Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Ἐπειδὴ οὖν ἐν ταῖς πρὸ ταύτης βίβλοις ἓξ ἐκτεθείμεθα τὰ πρότερα, δοκεῖ νῦν τὰ Βασιλείδου μὴ σιωπᾶν <ὄν>τα Ἀριστοτέλους τοῦ Σταγειρίτου δόγματα, οὐ Χριστοῦ. ἀλλ᾿ εἰ καὶ πρότερον ἔκκειται τὰ Ἀριστοτέλει δοκοῦντα, οὐδὲ νῦν ὀκνήσομεν προϋποθέσθαι ἐν συντόμῳ, πρὸς τὸ τοὺς ἐντυγχάνοντας διὰ τῆς τούτων ἔγγιον ἀντιπαραθέσεως συνιδεῖν εὐκόλως τὰ ὑπὸ Βασιλείδου ὄντα Ἀριστοτελικὰ σοφιστευματα.

Ἀριστοτέλης μὲν οὖν τὴν οὐσίαν διαιρεῖ τριχῶς. ἔστι γὰρ αὐτῆς τὸ μέν τι γένος τὸ δέ τι εἶδος, ὡς ἐκεῖνος λέγει, τὸ δέ τι ἄτομον· ἄτομον δὲ οὐ διὰ σμικρότητα σώματος, ἀλλὰ φύσει τομὴν ἀναδέξασθαι μηδ᾿ ἡντιναοῦυν δυνάμενον.

τὸ δὲ γένος ἐστὶν οἱονεὶ σωρός τις ἐκ πολλῶν καὶ διαφόρων καταμεμιγμένος σπερμάτων, | ἀφ᾿ οὑ γένους οἱονεί τινος σωροῦ πάντα τὰ τῶν γεγονότων εἴδη [*](f. 86v) διακέκριται. καὶ ἔστι τὸ γένος (ἕν) ὂν πᾶσι τοῖς γεγενημένοις ἀρκοῦν. ἵνα δὲ σαφὲς ἔσται τὸ λεγόμενον, δείξω διά του παραδείγματος, δι᾿ οὗ ἐπὶ τὴν ὅλην τοῦ Περιπάτου θεωρίαν ἀναδραμεῖν ἔσται.

Λέγομεν εἶναι ζῷον ἁπλῶς, οὐχὶ τὶ ζῷον. ἔστι δὲ τοῦτο τὸ ζῷον οὐ βοῦς, οὐχ ἵππος, οὐκ ἄνθρωπος, οὐ θεός, οὐκ ἄλλο τι τῶν [*](9 S. μ 183 — 14 S. Ι 20 — 21 ἄτομον] Arist. Kategorien 2. 5 S. 1 b 6. 3a 35) [*](2 ἡδείᾳ Gö.: ἰδία Ρ 6 συμβουλεύω We.: συμβουλή Ρ (falsche Auflösung der consonantischen Abkürzung), συμβουλὴ <ἐμή> Miller 10 προσέσφιγκται Miller: προσεσφίγγει Ρ 11 ἕστηκεν Ρ, verb. Roeper ὀρθόν We. (μ 162. 179) 12 προταύταις Ρ 13 ὄντα Gö.: τὰ Ρ 16 τούτων ἔγγιον (oder ἐγγίονος? We.) Gö.: τῶν ἔγγιον ὧν Ρ, τῶν ἐγγιζόντων Miller 17 ὑπὸ > >? We. 21 τὸ μὴν Ρ 22 οἱωνεὶ Ρ 24 γένους > Diels οἱωνεὶ Ρ 25 διακέκριται διάκεινται Ρ ἕν ὂν Cruice (vgl. S. 193, 6), ο und Gravis des voraufgehenden Wortes sichtbar: θεὸς ὃν Ρ nach Miller, αἴτιον ö., πρῶτον Baur, Theol. Jahrb. XV 1856 S. 147 26 διὰ τοῦ Ρ)

καὶ ἔστιν ὑπόστασις τοῖς ζώοις τοῖς γεγενημένοις ἐν εἴδεσι τοῦτο τὸ ἀνείδεον ζῷον καὶ τῶν γεγενημένων οὐδέν. ἔστι γὰρ ἄνθρωπος ζῷον ἀπ᾿ ἐκείνου τοῦ ζῴου λαμβάνον τὴν ἀρχήν, καὶ ζῷον ἵππος ἀπ’ ἐκείνου τοῦ ζῴου λαμβάνον τὴν ἀρχήν. ὁ ἵππος καὶ βοῦς καὶ κύων καὶ τῶν ἄλλων ζῴων ἕκαστον ἀπὸ τοῦ ζῴου τοῦ ἁπλοῦ λαμβάνει τὴν ἀρχήν, ὅ ἐστι τούτων οὐδὲ ἕν.

εἰ δὲ οὐκ ἔστι τούτων οὐδὲ ἓν ἐκεῖνο τὸ ζῷον, ἐξ οὐκ ὄντων γέγονεν ἡ τῶν γεγενημένων κατὰ Ἀριστοτέλην ὑπόστασις· <καὶ> γὰρ τὸ ζῷον, ὅθεν ταῦτα ἐλήφθη <τὰ> κατὰ μέρος, ἐστὶν οὐδὲ ἕν· οὐδὲ ἑν οὐδὲ ἐν] δὲ ὅν τῶν ὄντων μία τις ἀρχή. τίς δὲ ὁ ταύτην καταβεβλημένος τὴν οὐσίαν τῶν γεγονότων ὅστερον ἀρχήν, ἐπὶ τὸν οἰκεῖον ἐρχόμενοι τούτων λόγον ἐροῦμεν.

Ἐπειδὴ #x003E; ἐστιν ἡ οὐσία τριχῇ <διῃρημένη>, ὡς ἔφην, γένος, εἰδος, ἄτομον, καὶ ἐθέμεθα τὸ γένος εἶναι ζῷον, τὸν δὲ ἄνθρωπον εἶδος τῶν πολλῶν ςῴων ἤδη κεχωρισμένον, ἔτι] συγκεχυμένον δὲ ὅμως ἔτι καὶ μήπω μεμορφωμένον εἰς εἶδος οὐσίας ὑποστατῆς, ὀνόματι μορφώσας τὸν ἀπὸ τοῦ γένους ληφθέντα ἄνθρωπον ὀνομάζω Σωκράτην ἢ Διογένην ἤ τι τῶν πολλῶν ἀνομάτων ἔν, καὶ ἐπειδὰν ὀνόματι καταλάβω τὸν ἄνθρωπον εἶδος γένους εγενημένον, ἄτομον καλῶ τὴν τοιαύτην οὐσίαν.

ἐτμήθη γὰρ τὸ μὲν γένος εἰς εἶδος, τὸ δὲ εἶδος εἰς ἄτομον, τὸ δὲ ἄτομον, ἐπειδὰν γένηται ὀνόματι κατειλημ- μἐνον, οὐχ οἶον τμηθῆναι κατὰ φύσιν εἰς ἄλλο τι, ὡς ἐτέμομεν τῶν προλελεγμένων ἕκαστον. ταύτην Ἀριστοτέλης πρώτως καὶ μάλιστα καὶ κυριώτατα (οὐσίαν καλεῖ) μήτε καθ᾿ ὑποκειμένου τινὸς λεγομένην [*](17 ff Seneca Ερ. 58, 16 quod genevaliter est, tamquam hotno generalis, sub oculos non venit, sed specialis venit ut Cicero et Cato. Vgl. § 12 — 25 Aristoteles] Kategorien 5 S. 2 a 11 οὐσία δέ ἐστιν ἡ κυριώτατά τε καὶ πρώτως κω μάλιστα λεγομένη, ἣ μήτε καθ’ ὑποκειμένου τινὸς λέγεται μήτ’ ἐν ὑποκειμένῳ τινί ἐστιν) [*](3 ἔστιν ὑπόστασις ö.: ἔστι πᾶσις Ρ ἴδησι Ρ 4 ἀνίδεον Ρ 5 λαμβά- νων Ρ 6 λαμβάνων Ρ 10 † καὶ ö. 11 † τὰ We. οὐδὲ ἐν] δὲ ἄν ö.: οὐδὲ ἐνδέον Ρ 12 ff τὴν οὐσίαν > Cruice οὖσαν Klost. 13f τούτων (vgl. VII 22, 16) We.: τοιοῦτον λόγον Ρ, τοιούτων λόγον ö., λόγον Cruice 15 † δέ ö. † διῃρημένη ö. 17 ἔτι > Miller 18 ὑποστατικῆς 19 ὀνομάζω We.: ὀνομάζων Ρ 20 καὶ > Roeper 24 οἷόν <τε> 25 πρώτην Ρ, s. S. 193, 21 f 26 κυριωτάτην Ρ ( ) Miller)

καθ’ ὑποκειμένου λέγει οἱονεὶ τὸ γένος, ὅπερ ἔφην ζῷον κατά πάντων τῶν κατὰ μέρος ὑποκειμένων ζῴων, οἱονεὶ βοός, ἵππου καὶ τῶι· ἐφεξῆς, κοινῷ ὀνόματι λεγόμενον. ἀληθὲς γάρ ἐστιν εἰπεῖν, ὅτι ζῷον ἄνθρωπός ἐστι καὶ ζῷον ἵππος καὶ ςῷόν ἐστι βοῦς καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον· τοῦτ᾿ ἔστι τὸ καθ᾿ ὑποκειμένου, τὸ ἓν ὂν κατὰ πολλῶν καὶ διαφόρων τοῖς εἴδεσι δυνάμενον ὁμοίως λέγεσθαι.

οὐδὲν γὰρ διαφέρει ἵππος ἀνθρώπου ᾐ ζῷον οὐδὲ βοῦς· ὅρος γὰρ ὁ τοῦ ζῴου πᾶσιν ἁρμόζει τοῖς ζῴοις ὁμοίως λεγόμενος. τί γάρ ἐστι ζῷον ἂν ὁριζώμεθα, πάντα τὰ ζῷα κοινὸς καταλήψεται ὅρος. ζῶον γάρ ἐστιν οὐσία ἔμψυχος, αἰσθητική· τοῦτο βοῦς, ἄνθρωπος, ἵππος, τῶν ἄλλων ἕκαστον.

ἐν ὐποκειμένῳ δέ, φησίν, ἐστίν, ὃ ἴν τινι μὴ ὡς μέρος ὑπάρχον ἀδύνατον χωρὶς εἶναι τοῦ ἐν ᾠ ἐστι«, ὃ #x003E; τῶν συμβεβηκότων ἕκαστον τῇ οὐσίᾳ, ὃ καλεῖται ποιότης, καθ’ ὃ ποιοί τινες λεγόμεθα, οἷον λευκοί, γλαυκοί, μέλανες, δίκαιοι, ἄδικοι, σώφρονες καὶ τὰ τούτων παραπλήσια. τούτων δὲ ἓν αὐτὸ καθ’ αὑτὸ ἀδύνατόν ἐστι γενέσθαι, ἀλλὰ δεῖ ἒν τινι εἶναι.

εἰ δὲ οὔτε τὸ ζῷον, ὃ κατὰ πάντων λέγω τῶν καθ᾿ ἕκαστα ζῴων, οὔτε #x003E; συμβεβηκότα, ἃ ἐν πᾶσιν οἷς συμβέβηκεν εὑρίσκεται, δυνατὸν αὐτὰ καθ’ αὑτὰ γενέσθαι, ἐκ τούτων δὲ συμπληροῦται τὰ ἄτομα, <ἐκ> τῶν οὐκ ὄντων καθέστηκεν ἡ τριχῇ διῃρημένη οὐσία οὐκ ἐξ ἄλλων συνεστῶσα. πρώτως ἄρα καὶ κυριώτατα καὶ μάλιστα λεγομένη οὐσία <εἰ> ἐκ τούτων ὑπάρχει, ἐξ οὐκ ὄντων κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην.

Ἀλλὰ περὶ μὲν τῆς οὐσίας ἀρκέσει τὰ λεγόμενα νῦν. οὐ μόνον δὲ ἡ οὐσία καλεῖται τὸ] γένος, εἶδος, ἄτομον, ἀλλὰ καὶ ὕλη [*](1 ff. 7 ff Tgl. Arist. a. a. 0. 5 S. 2a 20 ff, aber ähnlicher Sen. Μ. 58, 9 homo species est, ut Aristoteles ait, equus species est, canis species est. ergo commune aliquod quaerendum est his omnibus vinculum, quod illa complectatur et sub se habeat. hoc quid est? animal. ergo genus esse coepit horum omnium, quae modo rettuli, hominis equi canis, animal — 12 örtliches Citat ans Kat. S. la 24. 25 — 13 f Kat. S. 8b 25 ποιότητα δὲ λέγω καθ’ ἣν ποιοί τινες εἶναι λέγονται vgl. Gronau a. a. Ο. S. 23 — 14 vgl. S. 24, 7f — 21 vgl. S. 192, 25 f) [*](1 #x003E; λέγει ö. οἷον εἰ Ρ 2 ἔφην Roeper: ἔφη Ρ 3 κοινῶν Ρ λεγομένων Ρ 3 f ἀληθῶς γὰρ ἔστιν We. 5 τὸ Miller: τοῦ Ρ 6 ἴδεσι Ρ 7 οὐδὲν ö.: οὐδὲ Ρ οὐδὲ] ὁ δὲ Ρ 8 <τὸ> πᾶσιν Miller (dann We.) ἁρμόζει Roeper: ἁρμόζειν Ρ λεγόμενος Roeper: λεγόμενον Ρ 10 τοῦτο] οἷον? Miller, τουτέστι We. 12 ὑπάρχων Ρ 13 † ὅ ἐστι Roeper 16 ἀδύνατόν Miller: τῶ δυνατὸν Ρ 18 † τὰ ö. 19 † ἐκ ö. 20 καθέστηκεν ö.: καὶ ἔστιν Ρ, ἔστιν Miller τριχὴ Ρ 21 πρώτη Ρ, <ἡ> πρώτως κυριωτάτη Ρ 22 † εἰ Roeper 24 τὸ > Miller)

ὁ κόσμος ἐστὶ κατὰ Ἀριστοτέλην διῃρημένος εἰς μέρη πλείονα καὶ διαφέροντα· καὶ) ἔστι τοῦ κόσμου μέρος τοῦθ᾿ ὅπερ ἐστὶν ἀπὸ τῆς γῆς μέχρι τῆς σελήνης, ἀπρονόητον, ἀκυβέρνητον, ἀρκούμενον μόνῃ τῇ φύσει τῇ ἑαυτοῦ, τὸ δὲ μετὰ τὴν σελήνην ἐν πάσῃ τάξει καὶ προνοίᾳ καὶ κυβερνήσει τεταγμένον μέχρι τῆς ἐπιφανείας τοῦ οὐρανοῦ·