Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

ταὐτοῦ φορᾷ φησιν, οὐ μόνον ἐπειδὴ περιέχει τὴν θατέρου φοράν, τουτέστι τοὺς πλανωμενους, ἀλλ’ ὅτι καὶ τοσοῦτον ἔχει κράτος, τουτέστι τοσαύτην δύναμιν, ὥστε καὶ τοὺς ἐπὶ τἀναντία, τοὺς πλανωμένους ἀπὸ δύσεως ἐπ’ ἀνατολὴν φερομένους αὐτοὺς τῇ

οἰκείᾳ ἰσχύϊ ὁμοίως καὶ ἀπὸ ἀνατολῆς ἐπὶ δύσιν ἑαυτῷ συμπεριάγειν. μίαν δὲ καὶ ἄσχιστον εἰᾶσθαί φησι ταύτην <τὴν> φοράν, πρῶτον μὲν πάντων τῶν ἀπλανῶν ἰσόχρονοι αἱ περιφοραὶ καὶ οὐ διῃρημέναι κατὰ πλείους καὶ ἐλάττους χρόνους, ἔπειτα ὅτι μίαν πάντες ἔχουσιν ἐπιφάνειαν τὴν τῆς ἐξωτάτω φορᾶς, οἱ δὲ πλανώμενοι καὶ εἰς [*](14-8. 45, 5 Quelle ein Timaios-Commentar (Poseidonios) — —20 Plato, Timaios 36 BC) [*](1 ücke ö. (nach ἐλπίδα Miller), s. Sext. § 105 καὶ ταῦτα οὐχ ἅπαξ, ἀλλ᾿ πολλάκις ἤτοι <τῆς> τοῦ κόσμου φθορᾶς, εἰρήκασιν ὥς τινες, μεσολαβούσης αὐτὴν πάντως γε τῆς κατὰ μέρος μεταβολῆς ἐξαφανιζούσης τὸ συνεχὲς τῆς ἱστορικῆς παραδόσεως οἶμαι παραλείπει παρ’ ἐλπίδα F παρέλιπε Diels) ’o. 2 #x003E; πλειόνων richtig Miller <ἣ> ἔδει Mutschmann 4 προκρίμεθα Ρ 13 ὧν Miller: ὡς 16 ἐξαχῆ Plato, vgl. S. 41, 2: ἐξαυτῆς Ρ 17 καὶ τριπλασίου Plato, vgl. S. 41, 7: > Ρ 19 ὁμοίως Plato: ὁμοίους Ρ 19f ἀνομοίοις Plato: ἀνομοίους 20 φερομένους Plato: φερομένων Ρ 23 τοῖς ἐπὶ Ρ τοὺς πλανωμένους We 25 συμπεριάγειν Gö.: συμπεριάγει Ρ 26 εἰ ἐᾶσθαι Ρ + τὴν Gö. 28 ἔχωσιν P)

τὴν δὲ θατέρου φησὶν ἐξαχῆ εἰς ἑπτὰ κύκλους ἐσχίσθαι, εἰκότως· ὁπόσαι γὰρ ἂν ὠσιν ἑκάστου αἱ τομαί, μονάδι πλείω τῶν τομῶν γίνεται τὰ τμήματα. οἷον ἐὰν μιᾷ τομῇ διαιρεθῇ, δύο ἔσται τμήματα, ἂν δυσί, τρία τμήματα· οὕτω δὴ κἂν ἐξαχῆ τι τμηθῇ, ἑπτά ἔσται τὰ τμήματα.

τὰς δὲ ἀποστάσεις αὐτῶν κατά διπλάσια καὶ τριπλάσια ἐναλλὰξ τετάχθαι φησίν, οὐσῶν ἐκατέρων τριῶν, ὅπερ καὶ ἐπὶ τῆς συστάσεως τῆς ψυχῆς ἐπὶ τῶν ἑπτὰ ἀριθμῶν ἔδειξε·

τρεῖς μὲν γάρ εἰσιν ἐπ’ αὐτοῖς διπλάσιοι ἀπὸ μονάδος ݲ ݲ ݲ τρεῖς δὲ #x003E; * * μ καὶ ݲ σταδίων, περίμετρος δὲ γῆς σταδίων μ #x003E; καὶ · καὶ ἀπόστημα δὲ ἀπὸ τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς ἐπὶ τὸν σεληνιακὸν κύκλον ὁ μὲν Σάμιος Ἀρίσταρχος ἀναγράφει σταδίων μ ὁ δὲ Ἀπολλώνιος μυρι ݲ ὁ δὲ Ἀρχιμήδης μυρι φνδ καὶ μονάδας δρλ.

ἀπὸ δὲ τοῦ σεληνιακοῦ ἐπὶ τὸν τοῦ ἡλίου κύκλον σταδίων μυρι ݲ καί μονα βξε. ἀπὸ τοῦδε ἐπὶ τὸν τῆς Ἀφροδίτης κύκλον σταδίων μυρι εκζ καὶ μονάδας βξε. ἀπὸ τοῦδε ἐπὶ τὸν τοῦ Ἑρμοῦ κύκλον σταδίων μυρι ݲ μονα ζρξε. ἀπὸ τούτου δὲ ἐπὶ τὸν τοῦ πυρόεντος κύκλον σταδίων μυρι, δφνδ, μονα δρνδ. ἀπὸ τούτου δὲ ἐπὶ τὸν τοῦ Διὸς κύκλον σταδίων μυρι βκζ, μονα εξε. ἀπὸ τούτου δὲ ἐπὶ τὸν τοῦ Κρόνου κύκλον σταδίων μυρι δλζ, μονα ݲ ἀπὸ τούτου δὲ ἐπὶ τὸν ζῳδιακὸν καὶ τὴν ἐσχάτην περιφέρειαν σταδίων μυρι βη, μονα ݲ.

Τὰ μὲν ἀπ᾿ ἀλλήλων διαστήματα τῶν κύκλων καὶ τῶν σφαιρῶν βάθη τε ὑπὸ τοῦ Ἀρχιμήδους ἀποδίδοται. Τοῦ δὲ ζῳδικοῦ τὴν περίμετρον λαμβάνει σταδίων δευτέρων ἀριθμῶν δ καὶ μυρι δψλαὥστε’ συμβαίνειν τὴν ἐκ τοῦ κέντρου εὐθεῖαν ἄχρι τῆς ἐπιφανείας τῆς ἐσχάτης γῆς τὸ ἕκτον εἶναι τοῦ λεχθέντος ἀριθμοῦ, τὴν δὲ ἀπὸ τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς, ἐφ’ ἧς βεβήκαμεν. ἄχρι τοῦ ζῳδιακοῦ, ἄρτι ῤηθέντος ἕκτον τοῦ ἀριθμοῦ, λεῖπον τέτρασι μυριάσι σταδίων, ὃ ἐκ τοῦ κέντρου - τῆς γῆς μέχρι τῆς ἐπιφανείας αὐτῆς. ἀπὸ τοῦ Κρόνου δὲ κύκλου ἐπὶ τὴν γῆς φησι τὸ διάστημα σταδίων δευτέρων ἀριθμῶν εἶναι μονάδας δύο καὶ μυρι βσξθ καὶ μονάδας βψια. ἀπὸ τοῦ δὲ τοῦ Διὸς κύκλου ἐπὶ γῆς σταδίων β ἀριθμῶν μονα ݲ καὶ μυρι σοβ καὶ μονάδας ݲ δ ἀπὸ δὲ τοῦ Πυρόεντος κύκλου ἐπὶ γῆν δευτέρων ἀριθμῶν μονα μίαν καὶ μυρι ݲ καὶ μονα ݲ ἀφ’ ἡλίου ἐπὶ γῆν δευτέρων ἀριθμῶν μονα μίαν καὶ μυρι ݲ καὶ μονάδας δυνδ. ἀπὸ δὲ τοῦ Στίλβοντος ἐπὶ τὴν γῆν μυρι ݲ μονάδας ησνθ, ἀπὸ δὲ Ἀφροδίτης ἐπὶ γῆς μυρι ݲ μονα ερξ.

Περὶ σελήνης δὲ ἐλέχθη τὸ πρότερον. τὰ μὲν οὖν ἀποστήματα κοὶ βάθη τῶν σφαιρῶν οὕτως Ἀρχιμήδης ἀποδίδωσιν, ἑτέρως δὲ ὑπὲρ αὐτῶν Ἱππάρχῳ εἴρηται καὶ ἑτέρως Ἀπολλωνίῳ τῷ μαθηματικῷ. ἡμῖν δὲ ἐξαρκεῖ τῇ Πλατωνικῇ δόξῃ ἑπομένοις διπλάσια μὲν καὶ τριπλάσια οἴεσθαι τῶν πλανωμένων τὰ ἀπ’ ἀλλήλων διαστήματα· σῴζεται γὰρ οὕτως ὁ λόγος τοῦ καθ’ ἁρμονίαν συγκεῖσθαι τὸ πᾶν ἐν λόγοις συμφώνοις κατὰ ταῦτα τὰ ἀποστήματα.

οἱ δ᾿ ἐκτεθέντες ὑπὸ Ἀρχιμήδους ἀριθμοὶ καὶ ὑπὸ τῶν ἄλλων περὶ τῶν ἀποστημάτων λεγόμενοι λόγοι εἰ μὴ ἐν συμφώνοις εἶεν λόγοις, τουτέστι τοῖς ὑπὸ Πλάτωνος εἰρημένοις διπλασίοις καὶ τριπλασίοις, ἔξω δὲ συμφωνιῶν εὑρισκόμενοι, οὐκ ἂν σῴζοιεν τὸ καθ’ ἁρμονίαν κατεσκευδευτέρων [*](3 ἀριθμῶν] s. Archimedes, Arenarius III — —22 Macrobius a. a. 0. ΙΙ 3, 13. 14: Et Archimedes quidem stadiorum numerum deprehendisBe se credidit, quibus a terrae superficie luna distaret (folgen die anderen Planeten) . . . . quae tarnen Arcbimedis dimensio a Platonicis repudiata est quasi dupla et tripla intervalla non servans. Er setzt eine archimedische Liste der Entfernungen, wie Hipp, sie hat, voraus) [*](2 τε Miller: δὲ V 4 κέντρου]. + τῆς γῆς Stern bei ö. 5 γῆς > Miller τὸν ö. τοῦ Ρ 6 ῥηθέντος ö.: ῥηθὲν Ρ 9 ἀριθμῶν εἶναι Miller: ἀριθμᾶσθαι Ρ μονὰς Ρ 10 μονὰς Ρ 11 Miller gibt falsch σοζ als Text von Ρ καὶ μονάδες Ρ 20 δόξα Ρ 22 οὖτος Ρ 23 ἀποστεμάτων, η über ε übergeschr. Ρ)

οὐ γὰρ πιθανὸν οὐδὲ δυνατὸν ἄλογά τε καὶ ἔξω συμφωνιῶν καὶ ἐναρμονίων λόγων εἶναι αὐτῶν τὰ ἀποστήματα, πλὴν ἴσως σελήνης μόνης ἐκ τῶν λείψεων καὶ τῆς σκιᾶς τῆς γῆς περὶ ἧς μόνης καὶ πιστεύσαι τις ἂν Ἀρχιμήδῃ ἀποστάσεως, τουτέστι τῆς σεληνιακῆς ἀπὸ γῆς· ταύτην δὲ λαβοῦσι ῥᾴδιον ἔσται κατὰ τὸ Πλατωνικὸν αὔξοντα κατὰ τὸ διπλάσιον καὶ τριπλάσιον, ὡς ἀξιοῖ Πλάτων, καὶ τὰ λοιπὰ ἀποστήματα ἀριθμῷ περιλαβεῖν.

εἰ δὴ κατὰ τὸν Ἀρχιμήδην ἀπὸ τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς ἡ σελήνη ἀφέστηκε σταδίων μυρι φνδ σταδίους δρλ, ῥᾴδιον τούτους τοὺς ἀριθμοὺς αὔξοντας κατὰ τὸ διπλάσιον καὶ τριπλάσιον καὶ τὰ τῶν λοιπῶν εὑρεῖν διαστήματα, ὡς μιᾶς μοίρας λαμβανομένης τοῦ τῶν σταδίων ἀριθμοῦ οὓς ἡ σελήνη τῆς γῆς ἀφέστηκεν. ὅτι δὲ οἱ λοιποὶ ἀριθμοὶ οἱ ὑπ’ Ἀρχιμήδους περὶ τῆς ἀποστάσεως τῶν πλανωμένων λεγόμενοι οὐκ ἐν συμφώνοις λόγοις, ῥᾴδιον γνῶναι, πῶς ἔχουσι πρὸς ἀλλήλους καὶ ἐν τίσι λόγοις εἰσὶ κατανοήσαντας· μὴ εἶναι δὲ ἐν ἁρμονίᾳ ταῦτα τοῦ καθ’ ἁρμονίαν συνεστῶτος κόσμου ὄντα μέρη ἀδύνατον. τοῦ μὲν δὴ πρώτου ἀριθμοῦ ὃν ἀφέστηκεν ἡ σελήνη τῆς γῆς ὄντος μυρι ݲ μονάδων ݲ ὁ δεύτερος ἀριθμὸς ὃν ἀφέστηκεν ἥλιος τῆς σελήνης ὢν μυρι ݲ μονα βξε ἐν λόγῳ ἐστὶ πλείονι ἢ ἐννεαπλασίῳ. πρὸς δὲ τοῦτον ὁ ἀνωτέρω ἀριθμὸς ὢν μυρι ݲ μονα ݲ, ἐν λόγῳ ἐστὶ <ἐλάττονι ἡμίσει. πρὸς δὲ τοῦτον ὁ ἀνωτέρω ἀριθμὸς ὢν μυριάδων ݲ μονάδων, ζρξε ἐν λόγῳ ἐστὶ> πλείονι ἢ διπλασίῳ. πρὸς δὲ τοῦτον ἀνωτέρω ἀριθμὸς ὢν μυρι δνδ, μονάδων ݲ ἐν λόγῳ ἔσται ἐλάττονι ἢ ἐπιτετάρτῳ, πρὸς δὲ τοῦτον ὁ ἀνωτέρω ἀριθμὸς ὢν μυρι ݲ μονάδων ݲ ἐν λόγῳ ἐστὶ πλείονι ἢ ἡμίσει. πρὸς δὲ τοῦτον ὁ ἀνωτάτω ἀριθμὸς ὢν μυρι ݲ μονα Με ἐν λόγῳ ἐστὶ ἐλάττονι ἢ διπλασίω.

Οὑτοι δὴ οἱ λόγοι ὅ τε πλείων ἢ <ἐννεαπλάσιος καὶ> ἐλάττων 1 ἢ ἥμισυς καὶ πλείων ἢ διπλάσιος καὶ ἐλάττων ἢ ἐπιτέταρτος [*]( 16ff H. hat hier nicht an die Entfernungen des Archimedes den ßstab platonischer ältniszahlen (Macrobius II 3, 14) angelegt, sondern nur constatiert, ß die Zahlen nicht in einander aufgehen) [*](1 τε Miller: δὲ Ρ 2 ἀποστέματα Ρ 6 αὔξοντα We. (S. 44, 8): αὐτὸ τὰς Ρ 7 ἀποστέματα Ρ ἀριθμῷ ö.: ἀριθμῶν Ρ 13 οὔκ <εἰσιν> ? Miller 18 βοσ Ρ 19 πλείονι Miller: πλεῖον Ρ ἐννεαπλασίῳ ö.: ἔλασσον Ρ 20 — 22 < > Stern bei η — ö., vgl. S. 41, 17 22 πλείοσιν Ρ τοῦτο Ρ 24 ἐπιτετάρτῳ] ἐπὶ δ Ρ βηζ Ρ (nicht βηξ), η aus dem ihm ähnlichen κ verschr., s. S. 41, 19 25 τούτω Ρ 28 πλείω Ρ < > ö. 29 ἐπὶ δοσ Ρ)

οἱ δὲ ἐναρμόνιοι καὶ σύμφωνοι λόγοι σῴζονται καθάπερ προειρήκαμεν, τοῖς διπλασίοις καὶ τριπλασίοις διαστήμασιν. εἰ δὴ πιστὸν τὸν Ἀρχκιμήδην ἡγησόμεθα ἐν μόνῳ τῷ πρώτῳ ἀποστήματι τῷ ἀπὸ σελήνης μέχρι γῆς,

ῥᾴδιον καὶ τὰ λοιπὰ κατὰ τὸ διπλάσιον καὶ τριπλάσιον αὔξοντα εὐρεῖν. ἔστω δὴ κατὰ τὸν Ἀρχιμήδην τὸ ἀπὸ γῆς μέχρι σελήνης ἀπόστημα σταδίων μυριάδων ݲ μονάδων δρλ, ἔσται μὲν δὴ τούτου διπλάσιος ἀριθμὸς σταδίων ὧν ἀφέστηκεν ὁ ἥλιος τῆς σελήνης μυρι ݲ καὶ ησξ, ἀπὸ δὲ τῆς γῆς ἀφέστηκεν ὁ ἥλιος σταδίων <μυριάδας> αχξγ καὶ καὶ Ἀφροδίτη δὲ ἀφέστηκεν ἀπὸ μὲν ἡλίου σταδίων μυρι αχξγ καὶ σταδίους ΑΒΒREV.

ἀπὸ δὲ γῆς μυρι ݲ σταδίους ݲ Ἑρμῆς δὲ Ἀφροδίτης μὲν ἀφέστηκε σταδίων μυριάδων βσιζ σταδίων ݲ ἀπὸ δὲ γῆς μυριάδων ݲ πεντακόσια μδ σταδίους ݲ. Ἄρης δὲ Ἑρμοῦ μὲν ἀφέστηκε σταδίων μυρι δABBREVπθ σταδίους ζρο ἀπὸ δὲ γῆς μυρίας μυριάδας καὶ φλγ,

σταδίους ݲ Ζεὺς δὲ Ἄρεως μὲν ἀφέστηκε μυριάδας δυλε σταδίους ݲ ἀπὸ δὲ γῆς <μυρίας> μυρι καὶ σταδίους ݲ Κρόνος ἀπὸ μὲν Διὸς ἀφέστηκε σταδίων μυρίας μυριάδας καὶ ݲ σταδίους ݲ ἀπὸ δὲ γῆς μυρίας μυριάδας #x003E; καὶ θABBREVλη, σταδίους ݲ

Τίς οὐ θαυμάσει τὴν τοσαύτην φροντίδα μετὰ τοσούτου πόνου γεγενῃμένην; οὐκ ἀχρεῖος δέ μοι οὑτοσὶ ὁ Πτολεμαῖος ὁ τούτων μεριμνητὴς δοκεῖ· τοῦτο δὲ μόνον λυπεῖ, ὡς πρόσφατος γενηθεὶς θεὶς οὐκ εὔχρηστος γεγένηται γιγάντων παισίν, οἳ τὰ μέτρα ταῦτα [*](26 mit ähnlicher Ironie Paus. I 33, 5 οἱ δὲ μέτρα φάμενοι γῆς εἰδέναι Proclus in Timaeum III S. 63, 19 D. und Hypotyposis astr. positionum I 6 Man. ff. Chalcidius in Tim. 86 S. 157, 13. Wrobel (Fun. Nat. bist. II 87, Gott. Nachr. 1910 S. 196 19 ff. K. Gronau, Posidonius eine Quelle für Basilius Hexahemeros, 1912, S. 31)) [*](1 εἰσὶ] ft Ρ 2 + ἂν Miller σύστημ᾿ ἂν Gö. 3 πάντας Ρ 7 η über ε Ρ 11 ݲ Miller: ݲ Ρ ηαξ Miller: βσξ Ρ 12 + μυριάδας ριάδας Miller βτγ Ρ, verb. Miller 14 βτγ Ρ, verb. Miller 17 δτπθ Ρ, verb. Miller ζρο (nicht βρο) Ρ 17f μυρίας μυριάδας Ρ: μυριάδ. μυριάδα als Text von Ρ Miller 19 ݲ Ρ, verb. Miller μυρίας μυριάδας We μυριάδ. μυριάδα Miller δτξθ Ρ, verb. Miller 20 μυριάδ. μυριάδα Miller 21 δρξθ Ρ, verb. Miller μυριας μυριάδας Ρ: μυριάδ. μυριάδα als Text von Ρ Miller + ö. 22 θτλη Ρ, verb. Miller 25f γεννηθεὶς Ρ 26 παισίν Miller: πᾶσιν Ρ)

εἰ δέ τις τούτῳ φάσκει ἀπιστεῖν, μετρήσας πειθέσθω ταύτης γὰρ φανερωτέραν ἀπόδειξιν οὐκ ἔχει πρὸς τοὺς ἀπίστους. ὢ ματαιοπόνου καὶ] ψυχῆς φυσιώσεως καὶ πίστεως ἀπίστου, ἴνα πάντως Πτολεμαῖος σοφὸς νομίζηται παρὰ | f. 8r τοῖς τὴν ὁμοίαν σοφίαν ἡσκηκόσι.

Τούτοις ἐν μέρει ἐπισχόντες τινὲς ὡς μεγάλα κρίναντες καὶ λόγου ἄξια νομίσαντες αἱρέσεις ἀμέτρους καὶ ἀπείρους συνεστήσαντο. ὧν εἷς μὲν Κολάρβασος, ὃς διὰ μέτρων καὶ ἀριθμῶν ἐκτίθεσθαι ἐπιχειρεῖ· καὶ ἕτεροι δὲ ὁμοίως οὓς ἐπιδείξομεν, ἐπὰν τὰ περὶ αὐτῶν ἀρξώμεθα λέγειν, οἳ Πυθαγορείῳ ψήφῳ ὡς δυνατῇ προσέχουσι καὶ τὴν ἀσφαλῆ φιλοσοφίαν δι᾿ ἀριθμῶν

καὶ στοιχείων σχεδιάζουσι μαντευόμενοι μάταια· ὧν ὁμοίους λόγους ἐρανισάμενοί τινες ἀποπλανῶσιν ἰδιώτας, προγνωστικοὺς ἐαυτοὺς φάσκοντες, ἔσθ᾿ ὅτε διὰ τοῦ πολλὰ μαντεύεσθαι ἓν ἐπιτυγχάνοντες καὶ ἐπὶ μὲν τοῖς πολλοῖς ἀποτεύγμασι μὴ αἰδούμενοι, ἐπὶ δὲ τῷ ἑνὶ ἐγκομπάζοντες. οὐδὲ τούτων τὴν ἄσοφον σοφίαν παραπέμψομαι, ἀλλ’ ἐκθέμενος τοὺς ἐκ τούτων ἐπιχειροῦντας θεοσέβειαν συνιστᾶν ἐλέγξω ῥίζης ἀσυστάτου #x003E; καινουργίας ἀνάπλεω ὄντας μαθητάς.