Sunt <enim> eunuchi qui Ex utero matris suae nati sunt sic, Et sunt eunuchi qui facti sun tab Hominibus, et sunt eunuchi qui Seipsos eunuchos fecerunt propter Regnum caelorum. Qui potest capere capiat.
Priusquam exponamus, quae Nobis videntur in loco, notum Facimus duas esse expositions Loci isius: [*](1 Luc. 11, 11 — 7 Vgl. Mar. 12, 30 — 8 Vgl. I. Thess. 5, 17 9 αὐτόν + <τ> έλος τοῦ ῖδ τόμου Η 12 ιε΄ + περὶ διαφορᾶς εὐνούχων Η 22 περὶ] πρὸς Μ 30 τό<τε> Κοε 31 βιώσοιμεν Η 13 <enim> Diehl Kl, vgl. Gr. 23 in + hoc B 24 faciamus B)
v.10.p.349
Quorundam quidem <qui> duas eu- Nuchizationes carnales aspicientes, Quasi consequenter dicereaesti- Mantes, ausi sunt etiam tertiam Eunuchizationem dicere corpo- Ralem, utputa, qui propter timo- Rem dei Corporaliter se eunuchizant Et obiecerunt se opprobriis et Confusionibus non solum apud Alienos fidei, sed etiam apud eos Qui ignorantiae <omni> hominum Ignoscere solent. Alii autem et plerique sic intelle- Xerunt, non discutientes modum Consequentiae verborum: duas Quidem eunuchizationes priores Similiter prioribus expositoribus Carnales esse dixerunt et nihil Spiritaliter intellegendum in eis; Tertiam autem eunuchizationem Dixerunt ex verbo non corporalem,
[*](1ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 122: ,, Über seinen eigenen Fall schweigt Orig. Vollkommen, und das hat Anlaß gegeben, seine eigene Selbstentmannung Zu bezweifeln.“ S. auch W. Bauer in NTliche Studien für G. Heinrici 1914 S. 237 ff 14 ἀνθρωπίνοις Η c αݲνݲοݲιݲςݲ Μ ἀνθρω- Πίνης Η a 15 συγγινώσκουσιν + παρὸ Η 16 φόβου ρ φόβω Μ Η 22 οἱ Kl, Vgl. Lat. Οὐ Μ Η 26 αὐτὸ Η 1 quidem μ quidam G L qui B | <qui> Kl 8 se <L 8f l. se Eunuchizantes obiecerunt Koe 13<omni> Diehl, vgl. Gr.) v.10.p.350
Quando spe regni caelestis [a] se- Verissimo verbo praecidunt con- Cupiscentiae passionem. Et primi quidem facti amatores Evangelicae litterae et non in- Tellegentes, quod etiam haec in Parabolis locutus est Iesus, Consequenter prioribus eunuchi- Zationibus duabus corporalibus Intellexerunt Et tertiam: non quidem peccantes Quantum ad consequentiam <tri- Um>, necessarie autem peccave- Runt, quoniam ab initio Duas illas eunuchizationes cor- Poraliter tantum intellegi puta- Verunt; Consequens enim erat postquam Priores corporaliter intellexerunt, Ut tertiam quoqe corporalem Aestimarent. Secondi autem interpretatores Tertiam quidem eunuchizationem Salubriter exposuerunt fieri verbi Praecisione,
[*](4 Vgl. Hebr. 4, 12 20 ἐξομάλισαν Η | γὰρ Μ Η Δὲ Κοε 23 τριςὶ Μ 3 [a] Kl 11 facti x* + sunt ρ 17 corporalibus] lat. Las σωματικοὺς 23 <trium> Diehl, vgl. Gr.) v.10.p.351
non autem consideraverunt, quo- naim ta\lis exposition conveniens erat etiam in prioribus eunuchi- zatonibus duabus secundum si- militudinem illius tertiae.
Cui autem displicet, quo- Niam est et evangelica littera Occidens, audiat exempli gratia Quod dixit ad apostolos suos: »quando misi vos sine sacculo et Pera et calciamentis, ne aliquid Vobis defuit? [*](12. 27 II. Kor. 3,6 — 30 ff Luc. 22, 35 f 8. 18 τὸν] τὸ Μ Η 11 τῆς] τοῖς Η 12 ἀποκτείνει υ ἀποκτένει Μ Η 14 τόπον Hu τρόπον M H 21 νοεῖν Kl ποιεῖν Μ Η 23 εὐνουχίσαι Diehl Εὐνουχίσθαι Μ Η 25 cui Kl quibus x 28 dixit Kl, vgl. Gr. Dicit x 30 ne] an ne μ)
v.10.p.352
» <> qui dixerunt: nihil. respondit Iesus: sed nunc qui habet sacculum accipiat, similiter et peram, et qui non habet vendat vestimentum suum et emat gladium«. si quis ergo litteram volens aspicere et non intellegens voluntatem verborum vendiderit vestimentum suum corporale et »emerit gladium suum corporale et »emerit gladium <homicidialem, quasi accipiens gladium > taem, contra voluntatem Christi <faciens et prave > suscipiens verbum eius peribit, forsitan et »in gladio« peribit. de quo autem gladio dicat, non est loci huius exponere. sed et illud aspiciat, »neminem in via salutaveritis«, si quis non discutiens, quid volens Iesus hoc [loco] praecepit, quasi zelans vitam apostolorum »neminem« salutaverit »in via«, quasi inhyumanus et stultus videbitur omnibus et sic docebit odire omnes verba
[*](11 ff Vgl. Matth. 26, 52–18. 22 Luc. 10, 4 4 πειραν M a 5 ἀγορασάτο H 9 f πωλήσει . . . ἀγοράσει H 9 αὐτοῦ M 23 <καὶ μωρὸς> Kl, vgl. lat. 28 ὃν] οὗ M c? 3 arripiat Diehl Koe 6 literam volens aspicere] lat. frei 10 <homicidialem—gladium> Kl, vgl. gr. 12 <faciens et prave> Kl Koe, vgl. gr. 17 1. [aspiciat] ? Kl, vgl. gr. 20 [loco] Diehl, vgl. gr. 30 docebit x* 1. suadebit? Kl) v.10.p.353
»
Christi quasi agrestes et inhumanos docentia homines esse. forsitan autem et morietur in odium cunctorum deductus. littera se occidente. si autem et dextrum quis oculum eiciat aut manum aut pedem, post opprobrium insaniae infructuosum patietur interitum.
[*](5 Vgl. Luc. 10, 4–7 f. 17 ff Vgl. II. Kor. 3, 6–10 ff Vgl. Matth. 5, 29 f Parr. 9 ἀποκτείνοντος H 10 τὸν <H a 13 ἀξίαν M 17 *** Diehl, vgl. lat. 24 γράμμασιν M 28 δυσίν + οἶμαι αἰνίττεσθαι αὐτὸν τὸ περὶ αὐτοῦ ἱστορούμενον, ὡς ἄρα διὰ τὸν λόγον τῆς εὐσεβείας ἤ τὸν τῆς σωφροςύνης ἔρωτον (!) εὐνουζισμῷ σωματικῷ ἑαυτὸν ἐπιδέδωκεν H, schon von Hu als Einschiebsel erkannt, vgl. S. 355, 22 origenes x 7 ff lat. kürzt)v.10.p.354
<> [*](2 f Vgl. II. Kor. 5, 16–17 Über dies Werk vgl. Harnack TU. 42, 4, 53 A. 1; Gesch. d. Altchr. Litt. II, 2, 190 ff–19. 25 Sextus Sent. Nr. 13 u. 273–30 ff Philo quod det. pot. ins. sol. § 176 1 ἡμεῖς] μεῖς H (!) am Anf. d. Zeile 3 <ἀλλὰ>Kl 13 ἐνετετύχοιμεν H 17 δὲ H 19 usw. μέρος] membrum usw. Sextus lat. 32 εὐδοκίμων H)
v.10.p.355
<> [*](10 ff Vgl. Gal. 5, 22–19 Lev. 19, 27–23 Vgl. Röm. 10, 2–24 Deut. 25, 11 f 2 περὶ Kl ἐπὶ M H 4 μὲν] γε μὲν Philo 5 ἐννόμους M 13 καὶ >CM 19 λέγων M a H a 20 εἰς] l. <δ’>εἰς ? Kl 21 <δὲ> Diehl 30 l. οὐχὶ <κατακριθήσεται>? Kl 32 ἐπιδεδωκὼς <τὸ αὐτὸ πάθοι ἄν;> Koe)
v.10.p.356
[*](3 Deut. 23, 1–7 ff Vgl. Hippocr. de natura pueri § 20 ? –12 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 104– 28 ff Vgl. Orig. comm. II, 13 in Rom. (Lomm. 6, 136): Marcion sane, cui per allegoriam nihil placet intellegi. Vgl. Harnack TU. 42, 4, 68 f; Marcion 2 260* 5 κݲυݲ M 6 αὐτῶν Koe 20 ἢ 2 Diehl καὶ M H 21 καὶ <M 26 λεκταῖον H a 29 καὶ] 1. καἂν? Kl | τόπους] λόγους Zahn Gesch. d. Kan. I, 669 30 ἠθέτησεν Hu ἠθέλησεν M H) v.10.p.357
Nos autem (si spiritales sumus) verba spiritus spiritaliter accipiamus, et de tribus istis eunuchizationibus aedificationem introducentes moralem. eunuchi nunc moraliter absitnentes se a venereis sunt appellandi. eorum autem qui se continent diferentiae tres sunt: et quidam quidem sunt natura frigidiores prae ceteris viris, de quibus recte dicitur: sunt quidam eunuchi, qui de utero matris suae nascuntur sic. quidam autem continentes sunt propter verba [*](11ff Vgl. Hieron. in Matth. 147A: Possumus et aliter dicere: eunuchi sunt ex matris utero, qui frigidioris naturae sunt nec libidinem appetentes, et alii, cultum emolliuntur in feminas vel persuasione haeretica simulant castitatem, utero mentiantur religionis veritatem. — 12f Vgl. I. Kor. 2, 13 – 22 Vgl. II. Kor. 12, 21 7 τὴν κατὰ < H3 23 τοές παραπλησίοις αὐταῖς Kl τὰ παραπλήσια Kl Koe, vgl. lat. 11ff lat. kürzt, während gr. lückenhaft ist Koe 14 istis < R G)
v.10.p.358
» hominum, quorum concupiscentiam; virilem praecidit non verbum divinum, sed verba humana, utputa qui philosophati sunt apud antiquos in gentibus aut apud eos »qui prohibent nubere, <haereses,> istissunt eunuchi qui ab hominibus fiunt. qui autem suscipit »verbum vivum et efficax et acutius super omnem gladium bis acutum« et »gladium spiritus« (sicut ait apostolus) et praeciderit concupiscentiam suam corpus suum non tangens, et hoc fecerit non invitus propter timorem hominum neque propter laudem humanam, sed propter solam spem regni caelestis,
[*](9 I. Tim. 4,3 – 13 Vgl. Harnach TU. 42, 4, 63 A. 2 – 18ff Vgl. Hebr. 4, 12 – 21 Vgl. Eph. 6, 17 17 ἀποχῆς Η 25 * * * Κl, vgl. lat. Koe ergänzt: <οὕτ’ ἄκων διὰ φόβον ἀνθρώπων οὐδὲ δι’ ἔπαινον ἀνθρώπων, ἀλλὰ> 30 συμβαλλόμενος Diehl 11 <abstinere a cibis«> Kl, vgl. gr. 21 ait x * <ρ 24 fecerit μ fecit G L fec B 25 invitus x003C incitatus μ) v.10.p.359
isti sunt qui eunuchizaverunt seipsos prop[ter regnum dei.
Magna ergo res est propter regnum dei suscipere eunuchizationem: quod non capiunt omnes, sed quibus datum est. datum est autem omnibus qui huiusmodi gladium petunt sibi ex deo. si auttem oportet et secundum historias moraliter intellegere eunuchos. dicemus quoniam sunt quidam eunuchi Pharaonis non generantes bonum, ut sint oenochoi illius <et> escam ei offerentes eunuchizati, sunt autem et homines dei propter hoc ipsum eunuchi numquam generantes malum, ut reaedificent casus Hierusatem. et de primis quidem in Genesi eunuchi numquam generantes malum, ut reaedificent casus Hieerusalem. et de primis quidem in Gensi scriptum est, de secundis autem in libro secundo Esdrae qui dixit: »et ego era eunuchus regis«. [*](12f Vgl. Matth. 7, 7 – 20. 29 Vgl. Gen. 40 – 32 Esra B 11, 11. 12, 1 2 τὰ < Μ 4 εὐνούχισαν υ εὐνούχησαν Μ Η 14 αὐτὴν Μ 20 φήσωμεν? Η 25 εὐνοῦχοι + <ἄγονοι παντὸς κακοῦ> Kl, vgl. lat. 27 1. <ἀν>οικοδομήσωσι? Kl, vgl. lat. 7f entspricht gr. Z. 14 – 16 gr. dicimus x 21 oenochoi Kl, vgl. gr. eunuchi x 22 <et> Kl, vgl. gr.)
v.10.p.360
et tu ergo conisiderans invenies, quare ad restaurandum templum dei principari eunuchus factus est dignus. dicunt enim filii Hebraerorum Daniel et pueros tres in Babylonia fuisse eunuchizatos, ut inpreatur verbum dei dicentis ad Ezechiam: »quoniam ex semine tuo accipent, et facient spadones in domo regis Babylonis«. dicunt et quod de eis prophetanit etiam Esaias dicens: »ne dicat * * * eunuchus: quia ego sum lignum aridum. haec diciturdominus eunuchis: si elegerint quae volo, ego dabo eis in domo mea locum electum et nominatum et meliorem filiis et filiabus«. bonum est ergo secundum mysterialem locum nec generare in Babylonia, sed sine semine esse quantum ad Babyloniam sicut
[*](3 Esra B 12, 6 – 10f Vgl. Esra B 11, 11 – 18 Jes. 39, 7 – 23 Jes. 56, 3 – 29 Jes. 56,5 7 δευτέρα Μ 10 ἄξιος Kl, vgl. lat. ἅγιος Μ Η 12 γὰρ Koe, vgl. lat. δὲ Μ Η 11 factus Kl, vgl. gr. electus x 23 * * * Kl, vgl. gr.) v.10.p.361
Daniel, ut genermus de spiritu sancto (sicut ille et qui cum eo fuerunt) visiones et prophetias et cetera opera bona.
Tunc oblati sunt ei pueri, ut manus eis inpon <at et> oret; discipuli autem increpabant eos. Iesus autem dixit: sinite pueros <venire ad me> et nolitge prohibere; talium est enim regnum [*](20 Vgl. Gal. 5, 25 7 σωματικοὺς Η πνευματικοὺς Κl σωματικοὺς <Μ a (ergänzt M c a. R.?) 10 <τοῖς> Koe 18 <ἢ>δεῖ<νοΐ> Diehl Koe 20 δέον <τὸν>Koe 4 24 vorher: Περὶ τῶν προσενεχθέντων παιδίων τῷ Ἱησοῦ, ἵνα ἐπιθῇ τὰς χεῖρας αὐτοῖς Η 1 generemus] + συλλαβόντες gr. 26 inpon<at et> oret Koe inponeret x 28 dixit + eis B 29 <venire ad me> Kl Koe)
v.10.p.362
19, 13—15).
<> caelorum. et inponens eis manus abiit inde. Sciendum quoniam non est, quando non offeruntur pueri Iesu de quibus dicit (quasi depositum suscipiens eos a deo): »ecec ego et pueri quos dedit mihi deus«. puerorum autem istorum quidam quidem sunt infantes, alii autem adicuntur lactantes quasi inferiores infantibus, et dominus noster »ex ore« utrorumque perficit »laudem«, ut cognoscentes talia beneficia eius in pueris dicamus: »ex ore infantium et lactantium perfecisti laudem«. pueros autem dicimus, qui in Christo adhuc carnales sunt et infantes, quales esse Corinthios apostolus sciens dicebat: »et ego non potui vobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi parvulis in Christo«. tales autem pueri et tunc oblati sunt et cottidie offeruntur [*](14 Ηebr. 2, 13 vgl. Jes. 8, 18 — 19ff. 23 Ps. 8, 2 — 28ff I. Kor. 3, 1 5 τοῦ ΚΙ τῶ Μ Η | προσηνέχθαι Μ 8 αὐτὸν Diehl Koe αὐτοῦ Μ Η 11 [τὴν ψυχὴν] Ηu, vgl. lat. 22 εὐεργεσίας εἰς τὰ παιδία Μ 25 Χριστῷ + adhuc lat. 29 ἡμῖν Μ 32 <καὶ> ΚΙ Koe, vgl. lat. 13 eos x* <ρ 14 mihi dedit B 15 istorum x* iustorum ρ 17.22 lactantes usw.] lactentes usw. B L 19 perficit y* Pasch percipit L 20 talia R G alia B L)
v.10.p.363
<> (» <>.
(<> <> Iesu. signum autem oblationis puerorum sunt multi, qui in Christo parvuli constituti atque lactantes et »lacte opus habentes, non esca perfecta«, accedunt ad fidem; de quibus dicit, qui dixit (»quemadmodum nutrix foveat filios suos« nutriens eos): »lac vobis potum dedi, non escam; nondum enim poteratis, sed nec usque adhuc potestis«.
Exponentes autem evangelistae hunc locum, quoniam quidem oblati sunt pueri Iesu, rettulerunt, non autem manifestaverunt a quibus oblati sunt, nobis videlicet relinquentes ut quaeramus, quod ab illis est praetermissum, utrum eventu omnes <tres> evangelistae praetermiserunt (cum possent conscribere utrum a parentibus sunt oblati aut a matribus), [*](4 Ηeber. 5, 12 — 7 I. Thess. 2, 7, — 9 I. Kor. 3, 2 — 17 Marc. 10, 13 — 19 Luc. 18 15 — 30f Luc. 18, 15; Marc. 10, 13 7 <ὁ λέγων>Kl, vgl. lat. 11f <ἀλλ'—δύνασθε«> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 18/19 <πάντες>Kl<οὐκ ἐδήλωσαν>, ἀλλὰ Koe, vgl. lat. 32 ἥ <θείας> γνώσεως Koe, vgl. lat. 4 lactantes] lactentes B L 26 <tres> Diehl, vgl. gr. | evangelistae omnes eventu L 27 praetermiserint μ 28 possint G L 29 sint μ)
v.10.p.364
aut ratione divina et sapientia hoc fecerunt, ut ostendant quoniam qui offerunt pueros Iesu angeli sunt, qui accedunt et ministrant ei; quoniam ispsi sapienter cognoscunt differentiam puerorum vel infantium, quales Christo oportet offerri. voluntas autem offerentium pueros est, ut manus eis inponat Iesus et oret. oratio enim Iesu Christi et tactus eius pueris et infantibus, qui non possunt audire quae audiunt iam spiritales, sufficit ad auxilium eruditionis eorum; adprehendit enim eos virtus Iesu Christi, cum <tantum> manus suae speculationis posuerit super eos, et iam nullum malum eos contingit. foresitan autem(quantum ad textum) etiam offerentium ei pueros et
[*](4f Vgl. Matth. 4, 11 — 21 Marc. 10, 13 — 22f Luc. 18, 15 ) [*](10/11 χειροθετηθῶσιν Koe, vgl. S. 365,29 χειροτονηθῶσιν Μ Η 13 ἄτερ ἡγοῦμαι ~ Koe 14 τοιαῦτα Diehl τοσαῦτα Μ Η 32 τὰς <Μ ) [*](2 fecerint ρ 6 cognoscunt + <videntes>Koe, vgl. gr. 30 <tantum> Diehl.gr.) v.10.p.365
infantes voluntas huiusmodi erat considerantium, quoniam inpossibile est ut postquam dominus tetigerit pueros vel infantes et per tactlum dederit in eis divinam virtutem, ut ruina aut daemonium aliquod tangere eos possit.
Aestimo autem: quoniam multae malignae virtutes circa animam hominis ab initio vacant iugiter ei insidiantes, ideo offerebant ut tangeret eos, quasi iam ex praecedentibus virtutem eius experti, qui offerunt pueros vel infantes salvatori, quoniam per inpositionem manuum eius et per orationem eius pro pueris et infantibus factam et per tactum eius repelluntur mala; virtus enim facta in eis non solum ad praesens sufficiens est custodire, verum etiam in posterum quasi prohibitoria constituta tactum contrari<or>um repellet ab eis. et salvatori ergo non quasi <simplum et> superfluum aliquid sciens hoc esse, sed salutare omnibus qui inpositionem manuum eius acceperint, dicit ad discipulos suos *** prohibentes pueros vel infan- [*](5f Vgl. Ps. 90,6) [*](6 [ἤ] Kl, vgl. lat. 16 <παιδία ἤ τὰ> Κl vgl. lat. 19 <καὶ> δια Κl, vgl. lat. 21—24 δὲ ... διαρκῇ] enim ... sufficiens est lat. 26 <ὠς> ἁπλοῦν Κl nach Hu Koe, vgl. lat. ἁπλῶς Μ Η 27 ἄκαιρον Κl, vgl. lat. ἀκέραιον Μ Η 32 <ἤ τὰ βρέφη> Κl Koe, vgl. lat.) [*](5 dederit] <in>diderit Diehl 11/12 vacant x* vacantis (!) μ 12 ei x* et ρ 13 offerebant + ihu parvulos Gc.r. 15 offerebant L 15/16 infantes vel pueros G (Ba) 25 contrari<or>um Diehl, vgl. 26 repellat G 27 <simplum et> Diehl, vgl. gr. 29 qui + per B 32 *** Kl, vgl. gr.)
v.10.p.366
tes offerri: sinite pueros uenire ad me et nolite prohibere eos. siquidem habent rationem, quae supra diximus de offerentibus <aut> qui erant qui offerebant, consequenter eis discipuli Iesu egregiae intelleguntur virtutes sanctae et doctae a filio dei; potest enim et ad illaw nomen discipulorum Iesu pervenire, ut non solum homines discipuli eius sint sed etiam angeli. si quis autem hoc quod dicimus putanerit violentum et voluerit discipulorum nomen non aliis nisi tantum hominibus applicare, discipulis eis qui prohibent offerri pueros Iesu et infantes, sic intelligendus est hic locus, ut eorum, qui profitentur verbi doctrinam, simpliciores quidem et quasi puerilem sermonem habentes et similem lacti quo nutriuntur adhuc novicii, quibus lac opus est et non solida esca, intellegantur esse doctores,
[*](13f Vgl. I. Tim. 3, 16 — 15 Eph. 1, 21 — 31 Vgl. Hebr. 5, 12 7 νοεῖν το Η (unleserlich in M) 12 αὐτοὶ Μ 28 ποτίζοντι Κl, vgl. lat. ποτίζοντες Μ Η 5 <aut> Koe, vgl. gr. 7 eis x* cum eis μ 8 1. intellegantur, vgl. gr.? Kl 8/9 sanctae y* <L 21 1. applicari? Kl, vgl. gr. 22 eis R G L eius B) v.10.p.367
<> <> <>, <>
» 9 <«> qui offerunt salvatori pueros et infants. nec enim possunt magis spiritaliori sermone eos nutrire, quam postulat status angusti sensus eorum, qui non dicere possunt sicut ille qui dicit: »Graecis ac barbaris, sapientibus et insipientibus debitor sum«. his ergo offerentibus salvatori huiusmodi pueros et infants, id est novicios fidei et minus adhuc eruditos, qui videntur esse perfectiores doctoribus illis simplicioribus et ideo sunt discipuli Iesu, priusquam discant rationem iustitiae de pueris etg infantibus talibus, reprehendunt eos qui simpliciter docent et per simplicem doctrinam pueros et infants offerunt Christo.
Manifeste autem intellegere poteris hoc, si consideraveris quod ait apostolus: »videte vocationem vestram, fratres, quia non multi sapientes secundum carnem, non multi fortes, non multi nobiles; sed quae stulta sunt mundi elegit deus« et »quae infirma« et »quae ignobilia« [*](6 Röm. 1, 14 – 26 ff I. Kor. 1, 26–28 2/3 λόγῳ πݲνݲιݲκωτέρῳ Kl, vgl. lat. λογικώτεροι Μ Η 4 1.2 *** Kl, vgl. lat. 8 δὲ Η 10–12 <τοιαῦτα —οἱ> Kl Koe, vgl. lat. νομίζοντες Μ Η 17 τῶν 2 < H a 18 <τοιούτων> Diehl Koe, vgl. lat. 21 <καὶ —Ἰησοῦ> Kl Koe, vgl. lat. 30/31 <τὰ —καὶ> Kl, vgl. lat. 3 spiritaliori x* specialiori μ 5 non <G L 6 dixit G L 11/12 eruditos adhuc L)
v.10.p.368
» »<>, <> <> <> et »quae non sunt, u tea quae sunt sestrueret«. [si] videat ergo quis eorum, qui doctrinam <et disciplinam> ecclesiasticam profitentur, offerentem aliquem quosdam stultos mundi et *** ignobiles et infirmos, qui propter hoc appellati sunt pueri et infants; videns autem [non] prohibeat (quasi sine iudicio facientem) eum qui offert tales salvatori atque magistro pueros et infants. et vide, si non convenit referre quae tractamus ad discipulos, quosdam quidem offerentes pueros, ut manus eis inponat Iesus et oret, alios autem prohibentes eos. et dicat ad eos qui prohibent offerentes pueros Christo magister et salvator et dominus: sinite pueros et nolite prohibere eos venire ad me. post hoc hortans discipulos sous iam viros constitutos condescendere utilitatibus puerorum (ut fiant pueris quasi pueri ut pueros lucrentur), dicat Iesus: talium est enim regnum caelorum. nam et ipse »cum in forma dei esset, non rapinam
[*](5 f Vgl. I. Kor. 1, 28 – 26 f Vgl. I. Kor. 9, 22 – 30 Phil.l 2, 6 5 τὰ μωρὰ] quosdam stultos lat. 6 ἀγεννῆ Μ | *** Diehl Kl, vgl. lat. 8 <καὶ βρέφη> Kl, vgl. lat. 10 τηλικαῦτα τῷ Koe, vgl. lat. τηλικούτω M H 20 <ὁ> Kl 23 προτέπον Η 24 <αὐτοῦ ἤδη> Kl nach Diehl Koe lat. 26 <ὡς> Koe, vgl. lat. 28 τὸ <Μ 31 ἡγηςάμενος Η 2 [si] Kl, vgl. gr. 3 <et disciplinam> Diehl, vgl. gr. 6 *** Diehl Kl.vgl. gr. 9 autem x* <ρ>| [non] Kl. vgl. gr. 12/13 infantes et pueros G 18 et Kl, vgl. gr. ut x 23 cohortans L 27 dicat Kl, vgl. gr. dicit x 28 cum et ipse L) v.10.p.369
<> arbitrates est esse se aequalem deo«, sed factus est puer, ut dicat de eo Matthaeus, quoniam »stella, quam viderant in oriente, praecedebat eos donec veniens stetit ubi erat puer«. non solum Matthaeus, sed etiam ipse angelus, qui apparuit Ioseph, talem et tantum salvatorem nostrum puerum appellanit dicens: »surgens accipe puerum et matrem eius, et fuge in Aegyptum«. humilians ergo se facuts est quasi puer, ut recte dicat: sinite et nolite prohibere pueros venire ad me; talium est enim regnum caelorum.
[*](4 Matth. 2, 8 – 6 Matth. 2, 9 – 19 Matth. 2, 11 – 16 Matth. 2. 13 – 22 Matth. 2, 20 – 27 vgl. Matth. 18, 4 – 29. 31 Matth. 11, 29 1 θεῷ + sed lat. 14 <τοιοῦτον καὶ> Kl, vgl. lat. 16 f τὴν μητέρα καὶ τὸ παιδίον Η 19 αὗ] οὗν Μ 32 *** Kl Koe. vgl. lat. oregenes X 18 fuge] vade L 28 ut x* <ρ 33 enim est G.) v.10.p.370
Haec ergo debemus diligenter adtendere ut ne aestimatione sapientiae excellentioris et profectus spiritalioris contemnamus quasi magni pusillos ecclesiae, sed scientes quod dictum est: talium est enim regnum caelorum tales efficiamur, ut etiam parvuli sensu salventur per nos: non slum <autem sinentes pueros offerri Iesu, nec solum> non prohibentes pueros venire ad Iesum sed etiam ipsi cum pueris effecti pueri, in humilitate voluntatem domini adinpleamus, ut exaltemur a deo. [*](7 I. Thess. 2, 7 – 8 f Vgl. I. Thess. 2, 7 – 28 ff Vgl. Matth. 18, 4 13 σοφίας + excellentioris lat. 15 διαβεβηκέναι + spiritalioris lat. 18 καὶ <Μ? 22 παιδία + sensu lat. 23 [οὐκ] Kl nach Diehl 29 < ἐν ταπεινότητι > Koe, vgl. lat. 32 γινομένους Η 20 enim < G 23 <autem — solum> Diehl, vgl. gr. 25 venire <L 28 effecti + quasi y (dann auch in gr. Z. 29 <ὡς> παιδί Koe))
v.10.p.371
scito autem quoniam pueri huiusmodi, quamvis non Omnia quae dicuntur sequi possunt (quasi pueri), tamen posuit eis manus Iesus, ponens autem abiit inde, et virtutem relinquens in pueris per tactum abiit a pueris, videlicet pueris non potentibus sequi Iesum, sicut ceteri discipuli eius perfecti. Siquidem autem »eloquia domini« evangelica »eloquia« sunt »casta« et »argentum igne examinatum«, argentum »probabile«, transmissum » terrae« et valde » mundatum« »et septies mundatum«, sine dubio debet esse aliqua idonea causa propter quam exponens Matthaeus hunc
[*](2 Luc. 14, 11 – 4 Matth. 18, 4 – 22 ff Ps. 11,7 1 δύναται Hu δύνασθαι M H 12 δὴ M | παιδία + huiusmodi lat. 19. 20 *** Kl nach Diehl Koe, vgl. lat. 24 πεπυρωμένον + argentum lat. 26 ἄκρως Η 26/27 ἑπταπλαςίως + mundatum (vgl. Ps. 11, 7 var. lect. ?), sine dubio (= ἀναμφιβόλως Koe, vgl. IV, 543, 10) lat. 14 possint B 14 <im>posuit μ 18 tactum Kl, vgl. gr. actum ex 20 Iesum] christum B L | sicut + et L 24 igni G 27 mundatum sine dubio] Glosse? Kl, doch s. zu gr. Z. 26/27 30 matthaeus exponens L) v.10.p.372
locum duas quidem causas ostendit offerendi pueros, non autem ad duas praecedentes causas intulit quae sequuntur. oblati sunt enim pueri non solum, ut manus eis inponat, sed etiam ut oret.
scriptum est autem post hoc, quoniam inponens eis manus abiit inde, et non addidit: et orans (potuit enim dicere: et inponens eis manus et orans abiit inde). et vide si potes dicere quoniam maioribus quidem pueroum servatur oratio Christi, qui possunt capere non solum inpositionem manuum eius super se sed etiam orationem eius ad patrem pro se, minoribus autem pueris sufficit inpositio manuum eius. dicens autem talium est enim regnum caelorum hortatur ut nemo, quamvis sit sapiens in ecclesia, glorietur adversus parvulos <neque contemnet infantes et pueros> Christi: [*](32 Luc. 18, 17 3 μὲν γὰρ] γὰρ αὐτοῖς Μ 8 <μετὰ τοῦτο> Kl, vgl. lat. 13 καὶ πρ. αὐτοῖς Η 17 τηρε<ῖσθαι λέγε>τν Κl, vgl. lat. u. Z. 22 22 μικροτέροις Κoe vgl. lat. τοῖς Μ Η 23f εἰς δὲ τὰ] ἐπ’ αὐτούς Μ (verblaßt) 9 addidit] addit G L additur B c 27 <neque–pueros> Diehl, vgl. gr.)
v.10.p.373
quoniam non eorum talium puerorum est regnum caelorum, sed eorum qui per humilitatem facti sunt sicut pueri cum essent sensu perfecti. hance autem expositionem commendat apud Lucam positus sermo, quoniam cum dixisset: »offerebant ei pueros et infantes, ut tangeret eos, videntes autem discipuli prohibebant eos. Iesus autem dixit: sinite pueros venire ad me, talium est enim regnum caelorum«, statim quasi convenientia sensui praecedenti addidit dicens: »amen dico vobis, qui non receperit regnum dei sicut puer, non intrabit in illud«.
Et ecce unus accedens dixit ei: magister bone, quid boni faciam ut habeam vitam aeternam? [*](2f Vgl. I. Kor. 13, 11 – 5 I. Kor. 3, 1–2 – 11 Luc. 18, 15 – 22 Luc. 18, 17 – 25ff Vgl. Marc. 10, 13 – 16 5 <ὡς> Koe 6 ἐδυνήθην Η 28 vorher: Περὶ τοῦ ἐπερωτήσαντος πλουσίου τὸν Ἰησοῦν καὶ εἰπόντος· διδάσκαλε ἀγαθὲ καὶ ἑξῆς Η 29 διδάσκαλε + bone lat. (?) 13 pueros] parvulos B 16 dixit + eis B 18/19 statim] et statim y 20 amen + amen y 28/29 Et – ei] VIIII Secundum mathum. Interrogavit Iesum unus de turba dicens L 29 [ bone] Kl, vgl. gr.)
v.10.p.374
(19, 16–30).
qui dixit ei: quid me dicis bonum? nemo bonus nisi unus deus.
Cum sit scriptum et de homine bono: »bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona«, et de angelis bonis et de spiritu sancto bono et de filio dei bono, hic salvator ad eum qui dixit: quid boni faciam, ut habeam vitam aeternam? ita respondit, ut proprie nulli conveniat esse bonum, nisi tantummodo deo, dicens: quid me dicis bonum? unus est enim bonus deus. scire autem oportet, quoniam hic quidem proprie bonum soli conventire dicitur deo, in aliis autem abusive. quod ergo invenitur in aliis <multis> appellatio boni, non est contrarium [*](8 Ps. 33, 13 f – 13 Luc. 6, 45: vgl. S. 375, 17 gr. – 19f Vgl. Hautsh TU. 34, 2 a, 61 – 23 Wie S. 376, 18: vgl. Marc. 10, 18 Luc. 18, 19 8 ἀγαπῶν + καὶ Η 32 ἐπ’] ἐπὶ Η 2 unus] solus B | deus + omelia Origenis de eadem letione L 6 scriptum sit L 24 [deus] ? Kl, vgl. gr., aber s. auch S. 375, 15 lat. B S. 376, 19 ff 31 in aliis invenitur y 32 <multis> Diehl, vgl. gr.)
v.10.p.375
<>« <> huic dicto quod ait: »nemo bonus, nisi unus, deus«, quoniam omnes (sicut diximus) abusive dicuntur boni, unus autem deus proprie. Ipse quoque dominus, qui est »imago dei invisbilis«, sic et »bonitatis illius imago« est: et sicut ipse distat a bonitate patris quasi imago bonitatis a principali bonitate, sic et omnes, in quibus bonitatis nomen positum invenitur, distant a bonitate filii.
[*](1 Ps. 33, 14 – 10 Marc. 10, 18; Luc. 18, 19 – 17 Luc. 6, 45 – 20 ff Vgl. Orig. de princ. I, 2, 13 (V, 47, 2 ff.) – 21 Kol. 1, 15 – 22. 29 Vgl. Sap. Sal. 7, 26 2 τοῦ <Η 4 πυθόμενον Ηu πειθόμενον Μ Η 18 <τῆς–αὐτοῦ> Κl nach 25 ἀγαθὸς Κoe ἀγαθὸν Μ Η 31 πρὸς] εἰς Η | ἤ καὶ] ἤτοι Κoe 32 τῆς <Η 1 <»fac bonum«> huic Diehl, vgl. gr. 13 omnes <alii> ? Diehl, vgl. gr. 15 deus x* (+ dicitur bonus B) <L 20 qui] lat. las ὅς st. ὡς) v.10.p.376
plus auten distant omnes boni a bonitate filii, quam bonitas filii a bonitate paterna, quoniam plus filius propinquus est patri in omnibus bonis, quam omnes filio. forsitan autem et propter eum qui dixit: quid boni faciam, ut habeam vitam aeternam, hoc Christus respondit ad dum: quid me dicis bonum? nemo bonus nisi unus deus, ut illud confirment quod alibi dicit: »cum omnia feceritis, quae praecepta sunt vobis, debetis dicere: servi inutiles sumus. quod debuimus facere fecimus«. nam etsi omnia fecerimus, quae praecepta sunt nobis, nec sic (quantum ad haec verba) bonum aliquid fecimus; nec enim, si vere bona essent quae facimus, scriptum fuisset, ut facientaes ea dicamus esse nos inutiles servos, si proprie conveniret hominibus applelatio bonitatis: quoniam omne bonum nostrum
[*](1.7. 12 Vgl. Sap. Sal. 7, 26 – 10 Joh. 14, 28 – 18 Vgl. zu S. 374, 23 – 22. 31 Luc. 17, 10 5 πλείων Ηu πλεῖον Μ Η | ὑποδοχὴ Μ 22 ὅταν + δὲ Μ 23 ἡμῖν Μ 27 ὡς <Μ 30 πεποιηκέναι Diehl, vgl. lat. γεγονέναι Μ Η) v.10.p.377
abusive et non proprie dicitur bonum. vere enim quando declinamus »a malo« et facimus »bonum«, quan- tum ad conparationem ceterorum hominum nolentium declinare »a malo« et facere »bonum« dicuntur bona quae facimus; quantum autem ad veritatem, secundum quod dicitur in hoc loco quia unus est bonus, bonum nostrum non est bonum. et sicut »non iustificabitur in conspectus dei omnis vivens«, quoniam, quantum ad con- parationem iustitiae dei, omnis iustitia hominum invenitur neque iustitia esse, sic nec bonus in- venietur quisquam in conspetu <boni> dei quantum ad con- parationem bonitais illuis, quamvis quantum ad conpara- tionem ceterorum hominum bonus quis appelletur.
Dicere autem poterit quis, quoniam sciens dominus <habitum et> propositum in- terrogantis satis abese, ut fa- ciam?): quid me interrogas [*](3. 6 Ps. 33, 15 — 16 Ps. 143, 2 7—11 ὡς—ἀγαθόν < Η 12 *** Diehl Kl Koe 16 <δ’> Κl, vgl. lat. 21 χρηματίσει[εν] Κοe, vgl. lat. u. Z. 16 25 ὅς υ ὁ Μ Η ὅς <ὡς> ? Κl, vgl. lat. 11 facimus] agimus L 14 unus + deus B 16/17 iustificatur G L 23 <boni> Koe, vgl. gr. 30 <habi- tum et> Diehl, vgl. gr.)
v.10.p.378
<> » de bono? tamquam si dicat: cum sis inparatus ad ea, qaue dicuntur, quid me interrogas de bono, quid boni faciens vitam aeternam pos- sidebis? et sic docet quoniam vere unus est bonus. considera autem, quomodo boni- tatem eius spirant etiam ea, quae videntur contraria esse (quale est: »ego percutiam« et »ego occidam« non minus quam quod dicit: »et viviere faciam« et »ego sanabo«). et si ipse facit dolorem, scire debemus, quoniam et medi- cus frequenter facit dolorem, fa- ciens enim deus dolorem »iterum restituit«. sic et ex bonitate, quos
[*](8 Deut. 6, 4 — 14ff Zu den Belegstellen vgl. bes. Orig. hom. I, 16 in Jer. (III, 15, 1ff) u. ö.; vgl. Harnack TU. 42, 4, 66 — 23 Deut. 32, 39 — 3 ἀγαθοῦ + quid me lat. 6 ἀλη- θῶς < Μ 10 <εῖς> Ηu | [ὁ] Κl 16 μὴ νοούμενα] la slat. anders? 20 τάχα Lo ταχέως Μ Η 22f καὶ τὸ = Μ 2 1. dicentur Kl, vgl. gr. λε- χθησόμενα ἄν 14 quomodo] quoniam R 15 eius R + Omnia x | spirant Kl, vgl. gr. sperant x 23 est + illud B 29 enim] 1. autem? Kl, vgl. gr.) v.10.p.379
o <> < > <> <>. percutit, »percutit« quasi filios; »quis enim est filius, quem non corripit pater«? sed et »omnis disciplina ad praesens non videtur esse gaudii sed maeroris, post- modum autem fructum paci- ficum iustitiae reddet eis, qui per eam exercitantur«. propterea sicut percutit deus sic et sanat; verum est enim quod scribitur: »per- cussit, et manus eius sanaverunt«. etsi <autem> novum videtur, quod dicere nolo, tamen dico: boni dei est ipse quoque qui dicitur furor eius (quoniam opus salutis opera- tur arguens), et quae dicitur ira eius (quoniam est boni dei) corripit ut emended. et multa possunt dici de bonitate eius ad aedificationem hominum ut non conturbentur de bonitate <dei et de multitudine benignita- tis> ipsius. multa enim iuste »ab- scondit a timentibus se«, ut ne »dinitias bonitatis eius et <pa- tientiae et> longanimitatis« con- temnentes »secundum duritiam cordis sui et sine paenitentia cordis thesaurizent sibi iram«,
[*](1. 11 Hiob. 5, 18 — 1 Hebr. 12, 7 — 5 Hebr. 12, 11 — 12ff Vgl. Orig. hom. XX, 1 in Jer. (III, 177, 2ff): ἐπεὶ ἅπαξ ὠνομάσθη θεοῦ ἡ καλουμένη αὐτοῦ ὀργή, ξένον τι ἔχει κτλ. — 17 Vgl. Röm. 1, 18 u. ö. — 24 Röm. 2, 4 — 26f Vgl. Ps. 30, 20 — 27ff Röm. 2, 4f 5 <μὲν> Lo, vgl. N T 13 δὲ < Ηa 14f <ἐστιν καὶ αὐτὸς ὁ> . . . <αὐτοῦ, ὅς> Κl, vgl. lat. 18 <ἵνα διορ- θοῖ> Κl nach Diehl, vgl. lat. 14 etsi <autem> (Diehl) Koe, vgl. gr. et si x 24 <dei—benignitatis> Diehl, vgl. gr. 27/28 <patientiae et> Kl, vgl. gr. 31 iram + πλείονα gr.) v.10.p.380
quam non thesaurizabunt si ab- sconsa fuerit mulitudo »boni- tatis« eius ab eis.
Post hoc autem dicit: si vis in vitam intrare, serva mandata. ubi considera, quoniam quasi adhuc extra vitam con- stituto ei qui interrogabat de bono ita respondit: si vis intrare in vitam. hic autem require quo- modo quis sit extra vitam et quomodo intret in vitam: et ne forte secundum unum quidem modum sit homo extra vitam, qui est extra eum qui dixit: »ego sum vita«; alias autem omnis, qui super terram est (quamvis iustissimus esse videatur), potest quidem in umbra esse vitae, non autem in ipsa vita, cum sit corpore mortis circumdatus et dicens: »quis me liberabit de corpore mortis huius? « et: »sedens in regione et in umbra mortis«, [*](2 Vgl. Ps. 30, 20 — 21 Joh. 11, 25; 14, 6 — 27 Thren. 4, 20 — 32 Röm. 7, 24 — 33 Matth. 4, 16 15 ζητῶ < Η 16 ποσαχῶς Κl, vgl. lat. und IV, 269, 11 προσεχῶς Μ Η 25 ᾖ] lat. las <εἶναι δοκ> ῇ Κoe 1 thesaurizant G | abscond- dita B 16 introire B 23 supra B 24 terra G 30 autem + est y)
v.10.p.381
» <> eo quod nondum venit in terram vivorum. introibit autem quis in vitam, abstinens quidem se »ab operibus mortuis« adpetens autem <eis contraria> opera viva, et iam num- quam quidem mortua loquens sed secundum verbum »dei« vivum viva, et non habens iam cogitations mortuas in corde sed vivas. sicut
[*](1f Vgl. Jes. 38, 11 u. ö. — 6 Kol. 3, 3f — Matth. 9, 38 — 24 Vgl. Hebr. 9, 14 — 28ff Vgl. Hebr. 4, 12 7 ἡμῶν Η 29 <ζῶντα> Κl, vgl. lat. 1 eo quod] lat. las ἅτε st. καὶ Koe | terra G 25 <eis contraris> Diehl, vgl. gr. 26 et iam Kl etiam x 31 iam < B) v.10.p.382
enim sunt opera mortua et opera viva, et verba mortua et verba viva, ita sunt et cogitationes mortuae et cogitationes vivae. de quibus ait apostolus: »cogitationibus invicem accusantibus aut etiam defendentibus in die, cum iudicaverit dominus occulta hominum«. et salvabitur quidem ille cuius cogitationes fuerin defendentes; periet autem cuius fuerint accusantes. si ergo et nos volumus introire in vitam, audiamus dicentem Iesum: si vis introire in vitam, serva mandate, et secundum mensuram observationis mandatorum ingrediemur in vitam, aut in interiore eius et beatiiora aut in mediocria aut ad quamcumque partem vitae illius, ad quam induxerit nos observatio mandatrum.
Ille autem audiens: serva mandata respondit: quae? data vult nos Iesus observare. data vult nos Iesus observare. ad quam interrogationem dixit: non occides, non adulterabis, non [*](4 f Vgl. Joh. 6, 68 — 7 Röm. 2, 15 4 <νεκροῖς καὶ ῥήμασι> Koe, vgl. lat. 5 *** Kl, vgl. lat. 12 ἀπολοῦνται δὲ Μ 20 εἰσελευσόμεθα Hu, vgl. lat. εἰσελευσώμεθα M H 22 <εἰς — ἢ> Kl, vgl. lat. 23 l. φέροι? Kl 24 ἡ <καὶ> Koe 12 defendentes] accusantes B L 13 periet — accusantes < G | perie] peribit ρ | accusantes μ defendentes B L 15/16 dicente ihu G L 23 introduxeri B 26 observantia L)
v.10.p.383
<> <> <> turtum facies, non falsum testimonium dices, honora patrem tuum et matrem, et: diliges proximum tuum sicut teipsum. et forsitan ista sufficiunt ut in pricipium (ut ita dicam) vitae ingrediatur quis, non autem sufficiunt haec vel alia similia istis ad interiora vitae introducere quemquam; qui autem praeterierit unum mandatorum istorum, nec in principium vitae intrabit. abstinendum est ergo omni volenti vel in principium vitae intrare ab adulterio, ab homicidio, a furto. sicut enim adulter et homicida non intrant in vitam, sic fur; in hoc enim peccatum multi etiam eorum, qui videntur credidisse eorum, qui videntur credidisse Christo, incurrunt, negotia huius mundi agentes et pecuniarios actus qui credunture eis, et qui operantur artes istas mediocres, qui omnes non sunt nundi a furto. non solum autem fures non intrant in vitam, sed nec socii eorum nec qui concurrunt eis; scriptum est enim in esaia: »socii furum diligentes munera«, item in Psalmo quadragesimo nono prohibetur enarrare »iustitias« domini et ad-
[*](16 Vgl. I. Kor. 6, 9 — 29 Jes. 1 ,23 — 32 ff Vgl. Ps. 49, 16 5 <ταῦτ᾿> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 6 τινα < Μ 8 <τὸ — εἰς> Koe. vgl. lat. | τελειότητα] τὰ ἐνδότατα Koe, vgl. lat. u. S. 382, 22 10 [παραπλήσια] Ru 14 <ἀρχὴν τῆς> ζωῆς Kl, vgl. lat. ζωὴν Μ Η 21 πραγματίαις Η 24 ὡς οὐ] οἱ Μ 8 vel] lat. las ἤ st. καὶ 12 intravit G L 18 peccatum R? G peccato B L 27 concurrunt Diehl, vgl. gr. u. S. 384, 8 consentiunt x) v.10.p.384
<> <> <> <sumere in ore suo »testamentum« eius consentiens furibus ita: »si videbasfurem, concurrebas ei«, quod primum dictum est, in secundo autem loco: »et cum adulteris partem tuam ponebas«. et vide quia nec ipsum furem nec ipsum adulterum dicit, sed concurrentem furibus et cum adulteris partem suam ponentem. qui vult interare in vitam nec falsum testimonium dicere debet, expellitur autem a vita et qui non *** honoraverit parem suum et matrem. sed forsitan haec servare mandata non satis difficile est; opus autem est omnibus, qui per mandata praecedentia inducuntur, quasi maius et utilius quod mandat inplere: diliges proximum tuum sicut teipsum, quoniam et secundum apostolum quod ait: »non occides, non furtum facies, non adulterabis, et si quod est aliud mandatum, in hoc verbo recapitulatur: diliges proximum tuum sicut teipsum«. et si omne mandatum »in hoc verbo recapitulatur: diliges proximum
[*](3. 5. 9 Ps. 49, 18 — 22 Röm. 13, 9 ) [*]( 2/3 ἐλεγχόμενος <ὠς κλέπτιαις συμφωνῶν> Koe, vgl. lat. 4 (ὥσπερ πρῶτον εἴρηται) καὶ Kl, vgl. lat. καὶ ὥσπερ πρῶτον εἴρηται M H 5 τῳ Kl τοῦ Μ Η 6 <ὅρα ὅτι> Koe, vgl. lat. 7 οὔτε κλέπτην bis scr. Ha 17 <πᾶσιν> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 19 <ἐντολῶν> Diehl Kl Koe, vgl. lat. |εἰσαχθεῖσιν Hu, vgl. lat. εἰσαχθέντων Μ Η 21 ἐπειδὴ Kl, vgl. lat. ἐπεὶ δὲ Μ Η 26 τὸν] δὴ Kl, vgl. lat. ἐπεὶ δὲ Μ Η 26 τὸν] τῶν Η 27 ff <καὶ — ἑαυτὸν> Kl, vgl. lat. ) [*]( 3 quod] lat. las ὅπερ st. ὥσπερ Koe 10 qui + <vero>? Kl, vgl. gr. 13 *** Kl nach Diehl <implerit man datum et non>, vgl. gr. 16 operis y 21 apostolum y* < L 24 aliud est G 26 et < Β) v.10.p.385
tuum sicut teipsum«, perfectus <autem> est qui inpleverit omne mandatum, <manifestum quod perfectus erit> qui inpleverit et hoc quod dicit: diliges proximum tuumsicut teipsum.
Si autem iste est perfectus, qui diligit proximum suum sicut se, quaere quomodo dicenti adolescenti haec omnia servavi a iuventute mea; quid adhuc mihi restat? respondit dominus quasi adhuc nondum perfecto constituto qui haec omnia fecit, et quasi consentiens ei qui dixit haec omnia feci respondit: si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae possides et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelis, et veni sequere me. vide erog, si possumus ad propositam quaestionem secundum unum quidem modum laliter respondere, quia ne forte quod ait: diliges proximum tuum sicut teipsum suspicari postest non a domino positum in hoc loco, sed ab aliquo nescio quo non intellegente subtilitatem dictorum istorum additum esse. hoc autem adicetum esse commendat, quod ipsum locum Marcus et lucas exponentes, neuter eorum [*](4 <καὶ> Kl Koe, vgl. lat. 5 σεαυτὸν Η 13/14 μή <πω> Kl, vgl. lat. 24 οὕτως] taliter lat. Origenes X 2 <autem> Kl, vgl. gr. 3 f <manifestum — erit> Kl, vgl. gr. 5 dicit y* < L est μ 10 quaere] querendum est B 36 eorum x* Pasch < μ)
v.10.p.386
<> <x003E; addidit: diliges proximum tuum sicut teipsum. dicet autem qui adiectum hoc esse defendere vult: si eadem ipsa diversis semonibus a tribus exposita sunt, numquam dixisset dominus: »adhuc unum tibi restat« aut »unum tibi dest« ei qui professus est se inplevisse mandatum quod ait: diliges proximum tuum sicut teipsum; quod dicitur: »non occides« et cetera »et si quod aliud est mandatum, in hoc verbo recapitulatur: diliges proximum tuum sicut teipsum«. nam secundum Marcum sic dicit: »intendens in eum« (qui dixerat: »omnia haec servavi a iuventute mea«) »dilexit eum« vel »osculatus est eum«. videtur enim adfirmasse professionem eius, qui dixit se omnia ea inplesse ***. intendens enim in eum mente vidi hominem ex bona conscientia confitentem se proposita inplevisse mandata.
[*](11 Marc. 10, 21; Luc. 18, 22 — 16 Röm. 13, 9 — 21 f Marc. 10, 20f 2 Ἰησοῦ]σρݲς Μ 15. 20 σεαυτὸν Η 15 — 20 ἐντολὴν — ὡς ἑαυτόν hier mit Hu nach lat., hinter 28 f πεπληρωκέναι Μ Η 17 τὰ <ἑξῆς »καὶ> Koe, vgl. lat. τὸ Μ Η 21 πλησίω Η 27 <ἐπαγγειλαμένῳ> Kl, vgl. lat. u. S. 387, 10 10 sunt exposita L 18 est aliud B 29 *** Koe, vgl. gr.) v.10.p.387
[
numquam enim si extra cetera mandata etiam illud se inplevisse dixisset diliges proximum tuum sicut teipsum, capitale et maximum Marcus et Lucas praetermisissent mandatum, nisi forte quis similia quidem dicat scripta, non autem de eodem ipso dicta esse. quomodo autem quasi nondum perfecto ei, qui extra cetera etiam hoc inplevit mandatum: diliges proximum tuum sicut teipsum, Iesus responderet: si vis perfectus esse, vade vende omnia quae possides, et da pauperibus? multam enim differentiam inter exemplaria invenimus, sive [*](28ff Vgl. Hier. praef. in quatuor evangelia: ea quae vel a vitiosis interpretibus male edita ve a praesumptoribus imperitis emendata perversius vel a librariis dormitantibus aut addita sunt out mutata corrigimus. – Vgl. Harnack TU. 42, 4 7 A. 2 und Orig. ep. ad Afric. 5; tom. in Hos. = Philocal. 8, 1 (Rob. p. 52, 9): ὡς καὶ τολμᾶν τινας προφάσει διορθώσεως μετατιθέντας ἀλλοιοῦν τὸν ἐγκείμενον περὶ τὰ δοκοῦντα ἀνακολούθως γεγράφθαι ῥητὰ νοῦν κατλ. 3. 12. 26 σεαυτὸν Η 7 φήσῃ Diehl φήσαι Μ Η 8 τοῦ <Ηa 9 κἂν Κl vgl. lat. καὶ Μ Η 10 [ἐπαγγειλαμένῳ] Κl nach Diehl, vgl. lat. u. S. 386, 27 1 enim] l. autem? Kl, vgl. gr. 2 etiam + hoc impleverit R)
v.10.p.388
<> <> | <> <> per negligentiam scribentium, sive ex temeritate quorundam sive propter eos qui neglegunt emendare scripturas, vel propter eow qui, quod ipsis videtur, in emendationibus vel adiciunt vel subducunt. et in exemplariis quidem veteris testamenti quaecumque fuerunt inconsonantia deo praestante coaptare potuimus, utentes iudicios ceterarum editionum; ea enim quae videbantur apud Septuaginta dubia esse propter incosonantiam exemplariorum, facientes iudicium ex editionibus reliquis convenientia servavimus; et quaedm quidem notavimus quasi non posita in Hebraeo (non audentes ea omnio auferre), quaedam au7tem cum asteriscis addidimus, ut sit manifestum quonidimus, ut sit manifestum quoniam, quae non fuerunt posita apud Septuaginta, ex editionibus ceteris addidimus convenienter Hebraeo. in exemplariis autem novi testamenti hoc ipsum me posse facere
[*](4ff Vgl. Klostermann und Benz TU. 47,2, 89ff 2 μοχθηρᾶς + <εἴτε ἀπὸ ἀμελούντων> Koe Elt, vgl. lat. 5 ἑαυτοῖς] ἐν αὐτοῖς Μ 6 <ἢ> Koe, vgl. lat. 17 <ὡς> Kl, vgl. lat. 20 μετὰ Μ 27 προ<σ>ῆται Koe 30 ποιήσει Μa 14/15 inconsonantiam x* consonatiam ρ) v.10.p.389
suspiciones exponere me debere et rationes causasque suspicionum, non esse inrationabile exiostimavi, sicut in hoc loco quod dicitur: diliges proximum tuum sicut tei psum, quoniam apud Marcum et Lucam positum non est. iudicent autem quid possunt, utrum vera sint quae tractamus an falsa.
Tamen quasi posito etiam hoc: diliges proximum tuum sicut teipsum, age aliter tractemus hunc locum. scriptum est in enangelio quodam, quod dicitur secundum Hebraeow (si tamen placet alicui suscipere illud, non ad auctoritatem, sed ad manifestationem propositae quaestionis): »dixit, inquit, ad eum alter divitum: magister, quid bonum faciens vivam? dixit ei: homo, legem et prophetas fac. respondit ad eum: feci. dixit ei: vade, vende omnia quae possides et divide pauperibus, et veni, sequere me. coepit autem dives scalpere caput suum et non placuit ei. et dixit ad eum dominus: quomodo dicis: feci legem et prophetas? quoniam scriptum est in lege: diliges proximum tuum sicut teipsum, et ecce multi fratres tui filii Abrahae amicti sunt stercore, morientes praefame, et domus tua plena est [*](9ff Nicht = S. 388, 27ff – 14 aliter: vgl. S. 385, 23f – 15ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 37 24 fac <y 31 legem feci L)
v.10.p.390
multis bonis, et non egreditur omnino aliquid ex ea ad eos. et conversus dixit Simoni discipulo suo sedenti apud se: Simon, fili Ionae, facilius est camelum intrare per foramen acus quam divitem in regnum caelorum«. verum est ergo, quia non inplevit dives mandatum: diliges proximum tuum sicut teipsum, qui multos despexit pauperres et non est eis partitus aliquid de tantis facultatibus suis. impossibile est enim et inplere mandatum quod dicit: diliges proximum tuum sicut teipsum, et esse divitem, et maxime tantas possessiones habere. qui erogor non aestimat esse abiciendum verbum hoc quasi falsum diliges proximum tuum sicut teipsum, sed recipiendum quasi verum a domino dictum, dicet, non satis arguitione aperta, sed quoniam strictim et non satis odibiliter volens arguere divitem illum dominus noster quasi non vera dicentem, quod ait se inplevisse etiam illud mandatum: diliges proximum tuum sicut teipsum, dixit ad eum: si vis perfectus esse, vade vende omnia quae possides et da payperibus; sic enim apparebis dicere verum, si dilexisti aut diligis proximum tuum sicut teipsum.
[*](18 παραρίφθαι Η 20.28.35 σεαυτὸν Η 21 ἀλλὰ Μ 24 ἀμισῶς Diehl Koe, vgl. lat. ἀμέσως Μ Η 33 τὴν <Η 5 ionae x* ioanne μ 7 regno y 22 dicet (<quoniam>? Elt 23 aperata y* reperta L 24 sed x* <ρ | strictim R G L strictum B)v.10.p.391
Si quis autem aspiciens humanam infirmitatem et dificile hoc putans hominem posse inplere, despiciat verba et ad allegoricum se intellectum convertata, audiat etiam historiam quorundam gentilium, in qua propter sapientiam mundi referunt, quod hic dominus diviti facere mandat, quendam Thebaeum fecisse propter libertatem animae suae et exemplum vitae facilioris, et volentem se beatum demonstrare gentilibus et nihil » mundi istius« opus habentem tradidisse omnem substantiam suam populo Thebanorum. si ergo propter sapientiam gentium et dogmata liberantia animam (sicut illi putabant) hoc facere potuit homo gentilis, 673 quomodo non facilius potest facere, qui concupicit in se suscipere Christi perfectionem? si autem et de divinis scri [*](12ff Vgl. Hieron. in Matth. 150 D: hoc enim et Crates fecit philosophus, et multi alii divitias contempserunt; vgl. Harnack TU. 42, 4, 98 – 17 Vgl. I. Kor. 7, 31 6 τραπῆναι Μ 8 αἶς Diehl, vgl. lat. oἶς Μ Η 14 <τῆς—αὐτοῦ> Κl, vgl. lat. 17 <»τοῦ κόσμου τούτου«> Κoe, vgl. lat. 24 ἐλευθεροῦντα Κl, vgl. lat. ἑλόντα M H 27 τοῦ <H 30 <δέχεσθαι–ἐν> Kl, vgl. lat. 5 inplere] lat. las πληρῶσαι st. ποιῆσαι Diehl 15 l. frugalioris? Kl, vgl. gr. 15/16 volentem ρ volens x 23 l. genti<li>um? Diehl, vgl. gr.)
v.10.p.392
´ pturis placari quis vult, quoniam possibile est quod praecipit Christus, audiat historiam de Actibus apostolorum ita conscriptam: »omnes autem qui crediderant in idipsum habeban t omnia communia, et possessions et substantias vendebant et dividebant, prout quisque opus habebat. cottidie autem permanents in idipsum in temple, et frangentes in domibus panem, percipiebant cibum cum laetitia et simplicitate cordis, tiam ad uoniversum populum«. et post modicum iterum dicit: »multitudinis autem credentium erat cor et anima una, et nemo eorum dicebat aliquid suum esse, sed errant illis Omnia communia« et cetera. in quo loco introducitur de Anania et Sapphira coniuge eius, qui vendiderunt »praedium« suum et »de pretio« praedii partem aliquam subtraxerunt
[*](9 Act. 2, 44ff – 19 Act. 2, 47 – 22 Act. 4, 32 – 28 Act. 4, 37 – 30 ff Vgl. Act. 5, 1 ff 1 πρᾶγμα Ηu, vgl. lat. σπέρμα ΜΗ 6/7πιστεύειν Μ 9 ῥητὰ Η 28 ἤγαγε] ἤνεγκεν ΝΤ 2 praecepit L 23 cor + unum L 30 historia de Koe) v.10.p.393
» et ideo passi sunt quae passi sunt. dignio enim errant in hoc saeculo recipere suum peccatum propter raptum, ut mundiiores exeant ab hac vita, mundati castigation sibi inlata per mortem commune, quoniam credentes errant in Christum.
Puto autem quoniam »audiens Ananias haec verba« ideo »cadens expiravit«, quoniam non sustunuit arguitionem Petri, sed crusiatus in se adeo est punitus, ut etiam expiraret, verbis videlicet Petri catechizantibus animam eius. nec Petrum hic aestimar eius. nec Petrum hic aestimare debemus interfecisse Ananiam, sed illum non sustinuisse acritudinem verborum Petri dicentis ad se: »ut quid replevit satanas cor tuum, ut mentireris spiritui santcto et fraudares de pretio praedii ? nonne manens tibi nanebat, et venditum in tua erat potestate? quid quoniam posuisti in corde tuofacere rem talem? non es mentitus bominibus sed deo. au- [*](12 Act. 5, 2 – 14 ff Act. 5, 5 – 20 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 24 – 25 Act. 5, 3–5 8 τούτου Kl, vgl. lat. 9 καθαρθέντες Diehl Kl Koe, vgl. lat. τιμωρηθέντες Μ Η 13 τεθηκέναι Η 17 Πέτρου Diehl Kl Koe, vgl. lat. 18 βασανιζόμενος + in se lat. 3 sunt passi G 6/7 peccatum suum L 7 propter x* ρ 20 catechizantibus] lat. las δατηχουμένων usw. st. καθικομένων usw. 27 et] ut G 33 hominibus mentitus B)
v.10.p.394
´
[*](9 ff Act. 5, 1–10 – 25 Vgl. II. Kor. 7, 10 7 ἀπελογιςάμεθα Μ | ἐνστήσεσθαι Hu ἐνστήσασθαι ΜΗ) v.10.p.395
Convenienter aliquis quaerere potest, quoniam si perfectus est qui omnes habet virtutes, ut iam ex militia nihil agat, quomodo sit perfectus qui vendidit Omnia sua et pauperibus dedit? ponamus enim aliquem hoc ipsum fecisse, quomodo fiet statim et sine ira? et si contigerit eum esse sine ira, quomodo fiet statim et sine tristitia ? quomodo fiet etiam extra timorem, ut, non timeat aut dolorem aut mortem vel quaelibet alia, quae possunt animam inperfectionrem turbare? quomodo qui erogavit substantiam saum pauperibus, peribus, erit absque omni concupiscentia? deinde *** quod tradidit Omnia sua, ut patiens aliquid humanum ex paupertate paeniteat eum facti desideret autem similia [*](12 Vgl. I. Petr. 3, 15 8 <ἀκολούθως> Kl, vgl.lat. 11 <τι Kl, vgl. lat. 13 αὐτοῦ Μ 15 δ’ αὖ Κl δ’ ἂν Μ ἂν Η 21 <τοῦ> Koe 32 τι] τινα Η 12 sit] 1. fiat Diehl Koe, vgl. gr. 18 lat. konstruiert falsch Koe 30 *** Kl nach Diehl: <dixerit quispiam>)
v.10.p.396
( possidere. si autem et quae dicitu voluptas, inrationabilis constituta elelvatio animae, passio est, quomodo quis mox ut tradiderit Omnia sua pauperibus statim liberabitur a passion iactantaie vanae? adhuc autem adiciens aliquis dicat: quomodo potest ex eo, quod tradiderit bona sua pauperibus etaim sapiens fieri et suscipere sapientiam die, ut possit reddere rationem omni homini mterroganti se de fide vel de omnibus, quae in scripturis absconse sunt dicta? sive enim ex hoc ipso solo dicimus quemquam fieri perfectum, etsi non habuerit ea quae diximus, ad inrationabilitatem venimus dicentes aliquem et perfectum esse simul et peccatorem (peccator est enim omnis, qui irascitur sine causa, et si quis saeculi8 tristitia contristatur, et qui Dolores timet aut mortem, et qui desiderat quod non habet, et qui sine
[*](1 f vgl. Philo leg. all. III, 88 (I, 136 M) ὁ ὂφις ἦν, ἡδονή, ἔπαρσι ἀλογος ψυχῆς – 12 vgl. I. Petr. 3, 15 – 26 vgl. II. Kor. 7, 10 4f ἀποδοῖτο . . . διαδοίη Kl nach Κoe, vgl. S. 401, 13 ἀποδῶτο . . . διδώη Μ Η 5 καὶ ἅμα Koe 10 τις koe, vgl. lat. 11 l. καὶ σοφὸς? Κl, vgl. lat. | καὶ δέχεστθαι Kl, vgl. lat. 19 ἢτοι—εὔλυτος Μ 25 ὁ + sine causal at. 27 ἢ Kl Koe, vgl. lat. καὶ ΜΗ 29 ὁ . . . ὁ Koe, vgl. lat. 7/8 dicit G dixit B 20 soso Kl, vgl. gr. | l. dicemus? Kl, vgl. gr. 22 non y* L 23 inrationabilitatem] lat. las ἀλόγῳ Diehl) v.10.p.397
ratione extollitur quasi in bonis quae non sunt bona). sive simul ut tradiderit bona sua payperibus, dicimus eum quasi receptaculum dei factum suscipere omnes virtutes et deponere malitiam universam, fideliter quidem (ut communiter nominem) dicimus, nescio autem si vere; et forsitan deridebunt nos quasi non sapienter dicentes, qui audierint solutionem huiusmodi.
Sapienter ergo videbitur forsitan dicere quis servans simplicitatem verborum et non moraliter aliquid dicens de eis, si sic responderit quasi fidelis, dicens quoniam qui pauperibus tradit bona sua ipsorum orationibus adiuvatur <ut salvetur>, accipiens ad suam spiritalem inopiam spiritalem abundantiam eorum, qui patiuntur inopiam carnalem (sicut ait apostolus ad Corinthios scribens) et fit hoc modo perfectus, quamvis aliquas (quod humanum est) habuerit passions, et si quis alius hanc inopiam passus [*](25 ff Vgl. II. Kor. 8, 14 15 <λέγειν> Kl nach Diehl, vgl. lat. 23 μεταδιδοὺς + bona sua lat. 26 σωματικῶν Kl, vgl. lat. χρηματικῶν Μ Η 28 <ἐν πνευματικοῖς> Diehl Koe, vgl. lat. 4. 8 l. dicemus? Kl, vgl. gr. 8 hominem B neminem μ 17 si <R G | sic <B 23 tradidit y 24 <ut salvetur> Diehl. . vgl. gr.)
v.10.p.398
fuerit et magno adiutorio fuerit adiuvatus, deo exaudiente tantorum pauperum refrigerantium preces: qui tamen similes sunt apostolic aut Paulo inferiors, paupers quidem in corporalibus sicut illi, divites autem in spiritalibus. ita iste qui mutavit pro divitiis paupertatem, ut fiat perfectus (credens sermonibus Christi) adiuvabitur statim sicut <et> apostolic Christi, ut sapiens fiat in Christo, ut magnanimous, ut iustus, ut castus et absque omnimoda passion. non tamen sic debemus intellegere, ut in ipsa die, vel in ipso tempore, quo tradiderit bona sua pauperibus, efficiatur omnino perfectus. sed consequenter ex illa quidem die incipiet speculation dei adducer eum ad omnes virtutes, ut incipiat ex eo proficere sicut Isaac propter adiutorium dei conlatum in se, et magis atque magis crescet per singulos dies,
[*](28 ff Vgl. Gen. 26, 13 4/5 παραπλήσιοι Koe, vgl. lat. παραπλησίως M H 6 ὑποδεέστεροι M c (M a?) ὑποδεεστέροις H 9 οὗτος] lat. las οὕτως 13 καὶ M w. e. sch. <H 22 διαδόντι Diehl Kl διδόντι M H 2 adiutus B 3 refrigerantium x refrigeratorum μ 8 ita] aut ita G L 11 <et> Kl, vgl. gr. 14 omnimoda B (G L) omni omnion ρ) v.10.p.399
donec additus sicut Isaac »magnus« efficiatur »valde valde« in omni virtute, omni videlicet militia avulse de anima eius. et si quis hanc expositionem defendere vult, dicere non cogetur perfectum fieri hominem per hoc ipsum, quod tradierit bona sua ayperibus, alias delinquentem.
Alter autem (forsitan abundans fide et studio transeundi ad subtiliora et ad magnitudinem aliquam intellectuum eminentium et dignorum Christo) relinquens verbi simplicitatem ad expositionem morale transibit, dicens substantiam esse uniuscuiusque animae actus ipsius post exitum, ut sit substantia quidem iustorum boni actus ipsorum, malorum autem mali. hic ergo dicet eum, qui multas habebat possessions, divitem fuisse in mysterio eius, qui multa possidet opera mala, in quibus potest esse et amor divitiarum et concupiscentia gloriae et aliae res terrenae replentes animam eius. [*](21 Vgl. Apoc. 14, 13 9 f <ὅτι—πτωχοῖς> Kl Koe, vgl. lat. 13 ἀκμάζων Koe, vgl. lat. u. IV, 161, 13 σκάζων M H | <καὶ> Kl, vgl, lat. 21 εἶναι + actus lat. 25 φήσει Hu φησι M H 27 κεκτημένου + opera lat. 3 valde <L 6 si quis] sic qui G L 18 dignorum y* digniorum L 19 ad x* et ρ 24 actus] lat. las πρᾶξιν ? Diehl | ipsorum, malorum autem y* ipsorum autem malorum L 25 dicet Kl dicit x 30 divitiarum y * pecuniarum L)
v.10.p.400
<> <> <> quoniam ergo potest aliquando, qui hoc modo dives est, abstinere quidem se a malis quibusdam, utputa ab homicidio, ab adulterio, a furto, a falso testimonio, et quae conveniunt parentibus reddere cum quodam honore, potest etiam esse aliquis et misericors ad proximos non tamen et perfectus: ideo consilians huiusmodi viro inperat Christus vendere omnem substantiam malam et quasi trader eam virtutibus operantibus eam, quae ab omni bono paupers sunt et propter hoc non sufferunt minas, secundum quod scriptum est: »pauper autem non suffer minas«. sed scio, quia valde violenta videbitur expositio ista, solvens quidem honeste quae de perfectione sunt dicta, non autem valde persuadens, ut deponens quis quae malitiae sunt, vendere intellegatur substantiam *** et dare pauperibus.
Quasi in tali autem praeventus loco dicam: qui hanc expositionem defendit, dicere potest quoniam plenus est peccator spiritibus secundum mensuram pec- [*](16 f Prov. 13, 8 ) [*](12 <πάντα> Kl Koe, vgl. lat. 21 ηὐπορημένα ? H 22 ἀποθέ<μενόν τινα νοεῖ>σθαι Kl vgl. lat. 28 <Ἐρῶ δ’ὡς> ἐν τοιούτῳ Kl Koe, vgl. lat. 29/30 παραστηςάμενος M ) [*]( 11 consilians] lat. las συμβουλευτικῶς Diehl 23 dicta] lat. las εἰρημένα Diehl 26 *** Koe. vgl. gr.)
v.10.p.401
<> » <> catorum suorum;’utputa fornicarius (secundum quod dicitur in scripturis) spiritu fornicationis, furibundus spiritu furoris et maliloquax spiritu criminationis. istam substantiam adquisivit, qui malus fuit et factus est participation malorum spirituum abundantior et multiplicior in ipsis malis. sicut autem adquisivit qui seam emens arbitrio proprio conplacens malis, sic vendit eam et dat talibus pauperibus, de qualibus loquitur sermo, per hoc quod credidit verbis Christi, et reliquit eam. sicut enim »pax« apostolorum revertitur 678 ad ipsos, nisi fuerit »filius pacis«, sic fornication et universa peccata revertentur ad paupers, qui auctores sunt peccatorum. cum non fuerit quis utens malis eorum. et sic neque dubitation erit, quin statim fiat perfectus qui sic vendidit omnes, sicut tradidimus, proprias facultates et dedit pauperibus. si autem et tempore
[*](2 Vgl. Hos. 4, 12; 5, 4–9 Vgl. Plato Phaedr. 230 a εἴτε τι θηρίον ὢν τυυχάνω τυφῶνος πολυπλοκώτερον καὶ μᾶλλον ἔτι τετυφωμένον. –18 ff Vgl. Luc. 10, 6. 5 13 f <αὐτὰ καὶ δοίη ἂν> Diehl Kl, vgl. lat. 23 [πάντα] Kl, vgl. lat. 28 καὶ + sic lat. | <εὐθέως> Diehl Koe, vgl. lat. 32 δὲ + et lat. 30 ἀποδεδομένα] vgl. S. 414, 8 Origenes X 4 et] οὕτω δὲ καὶ gr. 12 1. conplacenti? Kl, vgl. gr. 14 loquitur] lat. las λέγει Diehl 17 eum B 23 revertuntur L 23/24 actores L 26 quis <B L 32 autem et] enim B 26) v.10.p.402
» <> multo huiusmodi facultates venduntur et multum tempus necessarium est, ut tradantur quibus dixi pauperibus, nihil contrarium est; sed secundum aestimationem traditorum malorum pauperibus per tempora fit perfectus qui talia facit. manifestum est autem, ut qui talia egit habeat thesaurum in caelo et ipse factus caelestis. »quails« enim »terrenus (hoc est malignus) tales et terreni; et quails caelestis (id est Christus) tales et caelestes«. in parte ergo sui caeli habebit thesaurum, qui voluerit esse perfectus et vendiderit omnes facultates suas et dederit pauperibus. sed ne aestimes huiusmodi virum inveniri interdivites huiusmodi quales sunt modo. quis enim horum deposuit amorem divitiarum et (ut ita dicam) mundi amorem, quis ad plenum deposuit spiritum gloriae vanae, ut suscipiat in suo caelo thesaurum gloriae dei et divitias, quae sunt in omni verbo et in omni sapientia dei? quis enim deposuit spiritum concupiscentiae et timoris aut irae aut voluptatis? proprie ergo qui vult secundum subtilitatem discutere veritatis, pronuntiabit hoc in apostolic esse et qui similes fuerint eis, iste autem talis et
[*](9 I. Kor. 15, 48 — 27 f Vgl. I. Kor. 1, 5 (Röm. 11, 33) 14 αὐτῶ Μ| οὐρανοῦ Koe, vgl. lat. οὐωνݲωݲ Μ Η 22. 25 ἀπέθετο (wie Z. 29, S. 403, 20) KI, vgl. lat. ἀπέδοτο Μ Η 22 αὐτὸν Η 32/33 <καὶ—τὸν> KI Koe, vgl. gr. 22 deposuit KI, vgl. Z. 24. 29 deponit x 29 enim] I. autem ? KI, vgl. gr. 31 proprie KI, propriae (zu voluptatis) x) v.10.p.403
poterit sequi Christum, qui (sicut diximus) vendidit universa et habuit thesaurum in caelo; nec enim distrahitur huiusmodi vir ab aliqua mala possessione, quominus Christum sequatur.
Audiens autem verbum adolescens abiit tristis; erat enim habens possessions multas. et considera (secundum conversationem humanam) quomodo cum difficultate divellimur a bonis terrenarum divitiarum vel a concupiscentia gloriae vanae. magis enim volumus <quia desiderium amamus> adipisci etiam ea, quae male desideramus, quam liberari a desideriis malis, et magis volumus ut non incidamus in ea, quae arbitramur esse timenda, quam deponere inimicum timori dei timorem. sed vide quia non senior aliquis introducitur in hoc loco neque vir, qui evacuaverat »quae parvuli errant«, sed adolescens, qui audiens verbum abiit tristis. adolescens enim erat secundum animam, et propterea relinquens Christum abiit (ad vituperationem enim dictum est eius: <abiit>), et
[*](26 Vgl. I. Kor. 13, 11 — 32 ff Vgl. Hieron. in Matth. 149B: haec est tristitia quae ducit ad mortem 8 <δὲ> KI, vgl. lat. 12 ἀναγωγήν (opp. ἰστορίας S. 404,9)] ἀν(θρωπ)ίνην ἀγωγὴν la slat. 14 f τὸν <κάτω> πλοῦτον ... ἢ τὴν κενοδοξίαν? Diehl vgl. lat. 18 τῆς + <φαύλης> Koe, vgl. lat. 4 vir <G 7 vgl. S. 409, 20 15 <quia — amamus> KI, vgl. gr. 26 evacuaverit L 32 <abiit> Kl, vgl. gr.)v.10.p.404
<> abiit tristis tristatus »tristitia saeculi«, quae »mortem« operatur. erat enim habens possessiones multas, quas diligebat, diligens irasci, diligens tristari (propter quod et abiit tristis) et quantacumque ei nascebantur ex malo, quae tenebant animam eius. si autem intellegere vis historiam secundum expositionem aliquorum, quam superius ex parte tetigimus, in dimidio invenis hunc adolescentem laudabilem, in dimidio vituperabilem. laudabilem quidem, quia nec occidit nec adulteratus est nec aliquid eorum fecit quae prohibet lex, sed adhuc adolescens constitutus honoravit patrem et matrem; vituperabilem autem, quia tristatus est in verbis Christi vocantibus eum ad perfectionem et promittentibus ei, ut si tradidisset Omnia, quae habebat, magnus efficeretur.
[*](1f Vgl. II. Kor. 7, 10 — 8—31 Vgl. C1 Nr. 213 Or. C luc Nr. 42 Or. (B I, 192, 5ff.))[*](3 ἦν Hu, vgl. lat. τίς M H 3 f ἔχων — ἠγάτα] vor ἀγαπῶν—λυπεῖσθαι Kl, vgl. lat. ~ M H 7 <αὐτῷ γεγεννημένα> Κl, vgl. lat. 22/23 ἀποδοῖτο + Omnia lat. 26 ἀπῆλθεν < Η)[*](12 1. invenies Kl, vgl. gr. 19 ff lat. hat mißverstanden und am Schluß ausgelassen 20 contristatus B 23 tradidisset + ei y)v.10.p.405
Abeunte autem eo dixit Iesus discipulis suis; amen dico vobis, quoniam dives difficile intrabit in regnum caelorum. ex quo considerandus est sermo Christi cautissimus, quoniam non simpliciter dixit: dives non intrabit in regnum caelorum, quod si dixisset, exclusisset utique divites a regno caelorum. nunc autem dicit: dives difficile introbit, difficultatem quidem salutis divitum manifestans, non autem inpossibilitatem suae potential declarans. quod ex ipso hoc textu manifestissime declaratur, posse divitem cum difficultate quidem resistere passionibus suis at que peccatis, tamen posse. si autem moraliter intellegamus divitem (secundum quod supra diximus) eum qui multorum malorum habet substantiam congregatm, quaeres quomodo vel cum difficultate introibit dives in regnum [*](1 — 408, 9 Vgl. C luc Nr. 43 Or. 4 δυσκόλως πλούσιος Η 9 γὰρ +simpliciter lat. | οὐκ Η Μ c δυσκόλως M a 12 <πάντως> Koe, vgl. lat. 14 ὅτι < Η 17 <τὸ> KI mit C luc Nr. 43 18 *** KI, vgl. lat. 19 φαίνεται + ὡς C luc Nr. 43 24 καὶ μὴ] l.ὡς μὴ Koe 25 <ὁ> ΚΙ 30/31 εἰσελεύσεται + dives lat. 14 declarans Diehl, vgl. Z. 16 damnans x 15 hoc ipso B L)
v.10.p.406
<> <> <> < caelorum. difficultatem autem introitus utriusque divitis ad salute manifestat subiecta parabola dicens: facilius est camelum per foramen acus intrare, quam divitem in regnum caelorum. in qua parabola dives conparatur camelo non solum propter inmunditiam animalis, sicut docuit lex, sed etiam propter totius corporis eius tortuositatem, regnum autem caelorum foramina acus adsimilatur, ut demonstretur ex eo quoniam satis artus est et supra modum contribulatus regni caelestis introitus. ostendit autem quoniam sieut ex se ipso inpossibile est camelum per foramen acus intrare, possibile autem quantum ad deum, sic et divitem, quantum ad ipsum pertinent, inpossibile est
[*](5 Zum Text vgl. Hautsch TU. 34, 2 a, 62 ff — 11 Vgl. Lev. 11, 4 — 16 f Vgl. Math. 7, 14 2 τοῦ M w. e. sch. < H 3 <πλουσίου εἰς σωτηρίαν> Hu Koe, vgl. lat. 41. ἡ + <παρακειμένη> Diehl Koe, vgl. lat. | τῷ KI, vgl. lat, τοῦ Μ Η 12 <διὰ> KI mit C luc Nr. 43 lat. | ὅλου <τοῦ σώματος> Koe, vgl. lat. 13 σκολιότητα + καὶ μὴν καὶ διὰ τὸ παχὺ καὶ γήϊνον καὶ σωματικὸν τοῦ φιλοπλούτου φρόνημα C luc Nr. 43 14 ῥαφίδος + adsimilatur lat. 17 τὴν < Η 19 l. ἑκατέρω<ς>? ΚΙ 20 <ὡς> ΚΙ Κοε, vgl. lat. 23 ff <δυνατὸν—εἰσελθεῖν> ΚΙ, vgl. lat. 5 transire B 20 sicut x* Pasch <μ) v.10.p.407
>. <> <> intrare i regnum caelorum, possibile autem quantum ad deum, qui potens est ineffabili sua virtute aut grossitudinem malorum mali hominis subtiliare aut angustiam introitus facere ei capacem. quoniam autem propter difficultatem introitus, et non propter inpossibilitatem accepit ad exemplum foramen et camelum, claret ex eo quod ad discipulos (dicentes: quis ergo potest fieri salvus?) respondit: 681 apud homines hoc inpossibile est, qpud deum autem omnia possibilia. ergo possibile est et camelum per foramen acus intrare, non tamen apud homines, sed apud deum. quomodo autem faciat hace possibilia deus, pise scit et Christus eius et cui revelaverit Christus. Qui autem profecit in sapientia et sermone, audebit forsitan abundantius et de a cu et de foramine eius exponere. nos autem
[*](27f Vgl. Matth. 27 4 ἐστι Μ | <ἤ> Kl Koe, vgl. lat. 5 παχύτητα + malorum. lat. 5ff λεπτύνοντι . . . . ποιοῦντι Koe λεπτύνοντος . . . . ποιοῦντος ΜΗ 7 γὰρ τοῦ] δὲ <ἀπὸ> τοῦ Koe, vgl. lat. 9 τῶν < Μ 18f καὶ τὴν κάμηλον δυνατὸν Μ 21 <παρὰ δὲ θεῶ> Kl Koe, vgl. lat. 2 possiblile + est L 4 grossitudinem x Pasch crassitudinem ρ 16 hoc x* Pach < ρ 29 profecic Koe, vgl. gr. proficit x) v.10.p.408
<> <> <> hoc adiciemussolum, quoniam sunt quaedam quae fiunt in lege artificio consutili, necessariam habentia acum, ut secundum sapientiam dei faciat opera quis artificii quod suscepit. qualitercumque ergo intellecta fuerint opera consutilia <et acus illa>, ipsa consutura dabit intellegere quae intellegi debeant in hoc loco; quae nunc dicere et manifestare forsitan quidem et supra nos est, forsitan quidem et scienti multum et inportunum exitum habere videbitur. duobus ergo propositis, camelum per foramen acus intrare er divitem in regnum caelorum, facilius esse dixit primum. quaere qutem inter homines, alium quidem camelum constitutum per foramen acus intrantem, alium autem divitem (inpossibiliter quidem quantum ad homines possibiliter autem quantum ad deum) intrantem in regnum caelorum. quicumque ergo inventus fuerit esse camelus et quodcumque
[*](2ff Vgl. Ex. 27, 16 1 ἥμεῖς Kl, vgl. lat. πῶν Μ Η 5 <τις> Diehl Kl Koe vgl. lat. 6 1. <ὁποι> ωσοῦν Diehl Koe, vgl. lat. φήσει Μ 21/22 <γενόμενον> Kl, vgl. lat. 24 <μὲν> Koe, vgl. lat. 27f καμήλου— τῆς < Η 28 τῆς2 < Μ 30 ἡτισοῦν Hautsch TU. 34, 2a, 64 εἴ τις οὖν Μ Η | νοηθῇ Diehl, vgl lat. εὑρεθῆ ΜΗ | [κάμηλος] Hautsch 1 adiciemus Kl, vgl. gr. adicimus x 3 necessaria y 8 <et acus illa> Diehl, vgl. gr. 14 exitum] lat. las ἐκβάσεως Koe 18 1. dicit (od. dicet) Kl) v.10.p.409
inteellectum fuerit acus foramen, intrabit per illud. puto gentium introitum in regnum caelorum faciliorem ostendere volens quam Iudaeorum divitum hanc similitudinem introduxit. in quibus autem gentes dicebantur pauperes, in his Iudaei divites erant. utrum autem manifestent haec fines aliquos secundum mysteria quaedam adducentes ad fines aliquos per quasdam vias deo soli possibiles necne, discutiat qui discutere potest.