Philocalia
Origen
Origen. The Philocalia of Origen. Robinson, James Armitage, editor. Cambridge: Cambridge University Press, 1893.
7. Καὶ ὁ θεῖος δὲ κατὰ Mωσέα λόγος εἰσήγαγε τοὺς πρώτους ἀκούοντας θειοτέρας φωνῆς καὶ χρησμῶν, καὶ ὁρῶντας ἔσθʼ ὅτε ἀγγέλων θεοῦ ἐπιδημίας γεγενημένας πρὸς αὐτούς. καὶ γὰρ εἰκὸς ἐν ἀρχῇ τοῦ κόσμου ἐπὶ πλεῖον [*](12 ὑφιστάνουσι ABC 16 om. ἀνωτέρω ABC 19 εἴπερ] εἰ ABC 24 ἐννοῶν ante ποιητὴς ABC 25 θῶκοι U+05D0C. 28 χρησμῶν καὶ] χρησμόσινα)
8. Οὐχ ὀρῶν δʼ ὁ γεννάδας, ὅσων φιλοσόφων τὴν πρόνοιαν εἰσαγόντων καὶ διά τὰ λογικὰ πάντα ποιεῖν αὐτὴν λεγόντων συναναιρεῖ, τὸ ὅσον ἐφʼ ἑαυτῷ, χρήσιμα δόγματα τῇ χριστιανῶν κατὰ ταῦτα πρὸς φιλοσοφίαν συμφωνίᾳ, οὐδʼ ὅση βλάβη κωλυτικὴ γίνεται εὐσεβείας ἐκ τοῦ παραδέξασθαι ὅτι οὐδὲν μυρμήκων ἢ μελισσῶν διαφέρει ὁ ἄνθρωπος παρὰ τῷ θεῷ, φησὶν ὅτι ‘Εἰ διὰ τοῦθʼ οἱ ἄνθρωποι διαφέρειν δοκοῦσι τῶν ἀλόγων, ἐπεὶ πόλεις ᾤκησαν καὶ χρῶνται πολιτείᾳ καὶ ἀρχαῖς καὶ ἡγεμονίαις· τοῦτʼ οὐδὲν πρὸς ἔπος ἐστί· καὶ γὰρ οἱ μύρμηκες καὶ αἱ μέλισσαι. μελίσσαις γοῦν ἔστιν ἡγεμὼν, ἔστι δʼ ἀκολουθία τε καὶ θεραπεία, καὶ πόλεμοι καὶ νῖκαι καὶ τῶν ἡττημένων αἱρέσεις, καὶ πόλεις καὶ προπόλεις γε, καὶ ἔργων διαδοχὴ, καὶ δίκαι κατὰ τῶν ἀργῶν τε καὶ πονηρῶν· τοὺς γοῦν κηφῆνας ἀπελαύνουσί τε καὶ κολάζουσιν.᾿ οὐδʼ ἐν τούτοις δὲ [*](11, 12 τοῖς θηρίοις τοὺς ἀνθρώπους ABC 19 ἐφʼ αὐτῶ U+05D0 20 om. τῆ ABC σύμφωνα ABC 28, 29 om. καὶ τῶν-προπόλεις γε C 28 ἡττωμένων αἱ AB 31 δὲ] τε ABC)
9. Τάχα δὲ καὶ οἱ οἱονεὶ πόλεμοι τῶν μελισσῶν διδασκαλία ἔγκειται πρὸς τὸ δικαίους καὶ τεταγμένους πολέ. μους, εἶ ποτε δέοι, γίγνεσθαι ἐν ἀνθρώποις. καὶ οὐ πόλεις μὲν καὶ προπόλεις ἐν μελίσσαις· ἀλλʼ οἱ σίμβλοι καὶ τὰ [*](1 λογικῆς] λογισμοῦ ABC 2 ἀπʼ ἀλόγου] ἀπολογου (sic) AB; ἀπὸ λόγου C 11 om. αἱ ABC 14 ἀρίστους ABC 23 γένων- ται U+05D0* 24 πείθονται U+05D0A ἡγεμόνι ABC 29 πόλις U+05D0 30 πρόπολις U+05D0)
10. Εἰπών δʼ ὁ Κέλσος περὶ τῶν μελισσῶν, ἵνα τὸ ὅσον ἐφʼ ἑαυτῷ ἐξευτελίσῃ ἡμῶν οὐ χριστιανῶν μόνον ἀλλὰ [*](565) καὶ πάντων ἀνθρώπων τὰς πόλεις καὶ τὰς πολιτείας καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἡγεμονίας καὶ τοὺς ὑπὲρ τῶν πατρίδων πολέμους, ἔξῆς ἐπιφέρει διεξιὼν μυρμήκων ἐγκώμιον· ὅπως τῷ περὶ ἐκείνων ἐγκωμίῳ τὸ τῶν ἀνθρώπων περὶ τὴν τροφήν οἰκονομικὸν καταβάλῃ τῷ λόγῳ τῷ πρὸς τοὺς μύρμηκας, καὶ τὸ τῶν χειμαδίων προνοητικόν καταρρίψῃ, ὡς οὐδὲν πλέον ἔχον τῆς ἀλόγου τῶν μυρμήκων ἐν οἶς ἐκεῖνος νομίζει προνοίας. τίνα δʼ οὐκ ἂν τῶν ἁπλουστέρων ἀνθρώπων καὶ οὐκ ἐπισταμένων ἐνορᾷν τῇ φύσει πάντων πραγμάτων ἀποτρέψοι, τὸ ὅσον ἐφʼ ἑαυτῷ, ὁ Κέλσος ἀπὸ τοῦ τοῖς βαρουμένοις ὑπό φορτίων βοηθεῖν καὶ κοινωνεῖν ἐ. κείνοις τῶν καμάτων, λέγων περὶ μυρμήκων ὡς ‘ἂν ἀλλήλοις τῶν φορτίων, ἐπειδάν τινα κάμνοντα ἴδωσιν, ἐπιλαμβάνωνται; ἐρεῖ γὰρ ὁ δεόμενος τῆς διὰ λόγου παιδεύσεως καὶ μηδαμῶς ἐπαΐων αὐτῆς· Ἐπεὶ τοίνυν μηδὲν διαφέρομεν μυρμήκων καὶ ὅτε τοῖς κάμνουσι διὰ τό φέρειν βαρύτατα φορτία βοηθοῦμεν, τί μάτην τὸ τοιοῦτον ποιοῦμεν; καὶ οἱ [*](1 ἐξαγωγὰ U+05D0* καὶ τὰ] τῶν U+05D0 3 σωμάτων πεπονθότων] χάριν πεπονθ.σωμ. ABC καθαρτήριον] B; καθαξ (sic) C; καθά- ριον U+05D0A 5 om. κατὰ 8 τα π. πάντ.ἐπιλογ. ABC 17, 18 οἰκονομ. π. τὴν τροφήν 20 ἔχων U+05D0 22 οὐκ] μὴ ABC 24 om. τοῖς U+05D0 29, 30 om. διὰ τὸ φ. β. φορτία ABC)
11. Ἐπεὶ δὲ καὶ ‘τοῖς ἀποθνήσκουσι μύρμηξί φησι τοὺς ζῶντας ἴδιόν τι ἀποκρίνειν χωρίον, κἀκεῖνο αὐτοῖς εἶναι πάτρια μνήματα· λεκτέον ὅτι, ὅσῳ πλείονα λέγει τῶν ἀλόγων ζώων ἐγκώμια, τοσούτῳ πλεῖον, κἂν μὴ θέλῃ, αὔξει τὸ τοῦ πάντα κοσμήσαντος λόγου ἔργον, καὶ δείκνυσι τὴν ἐν ἀνθρώποις ἐντρέχειαν δυναμένην κοσμεῖν τῷ λόγῳ καὶ τὰ πλεονεκτήματα τῆς φύσεως τῶν ἀλόγων. τί δὲ λέγω τῶν ἀλόγων, ἐπεὶ Κέλσῳ δοκεῖ μηδʼ ἄλογα εἶναι τὰ κατὰ τὰς κοινὰς πάντων ἐννοίας ἄλογα καλούμενα; οὐδὲ τοὺς μύρμηκας γοῦν οἴεται εἶναι ἀλόγους ὁ περὶ τῆς ὅλης φύσεως ἐπαγγειλάμενος λέγειν καὶ τὴν ἀλήθειαν ἐν τῇ ἐπιγραφῇ τοῦ βιβλίου αὐχήσας. φησὶ γὰρ περὶ τῶν μυρμήκων ὡς διαλεγομένων ἀλλήλοις τοιαῦτα· ‘Καὶ μὲν δὴ καὶ ἀπαντῶντες ἀλλήλοις διαλέγονται, ὅθεν οὐδὲ τῶν ὁδῶν ἁμαρτάνουσιν· οὐκοῦν καὶ λόγου συμπλήρωσίς ἐστι παρʼ αὐτοῖς καὶ κοιναὶ ἔννοιαι καθολικῶν τινῶν καὶ φωνὴ καὶ τυγχάνοντα καὶ σημαινόμενα.᾿ τὸ γὰρ διαλέγεσθαί τινα πρὸς ἕτερον ἐν φωνῇ γίνεται δηλούσῃ τι σημαινόμενον, πολλάκις δὲ καὶ περὶ τῶν καλουμένων τυγχανόντων ἀπαγγελλούσῃ· ἅπερ καὶ ἐν μύρμηξι λέγειν εἶναι, πῶς οὐ πάντων ἄν εἴη καταγελαστότατον;
12. Καὶ οὐκ αἰδεῖταί γε ἐπιφέρων τούτοις, ἵνα καὶ τοῖς μετʼ αὐτὸν ἐσομένοις ἐπιδεικνύηται τὴν τῶν δογμάτων ἑαυτοῦ ἀσχημοσύνην, λέγων· ‘Φέρʼ οὖν, εἴ τις ἀπʼ οὐρανοῦ ἐπὶ τὴν γῆν ἐπιβλέποι, τί ἄν δόξαι διαφέρειν τὰ ὑφʼ ἡμῶν ἤ τὰ ὑπὸ μυρμήκων καὶ μελισσῶν δρώμενα;ʼ ὀ ἀπʼ οὐρανοῦ δὴ ἐπὶ γῆν κατὰ τὴν ὑπόθεσιν αὑτοῦ βλέπων τὰ δρώμενα ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων καὶ τὰ ὑπὸ τῶν μυρμήκων γινόμενα, πότερον ἑνορ μὲν ἀνθρώπων καὶ μυρμήκων σώμασιν, οὐ κατανοεῖ δὲ τὸ λογικὸν ἡγεμονικὸν καὶ [*](1 ἐπεὶ δὲ] ἐπειδὴ U+05D0 7, 8 om. τί δὲ λέγω τῶν ἀλόγων U+05D0C 19, 20 ἀπαγγέλλουσιν BC; ἀπαγγέλουσαν (sic) U+05D0 21 ἄν πάντων εἴη AB; ἄν εἴη πάντων C 24 ἀσχημοσύνη 25 ἐπὶ τὴν γῆν] τὰ ἐπὶ γῆς ΑBC 30 σώμασιν ante ἀνθρώπων ABC)
13. Ἐξῆς δὲ τούτοις, ὡσπερεὶ ἐπὶ πλειόνων καταβιβάσαι ἀγωνιζόμενος τό τῶν ἀνθρώπων γένος καὶ ἐξομοιῶσαι τοῖς ἀλόγοις, καὶ μηδὲν ὅ τι καταλιπεῖν θέλων τῶν ἐν τοῖς ἀλόγοις ἱστορουμένων ἐμφαινόντων τό μεῖζον, καὶ τὰ τῆς γοητείας φησὶν εἶναι καὶ ἔν τισι τῶν ἀλόγων· ὡς μηδʼ ἐπὶ τούτῳ τοὺς ἀνθρώπους ἐξαιρέτως σεμνύνεσθαι, μηδὲ θέλειν ἔχειν τὴν πρὸς τὰ ἄλογα ὑπεροχήν. καί φησι ταῦτα· Ἑἰ δέ τι καὶ ἐπὶ γοητείᾳ φρονοῦσιν ἄνθρωποι, ἤδη καὶ κατὰ τοῦτο σοφώτεροι ὄφεις καὶ ἀετοί· πολλὰ γοῦν ἴσασιν ἀλεξιφάρμακα καὶ ἀλεξίκακα, καὶ δὴ καὶ λίθων τινῶν δυνάμεις ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν νεοσσῶν· οἶς ἄν ἐπιτύχωσιν ἀνθρωποι, θαυμαστόν τι κτῆμα ἔχειν νομίζουσι.᾿ καὶ πρῶτόν γε οὐκ οἵδ᾿ ὅπως τὴν τῶν ζώων περὶ τὰ φυσικὰ ἀλεξιφάρμακα εἶτε ἐμπειρίαν εἶτε φυσικήν τινα κατάληψιν [*](4 om. τὰ 11 ἢ] ἧν 13 λογικοῖς] +ζώοις ABC λόγον τὸν] τὸ ABC 16 διʼ ὄν] διό καὶ ABC 17 πλεῖον ABC 19ἐθέλων ABC 24 om. ἐπὶ 27 ἐἀν AB 29 γε] μὲν)
14. Καί τοί γε εἰ ἐβουλόμην ὁμόσε χωρεῖν τῷ Κέλσῳ κατὰ ταῦτα, ἐχρησάμην ἄν Σολομῶντος λέξει ἀπὸ τῶν Παροιμιῶν οὕτως ἐχούσῃ· Τέσσαρα δʼ ἐστὶν ἐλάχιστα ἐπὶ [*](Prov xxx 24 ff.) τῆς γῆς, ταῦτα δέ ἐστι σοφώτερα τῶν σοφῶν· οἱ μύρμηκες [*]((xxiv 59 ff.)) [*](2 τάσσεσθαι] ἔσεσθαι 6 ὅτι] ἔτι 7 μαράθρῳ ABC 11 om. καὶ 21 om. μόνον ABC 25 ζώου φύσιν ABC)
15. Θέλων δʼ ἔτι διὰ πλειόνων μηδὲ τὰς περὶ τοῦ θείου ἐννοίας ἐξαιρέτους εἶναι παρὰ τὰ θυητὰ πάντα ἐν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀλόγων ζώων τινὰ ἀποφῇναι ἐννοοῦντα περὶ τοῦ θεοῦ, περὶ οὗ τοιαῦται διαφωνίαι γεγόνασι καὶ τοῖς ὀξυτέροις τῶν πανταχοῦ ἀνθρώπων, Ἐλλήνων καὶ βαρβάρων, φησὶν ὅτι Ἑ δʼ, ὅτι θείας ἐννοίας ἄνθρωπος [*](1 om. οἴ ἐτοιμ....τροφήν ἑτοιμάζοντες B 2 ἐποιήσαντο] ἐτοιμάζονται U+05D0 3 ἀβασίλευτόν ABC 4 στρατοπεδεύει ΑBC 4, 5 καλαβώτης AB 15 om. καὶ ABC εἰσι τῶν σοφῶν AΒC 17 καὶ ἰδιωτικὰ ante νομίζει ABC 20, 21 ἐλελέγχθω (sic) U+05D0(bis) 24 δʼ ἔτι] δέ τι 26 ζώων post ἀποφῆναι ABC)
16. Ἐχρῆν οὖν τὸν Κέλσον, διὰ τῶν προκειμένων βουλόμενον θειότερα καὶ σοφώτερα ἀποδεῖξαι τὰ ἄλογα ζῶα τῶν ἀνθρώπων, κατασκευάσαι διὰ πλειόνων ὡς ὑπάρχουσαν τὴν τοιονδὶ μαντικήν· καὶ τὴν ἀπολογίαν μετὰ τοῦτʼ ἐναργεστέρως ἀποδεῖξαι· καὶ ἀποδεικτικῶς ἀποδοκιμάσαι μὲν τοὺς λόγους τῶν ἀναιρούντων τὰς τοιασδὶ μαντείας· ἀποδεικτικῶς δʼ ἀνατρέψαι καὶ τοὺς λόγους τῶν εἰπόντων ἀπὸ δαιμόνων ἢ θεῶν γίνεσθαι τὰς κινήσεις τοῖς ζώοις πρὸς τὸ μαντεύσασθαι· καὶ μετά ταῦτα κατασκευάσαι περὶ τῆς τῶν ἀλόγων ζώων ψυχῆς ὡς θειοτέρας. οὕτω γὰρ ἄν πρὸς τὰ πιθανὰ αὐτοῦ ἐπιδειξαμένου φιλόσοφον περὶ τῶν τηλικούτων ἔξιν κατὰ τὸ δυνατὸν ἡμῖν ἐνέστημεν· ἀνατρέποντες μὲν τό ὅτι σοφώτερα τὰ ἄλογα ζῶα τῶν ἀνθρώπων· ψευδοποιοῦντες δὲ καὶ ὅτι ἐννοίας ἔχει τοῦ θείου ἱερωτέρας ἡμῶν, καὶ ὅτι ὁμιλίας ἔχει πρὸς ἄλληλα ἱεράς τινας. νυνὶ δʼ ὁ ἐγκαλῶν ἡμῖν, ὅτι πιστεύομεν τῷ ἐπὶ πᾶσι θεῷ, ἀξιοῖ ἡμᾶς πιστεύειν ὅτι αἱ ψυχαὶ τῶν ὀρνίθων θειοτέρας ἔχουσιν ἐννοίας καὶ τρανοτέρας ἀνθρώπων. ὅπερ εἰ ἀληθές ἐστιν, [*](570) ὀρνιθες μᾶλλον τρανοτέρας Κέλσου ἔχουσι περὶ θεοῦ ἐννοίας. καὶ οὐ θαυμαστόν εἰ Κέλσου, τοῦ ἐπὶ τοσοῦτον τὸν ἄνθρωπον ἐξευτελίζοντος. ἀλλὰ γὰρ ὅσον ἐπὶ Κέλσῳ οἱ ὄρνιθες μείζονας καὶ θειοτέρας ἔχουσιν ἐννοίας, οὐ λέγω ἡμῶν χριστιανῶν ἢ τῶν ταῖς αὐταῖς ἡμῖν γραφαῖς χρω μένων Ἰουδαίων, ἀλλὰ γὰρ καὶ τῶν παρʼἝλλησι θεολόγων· ἀνθρωποι γὰρ ἦσαν. μᾶλλον οὖυ κατὰ Κέλσον κατείληφε τὴν τοῦ θείου φύσιν τὸ τῶν δῆθεν μαντικῶν ὀρνίθων [*](2 ἐπιτηδείους] -αὐτῶν U+05D0C 6 τοιάνδε om. τὴν ἀπολο- γίαν ABC 7 ἐναργεστέρως] conj. Boherellua; ἐνεργ. U+05D0ABC om. ἀποδεῖξαι ABC 8 τοιασδὶ] τοιαύτας δεῖ 15 om. ζῶα ABC 17 ἡμῶν]-ἡ οὐδὲ ὅλως ἔχει AC 20 τρανῶτέρας U+05D0; τρανωτ. AB 21 τρανωτ. U+05D0; τρανωτ. A κέλσου ante τραν. ABC 25 γραφαῖς ἡμῖν ABC 27 οὗν] γὰρ A; δὲ BC)
17. Ἡμῖν δʼ ὀλίγα πρὸς τὰ προκείμενα ἀπὸ πολλῶν λεκτέον, διελέγχουσι τὴν ἀχάριστον ψευδοδοξίαν πρὸς τὸν πεποιηκότα αὐτόν· ἄνθρωπος γὰρ καὶ Κέλσος ὢν, ἐν [*](cf. Ps xlix (xlviii) 12, 20) τιμῇ ὢν, οὐ συνῆκε· διὸ οὐδὲ παρασυνεβλήθη τοῖς ὄρνισι καὶ τοῖς ἄλλοις ἀλόγοις ζώοις, οἶς νομίζει εἶναι μαντικοῖς· ἀλλʼ ἐκείνοις παραχωρήσας τὰ πρωτεῖα, ὑπὲρ Αἰγυπτίους τοὺς τὰ ἄλογα ζῶα ὡς θεοὺς προσκυνοῦντας ἑαυτὸν ὑπέταξε, τὸ δʼ ὅσον ἐπʼ αὐτῷ καὶ πᾶν τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ὡς χεῖρον καὶ ἔλαττον νοοῦν περὶ τοῦ θείου, τοῖς ἀλόγοις ζώοις. προηγουμένως μὲν οὖν ζητείσθω, πότερον ὑπάρχει ἡ δι᾿ ὀρνίθων καὶ τῶν λοιπῶν ζώων πεπιστευμένων εἶναι μαντικῶν μαντικὴ, ἢ μή ὑπάρχει. καὶ γὰρ οὐκ εὐκαταφρόνητός ἐστιν εἰς ἑκάτερα ἐπιχειρούμενος ὀ λόγος· ὅπου μὲν δυσωπῶν μὴ παραδέξασθαι τὸ τοιοῦτον, ἵνα μὴ τὸ λογικὸν ἀντὶ τῶν δαιμονίων χρηστηρίων ὄρνισι χρήσηται, καταλιπὸν ἐκεῖνα· ὅπου δὲ διὰ μαρτυρουμένης ὑπὸ πολλῶν ἐναργείας παριστὰς, ὅτι πολλοὶ ἀπὸ μεγίστων διεσώθησαν κινδύνων, πεισθέντες τῇ διʼ ὀρνίθων μαντικῇ. ἐπὶ δὲ τοῦ παρόντος δεδόσθω ὑπαρκτὸν εἶναι τὴν οἰωνιστικήν· ἴνα καὶ οὕτω δείξω τοῖς προκαταληφθεῖσιν, ὅτι καὶ [*](3,4 διδάσκωσιν ABC 4 καὶ] + περὶ U+05D0 7 τῶ] τὸ U+05D0AB 9 οὒτως] ἄλλω ABC 13 παρεσυνεβλήθη B ὄρνισι] κτή- νεσι ABC 14 om. ἀλόγοις U+05D0 24 δαιμόνων 25 κατα- λιπων U+05D0BC; καταλειπὠν (sic) A διαμαρτυρουμένης 26 ὑπὸ] ἀπὸ ABC ἐνργείας AC)
18. Ἀλλὰ καὶ, εἶπερ οἰωνοὶ οἰωνοῖς μάχονται, U+003C εἰ U+003E ὥς φησιν ὁ Κέλσος, θείαν φύσιν ἔχοντες οἱ μαντικοὶ ὄρνεις καὶ τὰ ἄλλα ἄλογα ζῶα καὶ ἐννοίας τοῦ θείου καὶ πρόγνωσιν περὶ μελλόντων, τὰ τοιαῦτα ἑτέροις προεδήλουν· οὔτʼ ἄυ ἡ καθʼ Ὅμηρον στρουθὸς ἐνόσσευσεν ὅπου δράκων ἔμελλεν αὐτὴν καὶ τὰ τέκνα ἀφανίσειν· οὔτʼ ἄν ὁ κατὰ τὸν αὐτὸυ ποιητὴν δράκων οὐκ ἐφυλάξατο ὑπὸ τοῦ ἀετοῦ ληφθῆναι. φησὶ γὰρ ὁ ἐν ποιήσει θαυμαστὸς Ὅμηρος περὶ μὲν τοῦ προτέρου τοιαῦτα·
[*](Hom II ii 308 ff.)Ἔνθ ἐφάνη μέγα σῆμα· δράκων ἐπὶ νῶτα δαφοινὸς [*](3 παρʼ ἐκεῖνα 6 om. πολὺ ABC 7 om. γινώσκοντα δὲ U+05D0* 8 ἐφυλάξαντο AC om. ἄν U+05D0 10, 11 ἀπέλυον ἐπʼ αὐτά ABC 13 ὄφεων] σοφῶν U+05D0* 19 μάχονται] διαλέγονται conj. Boherellus εἰ] adddii ex conjecture 21 om. ἄλλα U+05D0C 22 περὶ] τὴν περὶ AB; περὶ τῶν C τὰ] καὶ AB 24 ἀφανί- ζειν ABC 25 ἐφυλάξατο] +τὸ ABC)
Ἀρʼ οὖν ὁ μὲν ἀετὸς ἦν μαντικός, ὁ δὲ δράκων, ἐπεὶ καὶ τούτι χρῶνται τῷ ζῴῳ οἱ οἰωνοσκόποι, οὐκ ἦν μαντικός; τί δὲ, ἐπεὶ τὸ ἀποκληρωτικὸν εὐέλεγκτόν ἐστιν, οὐχὶ καὶ τὸ ἀμφοτέρους εἶναι μαντικοὺς ἐλεγχθείη ἄν; οὐκ ἄν γὰρ ὁ δράκων ὢν μαντικὸς οὐκ ἐφυλάξατο τάδε τινὰ ἀπὸ τοῦ ἀετοῦ παθεῖν; καὶ ἄλλα δʼ ἄν μυρία τοιαῦτα εὔροι τις παραδείγματα, [*](1 τὸν δʼ] τὸν δὴ U+05D0; δν B; ὅ A; ὅν ῥ’ C φόοσδε ABC 10 ὥσπερ ΑC 11 θῆκε U+05D0 21 ἐγκάββαλ᾿ U+05D0 25 αἰετὸς U+05D0 30 αἰετοῦ U+05D0 εὕρῃ)
19. Κατὰ δὲ ἡμᾶς δαίμονές τινες φαῦλοι καὶ (ἴνʼ οὕτως ὀνομάσω) τιτανικοὶ ἢ γιγάντιοι, ἀσεβεῖς πρὸς τὸ ἀληθῶς θεῖον καὶ τοὺς ἐν οὐρανῷ ἀγγέλους γεγινημένοι, καὶ πεσόντες ἐξ οὐρανοῦ καὶ περὶ τὰ παχύτερα τῶν σωμάτων καὶ ἀκάθαρτα ἐπὶ γῆς καλινδούμενοι· ἔχοντές τι περὶ τῶν μελλόντων διορατικὸν, ἄτε γυμνοὶ τῶν γηΐνων σωμάτων τυγχάνοντες, καὶ περὶ τὸ τοιοῦτον ἔργον καταγινόμενοι, βουλόμενοι ἀπάγειν τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος, ὑποδύονται τῶν ζώων τὰ ἁρπακτικώτερα καὶ ἀγριώτερα καὶ ἄλλα πανουργότερα, καὶ κινοῦσιν αὑτὰ πρὸς ὃ βούλονται, ὅτε βούλονται· ἢ τὰς φαντασίας τῶν τοιωνδὶ ζώων τρέπουσιν ἐπὶ πτήσεις καὶ κινήσεις τοιάσδε· ἵνʼ ἀνθρωποι, διὰ τῆς ἐν τοῖς ἀλόγοις ζώοις ἁλισκόμενοι μαντικῆς, θεὸν μὲν τὸν περιέχοντα τὰ ὅλα μὴ ζητῶσι μηδὲ τὴν καθαρὰν θεοσέβειαν ἐξετάζωσι, πέσωσι δὲ τῷ λογισμῷ ἐπὶ τὴν γῆν καὶ τοὺς ὄρνεις καὶ τοὺς δράκοντας, ἔτι δʼ ἀλώπεκας καὶ λύκους. καὶ γὰρ παρατετήρηται τοῖς περὶ ταῦτα δεινοῖς, ὅτι αἱ ἐναργέστεραι προγνώσεις διὰ τῶν τοιούτων ζώων γίγνονται· ἄτε μὴ δυναμένων τῶν δαιμόνων ἐν τοῖς ἡμερωτέροις τῶν ζώων τοσοῦτον, ὅσον δύνανται διὰ τὸ παραπλήσιον τῆς κακίας, καὶ οὐ κακίαν μὲν οἱονεὶ δὲ κακίαν οὖσαν ἐν τοῖς τοιοισδὶ τῶν ζώων, ἐνεργῆσαι τάδε τὰ ζῶα.
20. Ὄθεν εἴπερ ἄλλο τι Μωσέως τεθαύμακα, καὶ τὸ τοιοῦτον θαύματος εἶναι ἀποφανοῦμαι ἄξιον, ὅτι φύσεις [*](1 παριστάνοντα ABC om. μέν ABC 1, 2 ἔχοντα ἐν ἑαυ- τοῖς ABC 3 φόοσδε AC; φῶοσδε B 5 om. γὰρ U+05D0 12 om. τὸ 16 ὅτε βούλονται] U+05D0 (supr. lim.) B; ὅτε καὶ βούλονται AC 20 ἐξετάσωσι AB om. καὶ U+05D0 22, 23 ἐνερ- γέστεραι U+05D0A 26 om. μὲν ABC 29 εἷναι post ἄξιον U+05D0corr; om. U+05D0* ἀποφαινοῦμαι)
21. Εἴπερ δὲ θεία ἐστὶν ἡ τῶν ὀρνίθων ψυχὴ διὰ τὸ δι᾿ αὐτῶν προλέγεσθαι τὰ μέλλοντα· πῶς οὐχὶ μαλλον, ὅπου κληδόνες ὑπʼ ἀνθρώπων λαμβάνονται, θείαν εἶναι φήσομεν τὴν ψυχήν ἐκείνων, δι᾿ ὧν αἱ κληδόνες ἀκούονται; θεία οὖν [*](8 om. τε U+05D0 11 λαμβανόμενα ABC 14 ἀνθρώπων ἀνθρωποι U+05D0 17 ἀπαντην 23 ὁ post τούτου U+05D0 (supr. lin.) 30 ὑπʼ] ἀπὸ U+05D0 31 ἐκείνων] coni. Guietus; ἐκείνην U+05D0ABC)
Ὕστατα καὶ πύματα νῦν ἐνθάδε δειπνήσειαν. κἀκείνη μὲν θεία ἦν· ὁ δὲ τηλικοῦτος Ὀδυσσεὺς, ὁ τῆς Ὁμηρικῆς Ἀθηνᾶς φίλος, οὐκ ἦν θεῖος, ἀλλά συνεὶς τῶν ἀπὸ τῆς θείας ἀλετρίδος εἰρημένων κληδόνων ἔχαιρεν, ὡς ὁ [*](Hom Od xx 120) ποιητής φησι· Χαῖρε δὲ κληδόνι δῖοε Ὀδυσσεύς. ἤδη δὲ ὅρα, εἴπερ οἱ ὄρνιθες θείαν ἔχουσι ψυχὴν καὶ αἰσθάνονται τοῦ θεοῦ ἢ, ὡς ὁ Κέλσος ὀνομάζει, τῶν θεῶν· δηλονότι καὶ ἡμεῖς πταρνύμενοι οἱ ἄνθρωποι, ἀπό τινος ἐν ἠμῖν οὔσης θειότητος καὶ μαντικῆς περὶ τὴν ψυχὴν ἡμῶν πταρνύμεθα. καὶ γὰρ τοῦτο μαρτυρεῖται ὑπὸ πολλῶν· διὸ καὶ ὀ ποιητὴς c[*](cf. Hom Od xvii 541 ff.) λέγει τό· Ὁ δ᾿ ἐπέπταρεν εὐχομένοιο. διό καὶ ἡ Πηνελόπη φησίν·
Οὐχ ὁράᾳς, ὅ μοι υἷὸς ἐπέπταρε σοῖσιν ἔπεσσιν;
22. Τὸ δʼ ἀληθῶς θεῖον εἰς τὴν τῶν περὶ μελλόντων γνῶσιν οὔτε τοῖς ἀλόγοις χρῆται ζώοις, οὔτε τοῖς τυχοῦσι τῶν ἀνθρώπων· ἀλλὰ ψυχαῖς ἀνθρώπων ἱερωτάταις καὶ καθαρωτάταις, ἄστινας θεοφορεῖ καὶ προφήτας ποιεῖ. διόπερ εἴ τι ἄλλο θαυμασίως εἴρηται ἐν τῷ Μωσέως νόμῳ, [*](Lev xix 26) καὶ τὰ τοιαῦτα ἐν τούτοις κατατακτέου· Οὐκ οἰωνιεῖσθε [*](574) [*](Deut xviii 14; cf. 12) οὐδʼ ὀρνιθοσκοπήσετε. καὶ ἀλλαχοῦ· Τὰ γὰρ ἔθνη, οὓς κύριος ὁ θεός σου ἐξολοθρεύσει ἀπὸ προσώπου σου, οὗτοι κληδόνων καὶ μαντειῶν ἀκούσονται· σοὶ δὲ οὐχ οὔτως [*](Deut xviii 15) ἔδωκε κύριος ὁ θεός σου. εἶθ᾿ ἔξῆς φησί· Προφήτην ἀναστήσει σοι κύριος ὁ θεός σου ἐκ τῶν ἀδελφῶν σου. βουληθεὶς δέ ποτε ὁ θεὸς δι᾿ οἰωνοσκόπου ἀποτρέψοι ἀπὸ τῆς οἰωνιστικῆς, πεποίηκε πνεῦμα ἐν τῷ οἰωνοσκόπῳ εἰπεῖν· [*](Num xxiii 23) Οὐ γάρ ἐστιν οἰωνισμὸς ἐν Ἰακὼβ, οὐδὲ μαντεία ἐν Ἱσραήλ· κατὰ καιρὸν ῥηθήσεται τῷ Ἰακώβ καὶ τῷ Ἰσραὴλ, τί ἐπιτελέσει [*](11 θειότητος] ποιότητος U+05D0 13 om. τό ABC 15 δρᾶς U+05D0AC σοῖς ἐπέσσι (sic) C; οἷσιν ἔπεσι U+05D0; πᾶσιν ἔπεσσιν Hon. 16 ἀληθὲς U+05D0 17 τυγχάνουσι U+05D0 21 ἐν τοῖς τοιούτοις 22 ὀρνι- θοσκοπῆσεσθε ABC 23 ἀπὸ] ἐκ ABC 28 οἰωνοσκοπικῆς)
23. Χρὴ δʼ εἰδέναι ὅτι τὸ τὰ μέλλοντα προγιγνώσκειν οὐ πάντως θεῖόν ἐστι· καθʼ αὑτὸ γὰρ μέσον ἐστὶ, καὶ πίπτον εἰς φαύλους καὶ ἀστείους. καὶ ἰατροὶ γοῦν ἀπὸ ἰατρικῆς προγιγνώσκουσί τινα, κἂν φαῦλοι τὸ ἦθος τυγχάνωσιν· οὕτω δὲ καὶ κυβερνῆται, κἂν μοχθηραὶ τυγχάνωσιν ὄντες, προγιγνώσκουσιν ἐπισημασίας καὶ ἀνέμων σφοδρότητας καὶ τροπὰς περὶ τὸ περιέχον ἔκ τινος πείρας καὶ παρατηρήσεως· καὶ οὐ δή που παρὰ τοῦτο θείους τις αὐτοὺς εἶναι φήσει, ἐάν τύχωσι μοχθηροὶ εἶναι τὸ ἦθος. ψεῦδος οὖν τὸ παρὰ τῷ Κέλσῳ λεγόμενον, τό· ‘Τί ἂν φαίη τις θειότερον τοῦ τὰ μέλλοντα προγιγνώσκειν τε καὶ προδηλοῦν;᾿ ψεῦδος δὲ καὶ τὸ ‘πολλὰ τῶν ζώων ἀντιποιεῖσθαι θείας ἐννοίας·᾿ οὐδὲν γὰρ τῶν ἀλόγων ἔννοιαν ἔχει τοῦ θεοῦ. ψεῦδος δὲ καὶ τὸ ‘ἐγγυτέρω τῆς θείας ὁμιλίας εἶναι τὰ ἄλογα ζῶα·᾿ ὅπου γε καὶ τῶν ἀνθρώπων οἱ ἔτι φαῦλοι, κἂν ἐπʼ ἄκρον προκόπτωσι, πόρρω εἰσὶ τῆς θείας ὁμιλίας. μόνοι δὴ ἄρα οἱ κατὰ ἀλήθειαν σοφοὶ καὶ ἀψευδῶς εὐσεβεῖς ἐγγυτέρω τῆς θείας ὁμιλίας εἰσίν· ὁποῖοί εἰσιν οἱ καθʼ ἡμᾶς προφῆται καὶ Μωσῆς, ᾦ μεμαρτύρηκε διὰ τὴν πολλὴν καθαρότητα ὁ λόγος εἰπών· Ἐγγιεῖ Μωσῆς μόνος πρὸς τὸν θεὸν, οἱ δὲ [*](Ex xxiv) λοιποὶ οὐκ ἐγγιοῦσι. πῶς δὲ ἀσεβῶς ὑπὸ τοῦ ἀσέβειαν [*](10 υἱοὶ θεοῦ εἰσίν AB; εἰσιν υἰοὶ θεοῦ C 11 προγινώσκειν τὰ μέλλοντα ABC 17 τηρήσεως U+05D0 18 φησι U+05D0 19 ἐαν] ἄν 26 δὴ] δεῖ AB; δὲ C 31 ἀσεβὲς U+05D0)
24. Θέλων δὲ τὰς ὁμιλίας τῶν ἀλόγων ζώων εἶναι τῶν ἡμετέρων ἱερωτέρας ὁ Κέλσος, οὐ τοῖς τυχοῦσιν ἀνατίθησι τὴν ἱστορίαν ταύτην, ἀλλὰ τοῖς συνετοῖς. συνετοὶ δὲ κατὰ ἀλήθειάυ εἰσιν οἱ σπουδαῖοι, οὐδεὶς γὰρ φαῦλος συνετός. λέγει τοίνυν τὸν τρόπου τοῦτον ὅτι ‘φασὶ δὲ τῶν ἀνθρώπων οἱ συνετοὶ καὶ ὁμιλίας ἐκείνοις εἶναι, δηλονότι τῶν τμετέρων ερωτέρας· καὶ αὐτοί που γνωρίζειν τὰ λεγόμενα καὶ ἔργῳ δεικνύειν ὅτι οὐκ ἀγνοοῦσιν, ὅταν προειπόντες ὅτι ἔφασαν οἱ ὄρυιθες ὅτι ἀπίασί ποι καὶ ποιήσουσι τόδε ἢ τόδε, δεικνύωσιν ἀπελθόντας ἐκεῖ καὶ ποιοῦντας ἃ ἤδη προεῖπον.᾿ κατὰ μὲν οὖν τὸ ἀληθὲς οὐδεὶς συνετὸς τοιαῦτα ἱστόρησε, καὶ οὐδεὶς σοφὸς ἱερωτέρας εἶπεν εἶναι τὰς τῶν ἀλόγων ζώων ὁμιλίας τῆς τῶν ἀνθρώπων. εἰ δʼ ὑπὲρ τοῦ ἐξετάσαι τὰ Κέλσου τἀκόλουθον σκοπῶμεν, δῆλον ὅτι κατʼ αὐτὸν ἱερώτεραι τῶν σεμνῶν Φερεκύδου καὶ Πυθαγόρου καὶ Σωκράτους [*](3 ἀποστραφείη προσέχειν BC 5 om. τῶν U+05D0 15 ἐκεῖνο Vel ἐκεῖνα U+05D0 (scriptura incerta) 25 ὅτι] ὡς U+05D0 30 σκοποῦμεν C)
25. Οὐκ οἶδα δʼ ὅπως ὁ Κέλσος καὶ ὅρκου ἐλεφάντων ἤκουσε, καὶ ὅτι εἰσὶν οὗτοι πιστότεροι πρὸς τὸ θεῖον ἡμῶν καὶ γνῶσιν ἔχουσι τοῦ θεοῦ. ἐγὼ γὰρ πολλά μὲν καὶ θαυμαστὰ οἶδα περὶ τῆς φύσεως τοῦ ζοοῦ καὶ τῆς ἡμερότητος ἱστορούμενα, οὐ μὴν καὶ περὶ ὅρκων ἐλέφαντος σύνοιδα εἰρῆσθαι παρά τινι· εἰ μή ἄρα τὸ ἥμερον καὶ τὴν ὡσπερεὶ πρός ἀνθρώπους αὐτῶν συνθήκην, ἅπαξ γενομένων ὑπʼ αὐτοῖς, εὐορκίαν τηρουμένην ὠνόμασεν, ὅπερ καὶ αὐτὸ ψεῦδός ἐστιν. εἰ γὰρ καὶ σπανίως, ἀλλʼ οὖν γε ἱστόρηται, [*](576) ὅτι μετὰ τὴν δοκοῦσαν ἡμερότητα ἐξηγριώθησαν ἐλέφαντες κατὰ τῶν ἀνθρώπων καὶ φόνους ἐποίησαν, καὶ διὰ τοῦτο κατεδικάσθησαν ἀναιρεθῆναι, ὡς οὐκέτι χρήσιμοι. ἐπεὶ δὲ παραλαμβάνει μετά ταῦτα, εἰς τὸ κατασκευάσαι, ὡς οἴεται, εὐσεβεστέρους εἶναι τοὺς πελαργοὺς τῶν ἀνθρώπων, τὰ περὶ τοῦ ζώου ἱστορούμενα ἀντιπελαργοῦντος καὶ τροφὰς φέροντος τοῖς γεγεννηκόσι· λεκτέον ὅτι καὶ τοῦτʼ οὐκ ἀπὸ θεωρήματος τοῦ περὶ τοῦ καθήκουτος ποιοῦσιν οἱ πελαργοὶ οὐδʼ ἀπὸ λογισμοῦ, ἀλλʼ ἀπὸ φύσεως, βουληθείσης τῆς κατασκευαζούσης αὐτοὺς φύσεως παράδειγμα ἐν ἀλόγοις ζώοις δυσωπῆσαι δυνάμενον ἀνθρώπους ἐκθέσθαι περὶ τοῦ χάριτας ἀποτιννύειυ τοῖς γεγεννηκόσιν. εἰ δὲ ᾔδει Κέλσος ὅσῳ διαφέρει λόγῳ ταῦτα ποιεῖν τοῦ ἀλόγως καὶ φυσικῶς [*](4 ὅτι] + και ABC 5 τάδε ἢ τόδε U+05D0 9 καὶ (pr.)] + τοῦ ABC 15 ἥμερον] ἡμέτερον U+05D0 18 om. γε ABC 20 om. καὶ φόνους ἐποίησαν U+05D0)
26. Ἐπεὶ οὖν τούτοις πᾶσιν ἐπιφέρει ὁ Κέλσος τό· ‘Οὔκουν ἀνθρώπῳ πεποίηται τὰ πάντα, ὥσπερ οὐδὲ λέοντι οὐδὲ ἀετῷ οὐδὲ δελφῖνι· ἀλλʼ ὅπως ὅδε ὁ κόσμος ὡς ἂν θεοῦ ἔργον ὁλόκληρον καὶ τέλειον ἐξ ἀπάντων γένηται· τούτου χάριν μεμέτρηται τὰ πάντα οὐκ ἀλλήλων, ἀλλʼ εἰ μὴ πάρεργον, ἀλλὰ τοῦ ὅλου· καὶ μέλει τῷ θεῷ τοῦ ὅλου, καὶ τοῦτʼ οὔποτε ἀπολείπει πρόνοια, οὐδὲ κάκιον γίνεται, οὐδὲ διὰ χρόνου πρὸς ἑαυτὸν ὁ θεὸς ἐπιστρέφει, οὐδ᾿ ἀνθρόπων ἕνεκα ὀργίζεται, ὥσπερ οὐδὲ πιθήκων οὐδὲ μυῶν· οὐδὲ τούτοις ἀπειλεῖ, ὧν ἕκαστον ἐν τῷ μέρει τήν αὐτοῦ μοῖραν εἴληφε·’ φέρε κἂν διὰ βραχέων πρὸς ταῦτ᾿ ἀπαντήσωμεν. οἶμαι δὴ ἀποδεδειχέναι ἐκ τῶν προειρημένων, πῶς ἀνθρώπῳ καὶ παντὶ λογικῷ τὰ πάντα πεποίηται· προηγουμένως [*](577) γάρ διὰ τὸ λογικὸν ζῶον τὰ πάντα δεδημιούργηται. Κέλσος μὲν οὖν λεγέτω ὅτι οὕτως οὐκ ἀνθρώπῳ, ὡς οὐδὲ [*](3 ἱστάμενος] μαχόμενος U+05D0 4 ἐπιδημοῦντα B 5 φέρων U+05D0*; φέροντα BC* σφαίραις BC; σφέραις A 6 ἐπιτιθέντα U+05D0B 7 δὲ (pr.)] δὴ AC; δι B 15 τὰ πάντα] πάντα U+05D0*; ταῦτα U+05D0corr 19 πάρεργον] πᾶν ἔργον U+05D0corr AC 21 ἑαυτὸν] conj. Boherellus (cf. p. 151 l. 11); αὐτὸ U+05D0ABC ἐπιστρέφει AB?corr C 24 εἴλη- χεν AB 28 οὕτως οὐκ ἀνθρώπω] οὐκ ἀνθρώπω οὖν AB; οὐκ ἀν- θρώπω C om. ὡς U+05D0)