Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Hippolytus

Hippolytus. Hippolytus Werke, Volume 3. Wendland, Paul, editor. Leipizg: Hinrichs, 1916.

Σατορνεῖλος δέ τις συνακμάσας τῷ Βασιλείδῃ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον, διατρίψας δὲ ἐν Ἀντιοχείᾳ τῆς Συρίας. ἐδογμάτισε τοιαῦτα ὁποῖα καὶ Μένανδρος. λέγει δὲ ἕνα πατέρα ἄγνωστον τοῖς πᾶσιν ὑπάρχειν, [τοῦ]τὸν ποιήσαντα ἀγγέους, ἀρχαγγέλους, ἐξουσίας.

ἀπὸ δὲ ἑπτά τινων ἀγγέλων τὸν κόσμον γεγενησθαι καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῷ, καὶ τὸν ἄνθρωπον δὲ ἀγγέλων εἶναι ποίημα, ἄνωθεν ἀπὸ τῆς αὐθεντίας φωτεινῆς εἰκόνος ἐπιφανείσης, ἣν κατασχεῖν μὴ δυνηθέντες διὰ τὸ παραχρῆμα, φησίν, ἀναδραμεῖν ἄων[θεν], ἐκέλευσαν ἑαυτοῖς λέγοντες· »ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα κοὶ καθ’ ὁμοίωσιν«·

οὗ γενομένου, φησίν, καὶ <μὴ> δυναμένου τοῦ πλάσματος διὰ τὸ ἀδρανὲς τῶν ἀγγέλων, ἀλλὰ ὡς σκώληκος σκαρίζοντος, οἰκτείρασα αὐτὸν ἡ ἄνω δύναμις διὰ τὸ ἐν ὁμοιώματι [*](8— S. 209, 5 Iren. Ι 24, 1 2 S. 196 ff Η: Εχ iis Saturninus, qui fuit ab ea quae est apud Daphnen, et Basilides occasiones accipientes distantes doctrinas ostenderunt, alter quidem ia Syria, alter vero in Alexandria (vgl. Ens. KG IV 7, 3. 4). Saturninus quidem similiter ut Menander unum patrem incognitum Omnibus ostendit, qui fecit angelos, archangelos, virtutes. potestates. a Septem autem quibusdam angelis mundum factum et omnia quae in eo. hominem autem angelorum esse facturam, desursum a summa potestate lucida imagine apparente, quam cum tenere non potuissent, inquit, eo quod statim recucurrerit sursum, adhortati sunt eemetipsos dicentes faciamus hominem ad imaginem et similitudinem; qui cum factus esset et non potuisset erigi plasma propter imbecillitatem angelorum, sed quasi vermiculus scarizaret, raiserantem eius desuper virtutem, quoniam in similitadinem eius esset factus, emisisse scintillam vitae,) [*](8 apparente (vgl. Hipp. S. 120, 3. 123, 8f. 221, 2f) — 10 similitudinem (Gen. 1, 26 εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμ.)) [*](1 ἢ ὑπὲρ Cruice: ὑπὸ Ρ, ἢ Jacobi S. 36, Roeper, ἢ ὑπὸ Miller 2 f καταλελεγμένην Ρ 4 δεῖν φυλοκρινηθῆναι ö.: διαφυλοκριθῆναι Ρ 5 κατὰ τὸν Περίπατον Bernays 8 Titel σατορνῖλος rot, σατορνεῖλος schwarz Ρ 11 τὸν Iren. Miller: τοῦτον Ρ 12 ὑπὸ We. 14 φωτεινῆς Iren. ö.: φωνῆς Ρ fEpiph. XXX 1 κατὰ τὴν μορφὴν τῆς ἄνωθεν παρακυψάσης φωτεινῆς εἰκόνος, vgl. auch Tert. Adv. haer. 1; Filastrius 31, 2 S. 16, 7 Μ.) ἦν Ρ 15 ἄνω Iren. Roeper: ἄνωθεν Ρ 17 † μὴ Iren. MUler)

209
αὐτῆς γεγονέναι, ἔπεμψε σπινθῆρα ςωῆς, ὃς διήγειρε τὸν ἄνθρωπον καὶ ζῆν ἐποίησε.

τοῦτον οὐν τὸν σπινθῆρα τῆς ζωῆς μετὰ τὴν τελευτὴν ἀνατρέχειν πρὸς τὰ ὁμόφυλα λέγει, καὶ τὰ λοιπά, ἐξ ὡν ἐγένετο, εἰς ἐκεῖνα ἀναλύεσθαι. τὸν δὲ σωτῆρα ἀγέννητον υπέθετο καὶ ἀσώματον καὶ ἀνείδεον, δοκήσει δὲ ἐπιπεφηνέναι ἄνθρωπον.

καὶ τὸν τῶν Ἰουδαίων θεὸν ἕνα τῶν ἀγγέλων εἶναί φησι, καὶ διὰ τοῦ] τὸ βούλεσθαι τὸν πατέρα καταλῦσαι πάντας τοὺς ἄρχοντας, παραγενέσθαι τὸν Χριστὸν ἐπὶ καταλύσει τοῦ τῶν Ἰουδαίων θεοῦ καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πειθομένων αὐτῷ· εἶναι δὲ τούτους <τοὺς> ἔχοντας σπινθῆρα τῆς ζωῆς ἐν αὐτοῖς.

δύο γὰρ γένη τῶν ἀνθρώπων ὑπὸ τῶν ἀγγέλων πεπλάσθαι ἔφν, τὸ μὲν πονηρόν, τὸ δὲ ἀγαθόν, καὶ ἐπειδὴ οἱ δαίμονες τοῖς πονηροῖς ἐβοήθουν, ἐληλυθέναι τὸν σωτῆρα ἐπὶ καταλύσει τῶν φαύλων ἀνθρώπων καὶ δαιμόνων, ἐπὶ σωτηρίᾳ δὲ τῶν ἀγαθῶν.

τὸ δὲ γαμεῖν καὶ γεννᾶν ἀπὸ τοῦ σατανᾶ φησιν εἶναι· οἱ πλείους τε τῶν ἀτ᾿ ἐκείνου καὶ ἐμψύχων ἀπέχονται, διὰ τῆς προσποιήτου ταύτης ἐγκρατείας πλανῶντες #x003E;. τὰς δὲ προφη- [*](quae erexit hominein et articulavit et vivere fecit, hanc igitur scintillam vitae post defunctionem recurrere ad ea quae sunt eiusdem generis dicit et reliqua ex quibus facta sunt in illa resolvi. salvatoiem autem innatum demonstravit et in- corporalem et sine figura, putative autem visum hominem. Vgl. auch Epiph. XXIII, Theodoret I 3 —S. 210, 3 θεῷ] Iren. a. a. Ο.· et ludaeorum deurn unum ex angelis esse ait (Deut. 32, 8. 9; Epiph. XXIV 2), et propter hoc quod dissolvere voluerint patrem eins omnes principes (Theodoret τὸν πατέρα φησὶ τοῦ Χριστοῦ καταλῦσαι βουλόμενον μετὰ τῶν ἄλλων ἀγγέλων καὶ τὸν τῶν Ἰουδαίων θεόν), advenisse Christum ad destructionem ludaeorum dei et ad salutem credentium ei; esse autem hos qui habent scintillam vitae eius. duo enim genera hie primus hominum plasmata esse ab angelis dixit, alterum quidem nequam, alterum autem bonum. et quoniam daemones pessimos adiuvabant, venisse salvatorem ad dissolutionem malorum hominum et daemonum, ad salutem autem bonorum, nubere autem et generare a Satana dicunt esse, multi autem ex iis qui sunt ab eis et ab animalibus abstinent, per fietam huiusmodi) [*](1 πέμψαι Ρ ανθρωπον] † et articulavit Iren., aber Epiph. ἀνώρθωσε τὸν ἄνθρωπον καὶ οὕτως ἐζωοποίησε, vgl. auch Tert. De anima 23 4 σωτῆρα Iren. Gö. σρα wohl P): πατέρα Ρ nach Miller ἀγένητον Ρ 7 τὸ ö.: ö.: 9 † τοὺς ö. (Iren. Epiph.) 11 τὸν μὲν — τὸν δὲ Ρ πονηρόν — ἀγαθόν Iren. Ρ: δύο εἶναι τὰ γένη τῶν ἀνθρώπων ἐν κόσμῳ, ἀγαθῶν τε καὶ πονηρῶν Epiph. (so V) 14 γενᾶν Ρ 15 τε] δὲ Iren. Miller (ὅθεν καὶ οἱ πλείους Epiph.) 16 πρὸς ποιητοῦ Ρ #x003C; #x003E; ö. (Iren., Epiph. ἵνα διὰ τῆς προσποιητῆς δῆθεν πολιτείας τινὰς ἐπαγάγωνται εἰς τὴν ἑαυτῶν ἀπάτην, danach ἐπαγόμενοι πολλοὺς Cruice))

210
τείας ἂς μὲν ἀπὸ τῶν κοσμοποιῶν ἀγγέλων λελαλῆσθαι, ἃς δὲ ἀπὸ τοῦ σατανᾶ, ὃν καὶ αὐτὸν ἄγγελον ἀντιπράττοντα τοῖς κοσμοποιοῖς ὑπέθετο, μάλιστα δὲ τῷ τῶν Ἰουδαίων θεῷ. ταῦτα μὲν οὖν ὁ Σατορνεῖλος.

Μαρκίων δὲ ὁ Ποντικὸς πολὺ τούτων μανικώτερος, τὰ πολλὰ τῶν πλειόνων παραπεμψάμενος ἐπὶ τὸ ἀναιδέστερον ὁρμήσας δύο ἀρχὰς τοῦ παντὸς ὑπέθετο, ἀγαθόν τινα λέγων καὶ τὸν ἕτερον πονηρόν· καὶ αὐτὸς δὲ νομίζων καινόν τι παρεισαγαγεῖν σχολὴν ἐσκεύασεν ἀπονοίας γέμουσαν καὶ κυνικοῦ βίου, ὤν τις μάχιμος.

οὗτος νομίζων λήσεσθαι τοὺς πολλούς, ὅτι μὴ Χριστοῦ τυγχάνοι μαθητὴς ἀλλ᾿ Εμπεδοκλέους πολὺ αὐτοῦ προγενεστέρου τυγχάνοντος, ταὐτὰ ὁρίσας ἐδογμάτισε δύο εἶναι τὰ τοῦ παντὸς αἴτια, νεῖκος καὶ φιλίαν.

τί γάρ φησιν ὁ Ἐμπεδοκλῆς περὶ τῆς τοῦ κόσμου διαγωγῆς εἰ καὶ προείπομεν, ἀλλά γε καὶ νῦν πρὸς τὸ ἀντιπαραθεῖναι τῇ τοῦ κλεψιλόγου αἱρέσει οὐ σιωπήσομαι.

οὗτός φησιν εἶναι τὰ πάντα στοιχεῖα, ἐξ ὡν ὁ κόσμος συνέστηκε καὶ ἔστιν, ἕξ, δύο μὲν ὑλικά, γῆν καὶ ὕδωρ, δύο δὲ ὄργανα, οἷς τὰ ὑλικὰ κοσμεῖται καὶ μεταβάλλεται, πῦρ καὶ ἀέρα, δύο δὲ τὰ ἐργαζόμενα τοῖς ὀργάνοις τὴν ὕλην καὶ δημιουργοῦντα, νεῖκος καὶ φιλίαν, λέγων ὡδέ πως·

  • τέσσαρα τῶν πάντων ῥιζώματα πρῶτον ἄκουε·
  • Ζεὺς #x003E; Ἥρη τε φερέσβιος ἠδὲ Ἀϊδωνεύς
  • Νῆστίς τε ἣ δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον.
    • [*](continentiam seducentes multos. prophetias autem quasdam quidem ab iis aiigelis qui mundum fabricaverint dictas, quasdam autem a Satana, quem et ipsum angelum adversarium mundi fabricatoribus ostendit, maxime autem ludaeorum deo. Vgl. auch Epiph. a. a. O., Theodoret a. a. 0.) [*](6 f vgl. FUaBtrius C. 44, 1 S. 23, —12 M.; Tert. Adv. haer. 6 S. 222, 1820 Theodoret I 24 S. 373 BC; s. Lipsius, Zur Quellenkritik des Ep. 197 ff — 13 f προεί- πομεν] S. —15 — 15 f Simplicius Phys. S. 25. 26 (Vorsokr. I 3 S. 204): ὥστε Λαὶ ἒξ εἶναι κατ’ αὐτὸν ἀρχάς, Sext. Adv. math. VIT 317 (= Hipp. X 7,4), Doxographi S. 932 — 20 Empedokles Fr. 6 Diels, vgl. unten Χ 7, 3) [*](2 f κοσμοποιοῖς (so) Ρ (Iren. Epiph.): κοσμικοῖς Ρ nach Miller 8 ὐπέθεντο Ρ τῷ — θεῷ Iren. Epiph. Theod. ö.: τὸν — θεόν Ρ 5 Titel περὶ μαρκίωνος rot Ρ 7 λέγων <θεὸν> Miller, vgl. S. 224,1 9 γέμουσα Ρ ö., μάχλος Miller οὗτος Miller: ὅτι Ρ 11 αὐτοῦ Cruice: αὐτῶ Ρ ταῦτα Ρ 20 τῶν Ρ Η: γὰρ Emp. 21 ἀργὴν Emp.: ἀὴρ Η, > Ρ ἡ δὲ R 22 τε (θ᾿ Emp.): γε Ρ, δὲ Η κρούνωμα βρότειον Emp.: καρουνῶ μαβρόντιον Η, μακρόγιον Ρ)
    211
    Ζεύς ἐστι τὸ πῦρ.

    Ἥρῃ δὲ φερέσβιος ἡ γῆ ἡ φέρουσα τοὺς πρὸς τὸν βίον καρπούς, Ἀϊδωνεὺς δὲ ὁ ἀήρ, ὅτι πάντα δι᾿ αὐτοῦ βλέποντες μόνον αὐτὸν οὐ καθορῶμεν, Νῆστις δὲ τὸ ὔδωρ· μόνον γὰρ τοῦτο ὄχημα τροφῆς αἴτιον γινόμενον πᾶσι τοῖς τρεφομένοις, αὐτὸ καθ’ αὑτὸ τρέφειν οὐ δυνάμενον τὰ τρεφόμενα.

    εἰ γὰρ ἔτρεφε, φησίν, οὐκ ἄν ποτε λιμῷ κατελήφθη τὰ ςῷα, ὕδατος ἐν τῷ κόσμῳ πλεονά- ζοντος ἀεί. διὰ τοῦτο Νῆστιν καλεῖ τὸ ὕδωρ, ὅτι τροφῆς αἴτιον γινομενον τρέφειν οὐκ εὐτονεῖ τὰ τρεφόμενα.