Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

τοῦτο δὲ οὐκ ἔστιν Χριστοῦ, ἀλλὰ Ἱπποκράτους λέγοντος· »ἑπτὰ ἐτῶν παῖς πατρὸς ἥμισυ«· ὅθεν οὗτοι τὴν ἀρχέγονον φύσιν τῶν ὅλων ἐν ἀρχεγόνῳ τιθέμενοι σπέρματι, τὸ Ιπποκράτειον ἀκηκοότες, ὅτι ἔστιν ἥμισυ πατρὸς παιδίον ἑπτὰ ἐτῶν, ἐν τοῖς τέσσαρσι <καὶ δέκα> φασὶν ἔτεσι, κατὰ τὸν Θωμᾶν, εἶναι φανερούμενον.

οὗτός ἐστιν ὁ ἀπόρρητος αὐτοῖς λόγος καὶ μυστικός. λέγουσι γοῦν, ὅτι Αἰγύπτιοι, πάντων ἀνθρώπων μετὰ τοὺς Φρύγας ἀρχαιότεροι καθεστῶτες καὶ πᾶσι τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις ὁμολογου- [*](2f öm. 1,27 — 7 Joh. 4, 10 — 9 auch bei Macr. 121, 11 folgt auf Adonis und Attis der gleichbedeutende Osiris (Cornutus 28 S. 54, 17 — 19 L.). Vgl. Baudissin, Adonis und Esmun S. 184ff — 12 Luk. 17, 21 ἰδοὺ γὰρ ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν — 13 Thomasevangelium] Apokrypha II her. von Klostermann S. 13 vgl. Ropes, üche Jesu (TU XIV 2) S. 100 Nr. 94 — 17. 19 Hippokrates] das ück nur hier citiert, s. YIII S. 627 ed. Littre und öscher, Abh. ächs. Gesch. der Wiss. XXVIII 5 S. 53 94, vgl. Heraklit bei Diels, Vorsokr. I 3 S. 76 Nr. 19 (= Herakleitos von Ephesos, Griech. und deutsch 2 S. 13); J. Bernays, Ges. Abhandl. I 54 — 22 vgl. Herodot II 2 — 22-S. 84, 2 vgl. Herodot II 52, Lucian De dea Syria 2) [*](4 συνέχεσθε corr. in συνέχεσθαι Ρ 8 ἀλάλῳ Miller nach C. 9, 22: ἄλλοι Ρ 9 + δ’ Miller αὐτῶν F ἐπιμαρτυρεῖ (so) F 10 <ἀλλὰ> καὶ ö. ἀλλὰ — Reitz., aber hinter φύσιν Ζ. 12, indem er Ζ. 12 ἥνπερ — 21 als Interpolation der Urschrift ansieht 12 Μιν ἐντὸς Ρ, verb. Miller 15 τεσσαρισκαιδεκάτω Ρ 20 < > Miller φησὶν F εἶναι Miller: εἰ μὲν Ρ 22 λέγουσιν οὖν ö. 23 ἀρ- χαιότατοι Miller καθεστῶτες Ρ 23f ὁμολογουμένων Ρ)

τὰ δ εἰσὶν οὐκ ἄλλο τι ἢ ἡρπασμένον καὶ ζητούμενον ὑπὸ τῆς ἑπταστόλου καὶ μελανείμονος αἰσχύνη Ὀσίριδος. Ὄσιριν δὲ λέγουσιν ὕδωρ. ἡ δὲ φύσις ἐπτάστολος, περὶ αὑτὴν ἔχουσα καὶ ἐστολισμένη ἑπτά στολὰς αἰθερίους — τοὺς πλάνητας γὰρ ἀστέρας οὕτω προσαγορεύουσιν ἀλληγοροῦντες καὶ αἰθερίους καλοῦντες † καθὼς —, ἡ μεταβλητὴ γένεσις, ὑπὸ τοῦ ἀρρήτου καὶ ἀνεξεικονίστου καὶ ἀνεννοήτου καὶ ἀμόρφου μεταμορφουμένη κτίσις ἀναδείκνυται·

καὶ τοῦτό ἐστι τὸ εἰρημένον, φησίν, ἐν τῇ γραφῇ· »ἑπτάκις πεσεῖται ὁ δίκαιος καὶ ἀναστήσεται«. αὐται γὰρ αἱ πτώσεις, φησίν, αἱ τῶν ἄστρων μεταβολαὶ ὑπὸ τοῦ πάντα κινοῦντος κινούμεναι.

Λέγουσιν οὖν περὶ τῆς τοῦ σπέρματος οὐσίας, ἥτις ἐστὶ πάντων τῶν γινομένων αἰτία, ὅτι τούτων ἔστιν οὐδέν, γεννᾷ δὲ καὶ ποιεῖ πάντα τὰ γινόμεναι λέγοντες οὕτως· »γίνομαι ὃ θέλω καὶ εἰμὶ ὃ εἰμί«. διὰ τοῦτό φησι ἀκίνητον εἶναι τὸ πάντα κινοῦν· μένει γὰρ ὅ ἐστι ποιοῦν τὰ πάντα καὶ οὐδὲν τῶν γινομένων γίνεται.

τοῦτον εἶναί φησιν ἀγαθὸν μόνον, καὶ περὶ τούτου λελέχθαι τὸ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος λεγόμενον· τί με λέγεις ἀγαθόν; εἷς ἐστὶν ἀγαθός, ὁ πατήρ μου ὁ ἐν [*](5 vgl. Kaibel, Epigr. 1023, 3 μελανόστολος, Orphische Hymn. 42, 9 μελανηφόρος — Plut. De Iside 33, Pap. magica ed. Dieterich. VII 23 (Jakrb. Suppl. XVI 772 = Kl. Schriften S. 26) ἐγώ εἰμι Ὄσιρις ὁ καλούμενος ὕδωρ — 11 Proverb. 24, 16 — 16 vgl. Exod. 3, 14 ἐγώ εἰμι ὁ ὢν. S. Norden, Agnostos Theos S. 199. 218 und 186 — 17 Aristoteles Phys. VIII 5 S. 256 b 24 κινεῖ ἀκίνητον ὄν (ZeUer II 2 3 S. 879), Theophrasts Metaph. 15 S. IVb Va Usener — 20 Mark. 10, 18 τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ θεός Matth. 19, 17. Über die Textgestalt bei Hipp. s. Hilgenfeld S. 254. 296; Harnack S. A. B. 1902 S. 529 Dieterich, Abraxas S. 26; Valentin bei Clem. Strom. II 114, 3 S. 175, 1 S. 175, 1 St.; Trem. I 20, 2 S. 178 H.; Ptolemaios bei Epiph. XXXIII 7; Hippolyt unten VII 31, 6) [*](1 μετ’ αὐτοὺς πρῶτον Keil (bei Reitz.): μετὰ τὸν πρῶτον Ρ, μεταδόντες πρῶτοι καὶ ö. 2 + καὶ Miller ἐνεργείας #x003E; Reitz. 5 μελανείμονος (nicht μελανήμονος) Ρ αἰσχύνη Ρ: αἰδοῖον ö. vgl. § 29 Ε. u. C. 8, 10. Η. selbst scheint αἰσχύνη ür αἰδοῖον der Vorlage eingesetzt zu haben (s. auch § 27) περὶ ὀσίριδος rot am Rande Ρ 6 αὐτὴν Ρ 7 αἰθερίους Roeper; Maury, Revue archeol. VIII 639: αἰθρίους Ρ, auch Ζ. 8 8 αἰθερίους <στολὰς τὰς ζώνας ? Reitz. ἡ] μεταβλητὴ (gleich ὡς) Γένεσις <οὖσα> Reitz. καθὼς] καλάθους? AVe. (Attribut des Serapis, gedeutet Macr. 1 20, 15. 17) 9 <καὶ> ὑπὸ ö. rote Randnote von 3 Zeilen, ἀνεξεικονίστου corr. ἀνεξιχνιάστου P 14 σπέρματος ö.: πνεύματος P 17 φημὶ Ρ 18f τοῦτο und <τὸ> ἀγαθὸν >) nach Reitz. die Urschrift (8.85, 14))

καὶ τοῦτ’ εἶναι τὸ μέγα καὶ κρύφιον τῶν ἄγνωστον μυστήριον μυστήριον παρὰ τοῖς Αἰγυπτίοις κεκαλυμμένον καὶ ἀνακεκαλυμμένον. οὐδεὶς γάρ, φησίν, ἐστὶ ναὸς ἐν ᾦ πρὸ τῆς εἰσόδου οὐχ ἕστηκε γυμνὸν τὸ κεκρυμμένον, κάτωθεν ἄνω βλέπον καὶ πάντας αὐτοῦ τοὺς καρποὺς τῶν γινομένων στεφανούμενον·

ἐστάναι δὲ οὐ μόνον ἐν τοῖς ἁγιωτάτοις πρὸ τῶν ἀγαλμάτων ναοῖς λέγουσι τὸ τοιοῦτον, ἀλλὰ γὰρ καὶ εἰς τὴν ἁπάντων ἐπίγνωσιν, οἱονεὶ φῶς >οὐχ> ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ’ ἐπὶ τὴν λυχνίαν ἐπικείμενον, κήρυγμα κηρυσσόμενον ἐπὶ τῶν δωμάτων, ἐν πάσαις ὁδοῖς καὶ πόσαις ἀγυιαῖς καὶ παρ’ αὐταῖς ταῖς οἰκίαις, ὅρον τινὰ καὶ τέρμα τῆς οἰκίας προτεταγμένον, καὶ τοῦτο εἶναι τὸ ἀγαθὸν ὑπὸ πόντων λεγόμενον· ἀγαθηφόρον γὰρ αὐτὸ καλοῦσιν, ὃ λέγουσιν οὐκ εἰδότες, καὶ τοῦτο Ἕλληνες μυστικὸν ἀπὸ Αἰγυπτίων παραλαβόντες φυλάσσουσι μέχρι σήμερον.

τοὺς γοῦν Ἑρμᾶς, φησί, παρ’ αὐτοῖς τοιούτῳ τετιμημένους σχήματι θεωροῦμεν. Κυλλήνιοι δὲ διαφερόντως τιμῶντες * * * λόγον. φησὶ γάρ· Ἑρμῆς ἐστι λόγος. <ὃς> ἑρμηνεὺς ὢν καὶ δημιουργὸς τῶν ὁμοῦ καὶ γινομένων καὶ ἐσομένων παρ’ αὐτοῖς τιμώμενος ἕστηκε τοιούτῳ τινὶ κεχαρακτηρισμένος σχήματι, ὅπερ ἐστὶν αἰσχύνη ἀνθρώπου, ἀπὸ τῶν κάτω ἐπὶ τὰ ἄνω ὁρμὴν ἔχων.

Καὶ ὅτι οὗτος, τουτέστιν ὁ τοιοῦτος Ἑρμῆς, ψυχαγωγός, φησίν, [*](1f Matth. 5, 45 — 4 ἐροῦμεν] S. 87, 7? — 6 —8 vgl. Plut. De Iside 51 S. 371 F. — 11f Mark. 4, 21; Matth. 10, 27 — 14 f ἀγαθηφόρος] s. Reitzenstein, Poim. S. 30 — 17 f vgl. Macrobius I 19, 14 — 18 —22 s. Keitzenstein, Zwei religionsgeschichtliche Fragen S. 96; Cornutus 16 S. 23, 14 —20 L. — 19 ἑρμηνεὺς] vgl. Macrobius I 17, 5. 19, 9 — 23ff vgl. das Homercitat bei Macr. I 17, 22 und 19, 17) [*](1 ἀνατελεῖ Ρ 5 ὅλων] ὅ (blasser) scheint corrigierfc <καὶ> Miller <τὸ> παρὰ Piasberg 6 οὐδεὶς Ρ: Ὄσιρις ö. ἐστὶ ναὸς ἐν ᾧ ἔστιν ἐν ᾧ ναῷ) Keil u. Piasberg (vgl. V 9, 12): ἐστὶν έν ναῷ Ρ εἰσόδου] Ἴσιδος ö. 7 οὐχ] οὗ ö. 8 αὐτοῦ ~ hinter τῶν? Reitz. γεννωμένων Cruize 9 πρὸ τῶν Ρ: πρῶτον ö. 10 + ὐχ Miller 11 <καὶ> κήρυγμα Reitz. 17 falsch als Text von Ρ Miller αὐτοὺς Ρ 18 Κυλλήνιον ö. ücke, in der die Darstellung des kyllenischen Hermes als αἰδοῖον (Paus. VI 26, 5; Roschers Lexicon I 2342) und die naassenische Deutung als λόγος stand, Reitz. 18f τιμῶντες λόγιον φασίν. ὁ γὰρ Ἑρμῆς ö. 19 + ὃς ö. 21 αἰσχύνη Ρ: αἰδοῖον Miller, vgl. zu S. 84, 5 22 ἔχον Miller)

οὕτως γὰρ τὸν δημιουργὸν πατέρα τοῦ ἰδικοῦ κόσμου καλοῦσιν.

οὗτος, φησίν, ἐστὶν ὁ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου μόνος ἔχων ἐΜ σίαν. περὶ τούτου, φησί, γέγραπται· »ποιμανεῖς αὐτοὺς ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ‘. ὁ δὲ ποιητής, φησί, κοσμῆσαι βουλόμενος τὸ ἀπερινόητον τῆς μακαρίας φύσεως τοῦ λόγου, οὐ σιδηρᾶν, ἀλλὰ χρυσῆν περιέθηκε [*](3f Homer ω 3 — 5ff zur folgenden Deutung der Homerverse vgl. Proklos In Remp. II 351, 7 ff Kroll: καὶ ἔοικε καὶ ἡ ἔνθεος ποίησις τὸν Ἑρμῆν ἡγεμόνα καθόδων ψυχικῶν ὑπολαβοῦσα καὶ ἀνόδων τινῶν οὕτω δὴ φάναι τῇ ῥάβδῳ, χρυσῆν σῆν εἰποῦσα τὴν ῥάβδον καὶ τὸν θεὸν χρυσόρραπιν, τῶν μὲν τὰ ὄμματα θέλγειν ὡσανεὶ κοιμίζοντα, τοὺς δὲ τῶν ἀνδρῶν καὶ ὑπνώοντας ἐγείρειν· ὕπνον μὲν καλοῖ,σα καὶ αὕτη τῶν ψυχῶν τὴν εἰς γένεσιν ὁδόν, ἐξέγερσιν δὲ ἀπὸ τοῦ κάρου τούτου πάρεσιν Μιν ἐμποιήσαντος τῶν νοερῶν ζωὼν . . . . τὴν ἀπὸ γενέσεως αὖθις ἄνοδον ἐπὶ τὴν νόησιν κατὰ τὴν τῶν ὄντων ἀνάμνησιν. καὶ ἔστι καὶ ταῦτα τῷ τῆς ἀγγελικῆς τάξεως ἡγεμόνι πρέποντα, συνάπτειν καὶ τὰ ἄνω τοῖς κάτω διὰ τῶν ψυχικῶν καθόδων καὶ τὰ κάτω τοῖς ἂνω διὰ τῶν ἀνόδων. S. auch II 129, 22 Ι 120, 6. 121, 19, zum Gedanken die Κόρη κόσμου bei Jok Stob. Ι 396, 19ff W. — 6f Empedokles Fr. 119 Diels ἐξ οἵης τιμῆς τε καὶ ὅσσου μήκεος ὄλβου (vgl. meine Kultur2 S. 1824 und Julian Or. V S. 169 C) — 8f vgl. öm. 9, 20f — 10 θεῷ πυρίνῳ] vgl. VI 9, 2; Dieterich, Jahrb. Suppl. XVI 766 (= Kl. Schriften S. 19) und Abraxas S. 54; Kroll, De oraculis Chaldaicis S. 13 — 12 —14 Homer ω vgl. die kosmische Deutung der ῥάβδος in der von Reitzenstein, Zwei religions- gesch. Fragen S. 53 publicierten Theogonie — 16 Psalm 2, 9) [*](5 ὦ ö.: οἱ Ρ 6 οσου > aus Versehen Miller 6f μὴ καὶ ὡς ὄλβου 8 κατενεχθεισῶν Ρ, verb. Roeper 9f ἠσαλδαίω Ρ: Ἰαλδαβαὼθ ürlich ö. 10 ἀριθμῶ Ρ, verb. ö. 11 εἰδικοῦ Cruice 12 ἔχει Ρ 14 τοὺς] οὓς Ρ 18 παρέθηκε Cruice)

περὶ τούτων, φησίν, ἡ γραφὴ λέγει· »ἔγειραι ὁ καθεύδων καὶ ἐξεγέρθητι, καὶ ἐπιφαύσει σοι ὁ Χριστός«. οὐτός ἐστιν ὁ Χριστός, ὁ ἐν πᾶσι, φησί, τοῖς γενητοῖς υἱὸς ἀνθρώπου κεχαρακτηρισμένος ἀπὸ τοῦ ἀχαρακτηρίστου λόγου.

τοῦτο, φησίν, ἐστὶ τὸ μέγα καὶ ἄρρητον Ἐλευσινίων μυστήριον »ὕε κύε«· καὶ ὅτι, φησίν, αὐτῷ »πάντα ὑποτέτακται«, καὶ τοῦτ᾿ ἔστι τὸ εἰρημένον«· »εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν‘. ὡς τὸ τὴν ῥάβδον <ἄγει> κινήσας ὁ Ἑρμῆς, αἱ δὲ τρίζουσαι ἕπονται αἱ ψυχαὶ συνεχῶς οὕτως,

οὗτος, φησίν, ἐστὶν ὁ ἀδάμας »ὁ λίθος ὁ ἀκρογωνιαῖος εἰς κεφαλὴν γεγενημένος γωνίας« — έν κεφαλῇ γὰρ εἶναι τὸν χαρακτηριστικὸν ἐγκέφαλον, τὴν οὐσίαν, »ἐξ οὑ πᾶσα πατριὰ χαρακτηρίζεται« —, »ὅν«, φησίν, »ἐντάσσω ἀδάμαντα εἰς τὰ θεμέλια Σιών«· ἀλληγορῶν, φησί, τὸ πλάσμα τοῦ ἀνθρώπου λέγει.

ὁ δὲ ἐντασσόμενος ἀδάμας ἐστὶν >»ὁ ἔσω ἄνθρωπος«, θεμέλια Σιὼν δὲ οἱ> ὀδόντες· ὡς Ὅμηρος λέγει »ἕρκος ὀδόντων«, τουτέστι καὶ χαράκωμα, ἐν ᾧ ἐστιν ὁ ἔσω ἄνθρωπος, ἐκεῖθεν ἀποπεπτωκὼς [*](2f vgl. § 30 — 3f Ephes. 5, 14 ἔγειρε ὁ καθεύδων καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν, καὶ ἐπιφαύσει σοι ὁ Χριστός. Im Danielcommentar S. 328, 7 Β. schreibt Η. das Wort Jesaias zu. Hier und De Autichr. 65 S. 45, 11 A. citiert er ἔγειρε und ἐξεγέρθητι ἐκ τῶν νεκρῶν. Vgl. Resch, TU V 4 S. 222 ff; Zahn, Gesch. des neutest. Kanons II 804 2 — 7 ὕε κύε] s. Dieterich, Mithrasliturgie S. 214 und Mutter Erde2 S. 40; Usener, Kl. Schriften IV 315 — 8f 1 Kor. 15, 27 — öm. 10, 18 — 9f Homer ω 5 τῇ ῥ᾿ ἄγε κινήσας, ταὶ δὲ τρίζουσαι ἕπονται — 12 —14 Ebenda 6 — 8 — 16—19 Jes. 28, 16 ἰδοὺ ἐγὼ ἐμβάλλω εἰς τὰ θεμέλια Σιὼν λίθον . . . . und Psalm 117, 22 λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἰ οἰκοδομοῦντες, οὑτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας (Matth. 21, 42) — 17 Ephes. 3, 15, vgl. S. 80, 10f — 20. 22 Rom. 7, 22; Bousset, Kyrios Christos S. 133f — 21 Homer, z. B. Δ 350) [*](1 ὥς (aus ὅς) φησι Ρ: φησί Miller 3 ἔγειρε Eph. s. die Zeugnisse 6 λόγος Ρ 9 ὡς τὸ Ρ »wie das Wort «?): ὡς δὲ Reitz., ὥστε We. + ἄγει ö. 11 τῆς > Eeitz. 13 τρίζουσι Ρ ἐπεὶ καί τις Ρ 14 ἀλλήλοισιν 17 τῆς οὐσίας Cruice 20 f οὖ γὰρ ἐντ. ὁ Ἀδάμ ἐστιν, οἱ ὀδόντες Keil 20 δὲ] γὰρ Reitz. ücke Cruice, üllt von Reitz. 22 ἐκεῖσε Gö.)

καὶ φησὶν ὅτι τετριγυῖαι αὐτῷ ἠκολούθουν αἱ ψυχαί, τῷ λόγῳ,

γένεσίς τ’ | ἐκ παλιρροίας στρεφόμενος αἰεί, ποτὲ ἄνω ποτὲ κάτω. ἀλλ ὅταν, φησί, κάτω ῥέῃ ὁ Ὠκεανός, γένεσίς ἐστιν ἀνθρώπων, ὅταν δὲ ἄνω ἐπὶ τὸ τεῖχος καὶ τὸ χαράκωμα καὶ τὴν Λευκάδα πέτρην, γένεσίς ἐστι θεῶν.

τοῦτό ἐστι, φησί, τὸ γεγραμμένον· »ἐγὼ εἶπα· θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ ὑψίστου πάντες‘, ἐὰν ἀπὸ τῆς Αἰγύπτου φυγεῖν σπεύδητε καὶ γένησθε πέραν τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης εἰς τὴν ἔρημον, τουτέστιν ἀπὸ τῆς κάτω μίξεως ἐπὶ τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἥτις ἐστὶ μήτηρ ζώντων· ἐὰν δὲ πάλιν ἐπιστραφῆτε ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον, τουτέστιν ἐπὶ τὴν κα΄τω μῖξιν, »ὡς ἄνθρωποι ἀποθνῄσκετε«.

θηντὴ γάρ, φησί, πᾶσα ἡ κάτω γένεσις, ἀθάνατος δὲ ἡ ἄνω γεννωμένη· γεννᾶται γὰρ ἐξ ὕδατος μόνου καὶ πνεύματος πνευματικός, οὐ σαρκικός· ὁ δὲ κάτω σαρκικός. τοῦτ᾿ ἔστι, φησί, τὸ γεγραμμένον· »τὸ γεγεννημένον ἐκ τῆς σάρξ σάρξ ἐστι, καὶ τὸ γεγεννημένον ἐκ τοῦ πνεύματος πνεῦμά ἐστιν‘. αὕτη ἐστὶν ἡ κατ᾿ αὐτοὺς πνευματικὴ [*](1 Dan. 2, 45 καθάπερ ἑώρακας ἐξ ὄρουςτμηθῆναι λίθον ἄνευ χειρῶν καὶ συνηλόησε τὸ ὄστρακον τὸν σίδηρον — 3 II Kor. 4, 7 — 5 — 7 Homer ω 9. 10 — 7 ἀκάκητα als Attribut zu κέλαυθα ßt — 10f ebenda V. 11. 12 — 12 vgl. Homer Ξ 201 Ὠκεανόν τε, θεῶν γένεσιν, καὶ μητέρα τηθύν 246 Ὠκεανοῦ, ὅς περ γένεσις πάντεσσι τέτυκται ἀνδράσιν ἠδὲ θεοῖς ährt Krates bei Plut. De facie in orbe lunae 24 fort), vgl. Orpbika, Fr. 39 Abel; Hymni Orph. 83, 2 ἀθανάτων τε θεῶν γένεσιν θνητῶν τ’ ἀνθρώπων. Vgl. auch Hipp. C. 9, 13 — 16f Psal. 81, 6 — 17f Exod. 15, 22 —26 17ff vgl. V 16, 4. 5. VI 15, 3 — 18f vgl. Gal. 4, 26 f — 20 μήτηρ ζώντων] vgl. Gen. 3, 20 μήτηρ πάντων τῶν ζώντων, aber auch Dieterich, Mithrasliturgie S. 143 mit ägen der 2. Aufl.; Mutter Erde2 S. 54 2 — 21 Psal. 81, 7 — 23 vgl. Job. 3, 5 — 24 Joh. 3, 6) [*](1 <τοῦ> ἄνωθεν Reitz. 5 αὖται Ρ: αἳ Homer ἤσαν Ρ 8 εἰς Reitz. 10 παρὰ δ’ ἔσαν Ρ 11 ἢ παρ’ Ρ 12 <ὁ> Ὠκεανὸς + τε ö. 16 ἐστι Miller: τε Ρ 20 <τῶν> ζώντων Reitz.)