Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

οἱ ταύτην τὴν μάθησιν ἠσκηκότες Χαλδαίων γενόμενοι ὁμιληταὶ ὡς ξένα τοῖς όνθρώποις καὶ θαυμάσια μεταδιδόντες μυστήρια τοῖς ὀνόμασιν ἐναλλάζαντες αἵρεσιν ἔνθεν συνεστήσαντο· ἀλλ ἐπεὶ τὴν τῶν ἀστρολόγων τέχνην ὡς δυνατὴν νομίσαντες ταῖς τε πὰρ᾿ οὐτων μαρτυρίαις χρώμενοι τὰ ἐπιχειρούμενα δι᾿ αὐτῶν πιστεύεσθαι θέλουσι, τὰ νῦν κοθὼς ἔδοξε τὴν ἀστρολογικὴν ἐπιδείξομεν ἀσύστατον, αὖθις μέλλοντες καὶ τὴν Περατικὴν ἀκυροῦν ὡς κλάδον ἐκ ῥίςης ἀσυστάτου πεφυκὶῖαν.

Ἀρχὴ μὲν οὖν καὶ ὥσπερ θεμέλιός ἐστι στήσαι τὸν ὡροσκόπον. ἀπὸ τούτου γὰρ τὰ λοιπὰ τῶν κέντρων λαμβάνεται, τά τε ἀποκλίματα καὶ αἱ ἐπαναφοραὶ τὰ τε τρίγωνα καὶ <τὰ> τετράγωνα καὶ οἱ καὶ αὐτὰ σχηματισμοὶ τῶν ἀστέρων, ἀπὸ δὲ πάντων τούτων αἱ προαγορείσείς.

ὅθεν ἀναιρεθέντος τοῦ ὡροσκόπου κατὰ ἀνάγκην οὐδὲ τὸ μεσουρανοῦν <ἢ δῦνον ἢ ἀντιμεσουρανοῦν> ἐστι γνώριμον ἀκαταληπτουμένων δὲ τούτων συναφανίζεται πᾶσα <ἡ> Χαλδαϊκὴ [*](5—7 vgl. V 13, 12 — 23 S. 35, 22 Sext, § 50—61) [*](1 ὑπερσεληναίοις PH: ἐπουρανίοις Sext. 2 ἀσυμπάθεια Sext.: συμπάθεια PH 3 Ἀκεμβὴς] V 13, 9, Ἀδέμης Χ 10, 1 und Theodoret, Haer. fab. I 17 Sacror. concil. collectio ed. Mansi Bd. XI 849 9 φθάσωμεν (nicht φράσωμεν) Ρ 11 τούτοις Ρ 12 πλάνην Ρ 14 ἐγέχομεν Miller, προσέχομεν in den Addenda Millers 17 ἐναλλάγξαντες Ρ ἐνθένδε? Cruize ἐπὶ Ρ 20 τὰ νῦν] τοίνυν Ρ 23 ἐστι στῆσαι Gö. (vgl. S. 35, 21): ἐπιστῆναι Ρ, ἐστὶ τὸ στῆσαι (στῆναι HSS) Sext. 25 αἱ > HSS des Sext. τὰ Sext.: > Ρ 28 οὐδὲ τὸ Sext.: οὔτέτι Ρ, οὔτε τι Miller <> Sext. 29 ἀκαταληποτουμένων Sext.: ἀκαταληπτούντων Ρ ἡ Sext.: > Ρ)

ἴνα γὰρ τοῦτο καταληφθῇ, δεῖ πρῶτον μὲν τὴν γένεσιν τοῦ πίπτοντος ὑπὸ τὴν ἐπίσκεψιν βεβαίως κατειλῆφθαι, δεύτερον <δὲ> τὸ διασημαῖνον ταύτην ὡροσκόπιον <ἀπλανὲς> ὑπάρχειν, τρίτον δὲ τὴν ἀναφορὰν τοῦ ζῳδίου πρὸς ἀκρίβειαν συνῶφθαι.

ἐπὶ μὲν γὰρ τῆς ἀποτέξεως ἡ ἀναφορὰ τοῦ κατ᾿ οὐρανὸν ἀνίσχοντος ζῳδίου τετηρήσθω, ἐπεὶ τὸ ὡροσκοποῦν ὀρισάμενοι οἱ Χαλδαῖοι ἐπὶ τὴν ἀναφορὰν τὸν <συ> σχηματισμὸν τῶν ἄστρων ὅπερ ὅπερ καλοῦσιν, ἐφ’ ᾧ τὰς προαγορεύσεις δογματίζουσιν. οὔτε δὲ τὴν γένεσιν τῶν ὑπὸ τὴν ἐπίσκεψιν πιπτόντων λαμβάνειν δυνατόν ἐστιν, ὡς παραστήσω, οὔτε τὸ ὡροσκόπιον ἀπλανὲς καθέστηκεν, οὔτε τὸ ἀνίσχον ζῴδιον πρὸς ἀκρίβειαν καταλαμβάνεται.

πῶς οὖν ἀσ<ύσ> τατος ἡ τῶν Χαλδαίων μέθοδος, νῦν λέγωμεν. τὴν γένεσιν τῶν ὑπὸ τὴν ἐπίσκεψιν πεσουμένων πρότερον ὁρίσαντες ἐπιζητεῖν ἤτοι ἀπὸ τῆς τοῦ σπέρματος καταβολῆς καὶ συλλήψεως λαμβάνουσιν ἢ ἀπὸ ἐκτέξεως.

καὶ εἰ μὲν ἀπὸ τῆς συλλήψεως λαμβάνειν ἐπιχειρήσει τις, ἄληπτός ἐστιν ὁ ἀκριβὴς περὶ τούτου λόγος, ταχὺς ὑπάρχων χρόνος· καὶ εἰκότως· οὐ γὰρ ἔχομεν λέγειν, εἴτε ἅμα τῇ μεταθέσει τοῦ σπέρματος γέγονεν ἡ σύλληψις εἴτε καὶ μή.

δύναται μὲν γὰρ καὶ ἅμα νοήματι τοῦτο συμβαίνειν, ὥσπερ καὶ τὸ προσαχθὲν τοῖς διαπύροις τῶν κλιβάνων στέαρ εὐθὺς κολλᾶται. δύναται δὲ καὶ μετὰ χρόνον. διαστήματος γὰρ ὄντος ἀπὸ τοῦ στόματος τῆς μήτρας μέχρι τοῦ πυθμένος, ἔνθα καὶ τὰς συλλήψεις λέγουσι γίνεσθαι ἰατροί, πάντως ἐν χρόνῳ τινὶ τὸ διάστημα τοῦτο ἀνύειν πέφυκε καταβαλλομένη [*](2 ἔνεστι Sext. 4 δὲ Sext.: x003E; P διασημαῖνον Sext.: διασημαινόμενον ἀπλανὲς Sext.: x003C; P, doch s. Z. 11 5 ἀναφορὰν Sexi: διαφορὰν Ρ 6 Sext.: ἀπὸ Ρ ἀποτέξεως Sext.: ἀποτάξεως Ρ (einige HSS des Sext.), doch s. S. 35, 24tf διαφορὰ gibt ümlich Miller als Text von Ρ 6f Sext.: ἴσχοντος Ρ, doch s. Ζ. 12 7 τετηρείσθω Ρ ἐπὶ Ρ —9 τετήρηται, καθάπερ διακόνῳ πρὸς τὴν τήρησιν τοῦ ὡροσκόπου χρησαμένων τῶν Χαλδαίων· ἐπὶ δὲ τῇ ἀναφορᾷ ὁ συσχηματισμὸς τῶν ἄλλων ἀστέρων, ὅπερ διάθεμα καλοῦσι, καὶ ἐπὶ τῷ διαθεματι αἱ προαγορεύσεις Sext. S 53 8 συσχηματισμὸν nach Sext.: σχηματισμὸν Ρ 13 τοίνυν ἀσύστατός ἐστιν ἡ — μέθοδος. λέγωμεν (Variante λέγομεν) δὴ περὶ τοῦ πρώτου πρῶτον Sext. § 54 ἄστατος Ρ λέγομεν Ρ τὴν δὴ Sext.: δεῖ τὴν Ρ (so Cruize, dann ὁρίσαντας ἐπιζητεῖν x003E;) 14f — ἐπιζητεῖν] ἀρχαϊκώτερον Sext., was Hipp, ßverstanden zu haben scheint 15 f λαμβάνοντας? Miller —18 ἀλλ’ ἀπὸ μὲν τῆς τοῦ σπέρματος καταβολῆς καὶ συλλήψεως οὐκ ἂν εἴποιεν· ἀκατάληπτος γάρ ἐστιν ὁ ἀκριβὴς ταύτης χρόνος Sext., s. Nachträge 18f θέσει Sext., καταθέσει ö. 21 τοῦτο γὰρ εὐθὺς κολλᾶται 24 ἀνύειν Ρ: ποιεῖν Sext. 24f πέφυκεν ἡ καταβ. τοῦ σπέρματος φύσις Sext. ö.)

ἀγνοοῦντες οὖν τὴν ποσότητα τοῦ χρόνου κατὰ τὸ ἀκριβὲς οἱ Χαλδαῖοι οὐδέποτε τὴν σύλληψιν καταλήψονται, τοῦ σπέρματος ὁτὲ μὲν εὐθυβολουμένου καὶ αὐτοῖς προσπίπτοντος ὑφ᾿ ἓν τοῖς εὐφυῶς ἔχουσι πρὸς σύλληψιν τῆς μήτρας<τόποις, <τόποις, , πολυσπόρως ἐμπίπτοντος, ὑπ’ αὐτῆς δὲ τῆς ἐν τῇ μήτρᾳ> <εἰς ἕνα τόπον συνάγεσθαι δυναμένου> ἀγνώστων γίνεται τὸ πρῶτον καὶ πότε τὸ δεύτερον, πόσος τε ὁ εἰς ἐκείνην τὴν σύλληψιν ἀναλισκόμενος χρόνος καὶ πόσος <ὁ> εἰς ταύτην· δὲ τούτων ἠρται καὶ ἡ πρὸς ἀκρίβειαν τῆς συλλήψεως κατάληψις·

εἴπερ γε, ὥς τινες τῶν φυσικῶν εἰρήκασιν, ἑψόμενον πρῶτον καὶ προμεταβαλλόμενον ἐν μήτρᾳ τὸ σπέρμα τότε προσέρχεται τοῖς ἀναστομωθεῖσιν αὐτῆς ἀγγείοις, καθάπερ τῇ γῇ τὰ τῆς γῆς σπέρματα· ὅθεν οἱ μὴ ειδότες τὴν ποσότητα τοῦ τῆς μεταβολῆς χρόνου οὐκ εἴσονται οὐδὲ τὸν τῆς συλλήψεως καιρόν.

ἔτι δὲ καὶ ὡς κατὰ τὰ λοιπὰ μέρη τοῦ σώματος διαφέρουσιν ἀλλήλων αἱ γυναῖκες κατὰ ἐνέργειάν τε καὶ τὰς λοιπὰς αἰτίας, οὕτως καὶ κατὰ τὴν τῆς μήτρας ἐνέργειαν τὰς μὲν θᾶττον συλλαμβανούσας τὰς δὲ βράδιον. καὶ οὐ παράδοξον, ὅπου καὶ αὐταὶ αὑταῖς συγκρινόμεναι νυνὶ μὲν εὐσύλληπτοι θεωροῦνται νυνὶ δὲ οὐδαμῶς. τούτου δ᾿ οὕτως ἔχοντος <τῶν> ἀδυνάτων ἐστὶ λέγειν πρὸς ἀκρίβειαν, πότε συνέχεται τὸ καταβληθὲν σπέρμα, ἵνα ἀπὸ τούτου τοῦ χρόνου στήσωσιν οἱ Χαλδαῖοι τῆς γενέσεως τὸν ὡροσκόπον.

Τούτῳ τῷ λόγῳ ἀδύνατόν ἐστιν ἐκ τῆς συλλήψεως στῆσαι τὸν ὠροσκόπον. ἀλλ᾿ οὐδὲ ἐξ ἀποτέξεως. πρῶτον μὲν γὰρ ἄπορόν [*](23-S. 37, 11 Sext. § 64 E. — 70) [*](1 τὸ σπέρμα Ρ, verb. nach Sext. 3 προαπίπτος Ρ 4—7 die durch zu ähnlichen Wörtern entstandeneu Lücken üllt ausgefüllt Ρ 6 τῶν ἀγνώστων τὸ πότε Sext. Gö. 8 ὁ εἰς ταύτην Sext.: εἰς αὐτὴν 9 ἦρται] οἴχεται Sext. 10 γε] τε Sext., Hipp, hat wohl wie Ζ. 8 den neuen Satz ungeschickt untergeordnet ἑψόμενον Sext.: ε'μμένον Ρ 11 προμεταβάλλον Sext. 12 καθάπερ—σπέρματα > Sext., doch s. § 57 13 αὐτόθεν οὐκ εἰδότες Sext. Miller 14—17 καὶ μι)ν ὥσπερ κατὰ (καὶ HSS) — σώματος ἐν ταῖς μερῶν ἐνεργείαις διαφέρουσιν ἀλλήλων αἱ γυναῖκες, οὕτως εἰκὸς αὐτὰς καὶ κατὰ τὴν τῆς μήτρας ἐνέργειαν διαφέρειν, τὰς μέν — βράδιον Sext., von Hipp, etwas unklar wiedergegeben 16 οὕτως <εἰκὸς> aus Sext. Miller 18 ὅπου] αὑται αὐταῖς Ρ, ἑαυταῖς Sext. (wohl nach Hipp, zu bessern) 19 f τῶν ἀδυνάτων Sext.: ἀδυνάτως Ρ, ἀδύνατον Miller 20 τὸ πότε συνέσχηται Sext. 21 ἵνα] + καὶ Sext. συστήσωσιν HSS des Sext., verb. Bekker 21 f τὸν τῆς γεν. ὡρ. Sext. 24 ἀλλ’ οὐδὲ Miller: ἄλλοι δὲ Ρ, καὶ μὴν οὐδὲ ἀπὸ τέξεως Sext.)

καὶ γὰρ διὰ πάραστημα ψυχῆς καὶ δι᾿ ἐπιτηδειότητα σώματος καὶ διὰ προαίρεσιν. τῶν τόπων κοὶ διὰ ἐμπειρίαν μαίας καὶ ἄλλας ἀπείρους προφάσεις οὐχ ὁ αὐτός ἐστι χρόνος καθ᾿ ὃν προκύπτει τὸ τικτόμενον ῥαγέντων τῶν ὑμένων ἢ ἐκτὸς ὅλον γίνεται ἢ εἰς τὴν γῆς καταφέρεται, ἀλλ’ ἄλλος ἐπ᾿ ἄλλῳ.

ὃ πάλιν μὴ δυνάμενοι ὡρισμένως καὶ ἀκριβῶς σταθμήσασθαι οἱ Χαλδαῖοι ἐκπεσοῦνται τοῦ δεόντωςξ τὴν τῆς ἀποτέξεως ὥραν ὁρίζειν. μὲν οὖν ἐπαγγέλλονται ἐπὶ τοῖς τῆς ἀποτέξεως χρόνοις οἱ Χαλδαῖοι τὸν ὠροσκόπον γίνώσκειν, οὐκ ισασι δέ, ἐκ τούτων συμφανές· ὅτι δὲ οὐδὲ τὸ ὡροσκόπιον ἀπλανὲς αὐτοῖς ἐστι, πάρεστιν ἐπιλογίζεσθαι.

ὅταν γὰρ λέγωσιν ὅτι ὁ προσεδρεύων τῇ ὠδινούσῃ ἅμα τῇ ἀποτέξει δίσκῳ σημαίνει τῷ ἀπὸ τῆς ἀκρωρείας ἀστεροσκοποῦντι Χαλδαίῳ κἀκεῖνος εἰς οὐρανὸν ἀποβλέπων παρασημαίνεται τὸ ἀνίσχον ζῴδιον, τὸ μὲν πρῶτον ἐπιδείξωμεν αὐτοῖς ὅτι τῆς ἀποτέξεως ἀορίστου τυΓχανούσης, καθὼς μικρῷ πρότερον παρεστήσαμεν, στήσαμεν., οὐδὲ τῷ δίσκῳ ταύτην διασημαίνειν εὔκολον.

εἶτ᾿ ἔστω καταληπτὴν ὑπάρχειν τὴν ἀπότεξιν. ἀλλ’ οὔτι γε πρὸς ἀκριβῆ χρόνον σημειοῦσθαι ταύτην δυνατόν ἐστι· τὸν γὰρ τοῦ δίσκου ψόφον έν) πλείονι χρόνῳ καὶ ἐν συχνῷ πρὸς αἴσθησιν δυνάμενον μερίζεσθαι καὶ] κινεῖσθαι συνέβη ἐπὶ τὴν ἀκρώρειαν.

τεκμήριον δὲ <τὸ> τῶν πόρρω δενδροτομούντων θεωρούμενον· μετὰ γὰρ ἱκανὴν ὥραν τοῦ κατενεχθῆναι τὸν πέλεκυν ἐξακούεται ἡ φωνὴ τῆς πληγῆς, ὡς [*](1 ῥητέον Sext. 2 θυραῖον Diels: θυρεὸν Ρ, ψυχρὸν Sext. <> ὅλον Ρ: ὀλίγον Sext. zu verb. aus Hipp. 3 κατενεχθῇ Sext., vgl. Ζ. 8 εἶτα οὐδ᾿ ἐφ’ ἑκάστου Sext. οὐδὲν ἑκάστω Ρ 3f τὸν ἀκριβῆ τῆς ἀποτέξεως χρόνον ὁρίζειν Sext. 4 ἀποδείξεως Ρ, verb. nach Sext. 5f καὶ πρὸς διάθεσιν τῶν τόπων Sext. 6 μαίας Sext.: ἄμα Ρ 8 ὅλον Ρ: ὀλίγον Sext. s. zu Ζ. 2 9 ἅλλῳ. ὃ Sext. ἄλλων. ὂν Fabricius Gö.): ἄλλω ὢν Ρ 10 σταθμίσεσθαι Ρ δέοντος 10f ἀποδείξεως Ρ, verb. nach Sext. 11f τὸ ὅσον ἐπὶ τοῖς τῆς ah. χρόνοις ἐπαγγ. Sext. ἀποδείξεως Ρ 12 ἰστᾶσι verb. nach Sext. 15 ὠδινούσῃ τὸν Sext. ἐπὶ τῆς Sext. 16f ἐπισημειοῦται Sext., παρασημειοῦται? Miller 17 ὑποδείξομεν Sext., ἐπιδείξομεν Miller 18 μικρῷ aus Sext. We: μικρόν Ρ 19 διασημαίνειν ταύτην ~ Sext. εὔκολον Sext.: εὔλογον Ρ ἔστω] + καὶ Sext. ö. 20 οἱ γε Sext. 21 ταύτην παρεπισημειοῦσθαι (Var. παρασ.) Sext. ἐν > Ρ 22 ἐν Sext.: οὐ Ρ 23 καὶ > Sext. τὸ Sext.: > Ρ 24 τῇ ὄρεινῇ Sext. γὰρ Sext.: δὲ Ρ 25 ἡ τῆς πληγῆς φωνή Sext. 25 f ὡς ἂν ευχρόνω Ρ, verb. aus Sext.)

καὶ μὴν οὐ μόνον φανεῖται πλείων διελθὼν χρόνος μετὰ τὴν ἀπότεξιν τοῦ παρεδρεύοντος τῇ ὠδινούσῃ κρούσαντος τῷ δίσκῳ, εἶτα μετὰ τὸ κροῦσαι ἀκούσαντος τοῦ ἐπὶ τῆς ἀκρωρείας. <ἀλλὰ> καὶ περισκοποῦντος καὶ καὶ βλέποντος ἐν τίνι τῶν ζῳδίων ἐστὶ σελήνη καὶ τῶν λοιπῶν ἀστέρων ἐν τίνι ἕκαστος, φαίνεται ἀναγκαῖον ἀλλοιότερον γενέσθαι τὸ περὶ τοὺς ἀστέρας διάθεμα, τῆς τοῦ πόλου κινήσεως ἀλέκτῳ τάχει φερομένης πρὶν τηρητικῶς παραφυλάξασθαι τὴν τοῦ γεννηθέντος ὥραν κατ’ οὐρανὸν βλεπομένην.

Οὕτως ἀσύστατος δειχθήσεται ἡ κατὰ Χαλδαίους τέχνη. εἰ δὲ ἐξ ἐπερωτήσεων φάσκοι τις σκοπεῖσθαι τοῦ πυνθανομένου τὴν γένεσιν ἢ περὶ † ἐπερωτάτω, μηδὲ κατά τοῦτον τὸν τρόπον δύνασθαι ἐφικνεῖσθαι ἐπὶ τὸ ἀκριβές. εἰ γὰρ τοσαύτη τις ἐπιμέλεια ἱστόρηται κατ’ αὐτοὺς περὶ τὴν τέχνην καὶ μηδ᾿ αὐτοὶ ἐφικνοῦνται ἐπὶ τὸ ἀκριβές, καθὼς ἐπεδείξαμεν, πῶς ὁ ἰδιώτης κατείληφε τῆς ἀποτέξεως τὸν χρόνον ἀκριβῶς, ἵνα παρὰ τούτου μαθὼν ὁ Χαλδαῖος στήσῃ τὸν ὡροσκόπον ἀληθῶς;

ἀλλ᾿ οὐδὲ κατὰ τὴν τοῦ ὁρίζοντος ὄφιν πάντη ὁ αὐτὸς φανήσεται ἀνίσχων ἀστήρ, ἀλλ’ ὅπου μὲν ὡροσκόπος νομισθήσεται τὸ ἀπόκλιμα, ὅπου δὲ ὠροσκόπος ἡ ἐπαναφορὰ παρὰ τὴν τῶν τόπων ἐπιφάνειαν ὄντων ἢ ταπεινοτέρων ἢ ὐψηλοτέρων, ὥστε καὶ κατὰ τοῦτο τὸ μέρος οὐκ ἀκριβὴν φανήσεται ἡ προαγόρευσις, πολλῶν κατὰ πάντα τὸν κόσμον τῇ αὐτῇ ὥρᾳ γεννωμένων, ἄλλου ἄλλως τὰ ἄστρα θεωροῦντος.