Ideo dico nobis: simile est 621 regnum caelorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum seruis suis. et cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus, qui debebat decem milia talenta. cum autem non haberet unde redderet, iussit eum dominus eius venumdari et uxorem eius et filiow et omnia quae habebat et reddi debitum. procidens ergo sernus ille adorabat eum dicens: domine, patientiam habe in me, et omnia tibi reddam. misertus autem dominus serui illlius dimisit eum et omne debitum dimisit ei. egressus autem seruus ille invenit unum ex conservis suis, qui debebat ei centum denarios, et tenens eum suffocabat dicens: redde si quid debes. procidens ergo conservus eius ad pedes eius rogabat eum dicens: patientiam habe in me, et omnia tibi reddam. ille autem noluit, sed abiit et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. videntes autem conservis eius quae fiebant, contristati sunt valde et venientes enarraverunt domino suo omnia, quae facta sunt.
[*](1 Διὰ] vorher: Περὶ τοῦ βασιλέως τοῦ[συνάραντος λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ, ᾦ προσήχθη ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων Η 1 ideo—vobis] VII secundum mathm. In illo tempore dixit ihs discipulis suis parabolam hanc L 8 decem milia] (ei) multa (B) G 8–286,11 cum–vestris] et reliqua. omelia Origenis de eadem lectione L 20 dinarius Ga 25 reddam tibi Ga B 29 eius <B | quae faciebat G 30 valde <G)v.10.p.286
tunc vocans eum dominus suus ait illi: serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego misertus sum tui? et iratus dominus eius tradidit eum tortoribus, donec redderet universum debitum. sic et pater meus caelestis faciet vobis, si non remiseritis hominibus unusquisque de cordibus vestris. Propositum quidem parabolae vult docere nos faciles esse ad indulgendum eis, qui nocuerunt nobis, maxime si postquam nocuerint, satifaciant nocitis nobis et deprecentur dari sibi veniam eorum quae offenderunt. illud quoque nos instruit, quod etiam eorum peccatorum, quae iam nobis a deo indulta sunt, revocaationem faciet deus etiam post indulgentiam, nisi indulserimus offendentibus nos ita ex corde, ut nec modicam aliquam memoriam offensionum earum apud nos reservemus.
[*](12–26 Vgl. II 207, 6–8 An. 14 ἁμαρτημάτων Μ 18 αὐτῶ Μ Η 18/19 ἡμαρτημένα Η 22 τοῦ <Μ 23 εἴσπραξις Π 23/24γένοιτο Η 26 αὐτῶν + ita ex corde lat. 29ff ὅλῃ καρδίᾳ . . . ὠφεληένῃ Κl ὅλη καρδία . . . ὠφελημένη Μ Η 29 ἀνεξικακίας Μ 14 nocuerunt] nocuerint μ 15/16 nocuerint] nocuerunt B 25 nec] ne G)v.10.p.287
<> <> Post hanc parabolae voluntatem est quidem et simpliciter per singula verba eam discutere universam, ut negotietur quis ex ipsa discussione dictorum, quidem singula diligenter inquirit. est et sublimior expositio et mysterialior, secundum quam rationis est quaerere, quis est rex et qui servi et quod principium ponendi rationem cum servis, et quis est debitor talentorum multorum et quae uxor eius et qui filii eius et quae omnia eius. quae rex vendi praecepit, ut redatur debitum de facultatibus eius ; quid est egredi eum, qui accepit indulgentiam talentorum multorum, vel quis est ille conservus unus, qui non patrifamiliaw, sed servo indulgentiam debitorum suorum consecuto debebat, et quid sibi vult numerus centum denariorum, 622 et quid est offocare et dicere »redde quod debes«, et quis est illecarcer, inquem <abiens> conservum suum detrusit indulgentiam consecutus talentorum multorum. et qui conservi, qui sunt contristati et domino nuntiantes omnia facta, et qui sunt tortores quibus traditus est is, qui conservum suum detrusit in carcerem, et [*](9 διήγησις] ἡ διήγησις Μ 25/26 <συν>δούλων ΚΙ, Vgl. lat. 27 <δούδῳ> Koe, vgl. lat. 32 ἔβαλλε Μ 17 qui Pasch <x 28 effocare L 30 <abiens> Diehl, vgl. gr.)
v.10.p.288
<> quomodo reddidit tortoribus traditus omne quod debuit, ut iam nihil deberet.
[*](5—10 Vgl. II 207, 8f An. — 9 Vgl. Gal. 1, 11? — 12 I. Kor. 2. 11—28 Vgl. I. Kor. 1, 24? 5 εἰκῶς Η 6 ἐξεταστικοτέρου Η 12 νονθείη Μa 13 τοῦ ἀνθρώπον < Η 17 τὸν <Μ 18 τοῦ <Μ 23 <καὶ> Koe 24 αὐτῷ υ αὐτὸ Η ἐν τῶ Μ 28/29 βὄηθούμενοι σόφία θεοῦ Η 31 τῇδε <Η I reddidit ρ reddit x) v.10.p.289
iam nunc propositam expositionem tangamus.
Simile (inquit) est regnum caelorum homini regi. si regnum caelorum adsimilatum est cuidam homini regi, videamus in primis, quid sit hoc ipsum regnum caelorum quod adsimilatgum est homini regi nisi filius dei. ipse est enim regnum caelorum, et sicut ipse est sapientia, ipse est iustitia, ipse veritas, ita ipse est regnum. regnum autem non alicuius eorum qui sunt deorsum nec quorundam eorum qui sursum habentur, sed omnium qui sunt sursum, qui appellati sunt caeli. secundum hoc dicere potes, quoniam ipsorum est Christus, secundum quod ipse est regnum, regnans cottidie [*](2ff Vgl. I Kor. 12, 8 — 11 — 290,23 Vgl. Π 207, 9—11 Αb. — 24 Matth. 5, 3 — 30 Zu ἐπίνοιαν Vgl. Bd. IV, 325, 30 — 31f Vgl. Röm. 6, 12 2 αὐτῷ μόνων· Ηa | ἴνα δοθῇ ΚΙ, Vgl. zu μόνον ἴνα z. B. Orig. hom. XV, 1 in Jer. (III, 125, 20) ἐὰν δοθείη ΜΗ 3 τούτο Μ 5 τὸ <Μ 12 gr. kürzt 24 πῶς] τὸ Η αὐτο 27 βασιλεία ἐστί Η 15 nisi <R Gc Pasch 16 enim < R Pasch | regnum] lat. las ἡ βασιλεία st. ὁ βασιλεύς)
v.10.p.290
in sensibus eorum, sicut est regnans et iustitia et sapientia et veritas ceteraeque virtutes in eorum qui factus est caelum, per hoc quod portavit »caelestis imaginem«. hoc ergo regnum caelorum quando factum est »in similitudine carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum«, tunc similis factus est homini regi uniens eum sibi et per omnia faciens eum sibi unum, et secudum hoc mysterium suscepti hominis factus est Iesus Christus, quoniam »qui coniungit se domino fit spiritus unus cum eo«. hoc itaque regnum caelorum, quod adsimilatum est homini regi <et unum factum est ei>, per
[*](9 Vgl. I. Kor. 15, 49 — 12 Eph. 1, 21 — 16ff Vgl. Röm. 8, 3 — 20f Vgl. II. Kor. 5, 21 — 22f Vgl. Röm. 6, 6 — 29 Vgl. Kol. 1, 15 — 30 I. Kor. 6, 17 3 λέγω + ὁ Μ 16 αὐτοβασιλεία Μ 18 ἐγίνετο Μ 30 εἰ ΚΙ, Vgl. lat. ἤ Μ Η 17 similitudinem L 26—31 uniens—cum eo] lat. ungenau und gekürzt 33f <et—ei> Diehl, vgl. gr.) v.10.p.291
<>,
anticipationem dicitur, quia voluit ponere rationem cum servis suis. nondum enim ponit, positurus est autem, ut appareat quomodo unusquisque domini sui argenteis probabilibus et intellegibilibus pecuniis usus est.
[*](4 <οὔπω μὲν γὰρ συνῆρε> ΚΙ, Vgl. lat. 13 νοήσωμεν Μ 15 αὑτῶν υἱὸν αὐτῶν Μ Η 33 κατὰ τὴν] κατ' Η ἐκ35 πράσσεται Η 6 argenteis Diehl, vgl. gr. u. S. 292, 4f et regis x)v.10.p.292
quas quidam quidem amplius, alius autem accipit minus. secundum virtutem enim uniuscuiusque alii quidem dantur »quinque talenta« quasi tantum sufficienti tractare, alii »autem duo« quasi minus potenti, alii »autem unum« quasi adhuc inpotentiori. et si quis consideret varietatem humanarum animarum et ingenia hominum <multum> distantia inter se, quoniam iste quidem facit [*](7 ff Vgl. Matth. 25, 15 – 29 f Vgl. Luc. 7. 41 – 28 f Vgl. Luc. 19, 13 1 δ’ < Η 13 ὑποδεεστέρου Μ 24 *** Kl (vielleicht: <ἐπὶ τόκῳ δανειςάμενοι· καὶ> 29 1. μωᾶν? Diehl 30 δὴ Koe δὲ M H 32 πολλὰ Μ 6 quas] vgl. pecuniis S. 291, 8 7 accepit L 8 enim virtutem L 32 <multum> Diehl, vgl. gr. 2 f Vgl. II 207, 11 f – 7 Luc. 19, 13 – 10 –12 Vgl. Luc. 16, 7. 6 – 14 ff Vgl. Luc. 16, 5. 7 f 2 λόγου] νόμου Η | *** Kl, 8–22 et sequitur–malum] lat. vgl. lat., auch Π: οἰκονόμοι καὶ πραγματευται 20 <καὶ — ἡμῶν> Kl, vgl. lat. 8–23 et sequitur — malum] lat. freier 31 sic < Β)
v.10.p.293
ad plures virtutes ille autem ad pauciores, alius vero ad istas facit ad illas autem non facit,k forsitan intellegere potest quomodo unaquaeque anima venit cum aliquibus dominicis pecuniis in hunc mundum.
Adhuc autem quaeres, utrum omnes homines servi sunt regis huius, aut quidam quidem servi, »quos praescivit et praedestinavit«, alii autem non servi, sed qui negotiantur cum servis. de quibus et dicitur cuidam servo: »non oportebat te dare pecuniam meam ad mensam, ut ego veniens cum usura recepissem eam?« et sic requires, utrum extra servos habentur, a quibus cum usuris promittit se recepturum dominus, non solum qui sunt alieni a fide sed etiam credentium quidam; servi autem, hi soli [*](21 Vgl. Röm. 8, 29 – 23 ff Vgl. Matth. 25, 27 – 26 (lat.) Matth. 25, 27 5 <εἰς τὸν κόσμον τοῦτον> Kl, vgl. lat. 12 ἐπιμελείας] ἐξ ἀμελείας Μ 13 αἴτοι Μ 16 μήτε Kl μηδὲ Μ Η 22/23 <οὐ δοῦλοι ἀλλ’> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 30 τόκωον Η 6 domini[cis] diehl, vgl. gr., doch s. auch S. 299, 17 20 aut] an G e.r. 26 non R G num B L 27 ut G* L et G e.r. ut et B)
v.10.p.294
<>. quantum ad istas parabolas), qui dispensatores verbi habentur et quibus hoc est commissum, ut negotientur et fenerent. nec enim omnibus consequens est intellegere dicturm: »negotiamini donec redeo«. et sequitur, ut cum posita fuerit ratio cum servis, requiratur etiam quaecumque fecerunt servi ad eos, qui extra domum fuerant regis. nec enim conservus invenitur fuisse vilico illi iniquitatis, qui »centum tritici coros« debebat aut »centum olei batos«, secundum quod ipse vilicus manifestat dicens: »quantum debes mino notro. intellege autem mihi omnem quidem actum bonum lucrum dici, malum autem dispendium; et sicut est differentia inter lucrum et lucrum pecuniarum, sic et in bonis operibus differentia est inter bonum opus et bonum, sic differentia est inter malum opuse et malum.
[*](2 f Vgl. II 207, 11 f — 7 Luc. 19, 13 — 10 — 12 Vgl. Luc. 16, 7. 6 — 14 ff Vgl. Luc. 16, 5. 7 f 2 λόγου] νόμου H | *** KI, vgl. lat., auch II: οἰκονόμοι καὶ πραγματευταί 20 <καὶ—ἡμῶν> KI, vgl. lat.) [*](8—32 et sequitur — malum] lat. freier 31 sic <B) v.10.p.295
quorum differentiam solus scit deus, qui potest talia ista discutere et ex ipso adfectu verborum et actuum videt, quae nostra ex nobis videntur sed non sunt ex nobis, et quod est opus magnum lucrum vel quod mediocre vel quod exiguum. e contrario quod peccatum magnum dispendium invenitur (cum ratio ponitur) vel quod minimum, vel quod est damnum novissimi <minuti aut novissimi> quadrantis. omnis ergo vitae nostrae ratio est ponenda a rege, quando »omnes nos praesentari oportuerit ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum«, et adducetur ad rationem etiam »omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines«, vel si quis aliquando potaverit aliquem »calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli«.
[*](13ff Vgl. Luc. 12, 59 – Vgl. Matth. 5, 26 – 9 – 23 Vgl. Π 207, 11 ff An. – 19 II. Kor. 5, 10 26 Matth. 12, 26 – 28 Matth. 10, 42 – 32 Dan. 7, 10)[*](1[ὃ] *** Kl. vgl. lat.; Koe schlägt vor<ὧν τὴν διαφορὰν οὐδεὶς ἄλλος οἷδε> 4 [καὶ] Diehl 5 ἐκ τῶν] ὄντων Diehl, vgl. lat. 6 <καὶ> Kl, vgl. lat. 12 ἐλάττων υ ἔλαττον Μ Η 16 συναίρεστθα Η 31 <γίνηται> Kl nach Koe 32 τὸ <Μ)[*](1/2 deus scit L 4 et ρ vel x 12/13 <minuti aut novissimi> Diehl vgl. gr. 18 propria] lat. las ἴδια st. διὰ (Koe))
v.10.p.296
<> <> Haec autem non sic dici putamus, quasi opus habentia multo tempore, ut ponatur nobis ratio de omnibus actibus vitae nostrae, ut suspicion sit rege ponente singulis in tanta servorum multitu-
[*](5 f Vgl. Matth. 10, 26 – 8 ff Vgl. Luc. 12, 58 f Par. – 14 Vgl. Röm. 13, 8 – 15 f Vgl. Luc. 19, 16. 18 – 16 f Vgl. Matth. 25, 20. 22 – 19 Vgl. Matth. 25, 21. 23 – 20 Vgl. Matth. 24, 47 – 22 Luc. 19, 17 – 23 Luc. 19, 19 2 <τῶν> Koe 5 ἡμῶν] ἡμῖν Η 7 ἵνα Μ |<μὲν> Diehl 10 ἄρχοντος + καὶ Η 13/14 ἐκείνου] ἐκ τούτου Μ 23/24 ἐπάνω — ἔχων < Μ 25 δὲ < Μ | μὴ Kl, vgl. lat. μὲν ΜΗ 28 νομίζομεν Η 30 συνέροντος Η 25 1. putemus? Kl, vgl. gr. 27 nobis] a nobis G 28 1. aetatibus, vgl. gro. χρόνων, oder ἔργων st. χρόνων Diehl) v.10.p.297
<> dine rationem, ne forte res ipsa necessarium habeat longum tempus, quoadusque ad finem perveniant omnia, quae ab initio mundi usque ad consummationem saeculi non unius, sed multorum saeculorum sunt gesta ab omnibus. sed non est ita. volens enim deus ventilare omnium mentes (ut unusquisque sentiat proprios actus bonos vel malos) cito omnia ab omnibus omni tempore gesta singulis quibusque faciet in mente ineffabili quadam virtute. nec enim sicut nos volentes in mente facere alicui ea, quae fecit, opus habemus tempore sufficienti ad consummationem eorum, quae rediguntur, sic et deus opus habet 627 tempus volens nobis in mente facere omnia, quae gessimus in vita, ut cognoscentes universa quae fecimus intellegamus propter quae aut punimur aut honoramur. si quis autem celeritati divinae virtutis circa hace omnia consummanda non credit, hic nondum intellexit deum, qui omnia fecit et non indiguit spatio temporis alicuius ad faciendam caeli et terrae et omnium, quae in eis sunt, creaturam. nam etsi videtur in sex diebus fecisse omnia deus, maxime quia dicit:
[*](28f Vgl. Ps. 146, 6 – 30. 33 Vgl. Gen. 2,4 4 [τοῦ] Κl 6 *** Diehl Kl, vgl. lat. 13 <ὑπόμνησιν> ποιήσαι? Diehl vgl. lat. 17 φεροομένων Κoe, vgl. lat. 28 τὴν <H 29 <πάντων> Diehl Kl, vgl. lat. 30 δοκεῖ Μ 14 ineffabiliter L 15 mente ρ mentem x 20 1. redigunt <ea quae monent> ur? Diehl, vgl. gr.) v.10.p.298
hic est liber generationis caeli et terrae, qua die facta sunt caelum et terra«, ***. audendum est tamen et dicendum, quoniam tempus futuri iudicii non opus habebit spatio temporis, sed sicut resurrectio dicitur futura »in momento, in ictu oculi«, sic puto et iudicium fore.
Post haec dicamus quid est quod ait: incipiente eo ponere rationem oblatus est ei debitor unus multorum talentorum. initium iudicii est incipiens a domo dei, qui dixit (sicut scriptum est in Ezechiel) angelis qui constituti fuerant super poenas: »a sanctis meis incipite«. quod initium »ictui oculi« simile est, quoniam in ictu oculi omnium sanctorum acta considerans iudicat eos. sic et tempus ponendae rationis erit, quod conciptur mente. nec enim obliti sumus quae dicta sunt supra de debentibus plura, propter quod non quidem scriptum est: ponente autem eo rationem, sed ita: incipiente autem
[*](1 Gen. 2, 4 – 8 I. Kor. 15, 52 – 17ff I. Peter. 4, 17 – 22 Ez. 9, 6 – 23 Vgl. I. Kor. 15, 52 – 28 Vgl. o. S. 290, 35f)[*](9 ὀφθαλμοῦ Kl, vgl. lat. ὀφθαλμῶν Μ Η 21 <ἀγγέλοις τοῖς> Κl, vgl. lat. 23 ἄρξασθαι Η 26 ἀρχὴν Elt αὐτὴν Μ Η)[*](4 *** Κl Koe 11 dicamus] incipiamus Β a inspiciamus B c videamus L 26 lat. las schon wie M H αὐτὴν)v.10.p.299
ponere rationem oblatus est (in principio ponendae rationis) debitor talentorum multorum, qui milia multa fecerat damna, et magna quidem ei erant iniuncta, et creditus multa nullum domino adtulit lucrum, ita ut debitor efficeretur talentorum multorum. et forsitan ideo talentorum multorum factur est debitor, quoniam <saepe> secutus est mulierem super talentum plumbi sedentem, cuius nomen Iniquitas. intellege autem unumquodque maximum peccatum dici talentum damni dominici, qualia peccant fornicatores, adulteri, molles, masculorum concubitores 628 idololatrae, homicidae, sicut et iste nihil modicum sed omnia magna et pessima peccavit, qui oblatus est regi. qui forsitan [*](12 Vgl. Zach. 5, 7 – 17ff Vgl. I. Kor. 6,9 – 28ff Vgl. II. Thess. 2, 3f – 32ff Vgl. Hieron. in Matth. 143 E: scio quosdam istum, qui debebat decem milia talentorum, diabolum interpretari etc. 20 φωνεῖς Μ 26 ζητήσαις Κοe 3. 9f talentorum multorum ~ L 3 qui] lat. las ὅς st. ὡς 12 <saepe> Deihl Koe, vgl. gr. 17 talenti damnum? Deihl)
v.10.p.300
tot talenta perdidit, quantos perdidit homins qui reeperunt eum in se talia operantem peccata; »grande est enim homo et honorabile vir misericors«, et honorabile quasi talentum dignum sive aureum (qualis fuit lucerna illa talenti aurei) sive argenteum taletum aut cuiuslibet alterius metalli intellegibilis. quorum mysteria in Verbis dierum scripta habentur: sicut et David ditatus talentis mulitis, quorum et numerus est ostensus in talentis aureis tantis et argenti tantis et reliquorum metallorum quae illic nominantur, ex quibus fabricatum est templum die.
Et cum non haberet unde redderet, iusssit eum vendi et uxorem eius et filios eius et omnia eius et reddi debitum. [*](3 Prov. 20, 6 – 5 Vgl. Ex. 25, 39; 38; 38, 17 – 14 Vgl. I. Paral. 22, 14 1 τοσ<αῦτα–αὐθρώπους Κl nach Diehl τοσούτους Μ Η (ουτους aus ανους verlesen) 2 αὐτῶν Η a 6 χρυσοῦ Η u χρόνου Μ Η |λιχνία Η 7 ἡ <ἐκ> Κl 13 δέδεικται Diehl, vgl. λέλεκται Μ Η 27 τιμῆς <Μ 30 γενέσθαι Η 4 homo x* et hoc ρ 19 dei < L)
v.10.p.301
( ( <>
[*](5 <ὡς> εἰκὸς λ? 10 l. καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπὶ ? Kl 19 ἀπολαβεῖν <ἀλλ’> Koe 20 <oὐ> Kl 28 ὄφειλεν Η 32 δυνάοια Η) v.10.p.302
Opus est ergo dicere secundum volunatem Christi, quis est debitor talentorum multorum et quae uxor eius et qui filii eius et omnia eius, et quis est * * * debitor qui ipsi debitori * * * debebat, et qui conservi videntes hunc quidem offocantem illum autem offocari. et sicut est quidem ver, confiteor neminem exponere posse nisi solum Christum, qui »discipulis suis omnia secrete solvit« veniens in sensum eorum et aperiens eis parabolarum thesauros obscuros, secretos, invisibiles et confirmans demonstrationibus indubitabilibus[aut] eum quem voluerit inluminare scientiae lumine, ut intellegat omnia parabolae huius. [*](20 Vgl. Marc. 4, 34 – 24f Vgl. Kol. 2,3 8 * * * Diehl Kl, vgl. lat. 17 <ἐπ’> Kl 19 <δύνασθαι>Kl, nach Diehl Koe 26 ἐνεργῶν Μ 28 <πάντων> Diehl, vgl. lat. 31 ἀνθρωπῳ ρ ἀνων Μ Η 11/112 * * * Diehl Kl, vgl. gr. 21 secrete (G) L Pasch secreta B 23 paraqbolae Pasch 26 [ aut] Kl)
v.10.p.303
sive autem potest esse diabolus sive »homo peccati« sive et neuter eorum, aut alius aliquis <homo aut aliquis> eorum qui sub diabolo sunt. est enim sapientiae dei hoc opus.
Quando autem (secundum parabolam) homo rex voluit ponere rationem, videre est dignum, et ad quod tempus quae dicuntur referre debemus. si enim post consummationem aut sub ipsa consummatione (secundum tenus snerati iudicii), quomodo quis salvet quod dicitur de eo, [*](3 Vgl. II. Thess. 2, 4 – 18f Vgl. I. Kor. 2, 10 6 τὸν] τῶν Η 8/9 ἤτοι — ποιότητας < Μ 16 <καὶ> Koe 32 μὲν < Ηa 35 <ἄν τις> Kl, vgl. lat.) [*](4/5 <homo aut aliquis> Kl nach Diehl Koe. vgl. gr. 6 dei y* Pasch < L 31 debeamus Gc 32 sub y* Lc sumb La 35 salvet Diehl. vgl. gr. (ABBREV) lvet G solvet B L)
v.10.p.304
003C;> qui denarios centum debebat et offocabatur ab eo, qui multorum talentorum veniam fuerat consecutus? si autem ante iudicium, quis potest ostendere <ante illud> positam rationem abv homine rege cum servis suis?
[*](12 Marc. 4, 34– 20ff Vgl. Joh. 21, 25 – 27 Vgl. II. Kor. 3, 30 10 ὑπὸ] περὶ Μ 11 ὅτι Κl εἰ Μ Η 18 γε Kl τε Μ Η 23 áneyreu[hnai koe ἂν εὑρεθῆναι M H 31 <καὶ> Kl nach Koe 5 qui G 5/6 <ante illud> Diehl Koe. vgl. gr.) v.10.p.305
dicemus igitur, quoniam videtur de temporibus iudicii praedictis hoc fore. probatio autem huius est una quidem parabola istius ipsius evangelii posita in extremo, altera autem secundum Lucam. sed ne exponentes eam prolongemus sermonem, breviter dicemus quoniam prarin Joh. (IV, 467, 22f): [*](13f. Vgl. Orig. tom. XXXII, 24 κατὰ τὸν τόπον, κρινοῦντος τοῦ ἐντευξομένου κτλ. 1 οἱ] εἰ Η 5 φθάσαι unleser lich in M < H 7 βραχυτέραν Koe, 9 φήσωμεν . . . πολλῶν Η a, corr. H centum 14 ἐντευξομένων <ὠφελείας> Keo 16 ἀπολελογΐσθω M 26 δὲ +καὶ Η 21. 32 dicemus Kl, vgl. gr. dicimus x 21 lat. las περὶ τῶν κεκηρυγμένων . . . καιρῶν? Origenes X 20)
v.10.p.306
< < bola quidem secundum Matthaeum <demonstrat, quoniam> »homo quidam peregre profectus vocavit servos suos et tradidit eis substantiam suam«, et alii quidem quinque, alii autem duo, alii autem talentum unum. et »post multum tempus reversus est dominus servorum eorum«. et his ipsis sermonibus scriptum est quoniam » posuit rationem cum eis«. considera ergo quod ait: »et posuit rationem cum eis«, et confer cum isto quod dictum est: inc ipiente autem eo ponere rationem, et vide quoniam peregrinationem quidem patrisfamilias appellavit tempus, secundum quod »donec sumus in corpore, peregrinamur a deo«, adventum <autem> eius, quando »post multum tempus venit dominus servorumeorum«, tempus esse iudicii cum venerit in consummatione. 1 Matth. 25, 14 – 15 – 10. 12f 22 Matth. 25, 19 [*](8 εἶτα Μ | ἐκείνη Η 13 <τήρησον —λόγον> Klvgl. lat. 19 ἐν <M ab 2 <demonsstrat, quoniam> Kl, vgl. gr. 7 talentum unum] commisit unum talentum R G c 15 cum eis rationem G 18 vide Kl, vgl. gr. vides x 22 <autem> Koe, vgl. gr. 25 esse] Übergang in den acc. c. inf. Diehl 26 consummationem L)
v.10.p.307
<> secundum Lucam autem clarius manifestat, quoniam »homo quidam nobilis profectus est in regionem longinquam accipere sibi regnum et reverti«. proficiscens autem vocavit decem servos suos et »dedit illis decem mnas et dixit eis: negotiamini donec venio «. iste autem nobilis vir, qui odiebatur a civibus suis, qui miserant »legationem super se, reversus est »regno accepto et vocar <i iuss> it servos quibus dederat pecuniam, ut videret quae esset negotiatio eorum«.
[*](3 Luc. 19, 12 — 6 Luc. 19, 13 — 9 ff Vgl. Luc. 19, 14 — 12 Vgl. Luc. 19, 14 — 15 — 17 Vgl. Luc. 19, 16 — 19 Luc. 19, 17 23 f Vgl. Luc. 19, 18 — 19 — 28 Vgl. Luc. 19, 19 — 30 f Luc. 19, 22. 24 5 δούλους + suos lat. 11 αὐτὸν] αὐτῶν Μa 13 εἶπεν Kl, vgl. lat. εἰπὼν M H 17 ποιήκασι Ha 20 πιστῶς Ha 23 <τῷ> Diehl 8 donec] dum L 13 vocar <i iuss > it Diehl vocavit x) v.10.p.308
quis ergo non dicat, quoniam nobilis ille homo, qui abierat »in regiionem loninquam accipere sibi regnum et reverti«, Christus est qui abiit accipere regnum et mundi et omnium quae in eo sunt, qui autem decem acceperant mnas, sunt quibus dispensatio verbi credita est, cives autem eius (secundum quod natus fuerat in hoc mundo et susceperat humanam naturam) qui noluerunt eum regnare, Iudaei sunt qui ei credere noluerunt et ceteri infideles?
Haec retulimus ex eis volentes ostendere, quoniam et hoc quod dicit: qui voluit ponere rationem cum servis suis ad tempus consummationis refertur, quando etiam rex est regno accepto: [*](5 f Vgl. Luc. 19, 21 — 23 Luc. 19, 15 10 τῶν] omnium quae lat. 14 ἐμπολιτευσαμένω Ha | <τούτῳ> Diehl Koe, vgl. lat. 24 [ἐ]δεδώκει Kl, vgl. S. 307, 15 28 καὶ < Ma 29 <τὸ> Koe 4 dicet Koe 7 reverti]redier B 8 abiit] οἱονεὶ scheint übergangen, wie S. 310, 11 9 eo] eis G L 33. l. [et]iam? Kl, vgl. gr.)
v.10.p.309
» quo accepto voluit ponere rationem cum servis suis, et incipiente eo ponere oblatus est ei unus debitor talentorum multorum, oblatus est autem quais regi a suis ministris, videlicet angelis. et forsitan unus est iste, cui commissa fuit quaedam villicatio magna, et <qui> quia non bene villicavit sed dispersit omnia sibi commissa, quasi factus debitor est talentorum multorum. hic non habens unde redderet iubetur venundari a rege cum uxore, cui communicans factus est pater quorundam natorum. opus est autem non mediocre videre in intellegibilius patrem et matrem et filios. sicut enim Hierusalem quae sursum est, mater est Pauli et omnium similium ei, sic mater est
[*](1 Luc. 19, 21 – 32 Vgl. Gal. 4, 26 7 προσηνέχθη + ei lat. 8 πολῶν H 12 ἐστϊ Μ 16 τὰ] omnia lat. 23 δὲ οὐδὲ Μ 15 <qui> Diehl, vgl. gr. 18 est R Gc B < Ga L 22 quorundam y* multorum L 24 videre ρ (in notis) videri x | in < R 33 mater est y* < L) v.10.p.310
<> <>. quorundam quidem Soene Aegypti vel Memphis, aliorum autem Tyrus et Sidom et ceterae civitates, quae nominatae sunt in scripturis gentium impiarum. et sicut Hierusalem sponsa est ornata »viro suo« Christo, sic et illae matres virtutum quarundam possidentium esa coniuges suntvel sponsae. et sicut sunt quidam filii Hierusalem quasi matris quidam filii Soenes vel Memphidis vel Tyri vel Sidonis et praepositorum eis primcipum quasi patrum. et forsitan et iste unus, quioblatus est homini regi. habet uxorem et filios, quos primum quidem iussit rex venundari, postea autem misertus dimisit <eum et diminit> ei omne debitum eius, non ignorans futura, sed ut nos discamus quod actum est. unusquisque ergo habentium (se-
[*](6 Vgl. Orig. hom. XI, 4 in Num. (VII, 83, 28): rex gentis impiae — 7 f Vgl. Apoc. 21, 2 1 φέρε Μ 2 <Μίμφις—Τύρος> Kl, vgl. lat. 15 ἢ1 Kl, vgl. lat. καὶ M H 17 <ὠς πατέρων> Kl, Koe, vgl. lat. 20 ἀνθρώπῳ Koe, vgl. lat. τῶ Μ Η 9 virtutum] virorum G L 14 soenes Kl soaenae G syene (B) L | memphidis ρ memphitis (G) L memfis B 27 <eum et dimisit> Diehl, vgl. gr. 32 habentium Ga B L habens R Gc) v.10.p.311
»<>
| cundum quod diximus) uxorem vel sponsam aut filios daturus est rationem, cum venerit rex ponere rationem, etis in initio ponendae rationis oblatus est. unusquisque enim eorum habet et debitores, quasi princeps alicuius vel Soenes vel Memphidis vel Tyri vel Sidonis vel alicuius huiusmodi.
Iste ergo qui dimissus est et indulgentiam consecutus exiens a rege invenit unum de conservis suis qui debebat ei denarios centum, et offocabat eum dicens: redde si quid debes. ideo (arbitror) offocabat eum, quoniam a rege exierat, nec enim offocaret conservum suun si nonexisset a rege. adhuc considera subtilitatem scripturae, quoniam servus quidem talentorum multorum debitor procidens adoravit regem quasi regem, qui acceperat regnum et venerat ad rationem ponendam, qui autem centum debebat denarios procidens non adoravit, sed rogavit conservum discens: patientam [*](27 ff Vgl. Luc. 19, 15 3 ἡνείκα Ha 8 καὶ <γὰρ> Koe, vgl. lat. 9 <ἢ> Kl, vgl. lat. 13 οὖν + <ὁ> ? Kl, vgl. lat. 20 ἦν < Ha 30 — 32 ὁ — προσεκύνει < Η 3 aut] vel B 10 Soenes Kl (vgl. Ga) syenis (y) L | Memphidis ρ memfis y memphitis L 13 qui y* < L 19 <et>ideo? Kl, vgl. gr. 21 si non] nisi L 21 denarios debebat L)
v.10.p.312
k <> habe in me, et omnia reddam tibi. et rex quidem misertus dimisit eum cum debito universo, iste autem nec misereri voluit suo conservo. et ille quidem et priusquam dimitteret, non misit in carecrem debitorem talentorum multorum, sed iussit eum uenundari et uxorm et filiow eius et reddi debitum, donec redderet quod debebat. sunt autem et conserui quidem eius, qui indulgentiam est consecutus talentorum multorum; qui yidentes quae facta sunt a servo inmisericorde, habentes videlicet misericordiam similem regis, contristati sunt ualde super eum qui cetum debebat denarios et in carcerem fuerat missus, et volentes iuvare domino quae fuerant acta. et vide quia non est scriptum: detraxerunt vel dixerunt, sed: enarrauerunt. et tunc yocans eum dominus eius dixit ei, quod non dixerat prius; sicut enim pius et misericors re quasi debitori talentorum multorum: serue nequam vemale; hoc enim reservavit, ut non de pecuniis, sed de conservo in carcerem misso diceret.
[*](7 <καὶ>Κl, vgl. lat. 12 συγχωρηθεὶς <ἐξελὼν>? Κοe, vgl. lat. 26f καὶ—διεσάφησαν bis scr. H 12 1.<e>vadens? Kl, vgl. gr. 18 facta] peccata G 32 sibi Gc B sibi ei Ga L 34 vel Kl, vgl. gr. et x) v.10.p.313
<><>
[*](13 ἀλλ'ἐπαρεκάλεσας Μ 16 <ἐκέλευσεν> Κl, vgl. lat. 19 <ὡς πεισόμενονx003E; Diehl, vgl. lat.)tune autem et inproperavitei de indulgentia debitorum donata propter petitionem. vide autem et humilitatem regis, quoniam aliud quidem fecit debifor talentorum multorum, aliud autem nominat rex. debitor enim ille procidensadorauiteumdicens, dominus autem eius et rex vocans eum non dixit: omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. et iratus tradidit eum tortoribus, donec redderet debitum. et iam non iussit eum uenundari ei uxorem eius et fiblios eius, quia peius eum oportuerat pati propter malitiam suam traditum tortoribus, doanec redderet omne debitum tortus ab eis. qui autem sunt isti tortores, qui constituti sunt super poenas?
[*](8 dicens <B 24 1. <quam> qui 2? Kl, vgl.gr.)v.10.p.314
<>
0 [*](8 Luc. 19,27 17 <συν>δούλῳ Κl 25 αὖ Κl ἂν Μ Η 30 μωüσέος Μ Η 33 μόνος Η u μόνους Μ Η 35 ἐπιθῆναι Η)
v.10.p.315
»
[*](1 Matth. 5, 21 - 2 Matth. 14, 49 vgl. Luc. 22,22- 15ff Vgl. I. Kor. 2,13 - 22 Sap. Sal. 14, 15 - 30f Vgl. Matth. 24, 14 - Vgl. Matth. 26, 13 4 ἐκείνοις +<ὅτι ἐτέλεσαν τοὺς λόγους> Koe 5 συνεξετάζοι Κοe(d.h. der τισ S. 314 Z. 33) συνεξετάξη Μ ἐξετάζη Η 6 λόγους <λόγοις> Diehl 11 ἐλεσεν Ηa | μωυσέως Μ Η 14 ὑποβάλοι Μ 20f τοῦ ἐτέλεσεν ἀκούων Η2) v.10.p.316
» »
Et factum est cum comsummasset ieuse Sermones istos, [*](5 Joh. 6, 44 - 9ff Vgl. I. Kor. 2,4 - 18 Matth. 7, 28 - 26 Matth. 18, 23 - 29f Vgl. Matth. 11, 1; 13,53 12f τοῦ Ἰησοῦ τῆς διδασκαλίας Η a 14 ὅσα Μ 15 λήψει Η 17 λέλεγμένον Diehl λελεγμένοις Μ Η 26 ὁμοιώθη Η 26 τῶν οὑρανῶν]τοῦ θεοῦ Μ)
v.10.p.317
<> <>. transiit inde et venit in fines Iu- daeae. non ad mediam Iudaeam, sed ad fines, ubi erat Iordanis dinidens: usque trans illum secutae sunt eum turbae multae, quos et sanavit in ipsis finibus Iudaeae trans Iordanem, ubi bap- tismum dabatur hominibus. et forsitan ideo dici- tur de trubis sequentibus domi- num ad baptismum Iordanis: et sanavit eos ibi. vere enim omnes ab infirmitatibus suis spiritalibus salvantur in baptism, qui tamen in Iordane fuerint baptizati, qui eest in mysterio Christi ex duobus fontibus factus divinitatis et car- nis. considera autem differentiam tur- barum, et Petri qui Omnia reliquerat et secutus fuerat eum. turbae enim non dixerunt ei quod dixit Petrus: »ecce nos Omnia reliquimus et secuti sumus te, quid utique erit nobis?« et in
[*](32ff Matth. 19, 27 2 καρφαρναούμ Μ 13 παρ’ α<ὐτοῖς> Koe, vgl. lat. παρὰ Μ Η 16 <ἀν- θρώποις> Κl Koe, vgl. lat. 3 Iudaeae + et reliqua L 34 in] de ρ) v.10.p.318
turba quidem scriptum est: et secutae sunt eum turbae multae. Matthaeus autem dicente sibi. domino: »sequere me« non sim- pliciter secutrs est, sed »surgens secutus est«. magnum est enim surgere et sic sequi Christum. Christum, sicut turbae secutae sunt, tamen non surgentes ut se- quantur neque relinquentes om- nia sua priora; pauci sunt autem qui surgentes sequuntur et Omnia relinquentes.
Et accesserunt ad eum Pharisaei temptantes eum et di- centes: si licet homini dimittere uxorem suam quacumque ex causa? Ergo accedentium et interrogan- tium Christum errant quidam temptantes. temptato autem domino tali, quis discipulorum eius graviter ferat, [*](3f Matth. 9, 9 — 12ff Vgl. Matth. 19, 28 — 25 Marc. 10, 2 5 ἀλλὰ Μ | γὰρ < Η 12ff <πάντα ἀφέντες> Κl, vgl. lat. 14 [οἱ] ΚL | τῶν <> φαρισαίων <> εἰ ἔξεστν <> τὴν γυναῖκα <> πᾶσαν αἰ <> 21 ἀν- θρώπῳ Koe, vgl. lat. und S. 319, 19 ἄνθρωπον ΜΗ 4 domino sibi L 6 enim est L 12 priora] propria L 18 Et-eum] Accesserunt autem ad ihm scribae et L)
v.10.p.319
<> qui positus est ad docendum, si temptatus fuerit a quibusdam? tamen et temptatoribus respondit dogmata pietatis. quidam ergo dicebant: silicet homini dimittere uxorem suam quacumque ex causa? quibus respondens dixit: »non legistis, quoniam qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit eos et dixit: propter hoc relinquet homo patrem et matrem et iungetur uxori suae, et erunt duo in carne una? itaque iam non sunt duo, sed caro una. quod ergo deus con- iunxit homo non separet. et puto quod Pharisaei qui dicebant: si licet homini dimittere uxorem suam quacumque ex causa, ideo proposuerunt hoc verbum volentes eum reprehendere quid-
[*](36—320, 6 Π 210, 2f 1 ἀγανακτείη Μa 4 φιλομα- θίας Μ 5 ἀλλὰ πὸ H w. e. sch. 13f [τὰ—αὐτὸν] Ηu: Ditographie aus Z. 11f 17 <εὐσεβείας> Κl, vgl. lat. 16 et < L 20 non (vgl. S. 320,26)] num G L) v.10.p.320
<> < >, <> < > <> quid dixisset; ut si quidem dixis- set: licet dimittere, culparent eum quasi *** solventem coniu- gia; si autem dixisset: non licet, iterum culparent eum quasi iu- bentem viros convivere mulieribus etiam cum peccatis. non autem nidebant quomodo eis manifeste et inreprehensibiliter fuerat responsurus, sicut alibi interrogaverunt eum: »si licet dare tributum Caesari?«, ut siquidem dixisset: date, cul- parent eum quasi subdentem ho- minibus populum dei et addi- centem eum Romanis et non legi- bus dei; si autem dixisset: non licet dare, iterum culparent eum quasi seditions et proelia conci- tantem et facientem populum dis- cedere a Caesare, qui mundum te- nebat. vide autem quomodo inre- prehensibiliter respondit primum quidem interrogantibus: si licet di- mittere uxorem quacumque ex causa dicens: non legistis quoniam qui fecit masculum et feminam fecit eos? et cetera, ad illud autem quod obiecerunt dicentes: quomodo Moyses prae- cepit dare labellum repudii? ait: propter duritiam cordis vestry.
[*](10 Matth. 22, 17 — 13ff Vgl. II 251, 5 — 7 2. 14 <ἄν> Κl 8ff <οὐχ—ἀπο- κρινεῖται> Kl nach lat. und gr. Z. 20—22 14ff <τοῦ—αὐτὸν> Κl Koe, vgl. lat. 20—22 [οὐχ—ἀποκρίνεται] Κl, nach lat. 22f <ὅρα—ἀπεκρίντο> Κl nach lat. 32 *** Kl <πρὸς τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν> Κoe, vgl. lat. 3 *** Koe, vgl. gr. 9 mani- feste] lat. las σαφῶς st. σοφῶς Κoe 10 sicut Kl, vgl. gr. sic et x 14 eum μ eos x 27 fecit + ab initio B) v.10.p.321
vidit enim quia non omnis causa iuste solvit coniugium, sed quo- niam oportet virum cohabitare mulieri »quasi nasi infirmiori et reddere ei honorem« et sustinere »onera« vitiorum eius. <et Phari- sa>eos, qui in littera legis Gloria- bantur, ex ipsis Moysi scripturis convincit dicens: non legistis quoniam qui fecit ab initio mascu- lum et feminam fecit eos? et cetera. [*](3f I. Petr. 3, 7 — 5f Vgl. Gal. 6, 2 — 23—326, 25 Vgl. B I, 184, 22—185, 10 — 32 Gen. 1,27 vgl. Matth. 19,4 — 34 Gen. 2, 24 vgl. Matth. 19, 5 8 μωυσέως Μ 27 τῶν < Η 4 vaso G 6 <et Pharisa>eos 29 γεγενμημένον Η 32 καὶ + τὸ Η Κλ, vgl. gr.)
v.10.p.322
tamen quoniam tetigimus istum locum ubi et illud dicitur: »haec vocabitur mulier, quia de viro suo adsumpta est«, sciendum quia nihil proprium habet quantum ad Graecum [vel ad Latinum] sermonem, ut ideo vocetur mulier, quia de viro suo adsumpta est. propterea legentes Hebraica invenimus originationem istam convenienter positam in Hebraeo. habet autem Hebraicum ita: quod intellegitur et mulier [*](3 Gen. 2, 7 — 5 f Vgl. Gen. 2, 20 — 22 — 9 Gen. 1, 27 — 10 — 323, 10 Vgl. F. Field, Origenis Hexapla I, 1, 10. 15 — 25 Gen. 2, 23 14 OYNKHBA KI ἀνκηβᾶ M H 17 ἂν Η 18 τὴν μρα καὶ τὸν πρα Η 20 θήλυ Η 24 ιλλθδ + scriptum L 28 [vel ad Latinum] KI 35 ISSA x* Essa ρ)
v.10.p.323
<>, <> et adsumpta; apud Hebraeos enim mulier adsumpta vocatur) item quod est a viro). vides quomodo iunctum est iuxta id est a viro adsumpta. unde Theodotion sic posuit: haec vocabitur mulier sumptio, quia de viro suo sumpta est, Symmachus autem ita: haec vocabitur quod est mulier a viro. et quod debet esse inter eos, qui ex deo iunguntur, dignum deo qui iunxit, addi[di]t dicens: itaque iam non sunt duo. ubi enim Concordia est et consensus <et concentus> viri ad mulierem et mulieris ad virum, huius quidem quasi principis, illius autem quasi obsequentis secundum quod dictum est: »et ipse tui dominabitur«, vere de eis dicitur: iam non sunt duo. ergo deus est qui coniunxit duos in unum, ut iam non sint duo, 639
[*](15—327, 18 Vgl. C v Nr. 21 Or. — 20 Gen. 3, 16 — 23 ff Vgl. I. Kor. 6, 17 16 γε] μὲν C v Nr. 21 enim lat. 18 <καὶ—ἄνδρα> KI, vgl. lat. 19 <ὡς> KI mit C v Nr. 21, vgl. lat. 21 ἀλληθῶς H | εἰπεῖν < Μ 25 κυρίῳ KI mit C v Nr. 21 θεῷ M H | τὸ KI mit C v Nr. 21 τῶ M H 28 τὸ1 < Μ 30 καὶ + ἐπειδὴ C v Nr. 21 3.5 ΜΗΙΣ ΚΙ NHEIC B AINEIE L Eio R G 6 unde + et B 14 addi[di]t Diehl, vgl. gr. 16 <et concentus> Diehl KI, vgl. gr.) v.10.p.324
<> » ubi »ex deo conparatur uxor viro«. et quoniam deus coniunxit, ideo gratia est in eis quos deus coniunxit. quod Paulus sciens castam coniunctionem gratiam appellavit, dicens: »volo omnes <homines> esse sicut meipsum, sed unusquisque propriam habet gratiam ex deo, alius quidem sic, alius autem sic«. qui enim ex deo sunt iuncti et sapient et faciunt quod mandate apostolus: »viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam«, item: »mulier ut timeat virum«, sicut ecclesia Christum, eorum coniunctio gratia dei est.
[*](1 Vgl. Prov. 19, 11 — 10 I. Kor. 7, 7 — 17 Eph. 5, 25 — 19 Eph. 5,33 — 26 I. Tim. 4, 1—3 1 <ὅπου> παρὰ θεοῦ KI, vgl. lat. παρ᾿ οὖ M H 8 τὸν <Ηa 18 Χριστὸς <ἠγάπησεν> Koe, vgl. lat. 30 ἰδίαν] οἰκεῖαν Μ 10 <homines> Kl, vgl. gr. 18 et < G L) v.10.p.325
Sed quoniam apostolus profert: »et erunt duo in carne una. sacramentum hoc magnum est, ego autem puto in Christo et in ecclesia«, dicendum est quoniam non dimisit Christus primam <ut ita dicam> uxorem suam (id est primam synagogam) secundum aliam speciem spiritalem servans quod dictum est: quod deus coniunxit, homo non separet, nisi quando adultera<ta> es uxor illa corrupta ab adultero inimico, cuius consilio et insidiata est viro et interficere eum voluit dicens: »tolle de terra huiusmodi«, et: »crucifige, crucifige eum«. illa ergo se potius abstinuit, quam vir eius eam dimisit. [*](5 ff Vgl. Eph. 5, 31.32 — 18 f Luc. 23, 18 (vgl. Act. 22, 22) 21 — 24 Jes. 50, 1 — 28 f Vgl. Phil. 2, 6 3 ἀποκρίση Η 12 ὃ οὖν ΚΙ, vgl. lat. οὒς M H 16 ἐπιβουλεύουσα ... ἀποκτείνουσα Μ 19 <καὶ> KI Koe, vgl. lat. 25 τὸ <Η 27 ἡμῶν Ηa] 29 ὡς KI ὃς M H 10 <ut—dicam> Diehl, vgl. gr. 13 spiritalem] zu streichen? Kl, vgl. gr. 16 adultera<ta> Kl, vgl. gr. 22 se <L)
v.10.p.326
<> <>, et reliquit propter ecclesiam Christus vir patrem, cum quo erat, »cum in forma dei esset«, reliquit etiam matrem, cum esset et ipse filius Hierusalem quae erat sursum, secundum corpus, et coniunctus est uxori suae isti quae ceciderat huc, et facti sunt <hic> duo in carne una. propter eam enim et ipse »caro est factus«, cum esset verbum. »et habitavit in nobis«, et sun tuna caro, quoniam de muliere ecclesia dicitur: »vos estis corpus Christi et membra ex membro«. nec est <aliquid> aliud corpus Christi a corpore ecclesiae, sed unum sunt corpus, et deus illos univit, mandans ut homo non separet ecclesiam a Christo, quos deus coniunxit. unde omnis anima quae cognoscit se insepara bilem esse a Christo *** sic dicit: »quis nos separabit a
[*](1 ff Vgl. Orig. hom. X, 7 in Jer. (III, 77, 12 ff): καταλείπει »τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα«, τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ κτλ. — 2 Vgl. Joh. 1, 1 — 3 Phil. 2, 6 — 12 Joh. 1, 14 — 16 I. Kor. 12,27 — 31 Röm. 8, 35 2 πρὸς ὃν ἦν πατέρα Kl, vgl. lat. πρα ὃν ἑώρα M (H) 14 νῦν <H a 16 <ἐκκλησίᾶ> Koe, vgl. lat. 19 Χριστοῦ σῶμα H 20 αὐτῆς M 23 μὴ < 27 τοῦ <H 30 <ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ> Koe, vgl. lat. 10 <hic> Koe, vgl. gr. 10 f propter eam Koe, vgl. gr. Propterea x 17 ex membro] lat. las ἐκ μέλους 18 <aliquid> Diehl, vgl. gr. 28 quos] quod R 31 *** Διεηλ KI, vgl. gr.) v.10.p.327
caritate Christi? tribulation an angustia«? et cetera, et: »confide, quia neque mors neque vita« neque aliquid eorum, quae sequutur, »poterit nos searare a caritate dei,quae est in Christo Iesu«.
Post haec accedamus ad verbum Pharisaeorum quod dixerunt ad Iesum: quid ergo Moyses praecepit dare labellum repudii et dimittere? [*](4 Röm. 8, 38–15 Vgl. Kol. 1, 16–27 Deut. 24, 1–31 Deut. 24, 4 13 κρείττονας + μήτε ἀρχὴ μήτε ἐξουσία, ἐσχυρότερος γὰρ Ηa 21 Ἰησοῦ + ἐν τῷ Η | μωυσῆς Μ)
v.10.p.328
[*](13 Röm. 7, 14–18 I. Kor. 7, 39 f 24 δωκῶ Ha 25 τῷ Kl τὸ ΜΗ 30 μωσῆ Μ 35 f τὴν αὐτὴν Μ) v.10.p.329
[*](4 Vgl. Röm. 7, 14–9f S. 325, 24ff–16f. 27 Vgl. Deut.24, 1 3 γινομένης Μ 4 οὖν Koe οὐχὶ ΜΗ 7 οὕτως Ma 35 <καὶ τῶν> Kl nach Koe)
v.10.p.330
[*](7 Deut. 14, 22; 16, 1–9f Vgl. Lev. 24 u. ö. –13ff Vgl. Orig. hom. IV, 2 in Jer. (III, 24, 27 ff): καὶ ἐπεὶ ἔλαβον τὸ βιβλίον τοῦ ἀποσταςίου, διὰ τοῦτο ἐγκατελείφθησαν πάντη κτλ. – 14f Ps. 73, 9 – 16 ff Jes. 3, 1–3 – 17 ff Vgl. Orig. hom. IV, 2 in Jer . – 26 ff Vgl. Deut. 24, 1 – 30 ff Vgl. Matth. 27, 15f 10 <τάδε ἢ> Koe 21 καὶ ἰσχύοντα Kl κατισχύοντα ΜΗ 23 πρῶτον (=α) Diehl Koe ὁ ΜΗ 28 <αὐ> τὴν Kl 32 μὲν <Μ)
v.10.p.331
[*](4f Luc. 23, 21. 18 (vgl. Act. 22, 22) – 6 ff Matth. 27, 25 – 9 ff Luc. 21, 20–11 Vgl. Matth. 23, 38 Parr. – 12 Jes. 1, 8 – 18 ff Vgl. Deut. 24, 1 – 23 Kol. 2, 14 – 31 ff Vgl. Deut. 24, 1)[*](6 τὸ 1 <Μ 10 ἐρήμωσης Η 11 ἀυτῆς Η 17 ἔγραψεν Μ w. e. sch. ἔγραφεν Η 27 αὐτῶ Ha 28 *** Hu καὶ ἕτεροι> ρ 29 ἐγίνοντο Η)v.10.p.332
([*](1 ff Vgl. Deut. 24, 2 – 11 ff deut. 24, 3 – 17ff Gen. 3, 15 — 22 Deut. 24, 3–29 Vgl. Deut. 24, 3 — 31 I. Kor. 15, 26 – 34 Deut. 24 4 8 συμβέβηκεν Ηa 12 gr;acei Kl gr;afei MH 31 καταργῆ Η)
v.10.p.333
<>
[*](5 Röm. 11, 25 f – Deut. 24, 4 — 13f Vgl. Lev. 21 14 — 19.30 Hos. 1,2 — 21 Matth. 12, 5 — Vgl. Lev. 21, 14 — 33 Vgl. Matth. 12, 8 Parr. 1 αὐτῶ Μ 1. 11 τοῦ Diehl Kl τῶ ΜΗ 15 <ἄλλος> Hu 26 [καὶ] Kl 27 ὅτ’ ἔδει Κl ὄτι δεῖ ΜΗ 30 φήσαντος Κl φησὶ τὸ ΜΗ) v.10.p.334
[*](2 Hebr. 9, 10 – Vgl. Act. 6, 14? – 6 Jer. 39, 39 — 7 Jes. 49, 8— 16f Vgl. Gen. 3, 16 — 23ff vgl. Deut. 24, 1 — 32 ff Vgl. Deut. 24, 2 2f καὶ ἀλλάσσειν νόμον ~ hinter διορθώσεως Ζ. 4? Κl 18 τοῦτο] τοῦ Η | 1. ἐκάστῃ ? Koe 21 καὶ <Η)
v.10.p.335
»
[*](3 f Vgl. Deut. 24, 1 – 6 ff Vgl. Deut. 24, 3 – 29 ff vgl. Hermas Sim. 8, 3, 3. Vgl. Harnack TU. 42, 4, 34 1 ἀτυχήσαι Κοε ἀτυκήση Μ Η 4 τῷ Κl τοῦ ΜΗ 25 τῆ ἐκκλησία Η 31 γενομένων Μ 33 τὸν 1] τῶν Η) v.10.p.336
»
[*](8ff Vgl. Deut. 24, 1 — 33 I. Tim. 3, 1—2 1 1. μετανοίας <ἄγγελον> mit Koe, vgl. Hermas Sim. 5, 7 4 καὶ <Μ 12 προσέχομεν Μ 17 f τοῦτο <ν>. . . ἀγγέλου [ς] Ηu 29 ἀνειληφότων ? Diehl)
v.10.p.337
[*](4 Ι. Tim. 3, 12 – 8 I. Tim. 5,9 – 13 Tit. 1, 5–6 19ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 121 A. 1. 140 – 19 – 338,7 Vgl. Hieron. in Tit. 1,6 8 χήρα + δὲ Μ 9 ἐλάττων Μ 11 τοῦτο Η 15 κατὰ στήσις Η 21 τυγχάνει Η 32 ἐπαπορήσαι Κl ἐπαπορήσει Μ 32 ἐπαπορήσαι Kl ἐπαπορήσει Μ ἐπαπορή Η 33 του Diehl)
v.10.p.338
<>
[*](19f Vgl. Deut. 24, 1ff 3 <περὶ> Koe 5 συμβιώσαντα Kl συμβιῶσαι Μ Η 7 ἀνδρείαν Μ 13 ἐβουλήθη <ὁ Παῦλος> Koe 16 πράγμασϊ Μ 32 εἴστε εἰς Μ) v.10.p.339
<> > <»>
Quoniam Moyses legem scribens non tantum aspexit quae sit vera iustitia, sed secundum infirmitatem eorum propter quos lex ponebatur, condescendens plura mandvit, sicut est et lex dandi repudii. quoniam autem secundum infirmitatem eorum dabatur, et non seundum iustitiam, subiectus sermo demonstrat dicens: ab initio autem non fuit sic. et in novo quoque testamento sunt quaedam non secundum veram iustitiam, sed secundum duritiam cordis hominum carnalium constituta, utputa propter duritiam cordis nostri data est nobis lex dicens: »bonum est mulierem non tangere: propter fornicationem autem unusquisque propriam habeat [*](33 I. Kor. 7, 1–2 13 ἀσθενία Η 17 τι <Ηa 19 <ὑμῖν> Kl Koe, vgl. lat. 31 ὑμῶν Η 33 <»καλὸν—ἄπτεσθαι> Diehl Kl, vgl. lat. 31f nostri—lex] vestri lex data est L)
v.10.p.340
<> uxorem et unaquaeque proprium virum« et cetera. si autem hoc propter duritiam cordis nostri mandatum est, quanto magis illud propter duritiam cordis nostri est, quod alibi dicit de viduis volentibus iterum nubere: »quod si non se continent nubant; melius est enim nubere quam uri«. scio enim quosdam eorum quipraesunt ecclesiis, extra scripturam permisisse aliquam nubere viro priore vivente – et contra scripturam quidem fecerunt (dicentem »mulier ligata est quanto tempore vivit vir eius«, item: »vivente viro adultera vocabitur, si facta
[*](3 I. Kor. 7, 3 – 6 I. Kor. 7,6 – 8 I. Kor. 7,39 – 14 I. Kor. 12,31 – 22 I. Kor. 7,9 – 25ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 23 – 27. 32 Röm. 7,3 – 4 ἀποδιδώτω Ηa 5 γοῦν + σὺν Μ 15 μακαριωτέρους Lo 30 δέ<δεται> Hu, vgl. lat. 25 scio] lat. las οἶδα st. ἤδη? enim est Bc (enim Ba) | eorum y* <L 32 vocabitur adultera B) v.10.p.341
fuerit alteri viro«), non tamen omnino sine causa hoc permiserunt; forsitan enim propter huiusmodi infirmitatem incontinentium hominum peiorum conparatione quae mala sunt permiserunt, adversus ea quae ab initio fuerant <praecepta etx003E; scripta: dico autem vobis, quoniam quicumque dimiserit uxorem suam nisi ob causam fornicationis et aliam duxerit, moechatur, et dimissam qui duxerit, moechatur.
Forsitan <autem> audax aliquis et Iudaicus vir adversans doctrinae salvatoris nostri dicet, quoniam et Iesus dicens: quicumque dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis, facit eam moechari, permisit uxorem dimittere quemadmodum Moyses, quem retulit propter duritiam cordis Iudaeorum hoc praecepisse, et hanc ipsam inquiet esse causamfornicationis, per quam iuste uxor a viro dimittitur, secundum quam et Moyses praecepit dimittere uxorem, si inventa fuerit »res turpis in ea«. sed ad hoc ita est respondendum quoniam, si secundumn legem adultera lapidatur, manifestum est quoniam non secundum hoc intellegitur «res turpis«; nec enim [*](30 Deut. 24,1 – 31 Vgl. Deut. 22, 21 19 ἀπολύσει Μa H 31 αὐτὸν] hoc lat. 32 μοιχωμένοι Η 34 νοεῖτε Η 8 <praecepta et> Koe, vgl. gr. 12–14 et — moechatur y* <L 15 <autem> Diehl Kl, vgl. gr. 33 lapida<bi>tur Diehl, vgl. gr.)
v.10.p.342
<> <> <> (in causa adulterii oportet dare »labellum repudii«. sed forsitan Moyses omnem culpam mulieris turpem rem appellavit, quae si inventa fuerit <a viro> in uxore, non invenienti gratiam coram viro suo, scribitur ei libellus repudii et dimittitur »de domo« mariti. quod ab initio non fuit sic. post hoc autem dominus non permittit propter aliam aliquam culpam uxorem dimittere, nisi propter solam causam fornicationis***, dicens: quicumque dimiserit uxorem, excepta causa fornicationis, facit eam moechari. quaerendum est autem si propter solam causam fornicationis dimittere iubet uxorem, quid sit si mulier non quidem fuerit fornicate, sed aliud quid gravius fecerit, utputa, venefica inveniatur aut interfectrix communis infantis nati aut in quocumque homicidio aut export-
[*](12 Vgl. Deut. 24, 1 7 <γυναικὸς> Koe, vgl. lat. 14 οὐδὲ M 15 μετὰ + αυτεμ lat. 19 ἀπολύσει H 23 <μόνον> Koe, vgl. lat. | κελεύει Diehl Koe, vgl. lat. κωλύει MH 25 <τί ἔσται> Koe, vgl. lat. 28 φαρμακία M 32 οἱοδήποτε H 2 dari B 8 <a viro> Diehl, vgl. gr. 10 scribetur B 11 dimittetur y 18 *** Kl, vgl. gr.) v.10.p.343
<> ( <tans domum et male dispergns substantiam viri aut furta viro faciens, si iuste huiusmodi mulier dimittatur, cum dominus excepta causa fornicationis dimittere vetet ? ex utraque enim parte aliquid inhonestum videtur, nescio autem si vere inhonestum. talia enim mulieris sustinere peccata, quae peiora sunt adulteriis et fornicationibus, inrationabile esse videbitur; item facere contra voluntatem doctrinae salvatoris, omnisconfitebitur impium esse. Disputo ergo quia non praeceptive mandavit, ut nemo dimittat uxorem excepta causa fornicationis, sed quasi exponens rem dixit: qui dimiserit uxorem, excepta causa fornicationis, facit eam moechari. et vere quidem (quantum ad se) facit eam moechari dimittens eam non moechantem. si enim » vivente viro adultera voca <bi>tur si facta fuerit alteri viro«, sine dubio qui dimittit, date i occasionem secundarum nuptiarum et propter hoc facit eam moechari. sed vir qui (quantum ad se) uxorem dimittens fecit eam moechari, utputa vene-
[*](27 Röm. 7,3 1 <διαρρίπτουσα ἢ> Koe, vgl. lat. 10 γὰρ + mulieris lat. 11 ἔοικεν εἶναι χείρονα H 21 ἀπολύσει H 27 μὴ] οὐ H 33 <ἤ τι τοιοῦτον> Kl, vgl. lat. 17 praecepti vel G p;raecepit vel B 21 uxorem < y 27 voca< bi>tur Diehl, vgl. gr. 33 facit B | eam <G L) v.10.p.344
> <> <> ficam vel homicidam aut aliquid huiusmodi constitutam, si iustam excusationem habet apud deum ***, tractabis. potestautem et citra dimissionem propter alias causas facere vir, ut uxor eius moechetur, utputa qui supra mensuram permittit uxorem suam agree quod vult et in amicitiam descendere virorum quorum vult: frequenter enim ex simplicitate virorum huiusmodi vitia nutriuntur in mulieribus. sed si est excusationis locus viris talibus in huiusmodi casibus ***, diligenter requires pronuntia. item et qui abstinent se a muliere sua frequenter facit eam moechari, non adimplens aviditatem ipsius, forsitanspeinrationabili <maioris> sanctitatis et castitatis ductus; et forsitan iste amplius reprehensione est dingus quam ille, qui (quantum ad se) facit eam moechari dimittens non quidem fornicantem, in veneicio autem vel in homicidio vel in quibuscumque aliis gravioribus peccatis inventam. qua enim ra-
[*](1 *** Kl, vgl, lat. Koe ergänzt: <ὁ ἀπολύσας τὸ ὅσον ἐφ᾿ ἑαυτῷ ἀνὴρ καὶ ποιήσας αὐτὴν μοιχευθῆναι πότερον δύναται δικαίαν παρὰ θεῷ> 3 γὰρ] autem lat. 7 αὐτῆ πράττειν H 11 συμβαίνει <ἐ>ν Kl nach Hu, vgl. lat. 19 <ὁ> Kl 20 l. πολλάκις ποιεῖ αὐτὴν ? Koe 23/24 τοιοῦτον M 26/27 μὴ —ὀρέξεις < H 29 φαρμακία M 4. 15 *** Kl, es fehlt die Wiedergabe des ἢ μὴ 22 <maioris> Diehl, vgl. gr. 24 reprehensionis L 25 est < G L 27 f lat. übersetzt ungenau) v.10.p.345
tione adultera est mulier, quamvis legitime nubere videatur viro, <priore> vivente, eadem ratione et vir, quamvis legitime accipere videatur dimissam ab aliquot viro, non accipit legitime (secundum sententiam Christi) sed magis moechatur, quasi alienam accipiens.
Post haec intellegentes apostoli, quanti sint casus inter coniuges quos debet vir sustinere, et propterea tenere quidem interitum esse, dimittere autem peccatum esse in deum, responderunt ei quasi ad rem facilem refugientes ad castitatem et magis utilem et dixerunt: ergo non oportet nubere, si ita est causa viri cum muliere. ad haec autem Christus respondit, docens <nos> gratiam esse donatam a deo continentibus se omnino, quae gratia non solum per continentiam adprehenditur, sed multis orationibus a deo praestatur. hoc enim significat dicens: non omnes capiunt hoc verbum, sed quibus datum est. quoniam autem quidam calumniantur, [*](2 Vgl. Röm. 7,3 — 7 f Vgl. Hautsch TU. 34, 2a, 61 3 δοκῶν γαμεῖν Ha 15 <ἀνεχόμενον> Diehl, vgl. lat. 18 <ὡς> Diehl, vgl. lat. 28 καθαρσιν M 29 f εὐχῶν <πολλῶν> Koe, vgl. lat. 3 <priore> Koe, vgl. gr. 16 deum] domino L 24 dicens G L 25 <nos> Kl, vgl. gr.)
v.10.p.346
» <> »quod Christus ait:” quibus datum est, quasi excusationem habentes ut volentes quidem esse in castitate, non autem praevalentes. quibus est respondendum: si quidem accipimus simpliciter quod dictum est: sed quibus datum est, non autem adtendimus, quod alibi dicit: »petite, et dabitur vobis« et »omnis qui petit accipit«, aut fideles non sumus aut scientes scripturas. qui enim vult capax esse verbi quod de castitate positum est, petat dicenti credens et accipiet, non dubitans de illo quod dictum est: » omnis qui petit accipit«. facti autem in loco dicamus, quoniam nemo eorum, qui non acceperunt, petiverunt, etsi videantur petisse; quoniam non est fas dicere mendacem esse, qui dixit: » omnis qui petit accipit«. quis est ergo qui petit <quam> qui credit Christo dicenti:
[*](12. Matth. 7, 7 — 15. 25. 30 Matth. 7.8 6 πιστεύομεν + simpliciter lat. 12 ἡμῖν M 18f τοῦ παντὸς M 24 <λήψεται> Koe, vgl. lat. 3 ut Kl et x 5 praevalentes <cupiditatibus> Diehl, vgl. gr. 16 nescinentes Bc und Koe 26—31 facti —accipit y* < L 26 loco] ohne hoc, wie S. 348, 23 33 <quam> Diehl, vgl. gr.) v.10.p.347
» »<> » <> si steteritis orantes« ,» credite quo- Niam <accipitis, et> accipietis«? Debet autem qui petit Omnia Facere quantum ad se, ut oret »spiritu«, oret »et mente«, memor Apostolici verbi quod ait: »sine Intermission orantes«. Utile est autem et scire, quid de- Beat petere quis, ut mereatur acci- Pere, Et quod ait:»dico vobis, etsi non Dabit ei surgens propter quod Amicus est eius; tamen propter Inportunitatem eius <surget et> Dabit ei quantos voluerit«; et Addit: »et ego vobis dico: petite Et dabitur vobis, Quaerite, et invenietis; pulsate, Et aperietur vobis. Omnis enim qui Petit accipit, et qui quaerit in- Venit, et pulsanti aperietur«.
[*](1 Mare. 11, 25. 24 — 4ff Vgl. I. Kor. 14, 15 — 6 I. Thess. 5, 17 — 8 Luc. 18, 1—2 — 15 Matth. 7, 8 — 16 Luc. 11, 8 — 20 Luc. 11,9 4 αὐτῷ Kl αὐτὸν Μ αὐτῶν Η 6 <τοῦ> Kl, vgl. Lat. 7 προσεύχεσθε Kl προσεύχεσθαι Μ Η 10 αὐτοὺς <Μ 11 ἦν <Μ 14 ἔστι καὶ τὸ Λαβεῖν Μ 19 <αὐτῷ> Koe, vgl. Lat. | ὅσων Kl, vgl. Lat. ὅσον Μ Η 20 ἐπι- φέρεται Η 21 αἰτεῖτε] ἔτι Ma | δωθή- σεται Η 2 <accipitis, et> Kl, vgl. Gr. 13 et] lat. Las καὶ τὸ γινώσκειν Koe 19 <surget et> Diehl, vgl. Gr. 25 petit —qui y* < L) v.10.p.348