Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

ἡ δὲ ἐπιφάνεια, πέμπτη τις οὖσα οὐσία, φυσικῶν ἀπηλλαγμένη στοιχείων πάντων, ἀφ’ ὡς ὁ κόσμος τὴν σύστασιν ἔχει· καὶ ἔστιν αὕτη τις ἡ πέμπτη κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην οὐσία οἱονεὶ οὐσία τις ὑπερκόσμιος. καὶ γέγονεν αὐτῷ κατὰ τὴν διαίρεσιν τοῦ κόσμου καὶ ὁ τῆς φιλοσοφίας διῃρημένος λόγος.

Φυσικὴ γάρ τις ἀκρόασις αὐτῷ γέγονεν, ἐν ᾗ πεπόνηται περὶ τῶν φύσει καὶ οὐ προνοίᾳ διοικουμένων ἀπὸ τῆς γῆς μέχρι τῆς σελήνης πραγμάτων. γέγονε δὲ αὐτῷ καὶ Μετὰ τὰ φυσικὰ περὶ τῶν μετὰ σελήνην ἰδία τις ἄλλη οὕτως ἐπιγραφομένη πραγματεία λόγων· γέγονε δὲ αὐτῷ περὶ πέμπτης οὐσίας ἴδιος λόγος, ὅς ἐστιν αὐτῷ θεολογούμενος. τοιαύτη τις καὶ ἡ διαίρεσις τῶν ὅλων, ὡς τύπῳ περιλαβεῖν, <καὶ τῆς> κατὰ Ἀριστοτέλην φιλοσοφίας.

Περὶ ψυχῆς αὐτῷ λόγος ἐστὶν ἀσαφής. ἐν τρισὶ γὰρ συγγράμμασιν ὅλοις οὐκ ἔστιν εἰπεῖν σαφῶς ὅ τι φρονεῖ περὶ ψυχῆς Ἀριστοτέλης. ὃν γὰρ ἀποδίδωσι τῆς ψυχῆς ὄρον ἔστιν εἰπεῖν ῥᾳδιον, τὸ δὲ ὑπὸ ὅρου δεδηλωμένον ἐστὶ δυσεύρετον.

ἔστι γάρ, φησί, φυχὴ φυσικοῦ [*](3 — 8 vgl. Zeller II 23 S. 434 ff, aber der Gegensatz himmlischer und sublunarer Region nach Art des Poseidonios ßt (s. zu S. 106, 1 Wendland, Philos Schrift über die Vorsehung S. 681; Doxographi S. 592, 11. 12; Π. κόσμου 6; öller, Kosmol. S. 357) — 9. 1 7 ο. S. 24, 17, Arist. Gener. anim. II 3 S. 736b 30: Äther) ἕτερον σῶμα καὶ θειότερον τῶν καλουμένων στοιχείων Zeller II 23 S. 437 f. Philo De somn. I § 21 We. πέμπτον κυκλοφορικὸν σῶμα, μηδενὸς τῶν τεττάρων στοιχείων μετέχον, vgl. Pasquali, Gott. Nachr. 1910 S. 201. 206 ff; Capelle, Neue Jahrb. XV 537 — 15 f über den Titel s. W. äger, Studien zur Entstehungsgeschichte der Metaphysik des Arist. S. 177 ff — 17 der Titel sonst nicht bezeugt — 23 f Aristoteles περὶ ψυχῆς ΙΙ 1 S. 412a 19ff, über ἐντελέχεια s. Wendland, S. A. B. 1897 S. 1077) [*](1 <οὐ> διαφέρει Roeper οὐδὲν ö.: οὐδὲ Ρ <καὶ> ἐν Cruice 4 Miller διαφέροντα We., weil 12 Buchst, fehlen) 8 τεταγμένον (oder τεταγμένῃ) Miller: τεταγμένη Ρ ἀνθρώπου, a. R. οὐρανοῦ Ρ 9 οὖσα >? We. 14 Gö.: πεποίηται Ρ 19 † καἰ τῆς Roeper φιλοσοφίας Roeper, ον Ζ. 12: φιλοσοφῆσαι Ρ 22 ἦν Ρ 23 <τοῦ> ὅρου)

ὁ δὲ ὅρος, ὁν Ἀριστοτέλης ἀποδίδωσι περὶ τοῦ θεοῦ, χαλεπὸς μὲν οὐκ ἔστι γνωσθῆναι. νοηθῆναι δέ ἐστιν ἀμήχανος. νόησις‘ γάρ, φησίν, »ἔστι νοήσεως«, ὅπερ ἔστι | παντάπασιν οὐκ ὄν. ὁ δὲ κόσμος ἄφθαρτος, ἀίδιος κατὰ f. Ἀριστοτέλην ἐστίν· οὐδὲν γὰρ ἔχει πλημμελὲς ἐν αὑτῷ, προνοίᾳ καὶ φύσει κυβερνώμενος.

καταβέβληται δὲ Ἀριστοτέλης οὐ μόνον περὶ φύσεως καὶ κόσμου καὶ προνοίας καὶ θεοῦ λόγους, ἀλλὰ γὰρ γέγονεν αὐτῷ καὶ πραγματεία λόγων τις ἠθικῶν, ἐπιγράφει δὲ ταῦτα Ἠθικὰ βιβλία, δέ ὡν σπουδαῖον ἐκ φαύλου τὸ τῶν ἀκροωμένων ἦθος ἐργάζεται.

Ἐὰν #x003E; ὁ Βασιλείδης εὑρεθῇ μὴ τῇ δυνάμει μόνῃ ἀλλὰ καὶ ^ τοῖς λόγοις αὐτοῖς καὶ τοῖς ὀνόμασι τὰ τοῦ Ἀριστοτέλους δόγματα εἰς τὸν εὐαγγελικὸν καὶ σωτήριον ἡμῶν λόγον μεθαρμοζόμενος, τί λείψει ἢ τὰ ἀλλότρια ἀποδόντας ἐπιδεικνύναι τοῖς τούτου μαθηταῖς. ὅτι ἐθνικοὺς ὄντας αὐτοὺς Χρωτὸς οὐδὲν ὠφελήσει;

Βασιλείδης τοίνυν καὶ Ισίδωρος, ὁ Βασιλείδου παῖς γνήσιος καὶ μαθητής, φησὶν εἰρηκέναι Ματθίαν αὐτοῖς λόγους ἀποκρύφους, οὓς ἤκουσε παρὰ τοῦ σωτῆρος κατ᾿ ἰδίαν διδαχθείς. ἴδωμεν οὖν πῶς καταφανῶς Βασιλείδης ὁμοῦ καὶ Ἰσίδωρος καὶ πᾶς ὀ τούτων χορὸς οὐχ ἁπλῶς καταψεύδεται μόνου Ματθίου, ἀλλὰ γὰρ καὶ τοῦ σωτῆρος αὐτοῦ.

ἦν, φησίν, ὅτε ἦν οὐδέν, ἀλλ’ οὐδὲ τὸ οὐδὲν ἦν τι τῶν ὄντων, ἀλλὰ ψιλῶς καὶ ἀνυπονοήτως δίχα παντὸς σοφίσματος ἦν ὅλως οὐδὲ ἕν. ὅταν δὲ λέγω, φησί, τὸ ἦν, οὐχ ὅτι ἦν λέγω, ἀλλ’ ἵνα σημάνω τοῦτο ὅπερ βούλομαι δεῖξαι, λέγω, φησίν, ὅτι ἦν ὅλως [*](6 Met. XII 9 S. 1074b, 33 ff αὑτὸν ἄρα νοεῖ, εἵπερ ἐστὶ τὸ κράτιστον, καὶ ἔστιν ἡ νόησις νοήσεως νόησις, Zeller S. 365 ff — 18 Gal. 5, 2 — 19 Cap. 20 — 27 ediert von Bunsen, Analecta Ante-Nicaena, London 1804, I 57 ff mit ägen von Bernays — 20 ff Matthias] s. Klostermann, Apokrypha IP S. 14 — 24 über den Anfang ἦν, ὅτε ἠν οὐδέν s. Norden, Agnostos Theos S. 370 ff; Clem. Homil. VI 3 ἦν ποτε ὄτε οὐδὲν ἦν πλὴν χάος, oben zu S. 156, 8) [*](1 ἥτις Ρ λέγων Ρ † πάνυ πολλῶν aus Ζ. 8 Roeper 3 πάνυ πολλῶν > Roeper 7 <καὶ> ἀίδιος? We. 8 αὐτῶ Ρ 11 ἐπίγραφε (so) Ρ 11 Miller 17 λήψει Ρ ἀλλότρια <ᾧ προσήκει> Cruice ἐπιδεικνῦν verb. Miller 19 Titel βασιλείδης Ρ 20 φασὶν Miller 23 Ματθαίου Ρ 24 τότε Ρ 26 λέγω 1 .Jacobi, Basilidis philosophi gnostici sententiae, 1852 S. 4 λέγη Ρ)

ἐκεῖνο οὐχ ἁπλῶς ἄρρητον, <ὅ> ἄρρητον γοῦν αὐτὸ καλοῦμεν, ἐκεῖνο δὲ οὐδὲ ἄρρητον· καὶ γὰρ τὸ οὐδ’ ἄρρητον οὐκ ἄρρητον ὀνομέεται, ἀλλὰ ἔστι, φησίν, ὑπεράνω παντὸς ὀνόματος ὀνομαζομένου.

οὐδὲ γὰρ τῷ κόσμῳ, φησίν, ἐξαρκεῖ τὰ ὀνόματα, οὕτως ἐστὶ πολυσχιδής, ἀλλὰ ἐπιλέλοιπε· καὶ οὐ δέχομαι, φησί, κατὰ πάντων εὑρεῖν κυρίως ὀνόματα, ἀλλὰ δεῖ τῇ διανοίᾳ † αὐτοῖς ὀνόματα τῶν ὀνομαζομένων τὰς ἰδιότητας ἀρρήτως ἐκλαμβάνειν. ἡ γὰρ ὁμωνυμία ταραχὴν ἐμπεποίηκε καὶ πλάνην τῶν πραγμάτων τοῖς ἀκροωμένοις.

τοῦτο πρῶτον σθετέρισμα καὶ κλέμμα τοῦ Περιπάτου λαβόντες ἀπατῶσι τὴν ἄνοιαν τῶν συναγελαζομένων μένων ἅμα αὐτοῖς· πολλαῖς γὰρ γενεαῖς Ἀριστοτέλης Βασιλείδου γεrενημένος πρότερος τὸν περὶ τῶν ὁμωνύμων ἐν ταῖς Κατηγορίαις καταβέβληται λόγον, ὃν ὡς ἴδιον οὗτοι καὶ καινόν τινα καὶ τῶν Ματθίου λόγων κρυφίων τινὰ † ἐνδιασαφοῦσιν.

Ἐπεὶ <οὖν> οὐδὲν <ἦν> οὐχ οὐδία, οὐκ οὐσία, οὐκ οὐχ ἁπλοῦν, οὐ σύνθετον, οὐκ †ἀνόητον, οὐκ ἀναίσθητον, οὐκ ἄνθρωπος, οὐκ ἄγγελός, οὐ θεός, οὐδὲ ὅλως τι τῶν ὄνομαζομένων ἣ δι αἰσθήσεως λαμβανομένων ἢ νοητῶν πραγμάτων, ἀλλ᾿ οὕτω καὶ ἔτι λεπτομερεστέρως πάντων ἁπλῶς περιγεγραμμένων, <ὁ> οὐκ ὢν ὂν Ἀριστοτέλης καλεῖ νόησιν νοήσεως, οὗτοι δὲ οὐκ ὄντα, ἀνοήτως, ἀναισθήτως, ἀβούλως, ἀπροαιρέτως, ἀπαθῶς, ἀνεπιθυμήτως κόσμον ἠθέλησε ποιῆσαι.

τὸ δὲ ἠθέλησε λέγω, φησί, σημασίας χάριν, ἀθε- [*](3 f vgl. Ephes. 1, 21 — 5 f vgl. Vahlen zu Arist. Poetik S. 1447 b 9 — 12 Kat. 1 S. la, Itf — — S. 197, 16 vgl. X 14, 1 — 20 s. zu S. 195,6) [*](1 † ὃ Bernays (oder ἔτι st. ἔστι We.) 2 αὐτὸ] τὸ ὄν? ö., αὐτὸν τὸν ἄρχοντα Uhlhorn, Das basilidianische System, Gott. 1855 S. 6 3 οὐδ’ Bernays: οὐκ Ρ, ἂν öller, Kosmol. S. 345 4 οὐδὲ ö.: οὐδὲν Ρ 5 f οὐκ ἐνδέχεται Roeper 6 δεῖ Bernays, Uhlhorn S. 7: δὴ Ρ 7 αὐτῇ ἄνευ (oder χωρὶς) ὀνομάτων Roeper, οὐ τοῖς ὀνόμασι Bernays (so Ρ nach Cruice), ἐκ τῶν αὐτῶν ὀνομάτων ö. 8 ὁμωνημία Ρ ἐκπεποίηκε Ρ 12 πρότερος ö.: πρῶτος Ρ 13 f τινα ἐκ τῶν — λόγων κρυφίων τινῶν δ. Bunsen, Hipp, and bis age I 368 (1 65) 14 κρυφίον Ρ εἶναι δ. We., ἕνα δ. ö., ὄντα δ. Preuscben, Antilegomena2 S. 14 15 † οὖν ö. † ἦν Bernays, Jacobi S. 5 ὕλη] Gruppe, Griecb. Mythol. S. 1624 1 vermutet den Aus- fall des Gegensatzes von ὕλη 16 οὐκ ἀσύνθετον Ρ, verb. Miller οὐ νοητόν, οὐκ αἰσθητόν Jacobi a. a. Ο. S. 5 wohl mit Recht, <οὐ νοητόν, οὐκ οὐκ ἀνόητον, οὐκ ἀναίσθητον Diels nach Uhlhorn a. a. Ο. S. 7 19 λεπτομερεστέρως Gö. λεπτομεροτέρως Bernays): λεπτομερῶς Ρ, λεπτοτέρως † ὁ Eoeper 20 οὗτος Miller 21 <τὸν> κόσμον Cruice, doch s.)

τὸ δὲ σπέρμα τοῦ κόσμου πάντα εἶχεν ἐν ἑαυτῷ, ὡς ὁ τοῦ σινάπεως κόκκος ἐν ἐλαχίστῳ συλλαβὼν ἔχει πάντα ὁμοῦ, τὰς ῥίζας, τὸ πρέμνον, τοὺς κλάδους, τὰ φύλλα τὰ ἀνεξαρίθμητα, σπέρματα τῶν κόκκων τὰ ἀπ)ὸ τοῦ φυτοῦ γεννώμενα, σπέρματα πάλιν ἄλλων καὶ ἄλλων πολλάκις φυτῶν κεχυμένα. οὕτως <ὁ> οὐκ ὢν θεὸς ἐποίησε κόσμον οὐκ ὄντα ἐξ οὐκ ὄντων, καταβαλόμενος καὶ ὑποστήσας σπέρμα τι ἓν ἔχον πᾶσαν ἐν ἑαυτῷ τὴν τοῦ κόσμου πανσπερμίαν. ἵνα δὲ καταφανέστερον ποιήσω τοῦτο ὅπερ ἐκεῖνοι λέγουσι· καθάπερ ᾠὸν ὄρνιθος εὐποικίλου τινὸς καὶ πολυχρωμάτου, οἱονεὶ τοῦ ταῶνος ἢ ἄλλου τινὸς ἔτι μᾶλλον πολυμόρφου καὶ πολυχρωμάτου, ὲν ὃν ὅμως ἔχει ἐν ἑαυτῷ πολλὰς οὐσιῶν πολυμόρφων καὶ πολυχρωμάτων καὶ πολυσυστάτων ἰδέας, οὕτως ἔχει τὸ καταβληθέν, φησίν, ὑπὸ τοῦ οὐκ ὄντος θεοῦ οὐκ ὂν σπέρμα <πανσπερμίαν> τοῦ κόσμου ὁμοῦ καὶ πολυούσιον.