλὰ — 22 γυμνοσοφιστῶν > 24 ἐπαγγέλονται Ρ 26 πρὸς > Gö.)

αὐτάρχως οὖν καὶ ἱκανῶς ἐκθέμενοι τὰ τῶν πλειόνων ἐν ταῖς πρὸ ταύτης βίβλοις ἑπτά, νῦν τὰ ἀκόλουθα οὐ σιωπήσομεν, τὸ ἄφθονον τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπιδεικνύντες, καὶ τοὺς τῷ δοκεῖν ἀσφάλειαν λόγων †κεκτῆσθαι ἐλέγξομεν, οἵ γ’ ἑαυτοὺς Δοκητὰς ἀπεκάλεσαν, δογματίζοντες ταῦτα·

θεὸν εἶναι τὸν πρῶτον οἱονεὶ σπέρμα συκῆς, μεγέθει μὲν ἐλάχιστον παντελῶς, δυνάμει δὲ ἄπειρον μέγεθος, ἀνήριθμον ἐν πλήθει, πρὸς γένεσιν ἀπροσδεές, φοβουμένων καταφυγήν, γυμνῶν σκέπην, αἰσχύνης ἐπικάλυμμα, ζητούμενον καρπόν, ἐφ᾿ ὃν ἠλθεν ὁ ζητῶν, φησί, τρὶς καὶ οὐχ εὗρε· διὸ κατηράσατο, φησίν, τῇ συκῇ, ὅτι τὸν γλυκὺν ἐκεῖνον καρπὸν οὐχ εὗρεν ἐν αὐτῇ, καρπὸν ζητούμενον.

τοιούτου δὲ ὄντος, ὡς εἰπεῖν τύπῳ, καὶ τηλικούτου, μικροῦ καὶ <παμ>μεγέθους κατ’ ἐκείνους τοῦ θεοῦ, γέγονεν ὀ κόσμος, ὡς δοκεῖ, τοιοῦτόν τινα τρόπον· ἁπαλῶν γενομένων τῶν κλάδων τῆς συκῆς προῆλθε φύλλα, ὥσπερ ἐστὶν ὁρώμενον, ἑπομένως δὲ ὁ καρπός, ἐν ᾧ τὸ ἄπειρον καὶ τὸ ἐνεξαρίθμητον θησαυριζόμενον φυλάσσεται σπέρμα συκῆς.

τρία οὖν εἶναι δοκοῦμεν τὰ πρώτως ὑπὸ τοῦ σπέρματος γενόμενα τοῦ συκίνου· πρέμνον, ὄπερ ἔστιν ἡ συκῆ, φύλλα καὶ καρπός, τὸ σῦκον, ὡς προειρήκαμεν. οὕτως, φησί, τρεῖς γεγόνασιν αἰῶνες, ἀπὸ τῆς πρώτης ἀρχῆς τῶν ὅλων ἀρχαί· καὶ τοῦτο, φησίν, οὐκ ἐσιώπησεν οὐδὲ Μωϋσῆς λέγων, ὅτι οἱ λόγοι τοῦ θεοῦ τρεῖς εἰσίν·

σκότος, γνόφος, θύελλα, καὶ οὐ προσέθηκεν.« οὐδὲν γάρ, φησίν, ὁ θεὸς τοῖς τρισὶ προσέθηκεν αἰῶσιν, ἀλλ᾿ αὐτοὶ πάντα τοῖς [*](4 f vgl. S. 3, 10 — 7 — S. 228, 2 vgl. X 16, 1. 2 — 9 f öller, Kosmol. S. 325 nimmt wohl mit Unrecht Beziehung auf Gen. 3, 8. 7 an — 10 f Mark. 11, 13. 14. 20. 21 Matth. 21, 19. 20 und Luk. 13,6. 7 combiniert — 15 f Mark. 13, 28; Matth. 24, 32 — 17 f vgl. S. 197, 21 f. 198, 21 f — 19 vgl. VI 9, 8 10. VII 21, 3 S. 197, 5 — 23 Deut. 5, 22 σκότος, γνόφος, θύελλα, φωνὴ μεγάλη, καὶ οὐ προσέθηκεν vgl. S. 121, 7) [*](5 f κεκτῆσθαι <οἰομένους> Miller, κεκτημένους oder τούτους τὸ We., <δοκοῦντας> Usener, Weihnachtsfest S. 138, κεκτῆσθαι <ἐπηρμίνους> Diels γ’ ö.: οἷς Ρ 7 τὸν] τὸ Miller, doch s. Χ 16 οἱωνεὶ Ρ 8 ἄπειρον Cruice öller, Kosmologie S. 325: ταπεινὸν Ρ, <ἄπειρον>, ταπεινὸν ö. We. 9 f καταφυγήν, σκέπην, ζητούμενον καρπόν Sauppe: καταφυγή, σκέπη, ζητούμενος καρπός P 10 ἐπικάλυμα 12 καρπὸν ζητούμενον > Sauppe, zu. Z. 10 13 τόπω Ρ 14 παμμεγέθους We.: μεγέθους P, ἀμεγέθους ö. 16 ἔστιν δρᾶν We., ἐστὶν εἰρημένον Kloat. 18 δικοῦσιν We. 20 οὕτως Miller: οὗτος Ρ, οὗτοι Scott 23 θύελα Ρ)

τὸ δὲ τέλειον εἶναι δοκοῦσιν ἀριθμούμενον δέκα. ἴσων οὖν γεγονότων ἀριθμῷ καὶ τελειότητι τῶν αἰώνων, ὡς ἐκεῖνοι δοκοῦσι, τριάκοντα γεγόνασιν αἰῶνες οἱ πάντες, ἕκαστος αὐτῶν ἐν δεκάδι πληρούμενος. εἰσὶ δὲ ἀλλήλων διαιρετοὶ καὶ τιμὴν ἔχοντες οἱ τρεῖς πρὸς ἑαυτοὺς μίαν, θέσει μόνῃ διαφέροντες, ὅτι τὸ μέν ἐστι πρῶτον, τὸ δὲ δεύτερον, τὸ δὲ τούτων τρίτον. ἡ δὲ θέσις αὐτοῖς διαφορὰν δυνάμεως παρέσχεν· ὁ μὲν γὰρ ἔγγιστα τῷ πρώτῳ θεῷ, τῷ οἱονεὶ σπέρματι, θέσεως τυχὼν τῶν ἄλλων γονιμωτέραν ἔσχε δύναμιν, δεκάκις αὐτὸς αὑτὸν μεγέθει μετρήσας ὁ ἀμέτρητος· ὁ δὲ τῇ θέσει τοῦ πρώτου γενόμενος δεύτερος, ἐξάκις αὑτὸν κατέλαβεν ὁ ἀκατάληπτος· ὁ δὲ ἤδη τρίτος τῇ θέσει, εἰς ἄπειρον διάστημα διὰ τὴν αὔξησιν τῶν ἀδελφῶν γενόμενος τρὶς νοήσας ἑαυτόν, οἱονεὶ δεσμόν τινα τῆς ἑνότητος αὐτὸν ἔδησεν αἰώνιον.

Καὶ τοῦτο εἶναι δοκοῦσιν οὑτοι τὸ λελεγμένον ὑπὸ τοῦ σωτῆρος· »ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπεῖραι, καὶ <τὸ> πεσὸν εἰς τὴν τὴν καλὴν καὶ ἀγαθὴν ἐποίει ὃ μὲν ἑκατόν, ὃ δὲ ἐξήκοντα, ὃ δὲ τριάκοντα.« καὶ διὰ τοῦτο εἴρηκε, φησίν· »ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω«, ὅτι ταῦτα οὐκ ἔστι πάντων ἀκούσματα.

οὗτοι πάντες οἱ αἰῶνες οἴ τε τρεῖς καὶ οἱ ἀπ᾿ αὐτῶν ἀπειράκις ἄπειροι πάντες εἰσὶν αἰῶνες ἀρσενοθήλθες. αὐξηθέντες οὖν καὶ μεγαλθυνθέντες καὶ γενόμενοι οὗτοι πάντες ἐξ ἑνὸς ἐκείνου τοῦ πρώτου σπέρματος, τῆς συμφωνίας αὐτῶν καὶ τῆς ἑνότητος, οἱ πάντες εἰς ἕνα ὁμοῦ γενόμενοι αἰῶνα τὸν μέσον αὐτῶν, γέννημα κοινὸν. οἱ πάντες ἐγέννησαν ἐκ παρθένου Μαρίας, τὸν ἐν μεσότητι Μαρίας] σωτῆρα πάντων, ἰσοδύνα- [*](3 vgl. S. 144, 2 — 4 vgl. S. 150, 4. 25. 156, 24 f — 17 —21 vgl. V 8, 29 — 18 —20 Matth. 13, 3. 8; Maxk. 4, 3. 8; Luk. 8, 5. 8, freie Wiedergabe — 20 Matth. 13, 9; Mark. 4, 9; Luk. 8, 8 — 23 —27 u. S. 228, 6 ὁμοφρονοῦντες) vgl. S. 160, 4 f. 128, 2 f) [*](3 λαβόντων Usener, Weihnachtsfest2 S. 138: λαβὼν Ρ <ἓκαστος> κατ᾿ 5 ἀριθμῶν καὶ Ρ 8 διαιρετοὶ καὶ ö.: διαιρετικ(οὶ) Ρ 11 τυχὼν Ρ (nicht τυχὸν) 12 αὐτὸν Ρ 13 ἀμέτριτος Ρ 14 ἐξάκις αὐτὸν Ρ 16 αὐτὸν Ρ αἰώνων ö. 18 + τὸ ö. 21 πόντων Miller: πάντως 23 <τέλειοι> γενόμενοι vgl. Ζ. 4 24 οὑτοι] τέλειοι We. 25 οἱ Ρ: καὶ Cruice οἱ πάντες > We. 26 γένημα Ρ ἐγένησαν Ρ 27 Μαρίας Cruice: μιᾶς Ρ, vgl. τὸν] τῶν? ö. Μαρίας > Sauppe, ~ nach μιᾶς Scott. Es ist Correctur zu)

κεκοσμημένων οὖν τῶν τριῶν αἰώνων ἐκείνων παναρέτως καὶ παναγίως, ὡς δοκοῦσιν οὗτοι διδάσκοντες, καὶ τοῦ παιδὸς ἐκείνου τοῦ μονογενοῦς — γέγονε γὰρ μόνος τοῖς ἀπείροις αἰῶσιν ἐκ τριγενοῦς· τρεῖς γὰρ αὐτὸν ἐγέννησαν ὁμοφρονοῦντες αἰῶνες ἀμέτρητοι —, κεκόσμητο μὲν ἀνενδεὴς πᾶσα ἡ νοητὴ φύσις, φῶς δὲ δὲ ἅπαντα ἐκεῖνα τὰ νοητὰ καὶ αἰώνια, φῶς δὲ οὐκ ἄμορφον οὐδὲ ἀργὸν οὐδὲ οἱονεί τινος ἐπιποιοῦντος δεόμενον· ἀλλὰ ἔχον ἐν ἑαυτῷ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀπειράκις ἀπείρων κατὰ τὸ παράδειγμα τῆς συκῆς ἀπείρους ἰδέας ζῴων τῶν ἐκεῖ πολυποικίλων, κατέλαμψεν ἄνωθεν εἰς τὸ ὑποκείμενον χάος.