Homiliae In Lucam

Quando ad Judaeos tantum sermo propheticusmittebatur, Ju- daici reges ponebantur in titulo. Verbi gratia, > vVisio, quam vidit Isaias filius Amos adversus Judaeam et adversus Hierusalem, in regno Oziae et Joatham et Achaz et Ezechiae <; nec ahum quemquam, exceptis Judaeae regibus, Isaiae video tempore designatum. In quibusdam prophetis et Israhel reges legimus, sicut ibi: > et in diebus Hieroboam fihi Joas regis Israhek. Quando vero sacramentum evangelii praedicandum erat et in toto orbe evangehum disseminan-

Ἐπὶ μὲν τῷ παρὰ Ἰουδαίοις μόνοις κηρυσσομένῳ λόγῳ προφητικῷ ἀναγράφεται βασιλεία μόνον Ἰουδαίων. > Ὅρασις < γὰρ φησιν, > ἣν εἶδεν Ἡσαΐας κατὰ τῆς Ἰουδαίας καὶ κατὰ τῆς Ἱερουσαλήμ, ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καὶ Ἰωαθὰμ καὶ Ἀχὰζ καὶ Ἐζεκίου < καὶ οὐδένα αλλον οἶδα βασιλέα ἀναγεγραμμένον ἐν τῷ χρόνῳ τῆς προφητείας, ἢ τὸν τῆς Ἰουδαίας, ἐπί τινων δὲ προφητειῶν καὶ τὸν βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ. Ὅτε δὲ ἤμελλε τό μυστήριον τοῦ εὐαγγελίου ὁ Ἰωάννης κηρύσσειν, ἀναγέγραπται οὐχὶ Ἰουδαίων μόνος βασιλεὺς Ἡρώδης οὐδὲ Ῥωμαίων μόνος Τιβέριος· ἐπειδὴ δὲ μυστήριον

dum, cujus princeps Joannes in eremo fuit, et orbem terrarum Tiberii regebat imperium, tunc > in quintodecimo <ejus > ejus > anno verbum Domini ad Joamiem factum < esse describitur. Et si tantum his, qui de nationibus credituri erat, annuntianda salus fuisset et penitus excludendus Israhel, suffecerat dicere : > In quintodecimo anno Tiberii Caesaris, praeside Judaeae Pontio Pilato <. Quia vero et de Judaea et de Galilaea multi credituri erant, idcirco et haec regna ponuntur in titulo diciturque : > tetracha Galilaeae Herode, et PhiUppo fratre ejus tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, et Lysania tetrarcha Abilenae, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini ad Joannem, fihum Zachariae, in deserto <. Olim > verbum Dei fiebat ad Hieremiam, fihum Chelciae, qui erat de saccerdotibus > tempore illius vel

τοῦ εὐαγγελίου ἔδει κηρύσσεσθαι ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ καὶ ὅλου τοῦ κόσμου ἐδόκει Τιβέριος εἶναι βασιλεύς, διὰ τοῦτο· > ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτω τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου x < καὶ τὰ ἑξῆς ἀναγέγραπται. Καὶ εἰ μέν οἱ ἀΠὸ τῶν ἐθνῶν μόνοι ἤμελλον σώζεσθαι, πάντῃ δὲ ἀπεκέκελειστο ἡ σωτηρία τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, ἤρκει τό· ἐν ἔτει πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος <. Ἐπειδὴ δὲ ἔδει καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς Ἰτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος καὶ Ἀβιληνῆς πιστεύειν, διὰ τοῦτο ἀναγράφονται καὶ αὗται αἱ βασιλεὶαι ἤγουν τετραρχίαι.

illius regis Judae; nunc > sermo | Dei fit ad Joannem, filium εἰ chariae <,quinunquam factus est ad prophetas > in deserto < ded | θεωρίαν. Ἐπειδὴ δὲ > πολλὰ quia > plures filii < credituri erant > desertae quam ejus, quae habet virum <, idcirco > factum est verbum Dei ad Joannem, fiUum Zachariae, x <. Simulque considera, quod magis rationem habeat, si mystice intellegatur desertum et non secundum simplicem litteram. Quienim x < praedicat, superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nuUus exaudiat. Praecursor ergo Christi et > vox clamantis in deserto < praedicat > in deserto <animae, quae non habet pacem. Non solum autem tunc, sed etiam in praesenti primum > lucerna ardens et lucens

Οὐδέποτε > γέγονε ῥῆμα θεοῦ μὴ νῦν μόνον διά τινα μυστικὴν < ἐπί τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον < εἶναι, τοῦτ’ ἔστι τῆς ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίας, > ἤπερ τῆς ἐχούσης( ὡς > ἄνδρα < τὸν νόμον, τῆς Ἰουδαίων φημὶ συναγωγῆς, διὰ τοῦτο > ἐγένετο ῥῆμα θεοῦ πρὸς Ἰωάννην ἐν τῇ x <.

Εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, ἐκ περισσοῦ ἐποίει κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ <

Ἀλλ᾿ ἦν πρόδρομος Χριστοῦ ἡ φο)νὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < ψυχῇ τῇ μὴ] ἐχούσῃ πόλεμον· καὶ οὐ τότε δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶνῦν πρῶτος >ὁ λύχνος < | ὁ καιόμενος καὶ φαίνων < ἔρχεται κη-

enit et > praedicat baptisma paenitentiae in remissionem peccatorum catorum <; ; deinde > lux vera < subsequitur, quando > lucerna < ipsa loquitur: > illum oportet crescere, me autem minui <. Fit verbum Dei > in deserto < et > venit ad omnem circaregionem Jordanis <. Quae alia loca debuit circuire Baptista, nisi vicina Jordani, ut quicunque voluisset agere paenitentiam, praesto esset ad lavacrum aquae ? Porro Jordanis > descendebs < interpretatur. > Descendens < autem et largo impetu currens fluvius Dei Salvator noster Dominus est, in quem baptizamur aqua vera, aqua salutari. > In remissionem < quoque > peccatorum < baptisma praedicatur : Venite catechumeni, agite paenitentiam, ut > in remissionem sionem < peccatorum baptisma consequamini. > In remissionem peccatorum < ille accipit baptisma, qui

ρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν <, εἶτα μετὰ ἔρχεται τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν < περὶ οὗ φησιν ὁ λύχνος· ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμέ δέ ἐλαττοῦσθαι <

#x003E; Καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου <. Ποῦ γὰρ ἔδει τὸν βαπτιστὴν περιέρχεσθαι ἢ > εἰς τὴν περίχωρον τοῦ Ἰοράνου < ἵν ἐόν τις βούληται μετανοεῖν, εὐθέως εὐπορήσῃ τοῦ ποταμοῦ; Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰορδάνης >καταβαίων < Καταβαίνων γάρ ἐστιν ἀληθῶς ὁ ποταμὸς τοῦ θεοῦ, τὸ ὕδωρ τὸ ἀληδινόν, τὸ ὕδωρ τὸ σωτήριον.

Καὶ κηρύσσει εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν x <.

peccare desistit. Si quis eiiim peccans ad lavacrum venit, ei non fit remissio peccatorum. Propter- ea obsecro vos, ne absque cau- tela et diligenti circumspectione veniatis ad baptismum, sed ostendatis primum x >fructus dignos paenitentiaec < ! Facite aliquid temporis in conversatione bona, mundos vos a cunctis sordibus vitiisque servate, et tunc vobis remission peccatorum fiet, quando coeperitis et ipsi propria peccata contemnere. Dimittite delicta vestra, et dimittentur vobis. Hoc autem ipsum, quod nunc de veteri instrumento ponitur, in Isaia propheta scriptum legimus. Ibi enim dicitur: > Vox clamantis in deserto: parate viam Domini, rectas facite semitas ejus < Vult Dominus in vobis reperire vias, qui, ut possit in vestris animabus ingredi et iter suum facere, praeparate ei semitam, de qua dicitur: > rectas facite semitas ejus <. > Vox clamantis in deserto <. > Vox < clamat > Praeparate praeparate viam < ; primo

> Εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν < τίνι ἢ τῷ μηκέτι ἀμαρτάνοντι ; τῷ γὰρ ἔτι ὑμαρτάνοντι ἄφεσις ἁμαρτιῶν οὐ δίδοται.

Εἶτα τὸν Ἡσαΐαν παρίστησι τοῦτο αὐτὸ φωνοῦντα. Τί γὰρ φησίν; φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ < Βούλεται δὲ τὴν ὁδὸν κυρίου εὑρεῖν ἐν ὑμῖν, ἴνα συνοδεύσῃ ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἰωάννης πρόδρομος ἦν τοῦ λόγου, εἰκότως >φωνὴ < ὠνόμασται, οὐ λόγος· προλαμβάνει γὰρ ἡ >φωνὴ < τὸν λόγον· πρώτη γὰρ ἡ >φωνὴ < φθάνει ἐπὶ τὰς ἀκοάς, εἶτα

enim >vox <ad aures pervenit, dinde post vocem, immo cum voce, auditum sermo penetrat. Juxta hunc sensum a Joanne annuntiatus est Christus. Videamus ergo, quid x < de verbo amiuntiet. > Praeparate < inquit, x >viam Domino <. Quam < viam Domino <praeparemus? ? Numquid corpoream ? Aut potest sermo Dei tali itinere pergere ? Anintrinsecus via praeparanda est Domino, et in | corde nostro rectae et aquales semitae componendae ? Haec est via, per quam ingressus est sermo Dei, qui in humani cordis capacitate consistit. Magnum est cor hominis et spatiosum et capax, si tamen mundum fuerit. Vis ejus magnitudinem latitudinemque cognoscere ? Vide, quantam divinorum sensuum magnitudinem capiat. Ipse ait: >dedit > dedit mihi eorum, quae veram: scire rationem mundi et opera elementorum, principium et finem et medietatem saeculorum, temporum varietates et translationes mensium, annorum circulos et siderum sedes, natu- ras animaUum et furores bestiarum, spirituum violentias et cogitationes hominum, diversitates arborum et vim radicum <. Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta capiat. Neque in corporis quantitate, sed in fortitudine sensus magnitudinem ejus intellege, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut autem et simphces quosque de cotidianis exemphs ad credendum adducam, quod grande sit cor hominis, videamus sequentia. Quascunque urbes transivimus, habemus iUas in animo, et quaUtates et situs platearum murorumque et aedificiorum in corde nostro versan-

ὁ ἀκουόμενος ὑπὸ τῆς φωνῆς λόγος. > Ἑν Ἐν τῇ ἐρήμῳ < δὲ εἰκότως, ὅτι ἡ ἤμελλεν ὑπακούειν, ἡ δὲ πόλις ἀπειθεῖν· > ἔρημον < δὲ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν φησίν.

Οὐ γὰρ αἰσθητὴν λέγει > ὁδόν, ἀλλὰ τὴν ἔνδον ἐν καρδίά, ἧν ὁδεύει ἐμπεριπατῶν καρδίαις ἁγίων.

tur. Viam, quam ingressi sumus, in memoriae pictura ac descriptione retinemus; mare, quod navigavimus, tacita cogitatione amplectimur. plectimur. Non est parvum, ut dixi, cor hominis, quod potest tanta capere. Si autem non est parvum tanta capiens, consequenter in illo via Domini praeparatur et recta fit semita, ut ambulet in illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per conversationem bonam, et egregiis operibus tere semitam, ut absque offensa ulla deambulet in te verbum Dei et donet tibi mysteriorum suorum adventusque notitiam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Videamus, quae in Christi praedicentur adventu, inter quae primum de Joanne scribitur : > Vox clamantis in deserto : parate viam Domini, rectas facite semitas ejus <. Et quod sequitur, proprie de Domino Salvatore est. Neque enim a Joanne > omnis vallis impleta < est, sed a Domino Salvatore. Se ipsum unusquisque consideret, quis erat, antequam crederet, et tunc animadvertet vallem humilem, vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. Quando vero venit Dominus Jesus et misit Spiritum sanctum | ἐστὶν καὶ κοιλὴ vicarium suum, x >vallis omnis ex- πᾶς ἄπιστος, ὃς πιστεύσας εἰς Χρι-

pleta <est. est. >Expleta < est autem operibus bonis et fructibus Spiritus sancti. Caritas non sinit permanere in te vallem, quod, si pacem habueris et patientiam et bonitatem, non solum > vallis < esse desistes, sed etiam > mons < esse incipies Dei. Tara de gentibus cotidie fieri videmus atque compleri: > omnis vallis implebitur <, quam de populo Israhel, qui de excelso depositus est: > omnis mons et colhs humiliabitur <. > Mons < erat quondam ille populus et > collis <, qui depositus est atque destructus. > Illorum delicto salus gentibus data est, ad aemulandum eos <. . Quod si et contrarias fortitudines, quae adversus mortales erigebantur, dixeris montes et colles esse depositos, non peccabis. Ut enim impleantur hujus-

στὸν πληροῦται τῶν τοῦ πνεύματος καρπων, τουτ εστι των αρετων· ὄρος( δὲ καὶ βουνὸς( ταπεινωθείς ἐστιν ὁ τῶν Ἰουδαίων ὑψηλόφρων λαός· ταπεινοῦται τῶν Ἰουδαίων τὸ ὕφος διὰ τὴν ἄγνοιαν τὴν περὶ Χριστόν, ἡ δέ τῶν Μνῶν ταπείνωσις ὐψοῦται διὰ τὴν ἐπίγνωσιν, καὶ x > τὰ σκολιὰ εἰς < γίνεται καὶ > αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας < διὰ τὴν πρότερον ἐν τοῖς ἔθνεσι σκολιότητα καὶ τραχύτητα.||

Ἢ τοίνυν οὕτω νοήσεις, ὅτι > ὄρη <μὲν καὶ >βουνοὶ < > αἱ αἴ διὰ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας ἐταπεινώθησαν, αἱ δὲ > φάραγγες < οἱ ἄνθρωποι, οἳ πεπλήρωνται ἐπ᾿ ἔργοις

cemodi valles, contrariae fortitudines, montes et colles, humiliandae sunt, Sed et hoc, quod in adventu Christi prophetatum est, utrum expletum sit, contemplemur. Sequitur enim: > et omnia prava erunt in directa <. Unusquisque nostrum pravus erat, si tamen erat et non usque hodie perseverat, et per adventum Christi, qui factus est ad animam nostram, > prava < quaeque > sunt. Quid enim tibi prodest, si Christus quondam venit in carne, nisi ad tuam quoque animam venerit ? Oremus, ut iUius cotidie nobis adventus fiat et possimus dicere: > Vivo autem, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Si enim Christus vivit in Paulo et non vivit in me, quid mihi proderit? Cum autem et ad me venerit et fruitus illo fuero, sicut fruitus est Pauhis, tunc et ego Paulo simiHter loquar: > Vivo, jam non ego, vivit autem in me Christus <. Consideremus ergo et cetera, quae in Christi praedicentur adventu. Nihil te asperius erat: vide pristinos motus tuos, vide iram et cetera vitia, si tamen cessaverunt esse, quae fuerant, et intelleges nihil te asperius et, ut significantius loquar, nihil fuisse inaequahus. Conversatio tua inaequalis erat et sermo,

ὰγαθοῖς. Γεγένηται δὲ καὶ> πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν<.

Ἕκαστος γὰρ ἡμῶν σκολὼς ἦν ἐν μὲν τοίνυν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ τῇ γενομένῃ εῖς τὴν φυχὴν γίνεται >τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν>.

Καὶ πάλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος καὶ ἀνώμαλος ὁ λόγος· ἐλθὼν δὲ ὁ

et opera inaequalia. Veiiit ergo Dominus meus Jesus et exaequavit asperitates tuas et incomposita quaeque vertit > in vias planas < ut fieret in te iter sine offensione et leve atque purissimum, gradereturque in te Deus Pater, et Christus Dominus mansionem apud te faceret diceretque: > ego et pater meus veniemus et mansionem apud eum faciemus < Sequitur: quitur: >et videbit omnis caro salutare Dei <. Tu quondam > caro < eras, et qui quondam > caro < eras immo, ut mirabilius loquar, cum adhuc in carne sis, vides > salutare Dei <. . Quid sibi autem veht, quod dicitur: > omnis caro < eo quod nulla excipiatur, quae non videat > salutare Dei < relinquo intellegtendum his, qui sciunt scripturarum mysteria venasque rimari. Sed et hoc, quod > populis egredientibus < ad baptismum Joannes loquitur, attendendum. Si quis vult baptizari, egrediatur; manens enim in pristino statu et mores suos et consuetudinem non reUnquens nequaquam rite ad baptismum venit. Ut autem intellegas, quid

κυριος ημων λεια παντα πεποικκεν· τὰ γὰρ ἄνισα ἴσα γέγονεν· ἐπ᾿ ἴδης γὰρ μία Πίστις καθ’ ὅλης τῆς οἰκουμένης κηρύσσεται. Καὶ ἐπὶ μὲν τῶν ἐθνῶν ταῦτα γεγένηται, ἐπὶ δὲ τοῦ λαοῦ καθαιρεθέντος τό· πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται < · > ὄρος < γὰρ ἦν ποτε καὶ >βουνός < καθῃρέθησαν δέ καὶ τεταπείνωνται.

Οἵ ποτε > σάρκες < τῷ φρονήματι, νῦν πνεύματι βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <· ἢ ἔτι σαμκοφοροῦντες παραδόξως βλέπομεν > τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ <. Περὶ δέ τοῦ >πᾶσα < καὶ >πᾶν <ζητήσεις, καὶπότε συντελεσθήσεται ταῦτα ἀρξάμενα καὶ καθολικῶς καὶ καθ’ ἕκαστον. Μόνος δέ οὗτος παρὰ τοὺς τρεῖς προσέθηκεν τῇ προφητείᾳ τὰ ἀπὸ τοῦ· > καὶ ἔσται πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν <, τὸ μέν >πάντα < παραλιπών, πληθυντικῶς δὲ >εὐθείας < εἰπών· εἰπών· καὶ ἀνττοῦ· τοῦ· >ἡ τραχεῖα εἰς πεδία < , > ἡ τραὶ χεῖα εἰς ὁδοὺς λείας <· δὲ καὶ τό· > ὀφθήσεται ἡ δόφξα κυρίου < εἶπεν· > καὶ ὅψεται πᾶσα σάρξ <, οἶς χρηστέον πρὸς δεῖξιν τοῦ

sit egredi acl baptismiim, accipe testimonium et ausculta verba, quibus Deus loquitur ad Abraham : > egredere de terra tua < et reliqua.

Egredientibus itaque ad lavacrum turbis, non egressis, sed tantum egredi nitentibus Joannes loquitur, quae sequuntur. Si enim jam egressi fuissent, nunquam ad eos diceret: > generatio viperarum <. Quaecunque igitur ad illos loquitur, et ad vos, Ο catechumeni et catechumenae, loquitur, qui disponitis venire ad baptismum. Considerate, ne forsitan et vobis possitdici : > generatop viperarum < si enim et vos habueritis aUquam simihtudinem sensuahum viperarum et invisibihum serpentium, et vobis dicetur: > generation viperarum <. Sed et iUud, quod sequitur, nisi pravitatem venenaque serpentium de corde vestro expuleritis, dicetur ad vos: > quis ostendit vobis fugere ab ira ventura ? < Magna huic saeculo im- pendet ira, omnis iram Dei passurus est mundus. Tantam vastitatem caeh et latitudinem terrae et steUarum choros, splendorem sohs et lunae nocturna solatia Dei > ira < subvertet; haec

ἐπιτέμνεσθαι τὰ προφητικὰ τοὺς εὐαγγελιστάς. ||

|φασὶ δὲ τὴν ἔχιδναν ἐν ω; συλλαμβάνειν ἀναιρεῖν τὸν ἐξ οὗ συλλαμβάνει ἄῤῥενα, οὗ ἡ σπορὰ αὐξάνουσα τὴν συλλαβοῦσαν ἀναιρεῖ, καὶ οὕτως εἰς φῶς ἐξέρχεται, διαῤῥήξασα τῆς μητρὸς τὴν γαστέρα, ποινὴν ὥσπερ τοῦ διαφθαρέντος πατρός· πατρολῶον οὖν καὶ μητρολῶον τῆς ἐχίδνης τὸ γέννημα· τοιοῦτοι καὶ οἱ Ἰουδαῖοι τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν πατέρας καὶ διδασκάλους διαφθείροντες χερσίν.|

enim omnia propter hominum peccata transibmit. Et olim qui- dem super unam tantum terram venit >ira < Dei, > quia omnis caro reliquerat viam suam super terram <; nunc autem et super caelum et super terram ventura est >ira < Dei: > caeli pertransibunt, tu autem permanebis < ad Deum dicitur, > et omnes sicut vestimentum veterascent <. Videte, qualis et quanta >ira < sit, quae mundum omnem consumptura est et puniet eos, qui poena digni sunt, invenietque materiam, in qua se exerceat. Unusquisque nostrum ex eo, quod gessit, irae materiam praeparavit: > secundum duritiam enim tuam et impaenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei <, dicitur ad Romanos. Deinde sequitur: > Quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite ergo fructus dignos paenitentiae <. Et vobis, qui venitis ad baptismum, dicitur : x >facite fructus dignos paenitentiae <. Vultis scire, qui sint fructus digni paenitentiae ? > Caritas f ructus est spiritus, gaudium fructus est Spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia < et et reUqua hujuscemodi. Si haec omnia habuerimus, feci-

Ὅρα, πηλίκη ἐστὶν ἠ > μέλλουσα ὀργή < ; Καταστρέφει τὸν κόσμον, κολάζει τοὺς δεηθέντας παιδεύσεως· καὶ ὕλην αὐτῇ ἕκαστος ποιεῖ, ἐξ ὧν ἔπραξεν.

> Ποιήσατε οὖν καρπουὺς ἀξίους τῆς μετανοίας <. Τινες δὲ οἱ καρποί; > Εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτια < καὶ τὰ σύμφωνα τούτων, οἵ καὶ > καρποὶ < λέγονται. || Οἱ μέντοι κατ᾿ ἀναλογίαν τοῦ πλήθους καὶ τοῦ μεγέθους τῶν προημαρτημένων ἐρ-

mus > fructus dignos paenitentiae <. Rursum dicitur ad eos, qui ad Joaimis baptismum veniebant : > et ne incipiatis dicere intra vos- metipsos: patrem habemus Abra- ham; dico enim vobis, quia pot- est Deus de lapidibus istis suscitare filios AbrahanK. Prophetat Joannes novissimus prophetarum expulsionem prioris populi et vocationem gentium. Illisenim, ’ qui de Abraham gloriabantur, dicit: > et ne incipiatis dicere in vobismetipsis : patrem habemus Abraham < Et de gentibus rur- sum loquitur: x >dico enim rohis, quia potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham < . De quibus lapidibus ? Non utique lapides irrationabiles corporeosque monstrabat, sed homines insensibiles et quondam duros, qui quia lapides aut hgna adorabant. γαζόμενοι τὸ ἀγαθὸν ποιοῦσι > καρ- ποὺς τοῦ πνεύματος ἀξίουσ τῆς μεταμπόας <, δἰ οὓς οἱ πρότερον γε- νόμενοι > γεννήματα ἐχιδνῶν( μεταβα- λόντες γίνονται > υἱοὶ τοῦ ἐν οὐρανοῖς πατρός <. |

Προφητεύει τοίνυν τὴν καθαίρεσιν ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ τὴν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν· ἐκείνοις τὴν αὐχοῦσι τὸν Ἀβραὰμ φησίν· μὴ ἄρξησθε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· πατέρα ἔχομεν Ἀβραάμ <, εἶτα περὶ τῶν ἐθνῶν λέγει· λέγω γὰρ ὑμῖν, ὅτι δύ- ναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ x <. φησὶ γὰρ πρὸς τὸν Ἀβραάμ· > πατέρα πολ- λῶν Μῶν τέθεικά σε(, τῶν διὰ πίστεως δηλονότι τῆς ἐν Χριστῷ. Ποίων λίθων; Οὐ λίθους ἐδείκνυεν ἀψύχους, ἀλλ᾿ ἀνρώπους ἀναισθήτους ὄντας λίθους, ἐπειδήπερ λίθοις καὶ ξύλοις προσεκύνουν, καὶ ἐγένετο [*](4 incip.] ceperitis C 5/6 Habraham A 6/7 potest] potens est C 8 Abrahae AC 10 expulsione B 11 gentiHum BE 12 gloriantur C 14 habemus > E 15 Habraham C 15/16 nirsum] sursum r 17 potest] potens est BC 18 Abrahae r, Habrahae C 19 utique + hos C 20 corporeos C 21 demonstrabat C 22 Qm A 23 ~ ligna et lap. C aut] et CDe 148, 8– 19 dCS 148, 8– 10 ἐθνῶν λ 148, 8– 16 +20 Ποίων— 149, 27 k (zus. m. Greg. Nyss.) L Ὠριγένους καὶ Γρηγορίου Κυπρίου) 148, 10 εκείν. — 20 λίθων > k 148, 20 Ποίων— 23 προσεκύν. Υ 148, 20 Ποίων— 149, 27 λ 1 τὸ ἀγαθὸν k] τὴν δικαιοσύνην C ποιοῦσι — 2 ἀξίους k] ἀξίους δέχονται καρποὺς τοῦ πνεύματος C 3 οἱ k > C 8 — 16 Ἀβραάμ] εἰπόντων τῶν Ἰουδαίων ὅτι πατ. ἔχ. τ. Ἀβρ. S 8 — 10 ἐθνῶν] τῶν μὲν οὖν Ἰουδαίων οὕτω τὴν καθαίρεσιν προφητεύει, ἐισάγει δὲ τῶν τῶν τὴν κλῆσιν, οὗς καὶ λίθοθυς ἀνομάζει Κλ 8 τοίνυν] δὲ V 10 ἐκείν. — 20 λίθων > k (dafür 11 φησι] λέγει V 12 ἐν εαυτοῖς > CV 13 εἶτα — 16 ἐγεῖραι V] τὰ δέ ἔθην δύνασθαι τὸν θεὸν ποιῆσαι dC 13 εἶτα — 16 Ἀβραάμ > S 16 τῷ V] τοῦ φησὶ — 17 Ἀβρ.] κατὰ τό· S 19 πίστεως — Χριστῷ] τῆς ἐν Χριστῷ πίστεως δηλονότι S 20 Ποίων λίθων > λ 20/21 ἀψύχους δεικνὺς 21 > λ 22 ὄντας + ὡς Y ὄντας — p. 19, 1 γεγραμμ.] παρειστήκεισαν k) γὰρ καὶ ἐθνικοὶ τῷ βαπτίσματι, οὗς καὶ λίθους καλεῖ, ἐξομοιῶν αὐτοὺς τοῖς προσκυνουμένοις κατὰ τό· Κλ 23 κοὶ ξύλοις VY > ek λ)

ἐπ᾿ αυτοις τὸ γεγραμμεννον· > ομοιοι αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ αὐτοῖς < et omnes, qui confidimt in eis <

Ἔτι δὲ καὶ περὶ τῶν λίθων γέγραπται ἐν τῇ ᾠδῇ τῇ ἐν τῇ Ἐξόδῳ· < τὰ ἔθνη, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ λαὸς οὗτος, ἃν ἐκτήσω <, ὡς δηλονότι μετὰ τὸ παρελθεῖν τὸν λαὸν μηκέτι ἀπολιθωθείησαν, ἀλλ᾿ ἀπολαβέτωσαν καὶ ψυχὴν λογικὴν ἀνθρωπίνην.

sermo significantius sonat > ἀπολιθοόντωσαν <— > donec populusc Judaeorum. Haud dubium, quin postquam illi transierint, gentes lapideae esse cessabunt et pro duro corde recipient humanam in Christo rationabilemque naturam: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Joannes illo jam tempore loquebatur: > ecce. securis ad radicem arborum posita est <. Et si quidem jam ingrueret consummatio et temporum finis instaret, nuUa mihi quaestio nasceretur. Dicerem enim hoc, quod ait: > ecce, securis ad radicem arborum posita est < et illud: > omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, praecidetur et in ignem mittetur < propterea prophetatum, quia iUo tempore complebatur. Cum autem tanta post saecula fluxerint et tam innumerabiles aimi ab illo tempore usque ad praesentem diem transierint, quomodo Spiritus sanctus in propheta dicat: > ecce, securis ad radicem arborum posita est < debemus inquirere. Ego puto Israhehtico populo prophetari, quod praecisio ejus vicina sit. > His < enim, > qui egrediebantur < ad eum, > ut baptizarentur <, inter cetera loquebatur: > facite fructus dignos paenitentiae <, et quasi Judaeis dicebat: > ne incipiatis dicere in vobismetipsis: patrem habemus Abraham. Dico enim vobis, quia [*](7– 9 Luk. 3, 9– 12 22 ff. Luk. 3, 8 1 ἁπολιθοόντωσαν ABDE (A: ΑΠΟΛΘΗΤΩ, ΒΕ: ΑΠΟΛΝΤΩ) > ἀναλιθοόντωσαν mn, ἀναλιθοούθωσαν r, ἀπολιθωθείησαν (nach p. 149, 25) 1, ἀπολιθωθήτωσαν? Kl. 2 pop. + tuus ABE x > Β transierunt Dmn 3 humanum ABE 4 Christo + Jesu BE ~ ration. natviram in Cliristo A + Jesu A ration.] honorabilemque C 5 Exphcit omeha XXII. AC 6 Incipit XXIII. de . . . AC 7 radices De arborum > BE, arboris 10 ecce > B radices De 11 arbortun > BE, arboris A ~ A 13 radices BDEe arboris ADe 14 ergo] enim e, > 15 excidetur AC proph. + esse C 16 quia + in De 16/17 ~ tanta nach flux. A 17 illo + verbo vel C usque — > 19 De arboris AB, arborem (!) E 20 prophet.] praedicare C 21 ingre- diebantur Imn 22 ~ dign. fruct. C 23 Et C in vobismetipsis > C 24 Habraham)

Cui sensui et Apostolicum illud congruit fractos esse ab hac securi infidehtatis ramos atque succisos, ut amputaret ex arbore non radicem, sed ea, quae de radice pullulaverant, ut in radicem pristinae arboris rami possint oleastri inseri. > Omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, praecidetur et in ignem mittetur <. Hunc enim finem habet, ut incenclio concre- metur.

Deinde tres ordines inducuntur sciscitantium Joannem quem super salute sua : unus scriptura appellavit > populos exeuntes ad baptisma <, ahus, quem > publicanos < nominat, tertius, qui > militum < appelatiione censetur. > Interrogabant eum turbae dicentes : Quid faciemus ? Qui respondens ait eis : Qui habet duas > Ἀξίνην < ἐν τούτοις ὀνομάζρι τὴν τομωτάτην ὀργήν, ἣν τοῖς Ἰουδαίοις ἐπήνεγκεν ὁ θεὸς καὶ πατὴρ τῆς εἰς Χριστὸν δυσσεβείας ἕνεκα· τοῦτο καὶ ὁ προφήτης Ζαχαρίας εἴρηκεν· > ἔσται ὁ κοπετὸς τῆς Ἱερουσαλὴμ ὡς κοπετὸς ῥοῶνος ἐν πεδίῳ ἐκκοπτομένου <

Τρία τάγματα εἰσήγαγε πυνθανομένων τοῦ Ἰωάννου· ἔν μὲν ὠνόμασεν μασεν >ὄχλους ἐκπορευομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα <, ἄλλο δὲ ὠνόμασε >τελώνας < x < τρίτον δέ ὠνόμασε στρατιώτας <

Τι οὖν φησιν πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰωάννης; νης; > Ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω [*](7 Zach. 12, 11 10 ff. vgl. Rom. 11, 17 1 de] ex DEe 2 Abrahae C 4 radices BDEe arboris A > 13 sed + amputaret C de] ex C pulluradice 14 ACDe possent A 15 excidetur A populum exeuntem A 22 baptismum A 24 milieum] 25 enim DE 27 ait x > r eis x > A 151, 18– 23 b*e(E1*)K(Κυρίλλου) LV(L expl. κοὶ δικαίως 151, 26– 152, 6 ἁρμ. dS 151, – 152, 6 + 10 ἀλλ᾿ — 1535 22 ἁμαρτ. + 5 οὐ— 10 C 2 ἐν — ὀνομ.] δὲ λέγει S 4/5 μετὰ ταῦτα > SV 6 ἕνεκα + γὰρ αὐτοῖς ὡς πέλεκυς ἡ ὀργή· V (echt ?) ~ καὶ τοῦτο V, ἡμῖν τοῦτο κτλ. > D 7 φανερὸν φανερὸν ἐποίει λέγων 8 ῥοῶν ὡς 18 τάγματα] πράγματα Ε1(ggE) τάγματα + Λουκᾶς ὁ μακάριος k 18/19 πυνθανομένου, b, πυνθανόμενα ekL 19 ἐν — 22 στρατιώτας] ὄχλους, τελώνας, στρατιώτας τὸ τρίτον kA (die kiirzere Fassung als Anfang eines Kyrillscholions) 21 ἄλλω (!) V 26 Τί οὖν] Διὸ S 26/27 ὁ Ἰωάννης x > S 12 ~ ramos infidel. A larvmt De 21 appellat C tum] tumultus C 151,2 —9 SVY πολιτευόμενον) μεταδιδ. + 17[ἀλλ᾿])

cupit, ut > exspolimus nos veterem hominem et induamus novum <. Hucusque faciHs expositio est. Porro quaeritur, quomodo juxta hanc interpretationem jubeatur nobis > non habenti < tribuere vesti- τῷ μὴ ἔχοντι <. Γενόμενος ἐγὼ κατὰ τὸν τόπον τοῦτον ἐζήτουν, εἰ αὕτη ἡ ἐντολή, ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ, τῷ ὄχλῳ ἁρμόζει· > ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι <· ὅτι γὰρ τοῖς ἀποστόλοις ἁρμόζει, δῆλον ἐκ τῶν ἀναγραφέντων ὡς ὑπὸ τοῦ σωτῆρος πρὸς αὐτοὺς εἰρημένων, ἐν οἷς ἔλεγεν αὐτοῖς > μηδὲ δύο χιτῶνας εἰς ὁδὸν x <, ἀλλ᾿ ὅρα, εἰ τὰ εἰρημένα περὶ ἐνδύματος ἐν τῷ λόγῳ τῷ Περὶ τῆς γυμνότητος δύνασαι παραλαβεῖν εἰς τό· ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι < Ἐρχόμενος δὲ καὶ ἐπὶ βαθύτερον λέγω· θέλει γὰρ ἡμᾶς μὴ δύο χιτῶνας ἔχειν καὶ ἐνδεδύσθαι, πῆ μέν τὸν παλαιόν, πῆ δὲ τὸν νέον, ἀλλ᾿ ἐκδύσασθαι μὲν τὸν ἕτερον, τὸν δὲ ἕτερον ἔχειν.

mentum. Quisnam est ille, qui ne unum quidem super carnem suam indumentum habet, qui nudus est, qui omnino nuUa veste coopertus ? Neque vero hoc dico, quo non praecipiatur hberahtas et in pauperes misericordia et hyperbolica clementia, ut etiam nudos altera tunica protegamus. Sed oc aio, quod et profundiorem locus iste recipiat intellectum et oporteat nos dare ei tunicam, qui omnino non habeat. Quis est ergo iste, qui tunicam non habet ? Nempe ille, qui penitus Deum non habet. Debemus igitur exuere nos et ei dare, qui nudus est. Ahus habet Deum, aliuss omnino non habet, contraria videhcet fortitudo. Et quomodo scriptum est, ut > in profundo maris praecipitemus delicta nostra <, sic projici oportet a nobis vitia atque peccata et jacere super eum, qui eorum nobis

Ἅμα δὲ ἐζήτουν τό· μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι <. Τις δέ ἐστιν ὁ μη <δὲ ἓν > ἔνδυμα ἔχων περὶ τὸν χρῶτα καὶ μὴ ἐσκεπασμένος μένος ὥστε αὐτῷ μεταδιδόναι; — οὐ τοῦτο λέγω, ὅτι οὐ δύναται καὶ καθ’ υπερβολὴν τοῦτο προτρεπτικὸν εἶναι πρὸς τὸ δεῖν ἐνδύειν τοὺς πένητας καὶ μὴ ἀμελεῖν τῆς ἐντολῆς, ἀλλ᾿ ὅτι δύναται καὶ οὕτως εἰρῆσθαι μυστικώτερον·

[ἀλλ᾿] ἢ ὁ διάβολος ὁ μηδὲν ἔχων ἀγαθόν, ὁ τὸν θεὸν μὴ ἔχων. < Καὶ ὥσπερ γέγραπται, > ὅτι δεῖ ἡμᾶς ἀποδυσαμένους ὥσπερ εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης καταποντίσαι τὰς ἁμαρτίας <, <οὕτως > δεῖ ἐπιῤῥίπτειν τὰς ἁμαρτίας <αὐτῷ > ὡς αἰτίῳ [*](19 ff. Mich. 7, 19 2 ne] nec BE 2/3 ~ indum. sup. carn. siiam. e 3 indum.] vestimentun C qui] Quis C 5 coopertus + est B, cooperitur? C hoc dico > > Β 6 quo] quod C 7 hjrperbol. clementia] clementiam B (hii perpoHca clementia E) 8 ut] et C, ut et E 9 tega- mus C 10 aio] agi B (agio E) 11 respiciat De 12 nos > ~ ei dare De 12 habebat De, habet C 13 ~ ergo est B ~ ergo isto est A qui + omnino C 14 igitvir] ergo C ~ nos exuere C 15 Alius + enim A 17 fortitudo] servitute C 17/18 quomodo] quoniam C 18/19 profundum A 20/21 ~ a nobis oportet Alr 153, 5 οὐ— 11 + 152, 14 Ἔρχ. — 20 ἔχειν + 153, 17 — 154, 6 λ 1 ἐζήτουν] ζητητέον καὶ C 2 ἔχοντι + τί δηλοῖ C 3 μη <δὲ ἕν > Kr.] μὴ bCV 4/5 ἐσκεπ. C] εὐσκεπ. V, εὐσκεπασμένον b 5 μεταδιδόναι + 17 ’] etc. C 5/6 οὐ τοῦτο λέγω bV] τοῦτο δὲ λέγω οὐχ C 5 οὐ — 6 οὐ x > λ 6 λέγων V καὶ] μὲν kmλ, μὲν καὶ K3, > C λ ἀμελεῖν] μέλλειν C ἐντολ. + 152, 14 Ἐρχ. — 20 ἔχειν λ 10 ἀλλ᾿ 11 μυστικ. x > λ ὄτι]καὶ ὅτι km λ 17 [ἀλλ᾿] — ἔχων u. 22 <οὕτως > — p. 154 ἁμαρτάνειν] anschl. an 22 ἁμαρτίας: καὶ τῷ αἰτίῳ γενομένῳ τῶν ἁμαρτημάτων ἐπιῤῥῖψαι αὐτά, τῷ μὴ ἔχοντι θεόν, τοῦτ᾿ ἔστι τῷ διαβόλῳ λ 18 <Καὶ > — 22 ἀμαρτίας > C 18 <Καὶ—19 > > kmλ 21 τῆς θαλάσσης > Κ2 λ ᾦ (anschl. an ἔχων) C 23 <αὐτῷ > > C 23/p. 154, 1 αἰτίου γενομένου C)

> Ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι <. Τοῦτο τοὺς τελώνας πεισάτω > πλέον < τῆς διατάξεως τῆς κατὰ τοὺς τελώνας μὴ λαμβάνειν ἀπὸ τῶν τελωνουμένων· ὁ γὰρ τοῦτο παραβαίνων καὶ πλέον ὑπὲρ τὸ x < ἀπαιτῶν παραβαίνει ἐντολήν, οὐκ Ἰωάννου, ἀλλὰ τοῦ ἐν αὐτῷ ἁγίου πνευματος.

Οἶδα καὶ ἄλλους τελώνας, οἴ μετὰ τὴν ἐντεῦθεν ἡμῶν ἀπαλλαγὴν ἐπὶ τοῖς τέρμασι τοῦ κόσμου καθεζό- [*](25 ff. über δαιμόνια = τελῶνες in der profanen Literatur vgl. Wilh. Kroll in Rhein Museiun f. Philologie NF 50 (1895), 637 Anm. 1 2 inquit > C cibos C 3 id > C 6 largiamur ABE De 10 in > CD 13 mandat.] praeceptum C praevaricant D 14/15 ~ qui in lohanne loquutus est C 15 Nescio] Scio AE 16 et] ut BDe anagogen BC, anagogem A 18 auditorio] adiutorio An, auctorum defectu C 25 e] a De (ae E) 154, 7— 156, 5 KL λ 22 superficie] superfkie A 26 nostra > 23 quidem > 154, 7 — 15 mV τοῦ αὐτοῦ) 154, 25 — 155, 2 C 7 > Ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι < nur Κ3 8 τελώνας + μὴ λ 9 Πλέον Kl. Kr.] πλὴν kLA διατ.] διαλέξεως Κ3 10 μὴ > τε λωνουμ.] τε λουμένων V λ 12 κοὶ — 13 ἀπαιτῶν > V 13 Κ3 οὐκ] οὐχὶ V 25 Οἶδα — 26 ἀπαλλ.] νόει δὲ καὶ τε λώνας τὰς ἀντικειμένας δυνάμεις αἵτινες C ἡμῶν > λ ἐπὶ ἐν Κ3 ἐπὶ — καθεζ. | καθέζονται ἐν τοις τερμ. τοῦ βίου ἡμῶν C)

Διὸ γέγραπται· > ἔρχεται ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου, καὶ ἐν ἐμοὶ εὑρήσει οὐδέν <.

Ποῖα οὖν μέλλομεν πράγματα ἔχειν ὐπ ἐκείνων των τελωνων των ἐρευνώντων τὰ πάντα, ὅταν τις αὐτὸς ὅλος λαμβάνηται ἀντὶ τέλους;

Ἀλλ᾿ οὐ τοιοῦτος ἦν Ἰακώβ· θαρρῶν γὰρ λέγει τῷ οἱονεὶ τελώνῃ Λα- [*](4f., 6ff. Joh. 14, 30 9ff. öm. 13, 7. 8 . 1 sedent. + sedentes et C 1/2 officio] officionim A, more C 2 dilligentissimi A 3 reper.] inveniant De 4/ .5 ~ huius saec. B 5 quasi] velut C Unde C 7 istius] huius AB 7/8 ~ nihil hab. BE hab. nihil] non habet quicqviam AC 12 quid] quicquam C 13 est > BCE quantis — subjac. > DE subjac.] subiciamur ne] nec B 14 quod] quid C 17 quoque > C 19 ipsi 20 QuamplOTes BD, Quam plvires AC, Complxires e 21 istismodi B 22 Quos AC ille > C 23 magno opere E formidavit 24 ut] cum B (ut de] Uncle E) 25 eoj se In reper.] requireretur B 26 Unde + et De 1 οἱονεὶ — ἡμᾶς > C ἡμᾶς > λ καὶ + ἐὰν εὔρωσί τινα τῶν αὐτοῖς προσηκόντων ὅ ἐστιν ἁμαρτίαν αὐτὸν C (echt ?) 2 μή — ἐστιν] ὅλον εἰς τὸ τιμωρηθῆναι Μ’ ὧν ἔπραξεν C 8 εὑρήσει] οὐκ ἔχει λ 16 Ποῖα Kr.] Οἶα KL λ)

feminis praecipitur, ut habeant x >super caput velamen propter angelos < Quosnam angelos ? Utique illos, qui assistunt sanctis et laetantur in ecclesia, quos quidem nos, quia peccatorum sordibus oculi nostri obliti sunt, non videmus, sed vident apostoli Jesu, ad quos loquitur: > Amen, amen dico vobis, videbitis caelum apertum et angelos Dei adscendentes et descendentes super filium hominis < Quod si haberem hanc gratiam, ut quomodo apostoU sic viderem et, sicut Paulus adspexit, intuerer, cernerem nunc multitudinem angelorum, quos videbat Helisaeus, et Giezi, qui cum eo steterat, non videbat. In metu erat Giezi, ne ab hostibus caperetur, solum Hehsaeum videns. Sed Hehsaeus ut propheta Domini deprecatur et dicit: > ο Domine, aperi oculos pueri istius, et videat, quoniam multo plures nobiscum sunt quam cum illis < Et statim ad preces sancti viri angelos, quos Giezi privis non videbat, intuitus est. Haec idcirco diximus, ut ostenderemus publicanos doceri a Joanne, non solum eos, qui rei publicae vectigalibus serviunt, sed etiam illos, qui veniebant ad paenitentiam et alii erant a corporahbus pubhcani, sicut et alii milites, qui egrediebantur ad baptismum paenitentiae. Venit enim non Joannes et prophetae tantum, sed etiam ipse Salvator et hominibus et angehs et virtutibus ceteris salutarem paenitentiam praedicare, ut > in nomine Jesu omne genu flectatur, caelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Partris < cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Joannem, qui minor erat Christo, suscepit populus, reputans et cogitans, > ne forte ipse esset Christus < ; eum vero, qui >major > illo venerat, non suscepit. Vis causam scire ? Cognosce : Joannis baptisma videbatur, Christi baptLsmus invLsibihs erat. > Ego enim <, inquit, > baptizo vos in aqua; qui autem post me venit, major me est, ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et <. Quando baptizat Jesus > Spiritu sancto < et rursum, quando >igni < baptizat ? Numquid uno atque eodem tempore et > Spiritu et igni < baptizat, an vario atque diverso ? > Vos autem < ait, > baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies <. Baptizati sunt apostoh post adscensionem ejus ad caelos > Spiritu sancto < quod autem > igni > fuerint baptizati, scriptura non memorat. Sed quomodo Joannes juxta Jordanem fhivium venientes ad baptismum praestolabatur, et ahos abigebat dicens > generatio viperarum > et rehqua, porro eos, qui confitebantur vitia sua atque peccata, suscipiebat, sic stabit in igneo fhimine Dominus Jesus Christus juxta > flammeam romphaeam > ut quicunque post exitum vitae hujus ad paradisum transire desiderat et purgatione indiget, hoc eum amne baptizet et ad cupita transmittat, eum vero, qui non habet signum pri- orum baptismatum, lavacro igneo non baptizet. Oportet enim prius ahquem baptizari > aqua et Spiritu < ut, cum ad igneum fluvium venerit, ostendat se et aquae et Spiritus lavacra servasse et tunc mereatur etiam ignis accipere baptismum in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Οὐκ ἄκαιρον παραθέσθαι καὶ τὰς τῶν λοιπῶν εὐαγγελιστῶν περὶ τούτου λέξεις καὶ συγκρῖναι τῇ προκειμένῃ. Ματθαῖος μὲν οὖν· οὖν· οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα <, φησίν, ὁ δέ Μᾶρκος· > οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ < ὁ δὲ δὲ Ἰωάννης· > οὗ οὐκ εἰμὶ ἄξιος, ἔνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος <. Ἴδωμεν οὖν ἑκάστης τῶν λέξεων τὸν νοῦν καὶ τὰς διαφορὰς αὐτῶν καὶ πρῶτον τῆς παρὰ Ματθαίῳ, ὃς καὶ πρῶτος τῶν λοιπῶν παραδέδοται τὸ εὐαγγέλιον ἐκδεδωκέναι τοῖς ἐκ περιτομῆς πιστεύσασι· τοσοῦτον, φησίν, ἐστὶν ἐμοῦ ἰσχυρότερος ὁ μετ᾿ ἐμὲ ἐρχόμενος, ὡς μηδὲ τὰ τῆς περιβολῆς τῶν περὶ αὐτῷ δυνάμεων ἐσχάτων, οὐχὶ γυμνῶν ἐκκειμένων, ὥστε καὶ τοὺς τυχόντας νοεῖν αὐτὰ δύνασθαι, ἱκανόν με τυγχάνειν βαστάσαι, μηδὲ ταῦτα ὑπομένοντα φέρειν· εἰ δὲ ἐγὼ ὁ ὑπὸ τοῦ κυρίου μαρτυρηθείς, ὡς ἄρα μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν < οὐδεὶς ἐμοῦ τυγχάνει, οὐδὲ τὰ ὑποδήματα βαστάσαι ἱκανός εἰμι, τί λεκτέον περὶ τῶν ἐνδυμάτων αὐτοῦ; Τίς τοιοῦτος, ἃς ὁλόκληρον αὐτοῦ τὸ ἱμάτιον τηρῆσαι δυνήσεται; τίς, ὂς νοήσει > τὸν ἐκ τῦν ἄνωθεν χιτῶνα ἄραφον δὰ τὸ δι ὅλου ὑφαντὸν( τυγχάνειν καταλαβεῖν, ὃν ἔχει λόγον; Ἔτερον μέν οὖν τό· βαστάζειν τὰ δήματα <, δηλονότι ἤδη λελυμένα απὸ τῶν τοῦ ὑποδεδεμένου ποδῶν, τὸ παρὰ τῷ Ματθαίῳ, ἕτερον δέ τό· κύψαντα λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων < τὸ παρὰ Μάρκῳ· καὶ ἀκόλουθον, μηδενὸς συαλλομένου τῶν εὐαγγελιστῶν μηδὲ ψευδομένου, ἀμφότερα κατὰ διαφόρους καιροὺς εἰρηκέναι τὸν βαπτιστὴν καθ’ ἕτερον καὶ ἕτερον κινούμενον νοῦν. Μέγα μὲν οὖν τὸ βαστάσαι τὰ Ἰησοῦ ὑποδήματα, μέγα δέ καὶ τὸ ἐπὶ τὰ σωματικὰ αὐτοῦ κάτω που γινόμενα κύψαντα, ὑπέρ τοῦ τὴν εἰκόνα τῶν ἄνω κάτω θεάσασθαι, λῦσαι ἕκαστον τῶν περὶ τοῦ μυστηρίου τῆς ἐνδωματώσεως ἀσφῶν, οἰονεὶ τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων τυγχάνοντα — εἷς γὰρ ὁ τῆς ἀσαφείας δεσμός, ὥσπερ καὶ μία ἡ τῆς γνώσε- ως καλείς — ἅτινα οὐδ’ ὁ > μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν < καθ’ αὑτὸν ἱκανὸς λῦσαι ἢ ἀνοῖξαι, τοῦ δήσαντος καὶ κλείσαντος μόνου δωρουμένου, οἶς βούλεται, τὸ λῦσαι καὶ ἀνοῖξαι τὸν οἷον ὁμάντα τῶν ὑποδημάτων καὶ τὰ κεκλεισμένα. Μηδὲ τὸν περὶ τῶν ὑποδημάτων μυστικὸν λόγον παρέλθωμεν. Οἶμαι τοίνυν τὴν μὲν ἐνανθρώπησιν, ὅτε > σάρκα καὶ ὀστέα < ἀναλαμβάνει ὁ τοῦ θεοῦ υἱός, τὸ ἕτερον εἶναι τῶν ὑποδημάτων, τὴν δὲ εἰς ᾅδου κατάβασιν, ὅστις ποτέ ἐστιν ὁ ᾅδης, καὶ τὴν εἰς τὴν φυλακὴν μετὰ πνεύματος πορείαν τὸ λοιπόν, περὶ ἧς εἰς ᾅδου καταβάσε- [*](2f. Matth. 3, 11 3f. Mark. 1,7 5 Joh. 1, 27 13 Lxak. 7, 28 16f. Joh. 19, 23 28 Luk. 7, 28 32 Luk. 24, 39 34 f. vgl. 1 Petr. 3, 19 159, 1 —160, 15 W* [Exzerpt aus dem Joh. Kom. VI, 31/32 u. 34/35 (S. 140 31 —142, 17 u. 143, 23 —144, 35 Preuschen)] 4 ὁ — 5 > Joh. Komm. 9/10 τὸ . . . ἔσχατον konj. Kr. 10 αὐτὸν Joh. Komm. 25 τῶν > Joh.)

Habet periculum et dilectio, si modum transeat. Debet enim, qui aliquem diligit, naturam et causas considerare diligendi et non eum plus diligere, quam meretur. Nam si mensuram caritatis modumque transcenderit, et qui diligit et qui diligitur in peccato erunt. Quod ut manifestius fiat, ponamus exemplum. Joannem populus mirabatur et diligebat eum, et revera erat dignum miraculum, ut plus ei quam ceteris hominibus deferretur, qui aUter quam cuncti mortales vixerat. Xos omnes non sumus simphci contenti cibo, sed varietate delectamur escarum, imum nobis ad potandum vmum non sufficit, varii gustus vina mercamur ; Joannes vero semper > locustis < semper vescebatur > melle silvestri < et contentus erat simphci et tenui cibo, ne corpus iUius crassioribus pulmentis puiguesceret et exquisitis da- [*](1 Ps. 15 (16), 10; Akt. 2, 27 8 f. Rom. 14, 9 19 —20 Luk. 3, 1.5 30 f. vgl. Matth. 2, 4 18 IncipitXXV. de . . . AC (XXIV. C) 21 Habet + quandoqueC ~ transeat eatmodumB 22 diligit + etC naturasDe causamC diligendi] di- lectiCDe 2.3mensur.]modumC > A modumque miraculo CDe 27homin.]mortalibusC qui]quiaDe 28 Now omnes non]NonomnesDe 29adpotand. > potand. > C > r suff. + sedAB 30 variaC mercatur C 31 ~ tenui et simpl. A 32ne]necB pulmentis] cibisA 2 ἐπιδμα. τῶν W 3 τῶν] τοῦ W 12 κύψαι W)

> Spiritus Deus est, et qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare <. Deus quoque noster > ignis consumens est <. Dupliciter igitur appellatur Deus: et > spiritus < et > ignis <: justis spiritus, ignis peccatoribus. Sed et angeli spiritus ignisque dicuntur: x >qui facit <, inquit, > angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem <; angeli sanctis quibusque sunt spiritus, his vero, qui merentur supplicia, ignem et incendium subministrant. Juxta quem sensum et Dominus noster atque Salvator, cum sit >spiritus <, > ignem venit mittere super terram < ; > spiritus < secundum illud, quod scribitur: > cum autem conversus fueris ad Dominum, auferetur velamen <, et : > Dominus spiritus est < . >Ignem <autem > venit mittere < non caelum, sed > super terram <, ut ipse demonstrat dicens: > ignem veni mittere super terram, et quem volo ut jam ardeat <. Si enim > conversus fueris ad Dominum <, qui est >spiritus < Christus tibi > spiritus < erit et non x >venti ignem mittere super x < Quod si non converteris ad eum, sed habes terram et fructus ejus, x >ignem venit mittere super terram < tuam. Huic quid simile etiam de Deo scriptum est: > ignis accensus est furoris mei <, non usque ad caelum, sed > usque ad infernum deorsum <, et > devorabit < non caelum, sed > ter- [*](2— 4 4 Luk. 3, 17 5 f. Joh. 4, 24 6 Deut. 4, 24 8 f. Ps. 103 (104), 4 Hebr. 1, 7 12 f. Luk. 12, 49 14.17 2 Kor. 3, 16 15 Joh. 4, 24; 2 Kor; 3,17 16 f. 20 f. Luk. 12, 49 22 ff. Deut. 32, 22 1 Incipit XXVI. de . . . AC (XXV. C) 2 ejus > r 3 et — suam > 4 trit. + suum BCE orreum C suum > BCDEe 5 Spiritus — Christus (D: XPS) est Deus ABDe, Spiritus Dei E et 1 > E adorat 6 quoquej enim C 7 igitur > CDe et 1] > A spir. + et B + dum De angelici A ignisque] ignis quidem A 9 inquit > 10 sancti ABE 11 supplicia] addictum D, addicunt e incenditma] incendia C, in edium(?) D, fervorem e ministrant BE 12 Dominxis] Deus ABDe x >BE 13 super] in BC illud] David C Quod C + autem C 14 autem > C Domimmi] Deum B 17 super] in quem] quam E, quid De volo + nisi De jam] etiam C 18 Domin.] Deum C 19 ~ mittere ignem A 20 eimi] Deum r fructum mn 21 tuam > C 22 mei] eins De caelum + sm-sum e 23 et — noii devorabit E devor.] ardebit A non >)

Καὶ ὅρα, μήποτε οἱ πειρασμοὶ οἱ > τὸ ἄχυρον < χωρίζοντες ὁ ἄνεμός ἐστιν ὁ ἀποδεικνὺς > τὸν σῖτον < ὅτι ἐστὶ σῖτος.

Ὅταν μὲν οὖν πειραζομένης σου τῆς ψυχῆς ἡττηθῇς, οὐχ ὁ πειρασμὸς >ἄχυρόν < σε πεποίηκεν, ἀλλ' ὄντα σε > ἄχυρον < ἤτοι κοῦφον καὶ ἄπιστον ἤλεγξεν.

Ὅταν δὲ πειρασμοῦ γενομένου ὑπομείνῃς τὸν πειρασμόν, οὐχ ὁ πειρασμός σε πιστὸν πεποίηκε καὶ ὑπομονητικόν, ἀλλὰ τὴν ἐν σοὶ οὖσαν ὑπομονητικὴν δύναμιν ἐφανέρωσεν. [*](1 leves] lenes C paleae > B 1/2 raptantur A 2 grave quod vero grave B trit. + quod B 7 de > De acervo] C 9 demonstrat D 12 paleam AC esses — levis] esse paleae leves E 14 te > ABE ~ tempt. esse A latebat B 15 > Α 16 toleraveris C, toleraris BE et ABDEe 18 virtus BC 19 sed] 166, 1 τὸ 2– 19 (gektirzt) dC 166, 5 —19 Y 1 πτύον + σφοδροῦ δὲ ἀνέμου πνέοντος W τὸ 2] καὶ τὸ d 2 χωρίζ.] εἰσοικίζεται d 5 Καὶ > d ὅρα + δέ d Καὶ — 6 χωριζ.] διακαθαίρων Y πειρασμοί + εἰσιν d 6 χωρίζ. + ἀπὸ τοῦ σίτου dC ὁ ἄνεμός — 8 σῖτος > d ὁ ἄν. —-7 ἀποδεικν.] καὶ ἀποδεικνύντες ἔστι C 8 σῖτος + καὶ ἀποχωρίζων τὸ ἄχυρον Y 9 μὲν οὖν > 10 ἡττηθῇς] νικηθεὶς W, νικηθῇς V 10/11 πειρασμος + οὐχ ὁ ἄνεμος W 11 ~ σε ἄχυρ. W 12 ἤτοι] καὶ V W 15 γινομένου V 16 τὸν πειρασμόν] αὐτόν W 17 ~ πεποίησε πιστὸν W 18 ἀλλὰ — οὖσαν] ἀλλ' οὖσαν ἐν σοὶ W 9– 19 hat bei λ folgenden Text: κλ: Οὐ γὰρ ὁ ἄνεμος, εἴτουν ὁ πειρασμὸς νικήσας τινὰ ἄχυρον αὐτὸν noiei, τοῦτ’ ἔστιν κοῦφον καὶ ἄπιστον, ἀλλ' ὄντα τοιοῦτον ἐλέγχει. Κἂν πειρασμόν τις ὑπομέινῃ, οὐχ ὁ πειρασμὸς αὐτὸν πεποίηκε πιστὸν καὶ ὑπομονητικόν, ἀλλ' οὖσαν ἐν αὐτῷ δύναμιν ὑπομονητικὴν ἐφανέρωσεν. d: οὗτοι γὰρ ἐλέγχουσι τὸν γνήσιον ἐν πίστει κοὶ τὸν ἄλλως ἔχοντα. C: οὐχὶ ποιοῦντες πιστὸν ἢ ἄπιστιον τὸν πειραζόμενον, ἀλλ' ἐλέγχοντες. 38 ὁ 2 > λ 39 πειρασμόν λ] πειρασμός k 40 ~ πιστὸν πεποίηκεν)

Qui evangelii sermonem docet, non unam rem annuntiat, sed plurimas. Hoc quippe scriptura significat dicens: > multa quidem et alia exhortans annuntiabat <. Itaque etiam >alia <, quae scripta non sunt, Joamies populo praedicabat; quae autem scripta sunt, considerate, quanta fuerint. Annuntiavit Christum, monstravit eum, baptismum Spiritus sancti praedicavit; publicanos salutem docuit, mihtes disciplinam, aream purgari, succidi arbores et cetera, quae evangehi narrat historia. Exceptis ergo his, quaescriptasunt, etiam aha, quae scripta non sunt, annuntiasse monstratur in eo, quod dicitur: > multa quidem et alia exhortans annuntiabat populo <. Et quomodo in evangeho secundum Joannem de Christo refertur, quia multa et aha locutus est, > quae non sunt scripta in hbro isto <, > quae si scriberentur, neque ipsum puto mundum pere potuisse hbros, qui scribendi x <: sic et in praesenti loco in-

Ὁ τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου διδάσκων οὐχ ἔν πρᾶγμα εὐαγγελίζεται, ἀλλὰ πλείονα· νοῦν γὰρ ἔχει <τὸ > ἐπαγγελλόμενον, ὅτι > πολλά < ἐστιν ἃ εὐαγγελίζεται· εὐαγγελίζεται μὲν οὖν ὁ Ἰωάννης > πολλὰ καὶ ἔτερας· [*](2— 4 Luk. 3, 18— 22 13 f. vgl. Mark. 1, 7. 8 Par. ; Joh. 1, 29. 33 u. 6. 20 f. Joh. 20, 30 21 ff. Joh. 21, 25 1 Incipit XXVII. de . . . AC (XXVI. C) 2 et > n hortans 3 ad — ait > A 4 descendet A 6 adnuntiet E 7 + non B, + nunc AE 10 Itaque] Ita B Itaque — 11 praed. > alia] iUa B A sunt > r 13 fuerint — 15 fuerint quae annunciant Christum. Monstravit enim baptismum Spiritus sancti, praedicavit publicanis salutem, docuit milites De 14 baptisma AC ~ sancti Spir. B sancti > C 15 ~ arb. succ. C 18 Ula De annunt.] evangelizabat C 20 et > C 21 scribantur 168, 5 –10 a 168, 5 –169, 3 CV 168, 9— 169, 3 d 168, 9 — 169, 3 + 168, 5 —8 S 5 Ὁ — 10 ἕτερα] εἰπὼν δὲ ὅτι πολλὰ μὲν οὖν κοὶ ἕτερα παρακα λῶν εὐηγγελίζετο τὸν λαόν, ἔδειξεν ὅτ ὁ τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου διδάσκων πολλὰ σωτήρια εὐαγγελίζεται διδάγματα α ὁ τὸν λόγον — διδάγμ.] καὶ ἄλλα πλεῖστα περὶ τοῦ Χριστοῦ εἰρήκει ὁ Ἰωάννης A) Ὁ > ν] ὁ γὰρ C, ἢ ὅτι ὁ S — 8 εὐαγγ.] σωτήρια πολλὰ εὐαγγελίζεται διδάγματα S 9 εὐαγγ. — 10 ἕτερα] πολλὰ μὲν μὲν οὖν κοὶ ἕτερα κοὶ ὁ Ἰωάννης εὐηγγελίζετο C, ἐπάγει δὲ ὁ εὐαγγελιστής, ὅτι καὶ ἕτερα πολλὰ παρακαλῶν εὐηγγελίζετο τὸν λαόν dS ὁ εὐαγγ. x > S Ι εὐαγγελίζεται S))

Οὗτος παρανόμως ἔγημε τὴν γυ- ναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ παρὰ τὸν Μωϋσέως νόμον.

|| Ὅτι δὲ τοῦτό ἐστιν, ἔνθεν ἐστὶν σημειώσασθαι· ἐν γὰρ τῷ αὐτῷ ἔτει, καθ’ ὁ ὁ Ἰωάννης ἦλθε βαπτίσων, ἐν ᾧ καὶ ἀπετμήθη ὑπὸ Ἡρώδου, ἀμφότεροι ἦσαν ἄρχοντες τετράρχαι, ὁ μέν Ἡρώδης τῆς Γαλιλαίας, ὁ δὲ Φίλιππος τῆς Ἰτουραίς καὶ Τραχωνίτιδος χώρας. Ι Ἀλλ’ ὁ ἀκατάπληκτος Ἰωάννης ὁ μηδενὸς πρόσωπον λαμβάνων, [*](8 Luk. 7, 28 9f. vgl. Luk. 3, 15 1/2 quoniamj quando B 3/4 deberet CD 5 quae dicta sunt AB sunt E 7 Miremus C et > BDe quidem > C] vor 9 tantum ilHus opinio B, tantimi opinionis A, tantum (+ marg. illud) oppinionem E 10 illud] aliud Dlr ~ raulto illud C 12 et > poterat > ABE cum — 13 occid. > B voluiss. + eum A Α 16 priore A 18 dixi] dictum est C 19 non — 21 esset > C 21 non > AB 22 eum] 169, 13 —15 + 24 — 170, 7 λ 169, 13 —23 dCS + 170, 3 ἤλεγξε — 7 dC (169, 16 — 23 statt 24 —170, 3 παρρησ. in dCS) 1 x > dC] ἀλλ᾿ C γέγρ. + de dS δὲ > dCS 2 ἦν] εἶναι 2/3 ὅθεν ἐσιώπησεν S, διὸ καὶ ἐσιώπησεν d + αὐτὰ dS (+ P 168,5 — 8 S) 3 ὁ Λουκᾶς > dS 13 Οὗτος + ὁ Ἡρώδης dCS Οὗτος] αὐτὸς 13/14 yvvalxa + Φιλίππου dC 14 αὐτοῦ + ἔτι ζῶντος αὐτοῦ dCS 15 Μωσεώς CD 5 S νόμον + τοῦτο ποιήσας S 18 καθ’ ὁ] ἐν cb S, καθ’ ᾯ d 5 βαπτίζων S 19 ἐν — Ἡρώδου] ὅτε καὶ ὑπ’ αὐτοῦ ἀπετμήθη S 20 ἄρχοντες > S 24 ἀκατάληπτος)

[ἤτοι] διὰ τὸ πρᾶον καὶ ἕνα καὶ ἡμεῖς τὸ πρᾶον καὶ ἀκέραιον τῆς περιστερᾶς μιμησώμεθα καὶ τὸ πέτασθαι τῷ τῷ ὑπέρ τὰ γήϊνα.

Dominus noster atque Salvator, qui multo Melchisedech, cujus generationem scriptura non docuit, melior fuit, nunc secundum patrum ordinem natus esse decribitur; et cum divinitas ejus humano non subjaceat exordio, propter te, qui ortus in came es, nasci voluit. Ettamen non aeque ab evangelistis nativitatis ejus ordo narratur, quae res nonnullos plurimumconturbavit. Matthaeus enim incipiens nativitatis illius seriem texere ab Abraham usque ad id pervenit, ut diceret : > Christi autem ’ generatio sic erat <, et describit non eum, qui baptizatus est, sed qui venit in mundum; Lucas vero exponens nativitatem ejus non a superioribus ad inferiora deducit, sed cum baptizatum ante dixisset, usque ad ipsum pervenit Deum. Nec

Γενεαλογεῖται ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἀγενεαλόγητος μὲν ὢν κατὰ τὴν θεότητα, εἰς γενεαλογίαν δὲ ἐμβαλὼν ἑαυτὸν διὰ σέ. Καὶ γενεαλογεῖται δὲ οὐχ ὁμοίως ὑπὸ τῶν εὐαγγελιστῶν, ὅπερ ἐτάρξε πολ- λοὺς τῶν ἐντυγχανόντων τῇ γραφῇ. Ματθαῖος μὲν γὰρ ἀρξάμενος ἀπὸ Ἀβραὰμ γενεαλογῶν αὐτὸν κατάγει, μέχρις εἴπῃ· > τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις οὕτως ἦν <. Καὶ ὁ μὲν Ματθαῖος οὐ τὸν βαπτιζόμενον γενεαλογεῖ, ἀλλὰ τὸν εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενον· Λουκᾶς δὲ γενεαλογῶν οὐ κατάγει τὴν γενεαλογίαν, ἀλλ ἀνάγει ἐπ’ αὐτὸν τὸν θεὸν τὸν βαπ- τιζόμενον. Καὶ οὐ διὰ τῶν αὐτῶν ἡ καταίβασις τῆς γενεαλογίας καὶ ἡ [*](2—3 Matth. 1, 1— 17; Luk. 3, 23 38 5ff. vgl. Hebr. 7, 3 18f. Matth. 1, 18 1 Incipit XXVIII. de . . . AC (XXVII. C) 2 et 1 > C] eo D in 2 > 3 fer.] feritmtiar A, referantur e ~auctores ferantur B 5 multo] multum A multo Melchisedech] multorimi Salvator e 6/7 docuit + quae e 7 nunc] non B 9 humano > De 11 ortus] natus 12 Et > A tamen > B 16 illius] ejus AC 17 ab > ; x > BE 22 vero] autem C 172, 9 —177, 2 μου C 172, 9 —177, 177, 16 VW 172, 12 Καὶ — 175, llo, 7 λ 10 μὲν > C 12 σέ] τὸ ἀνθρώπινον C Καὶ > ; λ + ὁ κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον d 13 δὲ kC > 14 ὅπερ — 15 γραφῇ > dW ἐτάραξαν C 15 τῆς γραφῆς 16 > Κ 3 ἀρχόμενος W ἀρξ. — 17 αὐτὸν] οὐ τὸν βαπτιζόμενον τὸν εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενον γενεαλογῶν ἀπὸ τοῦ Ἀβραὰμ κ λ ür 19 καὶ — 22 ἐρχ. > κ λ΄) ἀπὸ + τοῦ C 17 Ἀβρ. + αὐτὸν Κ 3 19 ὁ ἐγενεαλόγει ὁ CW, γενεαλογεῖ ὁ V 20/21 γενεαλ. > CVW 26 ἡ >)

Ἐπειδὴ γὰρ ἤρχετο λαβεῖν τὰς ἁμαρτίας τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὸν μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπέρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίει < ὁ θεός, διὰ τοῦτο καταβαίνων ἀνέλαβε τὰ ἁμαρτωλὰ πρόσωπα καὶ γεννᾶται διὰ Σολομῶντος, οὗ ἀναγέγραπται τὰ ἁμαρτήματα, καὶ Ῥοβοάμ, οὗ ἐν ταῖς Βα- σιλείαις λέγεται τὰ πταίσματα, καὶ τῶν λοιπῶ, ὧν οἱ πολλοὶ ἐποίησαν [*](20ff. 2 Kor. 5, 21 26f. 3 Kon. 11, 8 (6) u. Ö. 27f. 3 Kon. 14, 21 ff. 1 eodem (aus eadem corr.) D, eadem E 4 fecit De de caelest.] caelo tibi De 5 et > De 7 reprehenderet ABE, reprehendit 9 fecit ABE 10 ergo] enim r, igitur C 13 Ruht C Moabites A, Moabitidis D 14 Raab ABDEe 15/16 conjux] uxor B conjux Uriae, quae] cum luxuria equi A, cum luxoriae quae E 16 mariti] viri C 17 torum e 18 adhoc A 19 susceperit E 21/22 ~ fecit pecc. A 24/25 personas C 26 Salemonis (immer) B 26/27 scripta AB 2 7 sunt > ;; 1 γὰρ + Ματθαῖος W 2 tw λόγῳ alle Hss] τῷ οὐρανῷ (vgl. lat.) ? 3 μόνος — 4 ἐπιληψ. > d 4 ὁ — 6 αὐτοῦ] kA erst nach p. 174, 1 δὲ + Λουκᾶς 6 ἐν — αὐτοῦ > d 11 τὴν — 16 Οὐρίου > + ἐκεῖ W, τι δ’ ἐκείνου V (11 οὐ > V) τῷ πενθερῷ > VW > V Ρούθ + ἐκεῖ· Μωαβῖτις δὲ ἦν VW δὲ] γὰρ V) Ῥούθ + καὶ 16 Οὐρίου + τὴν ἐπι λήψιμον VW 18 ἤρχετο] ἦλθε d 19 κοὶ — 21 θεός > 24 οὗ — ὁμαρτ. > (s. Ζ. 26) οὗ] ὧν d 25 ταῖς x > κ λ 26 — πταίσμ.] ἀναγέγραπται τὰ ἀμαρτήματα (= Ζ. 24) d)

> Ἀβραὰμ ἐγέννησε τὸν Ἰσαάκ. Ἰσαὰκ ἐγέννησε τὸν Ἰακώβ, Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησε τὸν ’Ιούδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, ’Ιούδας δὲ ἐγέν- νησε τὸν Φαρὲς καὶ τὸν Ζαρὰ ἐκ τῆς Θάμαρ <· καὶ μέχρι τέλους τό· > ἐγέννησε < ὁ δεῖνα τὸν δεῖνα. Ἐνθάδε δὲ ἀναβαίνει ὁ ’Ιησοῦς, υἱὸς ὤν, ὡς ἐνομίζετο, Ἰωσή φ <· καὶ οὐδαμοῦ ἐνταῦθα ταῦθα >γέννησις <, ἀλλὰ μόνον > νομίζεται <. Κἀκεῖ μὲν οὐδέποτε ἄρχεται εἰς γέννησιν, ἐνθάδε δέ, ἐπεὶ ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος ἀναβαίνει, > ἄρχεσθαι < [*](2f. vgl. 3 Kön. 15, 26. 34 u. 1 feruntur De et + de e ceteris De 2 e] ex C 3 Do- mini C] Dei ABDEe 3/4 de lavacro > ABE 4 consc.] descendit 4/5 secundo ortus] secvmdus ordo De + esse De 5 ortus + eius B descr.] eodem scribitur E 7 > ABE 9 Sed + et A 12 Ysaac A, B, Isac E 13 Isaak + autem C 14 ejus + et BE 15 Fares AE Zara B, Zare E 19 ~ dic. fil. B putabatur + filius Dlmr 20 tam multa] tanta ultra B, tota ultra A, tantum ultra E 21 mmquam > 23 nomen + ab eo B adscriptum] scriptum B, + non De 1 κυρίου + Ὁ δὲ — αὐτοῦ (= 173, 4 —6) κλ Οὗτος] ὅ τε V Οὗτος — - 2 ἀναβαίνων] καὶ ἀναβιβάζων κλ 2 ἀναβαίνων — του] ἀναβαίνοντα W 3 καὶ x > d τῇ γενεαλογίᾳ > dW 4 ἀναβαίνει KCV λ] αναβιβάζει 4 ~ ἀναβ. nach 6 Σολομ. d 5 τοῦ — 7 ἀναιρέσει > kA 6 Σολομὼν 7 ἀναιρέσει x > V Κἀκεῖ] ἐκεῖ λ 8 ἀεὶ > d τὰ] τὸ λ 9 — 17 > kA 12 — 20 Ἰωσήφ > d 13 Ἰσαὰκ — 17 Θάμαρ] ἐκεῖ καὶ τὰ 17 μέχρι + γὰρ k 18 ὁ — δεῖνα 2 > CVW 20 καὶ x > d 2021 KCVW λ 22 Κἀκεῖ — 23 γέννησιν > κλ 22 μὲν CW ἔνθ. — p. 175, 1 λέγεται] λέγεται δὲ κοὶ ἄρχεσθαι κλ 23 ἐπεὶ — 24 ἀναβαίνει > d 24 ἄρχεσθαι — p. 175, 1 λέγεται] ἄρχεται ἄγεσθαι CV)

Καὶ ὅσπερ οἶ ἐν Αἰγύπτῳ ὄντες οὐκ εἶχον ἀρχὴν μηνῶν οὐδὲ μῆνα ἑορτῶν, ὅτε δὲ ἤδη ἐξῂεσαν, νομοθε- τοῦνται λέγοντος τοῦ λόγου πρὸς αὐτούς· > ὁ μὴν οὗτος ἀρχὴ μηνῶν, πρῶτός ἐστιν ὑμῖν ἐν μησὶ τοῦ ἐνιαυτοῦ <, οὕτως ὁ μὲν μηδέπω βαπτισάμενος οὐδὲ > ἤρξατο <, ὁ δὲ βαπτισάμενος >ἤρ ξατο <. Οὐδὲ γὰρ εἰκῇ προσέθηκε τῷ > καὶ αὐτὸς ἦν Ἰησοῦς < τὸ > ἀρχόμενος <. Εἴπωμεν δὲ καὶ εἰς τὸ > ὢν ἐτῶν τριάκοντα <· τις ὢν ἐτῶν τριάκοντα ἤρξατο τῆς οἰκονομίας τῆς περὶ αὐτόν; Ἰωσήφ. Γέγραπται γὰρ, ὅτι > τριάκοντα ἐτῶν ἦν <, ἡνίκα ἐλύθη ἀπὸ τῶν δεσμῶν καὶ <συν > [*](15ff. Exod. 12, 2 24 ff. vgl. Gen. 41, 14ff. 24 f. Gen. 41, 46 1 hic vero > B 4~Jesus erat A Jesus > C 6 secundae > 7 ut > BE 8 nativ.] generationem C 9 in > A 13 14 egressus] ingresssus n, regressus CDlmn ~ est regressus C 15 tmic] nunc r 16 mensuiun DE 17 nobis E sic + nunc C 18 ~ baptiz. est AC 18/19 incepisse] cepisse CDe 19 Neque] Nec e 20 putem B, imputemus D 21 ~ Jesus erat AB 23 hoc > De ait] quitux C 26 est x > De ~ e vinc. est AB 1 γὰρ φησιν > CW ἦν + ὁ k ἦν > κ 2 λ) 2 Ἰησοῦς > ὅτι dV ὅτε — 4 ἀναγενν. > κλ 3 ἀνέλαβε] ἔλαβε W 4 ἵνα — 6 x > dC 4/5 καταργήσεις W 6 ἀναβῇς τι εἰς W 7 τότε — λέγεται > κλ] nach 4 ἀναγεννήσ. VW τότε ἄρχεται V) ἄρχ. ἄρχεται CV 11 Καὶ — 16 ενιαυτοῦ > C 16 ἐν + τοῖς V 17 οὕτως μὲν] ὁ μὲν γὰρ C μηδέπω W] μὴ CV 18 οὐδὲ W] οὐ μηδέπω οὐδὲ V, οὐδέπω οὐδὲν C 18/19 ὁ δὲ βαπτισάμενος ἤρξατο CV x > W 20 Ἰησοῦς + ἐτῶν ὠσεὶ τριάκοντα W 21 τὸ + κοὶ CV δὲ > W 22 τίς — 23 CV > W 23 τῆς οἰκονομίας CV] ἐκ τῆς ἱστορίας W 24 ἰωσήφ C] τὸν Ἰωσήφ VW)

Συνάγεται γὰρ τὰ ἀπὸ τῶν προ- φητῶν, τὰ ἀπὸ τοῦ νόμου, τὰ ἀπὸ τῶν ἀποστόλων τῆς εὐθηνίας ῥή- ματα, ἴνα, ὅταν μηκέτι γράφηται γραφη,

τὰ ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ συναχθέντα εἰς τὰς ἀποθήκας τῶν ψυχῶν τῶν ἀποστολικῶν καὶ τῶν διαδεχομένων αὐτοὺς θρέψῃ τὴν Αἴ- γυπτον, τὸν κόσμον, μάλιστα δὲ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, περὶ ὧν γέ- [*](8ff. vgl. Gen. 41, 47 ff. 13 ff. gr., 15ff. lat. Amos 8, 11 1 Pharaoni AB > C Aegypti > A, Aegyptii E 6 typo 12 ubert.] necessitatis C triticum congregatum C 14. 15. 16 famis E 15 neque + stella (!) C 17 serm.] verbum C itaque > 18 de lege > C 19 habundantiae ACD ut] unde De 20 ~ jam C 21 aliquod > C 22 apost.] ab apostolis De 23 x > AB 24 comparata B 26 sanctarum E tmic > r 28 suos > 1 τῷ > C 2 Αίγύπτου CV] ἐκείνου W 3 τῆς — Φαραώ] τῷ Φ. τῆς εὐθηνίας CV 4 ἵνα > V καὶ > C 5 τριάκ. Χριστοῦ CV] Ἰησοῦ W 7 μου > C 7/8 ὁ Ἰωσὴφ > C 8 + σῖτον V 8/9 ἐκείνῳ > CV 9 σῖτον 1 > σῖτον 2 + 11 σῖτον· ἔχει C 11/12 ἐπιμετρῆσαι CV] ἀπομετρῆσαι W li οὐδὲ — 14 ὕδατος > C 14 δίψος] λίμὸς U τοῦ > V 20 ἵν’ V 23 ἢ ὑπὸ] ἀΠὸ W τοῦ > CV 27 μάλιστα C ] κάλιστα W 28 αὐτοῦ τοῦ Ἰωσὴφ VW)

Quando legis in evangeho: x >Jesus autem plenus Spiritu sancto reversus estc, et in Actibus Apostolorum, ubi de eis scribitur, quod x < fuerint x >Spiritu x <, vide ne aequales putes [*](1 ff. Ps. 21 (22), 23 7 ff. vgl. Gen. 41, 56; 45, 10. 11 13ff. 1 Kor. 5, 7 22 22 – 23 Luk. 4, 1 –4 26 Akt. 2, 4 1 scrib.] dicitur B 3 cantabo] laudabo A 5 justitiaej judicii BDe 8 ~ est aliud C 9 dat x > De dat fratribus] fratribus suis dat A 10 suis x > A suis + distribuit De de Gessen] degens in BE Gessen ACr] Jessen Dlmn ~ terra Gessen A 11 de x > B 15 commisceatur De 16/17 ~ nov. panem BE 17/18 farinamque com- molitam CDe 19 Jesu + Domino nostro C Explicit omelia XXVIII. AC (XXVII. C) 22 Incipit (omelia C) ΧΧΙΧ. de . . . AC (XXVIII. C) 23 reversus] regressus ABE est + ab Jordane A temptatione (immer) ABCDE prima x > C prima + a diabolo sibi illata A 25 est + a Jordane A de eis x > e scribitur] dicitur De 26 vide . . . putes] unde . . . putas E 5 τῶν V x > W 9 Γεσέμ Γεσίμ W 10 ὁ2 x > V 11 μαθηταῖς V] ἀδελφοῖς W 12 ~ ἀποστ. τε καὶ εὐαγγ. V 15 ἀπὸ] διὰ V)

>Εἰπὲ τῷ λίθῳ τούτῳ, ἶνα γένηται ἄρτος <. Πάνταπειρασμόν, πειρασμόν, ὃν ἤμελλον οἱ ἄνθρωποι πειράζεσθαι, πρῶτον ἐπειράσθη κατὰ τὸ ἀνθρώπινον ὁ σωτήρ· ὃ δὲ λέγω, τοιοῦτόν ἐστιν· ἐὰν ἴδῃς τοὺς ἀπὸ τῶν αἱρέσεων ἐσθίοντας ὡς ἄρτον τὸν λόγον τὸν ψευδῆς, ἴσθι, ὅτι ἐκεἶνος ὁ λόγος ὁ λίθος ἐστίν, ὃν ὁ διόβολος δείκνυσιν.

Ἐπεὶ ποῖος ἦν πειρασμὸς τὸν λίθον γενέσθαι ἄρτον καὶ τὸν σωτῆρα φαγεῖν;

diabolo proponente Dominus lapiclem in panem verterit et id, quod viitute sua ipse fecerat, comederit et satiarit esuriem: quaenam· est ista tentatio, quae victoria diaboli, si haec scriberentur ? Quae, ut diximus, ratione perspecta et tentationem ostendunt fuisse, si fierent, et victoriam, quod cotempta sunt, fieri. Simulque monstratur istum panem, qui de lapide fiat, non esse verbum Dei, quod pascit hominem, de quo scriptum est : x >non in pane solo vivet homo, sed in omni verbo, quod egredietur per os Dei, vivet x <. Respondeo tibi, o versipellis et nequam, qui me tentare non metuis : ahus est panis sermonis Dei, qui vivificat hominem. Simulque videamus, quod haec loquatur non Fihus Dei, sed homo, quem FihUs Dei est dignatus assumere ; quasi de homine enim respondet et dicit : >Scriptum non in pane solo vivet homo <, quo manifestum est non Deum, sed hominem fuisse tentatum. Scripturae sensum dihgenter

Διδάσκει de διὰ τῆς λέξεως, ὅτι οὗτος μὲν οὐ ῥῆμα θεοῦ, τὸ δὲ τρέφον ῥῆμα θεοῦ καὶ τὸ ζωοποιοῦν. οῦν. Ἐπ’ ἐκείνῳ γὰρ τῷ ἄνθρωπος.

Ἅμα δὲ τήρει, ὅτι ταῦτα λέγει κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, οὐ καθὸ θεὸς ην.

Ὡς γὰρ περὶ ἀνθρώπου καὶ λέγει· γέγραπται, ὅτι οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνω̣ ζήσεται ἄνθρωπος < >, δῆλον, ὅτι ὡς ἄνθρωπός ἐστι πειραζόμενος. Γενόμενος δὲ ἐν τῷ τόπῳ ἔχω τὴν αἰτίαν εἰπεῖν, διὰ τί Ἰω- [*](10 ff. Deut. 8, 3; Matth. 4, 4 1 vertit Cr 2 ~ sua virt. C 3 quaenam esset De ista] ipsa B diaboli — 4 diximus] diaboli ? Quae ut diximus si exempliciter scriberentur C 4 scribuntur B, scribentur E perspecta] perfecta BE 5 quod] quia B 5/6 contempta] temptata C, contemptata E 6 SimulA (que x >) 9 quod] qui A pascat C 11 vivit CDe 12 quod — os x > C egreditur AB per os] de ore A vivet > B 12/13 vivet homo > A 14 quem B 15 sermo CDe 16/17 Simul A (que > 18 non > 19 ~ dign. est De 20 de hom.] homo BE (~ enim homo A) 21 respon- dit E 21/22 ~ non est A (non iiber d. Zeile) 22 ~ solo pane BCE vivit CDe homo + sed in omni verbo Dei C 23 est > Dmr non 24 tentat.] hominem fuisse temptatimi, non Deum C 180, –23 πειραζ. λ 182, 14 k 180, 24 Γενόμ. – 181, 17 λ 180, 24 Γενόμ. 7 λέξεως + εἰπὼν ὁ κύριος· οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνω̣ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ' ἐπὶ παντὶ ῥήματι θεοῦ > C 8 οὗτος bCV] αὐτὸς λ 9 θεοῦ > β > λ ὅτι > CV 23 δῆλον C] δηλῶν λ 24 δὲ > λ 25 τί)

Διὰ τοῦτο, ἐΠειδὴ θεός, οὐκ ἐπειράζετο· οἱ δὲ ἄλλοι, ὡς τὰ ἀνθρώπινα διηγούμενοι τοῦ σωτῆρος, εἰσάγουσιν αὐτὸν καὶ πειραζόμενον.

| Τοιοῦτον δέ τι ἐστὶ νοεῖν ἐπὶ τῷ πειρασμῷ τοῦ κυρίου· μαθὼν γὰρ τοῦ πονηροῦ τὴν ἔννοιαν ἀνῆλθεν εἰς τὴν ἔρημον, ἐπείνασεν ἑκών, ἐκείνου νομίζοντος διὰ τροφῆς αὐ- τὸν δύνασθαι καθάπερ τὸν ’ Αδὰμ ἀπατᾶν, εἰ πεινάσειεν. Καὶ πρὸς τὴν ἔννοιαν ἐκείνου πόλιν ἀνῆλθεν εἰς τὸ Πτερύγιον· εἰ δὲ καὶ εἰς τὸ ὄρος, φησίν, ἀνήνεγκα x > αὐτῷ >πάσας τὰς βασιλείας τῆς γῆς >, ἀνῆλθεν ἑκών. Οὕτω καὶ πάλαι ὁ θεὸς ὁρῶν αὐτὸν σκοποῦντα ὡς· εἰ [*](2ff. vgl. Matth. 4, 1 ff.; Mark. 1, 12ff. 6ff. Joh. 1, 1 10 f. Joh. 1, 14 14f. Matth. 1, 1 16ff. gr. vgl. Orig. Πeρὶ ἀρχῶν III Kap. 2, 1 (S. 245 14ff., 246, Iff. Koetschau) 1 ~ me inven. AC 3 non scripserit Domini A sed] et C 4 ~ Marcus et Lucas A 5 quia] qui De a] de A 8 nec] non BE 9 et — > Deo > B Deo] eo Ο Deo] esset] esse quod E esset] erat C express.] cima expressisset B 11 ~tent. Deus BE 12 ~erat ei A ~sermoerat C 16 homine] homo est A homine — 17 Maria > De 21 ~ solo pane 22 vivit BCDEe igitur] legitur C 24 tu > CDe natura > C es] + tu n hominem > 3 ἀνέγραψαν K 3] ἀνέγραψεν ΚΚ2λ γὰρ > 28 Deus > 25/26 tentaris De solo > est] esse C 27 fueris 11 ἐπεὶ K 3 16 εστι τι voelv 2 28 ὡσεὶ 3 16/17 τῶν πειρασμῶν 3 24 ἔφη K 3 25 <ἂν > Kl.)

[Τήρει, ὅτι ταῦτα λέγει κατὰ τὸ ἀνθρώπινον, οὐ καθ’ ὃ θεὸς ἦν· ὡς γὰρ Περὶ ἀνθρώπου ἀποκρίνεται καὶ λέγει· >οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνῳ x <, δηλῶν, ὅτι ὡς ἄνθρωπός ἐστι πειραζόμενος.] Ὁ μᾶρκος καὶ ὁ Λουκᾶς εἶπον, ὅτι > ἐν τεσσαράκοντα ἡμέραις ἦν πειραζόμενος <, εἶναι δῆλον, ὅτι ἐν ἐκείναις μὲν πόῤῥωθεν αὐτὸν ἐπείραζεν δι’ ὕπνου, δι’ ἀκηδίας, διὰ δειλίας καὶ τῶν τοιούτων. Ἐπεὶ δὲ ἔγνω λοιπὸν προσῆλθεν ἐγγὺς καὶ φανερῶς προσβάλλει. Καὶ σκόπει, τί ποιεῖ. Ἤκουσε καὶ παρὰ τοῦ Ἰωάννου καὶ παρὰ τῆς ἐνεχθείσης ἄνωθεν φο)νῆς, ὅτι οὖτός ἐστιν <υἱὸς > τοῦ καὶ ἀγνοῶν, ὅτι >ὁ ἐνηνθρώπησεν — ἔλαθε γὰρ αὐτὸν ἡ ἀπόῤῥητος ἐνανθρώπησις — ὑπέλαβεν, ὅτι ἄνθρωπος ὢν ηὐδοκήθη τῷ, θεῷ διὰ τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ, καὶ λοιπὸν ἐφθόνησεν αὐτῷ τῆς τηλικαύτης τιμῆς, ὤσπερ καὶ τῷ παλαιῷ Ἀδάμ, καὶ ἔσπευσεν ὥσπερ ἐκεῖνου ἐκβαλεῖν Λ·αὶ τοῦτον αὐτῆς. Διὸ καὶ προσελ- [*](1 ff. gr. vgl. Gen. 3, 1 ff. 5ff. gr. vgl. Hiob 1, llff. 5f. lat. Luk. 4, 13 7f. lat. Rom. 6, 9 14 f. 1 Joh. 3, 2 21 Mark. 1, 13; Luk. 4, 2 26 Joh. 1, 34 3 homo > C Nam + si De 8 morietur CDe Onmis + autem 9 ergo > ABE 10 est > A 11 homo > A 13 et > ei AB ~ fuerimus ejus C 15 videremus n sicut E 16 erit] est ABE Jesu -f Domino nostro C gloria + honor C 17 iVmen > E Explicit omelia XXIX. AC (XXVIII. 182, 18 – 183, 26 W* 2 δι’] δ’ Κ3 5 τοῦ Κ3 S (hr εἰ] ὡσεὶ Κ3 <ἂν > 18 – 20 πειραζ. = p. 180, 17 – 24 26 <υἱὸς > > W 28 W (?))

Tam Filio Dei quam Antichristo regnandi studium est. Sed Antichristus regnare desiderat, ut occidat, quos sibi subjecerat ; Christus ad hoc regnat, ut salvet. Et unusquisquenostrum, sifidelis est, regnatur a Christo sermone, sapientia, justitia, veritate. Sin autem amatores voluptatis magis sumus quam amatores Dei, reg- [*](2 vgl. 1 Kor. 15, 45. 47 13f. 1 Kor. 3, 19 24 Matth. 4, 4 28 Luk. 4, 8 27 Incipit XXX. de . . . AC (XXVIIII. C) 28 De tent.] Tentatio De Salv.] Domini A 29 Sed + et nr 30 quos] quod Dmn sub- jecerit ABCDe 31 Et > ABE fidelis A] felix 33 ~ sumus magis De 1 εἶλε Kr.] εἶχε W 4. 17 ἔμελλεν W)

Εἰ θέλεις, φησί, βασιλεῦσαι τού- των καὶ ἐπὶ τούτῳ ἐλήλυθας τοῦ ἀγωνίσασθαι καὶ ἀποστῆσαι τοὺς βασι- λευομένους ὑπ’ ἐμοῦ; μὴ ἔν ἀξιῶ· >πεσὼν προσκύνησ·όν καὶ παράλαβε πᾶσαν τὴν βασιλείαν τὴν ὑπ’ ἐμέ. Ἁλλ’ ὁ λεῦσαι μὲν θέλει καὶ ὑποτάξαι πάντα τὰ ἔθνη, ἵνα δοῦλα γένηται δικαιοσύνης καὶ ἀληθείας καὶ πάσης ἀρετῆς, βασιλεῦσαι δὲ οὐ μετὰ ἁμαρ- [*](6 vgl. Joh. 12, 31; 16, 11 1 Et ostendit A 5 simpl. > C ~ tot. paene C ~ rex B 6 istius] huius B vocatur ADe 7 hoc est > CDe omnes ABE e > 10 habuit De sibi Dln diutius] dignitates De, divitiae C 11 istius + et CDe 11/12 ut ad cont. lum. suor. aciem vertit C 12 et1 > C 13 A ipsum > C princ. saeculi > A supervenientem CDe in propriam] inproperia E, in propria B 15 quia] quod AB haberet ABE, habuit C 16/17 ~ diab. ad Dom. C Dominum diabolus] eum ABE 17 In eo] Ideo CDe 17/18 adversu De 18 et tollas > ABE 19 meo + in eos B, + et de his A 21 ne] nec 24 Verus D 25 noster > ABE Salvator -f raeus 1 ἐνόμισε dC ποιήσαντος W] ποιῆσαι bA, ποιήσας dCV 2 Χριστοῦ] σωτῆρος λ 16 Εἰ — φησι] καί φησιν· εἰ θέλεις S θέλῃς V τούτων > S 17 τούτω̣ bVW] τοῦτο CP. ἐλήλυθεν B1 τοῦ 19 ἐμοῦ > S 20 μοι dCA] με bVW 22 τὴν—p. 186, 17 alia S 24 γένηται + τῆς λ)

τίας, οὐδέ βούλεται ἀκμητὶ ὑποτάξας ἑαυτὸν ἐκείνῳ στεφανώσασθαι, οὐδέ ἀκμητὶ λαβεῖν πάσας τὰς βασι- λείας τοῦ κόσμου < καὶ τὴν αὐτῶν ὑποχείριον.

Διό φησι πρὸς αὐτόν· > γέγραπται· κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνω̣ λατρεύσεις <. τους, φησί, πάντας διὰ τοῦτο θέλω ἄρχεσθαι ὑπ' ἐμοῦ, ἴνα κύριον τὸν θεὸν προσκυνήσωσι καὶ αὐτῷ μό- νω λατρεύσωσιν <· τοῦτό ἐστι βούλημα τῆς ἐμῆς βασιλείας. Σὺ δέ θέλεις τὴν ἀμαρτίαν ἀπ‘ ἐμοῦ ἣν ἐγὼ καταργῆσαι θέλω.

Scrutaniini scriptiiras, ut et in his, quae ’ esse simplicia, reperiatis non minima sacramenta. Scrutemur principium evangelicae lectionis, quod hodie audivimus, et id, quod latebat, procedat in medium. >Adduxit <, ait, diabolus Jesum > in Hoc incredibile est, ut diabolus duceret Filium Dei et ille sequeretur. Sequebatur plane quasi athleta ad tentationem sponte proficiscens. Non formidabat tentantem neque insidias callidissimi pertimescebat inimici, et quodammodo loquebatur: duc quo vis, tenta ut placet, ad tentandum sponte me tribuo, sustineo quae suggesseris, praebeo me in quibuscunque tentaveris: invenies meinomnibusfortiorem. >Adduxit ergo eum et posuit super pinnam templi et dixit ei: si filius Dei es, mitte te hinc doeorsum < >. Adduxit eum in culmen ad summitatem templi hortatur, ut se inde praecipitet. Quod cum ille fraudulenter proroneret et sub ostentatione gloriae ahud niteretur, dicebat Salvator; >Scriptum est: non tentabis Dominum Deum Simulque considera, quomodo tentet diabolus, Non aliunde tentare audet, nisi de divinis libris, et de Psalmis sumens testimo- nium ait: > Si fihus Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim: quia angelis suis mandavit de te, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum <. Unde tibi, diabole, quod ista scripta sunt ? Nunquid legisti prophetas vel divina eloquia cognovisti ? Licet tu taceas, ego pro te respondebo. Legisti, non ut ipse ex lectione sanctorum melior fieres, sed ut de simplici littera eos, qui amici sunt litterae, interficias. Scis, [*](2 Luk. 4, 9–13 18 Deut. 6, 16 22 f. Ps. 90 (91), 11. 12 27 2 Kor. 3, 6 1 Incipit XXXI. (XXX. C) de temptatione Domini (Salvatoris C) tertia AC 3 ScrutareB Scrut. script. > A ut > B his] illis C quotquot De id > ABE latitabat A 6 procedit De autem De diabol. -f- Dominum A 7 incredibile] ne credibile AB, nec credibile A 9 profic.] proveniens BE tentantem] temptationem C 10 inimici] immo A duc — 11 vis] Dominum Deiun tuum BE 11 quo] quocumque C 12 sucgesseris C me > r 14 posuit] statuit supra Cm ei > r te > C 15 > De] de hinc A 16~inde se C illi A aliud > 17 dicebat — 18 est] sciebat scriptum esse Salvator ABCE 20 nisi > B 22 et] ut in — toUent] custodiant C toUant ABE 23 diabole + hoc e, + datum In 24 sint D 26 ut 2 > C 27 de simpl. littera] simplicitate De)

Non indiget, inquam, angelorum auxiho Fihus Dei. Ὅρα δέ, πῶς κακούργως πειρᾶται διὰ τῆς χρήσεως τῶν γραφῶν. Θέλει καθελεῖν τὴν δόξαν τοῦ κυρίου, ὡς δεομένου ἀγγελικῆς βοηθείας, ὡς μέλλοντος προσκόπτειν, εἰ μὴ ἄγγελοι αὐτῷ βοηθοῖεν. Οὐ γὰρ περὶ τοῦ Χριστοῦ εἴρηται ἡ χρῆσις τοῦ φαλμοῦ, οὐδὲ γὰρ δεῖται ἀγγέλων ὁ τῶν ἀγγέλων δεσπότης. Ι Νομίζω δὲ αὐτόθεν καθαίρεσιν μᾶλλον εἶναι τῆς δόξης τοῦ Ἰησοῦ ἤπερ σύστασιν τῆς ἐν αὐτῷ θεότητος, τὸ δεῖσθαι αὐτὸν ἀγγέλων θεοῦ αἰρόντων αὐτὸν ἐπὶ τῶν χειρῶν ὑπὲρ τοῦ μὴ προσκόψαι πρὸς λίθον τὸν πόδα αὐτοῦ· ἐπεὶ δὲ εἰκός τινας πιστεύοντας τῷ διαβόλῳ κακῶς ἐξειληφότι τὴν προ- φητείαν οὐκ εἰς ἄλλον τινὰ ἢ εἰς Χριστὸν προφητευομένην ἀπειθήσειν τοῖς εἰρημένοις, γινωσκέτωσαν, ὅτι πάντα τὰ κατὰ τὸν ψαλμὸν εἰς ἀνθρώπου φύσιν ἀναφέρεται δεομένου πολλῆς βοηθείας καὶ σκέπης τοῦ θεοῦ καὶ τῆς ἀπ' αὐτοῦ ἀντιλήψεως, ἵνα ῥυσθῇ ἀπὸ πόσης τῆς τῶν θηρευόντων παγίδος καὶ παντὸς ταραχώδους καὶ ψευδοῦς λόγου. ||

Quin potius disce, diabole, quod, nisi Jesiis adjuverit angelos, offendunt pedem suum. Et si quis angelorum visus est offendere, de quibus dudum lectum est: >quia angelos judicabimus <, ideo quia non extendfb manum suam ad Jesum, ut apprehensus ab eo non offenderet. Quando enim aliquis in propria virtute confidens non invocat praesidium Jesu, offendit et corruit. Et tu, diabole, propterea >quais fulgur de caelo < cecidisti, quia credere in Christum Filium Dei noluisti. Ut autem scias, quod male interpretatus es, et non de Christo, sed de sanctis intellegi, quae sequuntur, ausculta. >A ruina et daemonio x < non Jesum Christum liberat Deus, sed sanctos. Lege nonagesimum psalmum, cujus principium est: >Qui habitat in adjutorio in protectione Dei caeli commorabitur <, et invenies magis justo viro, quam Dei Filio convenire: cadent a latere tuo mille, et decem miha a dextris tuis , ad te autem non appropinquabit ; verum-

Ἐγὼ δὲ τὸ ἀνάπαλίν φημι πρὸς σέ, ὦ διάβολε· εἰ μὴ Ἰησοῦς βοηθήσῃ τοῖς ἀγγέλοις, προσκόπτουσι.

Καὶ σὺ διὰ τοῦτο πέπτωκας ἐξ οὐρανοῦ <, ἐπειδήπερ αὐτάρκη ἐνόμισας εἶναι καὶ μὴ δεῖσθαι τῆς τοῦ Ἰησοῦ βοηθείας.

Ἵνα δὲ γνῷς μὴ περὶ τοῦ Ἰησοῦ λελέχθαι τὰ ἀναγεγραμμένα, ἀλλ’ εἰς δίκαιον ἄνδρα ταῦτα ἀναφέρεσθαι, ἄκουε· ταῦτα δὲ τὰ ῥήματα ἐν ψαλμῷ ζ΄· λέγεΤαι δὲ οὐ περὶ Χριστοῦ, ἀλλὰ περὶ δικαίων. Γέγραπται γάρ· > Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ ὑψίστου ἐν σκέπη τοῦ θεοῦ τοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσεται <. Τοῦτο δικαίῳ μᾶλλον ἁρμόζει ἢ τῷ υἱῷ τοῦ θεοῦ. Καὶ αὖθις· >πεσεῖται τοῦ κλίτους σου χιλιὰς καὶ μυρίας ἐκ τῆς δεξιᾶς σου <·

tamen oculis tuis videbis, et retributionem peccatorum adspicies < et reliqua, super personam justi interpretans. Sed et sic quoque perverse assumens diabolus testimonia, ut assereret ea, quae de justis dicebantur, super Salvatore intellegi, silet et transit versiculos, qui contra se scripti sunt. Cum enim dixisset : >angelis suis mandavit de te, et in manibus toUent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum <, illud, quod sequitur: >super et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem <. Quare ista, diabole, siles. nisi quod tu es >basiliscus <, tu omnium serpentium regulus, nocentiora habens venena quam ceteri, qui statim ut videris aliquem interficis ? Scis et aliam fortitudinem esse contrariam sociam tui, quae >aspis < et viro justo subjecta est, et idcirco omnia taces. Tu es >draco < tu es >leo <, de quibus scribitur: >super aspidem et et conculcabis leonem et draconem <. Sed licet tu taceas, qui scripturas rectius legimus, scimus habere nos potestatem conculcandi te et datam nobis hanc ditionem, dico enim non solum in veteri testamento, sicut nunc cantatur in psalmo, sed etiam in

ἃ καὶ αὐτὰ ἐπὶ τὸν δίκαιον ἀνάγεται. Οὐ γὰρ Χριστὸς φοβεῖται δαιμόνιον μεσημβρινὸν οὐδὲ νυκτερινόν, οὐδὲ δεῖται βοηθείας ἀγγέλων, αὐτὸς τηρῶν αὐτοὺς ἀπροσκόπους θεῷ· εἰ δὲ καὶ περὶ Χριστοῦ λέγοιτο, πανούργως παρῆκε τὰ με- ταξύ·

ἐπάγει γάρ· >ἐπὶ ἀσπίδα βασιλίσκον ἐπιβήσῃ καὶ καταπατή- σεις λέοντα καὶ δράκοντα <· γὰρ αὐτὸς ἦν. [*](4 ff. gr. vgl. Ps. 90(91), 5. 6 4 ff 23 ff. Ps. 90 (91), 13 1 videbis] considerabis AB 2/3 ~ adspic. pecc. De 3 super perso- nam] super persona C, sub persona ABE 4 interpretantur B, -tatur AE sic] si A 5 perverse] per se BE assumens] asserens Dmn, afferens Ir, assumit A, accipiens C 6 ea — 7 dicebantur > De 8 silet et > 11 et] ut ABE 12 tollant ABE 13 pedem > B 17 ista > 19 habes B 20 vides C Scis > De 20/21 et aliam . . . et talia . . . contraria E 21 esse > Ce sociam tui > similem A tui + assvunis De aspis] nomine aspidis B 23/24 cal- cabis] ambulabis AC 25 ~ nos habere C 26 dico enim > CDe > B 27 sicut] sic B cantatur] canitTu- 4 dvaydyerai λ 6 οὐδὲ] ἢ S 7 ἀγγελικῆς CS + ὁ τῶν ἀγγέλων δεσπότης S 7 αὐτὸς — 8 θεῷ > S 8 κοὶ > S 9 rct — τὸ ἐφ’ ἑξῆς ἤτοι τὸ S 14 ἐπάγει γάρ > C ἀσπίδα + γάρ φησιν 17 ἦν + διάβολος S)

Primum quidem >jesus Spiritu sancto reversus est a Jordane et agebatur Spiritu in deserto diebus x <. Cum tentaretur a diabolo et quia adhuc certaturus erat adversum eum, et semel et bis absque addi- tamento aUquo >spiritus < ponitur.

’Επειδὴ ἤμελλεν ἀθλεῖν ἐν τῷ πειρασμῷ πρὸς τὸν διάβολον, δὶς ὀνομάζεται τὸ >πνεῦμα < χωρὶς προσθήκης· ὅτε δὲ ἀγωνισάμενος [*](1 ff. Luk. 10, 19 6 ff. vgl. Hebr. 10, 29 8 f. Ps. 90(91), 1.3 9 Luk. 10, 19 12 — 14 Luk. 4, 14 — 20 15 ff. Luk. 4, 1. 2 21 f. vgl. Luk. 4, 1 2 et 1 + super BE et 2 + super ABE 3 vos C nocebunt De firmata B 4/5 conculc. + sed C 5 dracon. + conteramus C sciamus A 7 a peccat. Filium] peccatores Filio De peccatoribus C Sicut] Sic B conculcat Filium] conculcatur Filio De 9 inimici + et > BCE conculcat > A nomine + Domini AC + nostri A 10 Explicit omeHa XXXI. AC (XXX. C) 12 Incipit XXXII. de . . . AC (XXXI. C) quod] loco in quo BE est > C Jesus > AE 13 ad — > A 13 ubi] in quo E ~ erant omn. ocul. A 14 in- tuentes] intendentes De in > C 16 est > AE 17 et > + in De 17/18 ~ diebus XL in deserto BE desertum C 18 ~ quadr. dieb. A 19 et > De quia > Bj qui CE adhuc + 20 adversus ACDr 21 absque] non cum De 22 spiritu AE –193,7 Ξ*λ 19 — 20 διάβολ.] ὅρα δὲ ὅτι πρὸ τοῦ πειρασμοῦ S 19 Ἐπειδὴ τι δὲ dC ἤμελλεν dCVΞ] ἔμελλεν bWλ 18/20 ~ ἐν — πειρ. nach διάβολον bλ τοῖς πειρασμοῖς W 20 πρὸς > Ε(?) 21 πάσης > S 22 ὅτε — p. ὑπέστρ.] ὅτε δὲ ἐνίκησε τοὺς πειρασμούς, προστέθειτο S)

erat scriptum: Spiritus Domini super me; propter quod unxit me <. Non fortuitu revolvit librum et caput de se reperit lectionis, sed et hoc providentiae Dei fuit. Sicut enim scriptum est : > In laqueum non cadit passer sine voluntate Patris <, et >capilli capitis < apostolorum >omnes forsitan et hoc, quod Isaiae potissimum liber inventus est et lectio non alia, sed haec, quae Christi mysterium loquebatur: >Spiritus Domini super me ; propter quod unxit me > Christus est enim, qui ista commemorat — non ut libet et casu evenisse arbitrandum est, sed providentia et dispositione Dei. Quae sint igitur, quae in propheta loquebatur et postea de se ipse in synagoga personet, con- Ἀπεστάλθαι δέ φησιν ἑαυτὸν >εὐαγγελίσασθαι τοῖς πτωχοῖς(. τοῦτ' ἔστι τοῖς ἐθνικοῖς τοῖς ἀπίστοις, τοῖς μὴ ἔχουσι τὸν πλοῦτον τὸν πνευματικὸν καὶ γυμνοῖς πάντων, προφητείας, ναοῦ καὶ τῶν ὁμοίων. Τούτοις οὖν εὐηγγελίσατο τὸν οὐράνιον πλοῦτον, τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν διὰ τὸ εἶναι >πτωχοὺς πνεύματι(· αὐτοὶ γὰρ ἦσαν >κτωχοὶ < μηδὲν ἔχοντες, μὴ θεὸν γνώσει, μὴ νόμον, μὴ προφήτας. templemur. >Evangelizare <, >pauperibus misit me <. nationes significat ; istae enim erant 003Epauperes < nihil omnino non Deum, non legem, non prophetas, non justitiam rehquasque virtutes. Ob quam causam misit eum Deus, ut pauperibus nuntiaret : >praedicare captivis remissionem <. nos fuimus, quos tantis annis vinxerat Satanas habens captivos sibique subjectos. Venit Jesus 003Epraedocare captivis et caecis, ut viderent <; sermone quippe et [*](1 ff. Jes. 61, 1. 2 4f. Luk. 12, 6. 7; vgl. Resch, Paralleltexte 304 f. 20 ff. Matth. 5, 3 23 f. vgl. Luk. 13, 16 1 scriptum est C 2 caput] capud B, apud De de se vaticinans] de se vaticinantis (iiber se vaticinansD) BD, se vaticinans e 3 lectiones De providentiaB 4 est + quia Ir cadetA 7 ~ myst. ChristiA 9 ~ enim est Bln est > 10 venisse r sed + et C et > AC]aut B dispensatione De 11 sunt ACEe loquitur A, loquatur C 12 ipso BC, ipsa E 15 significant ADe isti De > 19 reliquasque] 21 nuntiaret, praedicaret BCE 23/24 vinxerit C, vincxeratE 24 Sathanas AD 25 sibique] sibi r 26 et 2 > AB 26praedic. — p. 195, 1 ergo > 194, –21 πνεύματι dC 194, 18 Τούτοις — 23 ak (SchluB eines langen Kyrill-Schol.) κ 13 αὐτὸν C 15 τοῖς > d 16 ~ τὸν πνευμ. πλοῦτον d 17 πάντων — 18 ὁμοίων] παντὸς ἀγαθοῦ d 18 Τούτοις οῦν] αὐτὸς γὰρ a 19 τὸν — πλοῦτον > 20 βασιλ. + τοῖς ἀπὸ τῶν Μνῶν a 20 διὰ — 21 πνευμ. > a 22/23 ἐν γνώσει > 23 προφ. + ἤ kV) καὶ ἅπασι (+ ἁπλῶς k) τοῖς πλοῦτον οὐκ ἔχουσι πνευματικόν (vgl. Ζ. 15/16) akV τοῖς] τὸν k))

In Capharnaum, quantum ad Lucae historiam pertinet, necdum moratus est Jesus nec aliquod in ea signum fecisse describitur, quippe in qua non fuit. Porro antequam veniret Capharnaum, in patria sua, hoc est in Nazareth, fuisse signatur et loquitur ad cives suos: >Utique dicetis mihi parabolam istam: Medice, cura te ipsum. Quaecunque audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua<. Unde puto aliquid in sermone praesenti latitare mysterii, et Nazareth in typo Judaeorum, Capharnaum in typo praecessisse gentilium. Sciens itaque Jesus, quod non haberet in patria sua honorem, nec ipse nec prophetae nec apostoli, noluit ibi praedicare, sed praedicavit in gentibus, ne sibi a patriae suae hominibus diceretur: >Utique dicetis mihi parabolam istam: Medice, cura te ipsum<. Erit enim tempus, quando dicturus est populus Judaeorum: >Quaecunque audivimus facta in Capharnaum< apud gentes signa atque portenta, >fac et apud nos in patria tua<; quae ostendisti universo orbi, ostende et nobis; praedica sermonem tuum populo tuo Israhel, ut saltem, >cum subintraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israhel salvus fiat<. Quamobrem videtur mihi consequenter et ordinate Nazarenis interrogantibus respondisse Salvator: >nemo propheta acceptus est in patria sua<. Et puto plus juxta sacramentum [*](2–4 4 Luk. 4, 23—27 22f. Röm. 11, 25. 26) [*](1 Incipit XXXIII. de . . . AC (XXXII. C) 2 script. est] ait C dicitis ABDEe mihi] hanc A parab.—3 cetera > BE 3 istam > A et cetera > C] Medice, cura te ipsum A ad eum > E ad — ait > C 4 est > A Neman E 5 Capharnao n 5 u. 7 Capfarnaum C Lucae historiam A] lucem historiae BDe, Lucae evangelium C 6 aliquid C ~signum in ea ABE signum > C 7 veniret + inDe 8 et — 9 suos > De 9 dicitis ABDe 11 aliquid > C 12 latitare] latere C et] scilicet B Judaeorum + et C 14 propheta De 15 ne — 16 a] non scilicet B 16 diceretur > BE Utique — 17 istam > C dicitis ABDe 18 est] sit De Judaeorum > BE audivi De 20 apud nos] hic C quae] Quod C orbi] mundo C 21 tuo > e saltem > C 22 subintr.] sibi intraverit E, intraverit Blr 23 ~ mihi videtur De cons. — ord.] consequenter ex ordine C, consequenti ordine De, consequenter et ordine E 24 interrogationibus C)

Πατρὶς μέν γὰρ τῶν προφητῶν ὁ ἐκ περιτομῆς λαός, παρ’ οἶς οὔκ εἰσι δεκτοί·

θηκῶν καὶ ξένοι τῶν ἐπαγγελιῶν ἐδεξάμεθα τοὺς προφήτας ὅλῃ ψυχῇ προκηρύξαντας Χριστὸν ἤπερ ἐκεῖνοι,

cum essent plures viduae in Israhel, reliquit eas et venit >ad in Sarepta Sidoniae <, ad gentilem mulierculam, figuram rei explicans, quia occupante populum Israhel >non fame neque siti aquae, sed fame audiendi sermonem Dei <, venit viduam, de qua et propheta testatur dicens >multi filii magis quam ejus, quae habet virum <, et, cum venisset, illius et alimenta multiplicat. Tu eras vidua in Sarepta Sidoniae, e cujus finibus >Chananaea egreditur < et cupit sanari filiam suam et propter fidem meruit quod petebat. >Multae ergo viduae erant in populo Israhel, ad nullam earum missus est Helias, nisi in Sareptis ad muherem viduam <. Sed et aliud ad eundem sensum pertinens loquitur: >multi erant leprosi in Israhel in diebus HeUsaei prophetae, et nemo eorum mundatus est, nisi Naaman Syrus <, qui utique non erat ex Considera usque ad praesentem diem multos leprosos in >Israhel carnem < ; vide e contrario leprae squalore perf usos a Helisaeo Domino nostro et Salvatore purgari baptismi sacramento et dici ad te : >surge et vade in Jordanem et lavare, et tibi caro tua <. Surrexit Naaman et abiit et lotus implevit baptismi, >et facta est caro ejus quasi caro pueri <. pueri ? Qui >in lavacro regenerationis < ortus fuerit Jesu: cui est gloria et imperium m saecula saeculorum. Amen. ὥσπερ καὶ ἡ ἐν Σαρέφθοις τῆς Σιδω- νίας χήρα τὸν Ἡλίαν >λιμοῦ γενομένου < ἐν τῷ Ἰσραὴλ >τοῦ ἀκοῦσαι γον θεοῦ <. Περὶ ταύτης τῆς χήρας προφήτης φησίν, ὅτι >πολλὰ τὰ τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα <, καὶ πόλιν ἡ ἑτέρα γραφή, στεῖρα ἔτεκεν ἑπτὰ καὶ ἡ πολλὴ ἐν τέκνοις ἠσθένησεν <.

Cum multa in lege praecepta sint, haec tantum in evangelio Salvator posuit, quae quodam compendio ad aeternam vitam oboedientes ducerent. Ad id enim respicit, quod legis doctor interogaverat eum dicens : >Magister, quid faciens vitam aetemam possidebo? <, quae lectio secundum Lucam hodie vobis recitata est. Respondit : >In lege quid est ? quomodo legis ? DiHges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua, et ex tota mente tua ; et proximum tuum quasi te ipsum < >. Ac inde: >bene<, ait, >respondisti; hoc fac, et vives<. Haud dubium,

Σαφῶς ἐν τούτοις παρίσταται, ὅτι ἡ κατὰ τὸν δημιουργὸν τοῦ κόσμου θεὸν καὶ τὰς ἀπ' αὐτοῦ γραφὰς παλαιὰς κηρυσσομένη ζωὴ ἡ αἰώνιός ἐστιν, ἣν καὶ ὁ σωτὴρ καταγγέλλει.

Πυθομένου γοῦν τοῦ νομικοῦ· τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω <, ἐπὶ τὸν νόμον αὐτὸν ἀναπέμπει, ἴν’ ἐκεῖθεν συναγάγῃ ἐντολὰς τὰς προσαγούσας τὸν ποιοῦντα αὐτὰς τῇ αἰωνίῳ ζωῇ.

Μαρτυρεῖ γοῦν τῷ ἀπὸ τοῦ νόμου εἰληφότι ἀπὸ μέν τοῦ Δευτερονομίου τό· ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου < καὶ τὰ ἑξῆς, ἀπὸ δὲ τοῦ Λευϊτικοῦ τό· >τὸν πλησίον σου ὡς εἰπὼν αὐτῷ· >ὁρθῶς [*](2–4 Luk. 10, — 37 16 gr. vgl. Lev. 18, 5; Gal. 3,12 22 gr. Lev. 19, 18. 2 Incipit XXXIIII. de . . . AC (XXXIII. C) quid + boni De 3 eum — ait] id A 6/7 ~ Salvator in evangelio e 8 inpendio E aetemam vitam] aeterna De 9 Ad id] Ait C 10 respicit > ABCE 1011 terrogaverit C 13/14 nobis hodie sec. Luc. C 15 Resp. + JesusB 18 et — > ABEe 19 et2 — 20 tua > ABE > BE quasi] sicut tanquam De 22 ait > A] enim B 23 Haud] aut –200,3 διδάσκει C 199, 2–201,1 κρέμανται e* (E*E1*, E2 Κυρίλλου) k*m*V*λ 199, 14 ἐπὶ — 200, 3 διδάσκει d [W (ohne Lemma) hat Ahnhches] 5 ἤτοι σαφῶς C παρίστησιν C ὅτι > λ 6 τὸν — 7 καὶ > 7 6.71 ἀπ' > C 7/8 παλαιὰς > λ ~ παλαιὰς γραφ. C 8 ἡ 9 ἐστιν > λ ὁ σωτὴρ] αὐτὸς C σωτὴρ + καὶ κύριος e 12 Πυθομ.] θομένου m γοῦν] οὖν λ, γὰρ eC 14 αὐτὸν dC > λ + ὁ σωτήρ eV 15 ἵνα συνάγῃ λ, ἀναγάγῃ dC 16 προαγούσας dC 18 ἀπὸ τοῦ νόμου deCV > kmA ἀπὸ — 19 Δευτερ. > deCV 21 ἑξῆς deCV > kmA απὸ — 22 σεαυτόν > deCV 22 σεαυτόν λ] 23 εἰπὼν αὐτῷ > λ ἀπεκρίθης + καὶ προστίθησι)

| Ταῦτα δὲ εἴρηται πρὸς τοὺς ἀπὸ Οὐαλεντίνουκαὶ Βασιλείδου καὶ τοὺς ἀπὸ Μαρκίωνος — ἔχουσι γὰρ καὶ αὐτοὶ τὰς λέξεις ἐν καθ' καθ’ ἑαυτοὺς εὐαγγελίῳ — καὶ φήσομεν πρὸς αὐτούς· ὁ μαρτυρήσας τῷ· >ὅτι κύριον τὸν θεόν σου < τὴν τολὴν ἀπὸ τοῦ νόμου εἰρηκότι οὐ περὶ ἄλλου ἢ περὶ τοῦ δημιουργοῦ εἰρη- μένην καὶ φήσας ἐπὶ τούτοις αὐτῷ· >ὀρθῶς ἀπεκρίθης <, τί ἡμᾶς πράσσειν ὑπὲρ τοῦ ζῆσαι τὴν αἰώνιον ζωὴν ἢ ἀγαπᾶν τὸν θεὸν τὸν ἐν νόμῳ καὶ προφήταις ἐν ὅλη καρδίᾳ καὶ ἐν ὅλη τῇ ψυχῇ καὶ ἐν ὅλη τῇ ἰσχύϊ αὑτοῦ καὶ ἐν ὅλη̣ τῇ διανοίᾳ αὐτοῦ003Cδ;; Καὶ ὁ δὲ ἀπεφήνατο περὶ τῶν δύο ἐντολῶν τούτων λέγων, ὅτι ἐν αὐταῖς 003Eὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ [*](5 ff. lat. Deut. 6, 3. 5 8 ff. lat. Levit. 19, 18 13 f. lat. Matth. 22, 40 19 ff. gr. Mark. 12, 30 Par. 25 f. gr. Matth. 22, 40 1 quin] quia A sempiterna est vita] sempit. vita D, vita sempit. C, sempitemam vitam e + hoc faciendo accepturus sis e 2 et — 3 f uerat > De 4/5 legis praecepto De 6 Deuter. + scriptum est CDe 7 noster BE 8 Domiaum > A 9 mente] virtute A 10 et > A et proximum > E] usque B proximum + tuum sicut ABE 15 ~ legis doct. A 16 et] ut B ostenderet BE 18/19 ~ prox. meus DEe 19 Dom.] Jesus B 19/20 Domin. parab.] parab. Jesus A 21 de] ab C 21/22 Hieriisalem (immer) BE, Iherusalem ACD 22 in > E Iherico A, lerico D, Jericho 23 nullum A 24 ejus] iUius e. eum A 1 τὴν > dC 2 ζωὴν τὴν αἰώνιον] αἰώνιον ζωήν E1K4K6 κἀκεῖνος 3 διδάσκει] ἔφη dC 6 Ταῦτα — 22 αὐτοῦ > dC 7 Βασιλίδου 10 φήσωμεν e 11 αὐτούς + ὅτι e ὅτι > V 12 σου + καὶ ἑξῆς eV 12/13 τὴν ἐντο λὴν] ἐντολῇ V 13 > περὶ > παρά τινος mλ 14 εἰρημένῃ eV 15 αὐτῷ λ] αὐτοῖς eK4K6V 20 καὶ 1–22 αὐτοῦ eV > λ τῇ > V 22 Καὶ eV 23 δὲ > e δὲ τι γοῦν mX 24 τούτων > λ ὅτι] κοὶ λ 25)

Haec cum rationabiliter pulchreque dicantur, non est tamen existimandum, quod ad omnem hominem pertineant. Neque enim omnis homo >descendit de in Hiericho <, nec propterea in praesenti saeculo commorantur, licet ille, qui >missus est, propter perditas oves < >domus Israhek. Homo qui >de Hierusalem descendit Hiericho <, quia voluit ipse propterea >in latrones Latrones autem nulli sunt alii, nisi de quibus Salvator ait : >omnes, qui ante me venerunt, fures fuerunt et latrones <. non incidit in fures, sed δοδιδασκάλους· τὰ τραύματα εἰς τὴν παρακοὴν καὶ τὰς ἁμαρτίας· ἡ δὲ τῶν ἱματίων ἀφαίρεσις εἰς τὴν τῆς ἀφθαρσίας καὶ ἀθανασίας γύμνωσιν καὶ ἁπάσης ἀρετῆς στέρησιν· τὸ δὲ ἡμιθανῆ παταλιπεῖν τὸν ἄκωπον δηλοῖ τὸ εἰς ἥμισυ τῆς φύσεως προχωρῆσαι τὸν θάνατον — ἀθάνατος γὰρ ἡ ψυχή — ὁ ἱερεὺς εἰς τὸν νόμον· ὁ Λευΐτης εἰς τὸν προφητικὸν λόγον· ὁ Σαμαρείτης εἰς Χριστὸν τὸν ἐκ Μαρίας σάρκα φορέσαντα· τὸ κτῆνος εἰς τὸ σῶμα Χριστοῦ· ὁ οἶνος εἰς τὸν διδασκαλικὸν καὶ ἐπιστύφοντα λόγον· τὸ ἔλαιον εἰς τὸν τῆς φιλανθρωπίας καὶ ἐλέους ἤτοι εὐσπλαγχνίας λόγον· τὸ πανδοχεῖον εἰς τὴν ἐκκλησίαν· ὁ πανδοχεὺς εἰς αποστόλους καὶ τοὺς τούτων διαδόχους ἐπισκόπους καὶ διδασκάλους τῶν ἐκκλησιῶν ἢ τοὺς τῆς ἐκκλησίας ἐπιστατοῦντας ἀγγέλους· τὰ δύο δηνάρια εἰς τὰς δύο διαθήκας. τὴν παλαιὰν καὶ τὴν καινὴν ἤτοι τὴν εἰς θεὸν ἀγάπην καὶ τὴν εἰς τὸν πλησίον ἢ εἰς τὴν περὶ πατρὸς καὶ υἱοῦ γνῶσιν· ἡ ἐπάνοδος τοῦ Σαμαρέως ἡ δευτέρα Χριστοῦ ἐπιφάνεια. [*](19f. lat. Matth. 15, 24 25 ff. lat. Joh. 10, 8 1 interpr. > C 2/3 intell. > C 5 sit] est e 56 6 se > BC promittit in in ACE 7 figurari B 11 cum > 12 dicuntur C, dicatur r 13 omnem] solum ABE 13/14 ormies hominesC 14 pertineat B 15 de] ab C 16 in > AE universa 17 propterea] perdita B praesenti] hoc C 20 igitur] sit A 21 descendit — 22 Hiericho > E in > ABCDE 22 Hiericho quia] Imn, qui quia A ipse > A 23 ~ inc. in latr. A 27 et > 24/28 Verumt. + jam A 28 incidet A + homo A 5 πάσης C 6 καταλειπεῖν (!) C ἄνθρ. + τὴν τῆς ψυχῆς ἀθανασίαν C 7 δηλοῖ + τοῦτ᾿ ἔστιν C εἰς C > d 8 ἀθάνατος — 9 Ψυχή > C (vgl. 16/17 ἤτοι εὐσπλαγχνίας C > d 21 ἢ — 22 ἀγγέλους C > d τῆς] 24 ἤτοι C] ἢ d 25 ἀγάπην —26 πλησίον C] καὶ τὸν πλησίον ἀγάπην d 26 ἢ — 27 γνῶσιν C > d 27 Σαμαρέως von nom.)

Nisi esset nobis natura insitum id, quod justum est, judicandi, nunquam Salvator diceret: >quare autem et a vobismetipsis quod justum est, judicatis judicatis? < Verum ne ad probationem sententiae longius evagemur, maxime cum multo difficiliora huic [*](1 f. vgl. Joh. 10, 38 11 f. vgl. Gal. 6, 2 —20 Luk. 12, 58. 59 22 f. Luk. 12, 57 2 qua] qui CDe velut] vult r raercedes De donentur r, donantur De angelis B, angelo CDe ’S ~ sibi homin. DEe ei + ut A 4 quicquid ABCD ~ semin. medel. B expenderet BE 5 lege et prophetia n, legis et prophetiae Dlmr ~ anim. cust. C 6 ~ miseric. fecit B incidit AC 7 ejus > B 8 ilkid] id dicitur] sequitur De 8 Imit. — 9 Christi > De 9 et1 > 10 inciderint ABE, incidunt C ad > E 13 doctori] docto C vobis E quoque] quamque C 14 Qui B si > E 1415 quimur D, consequeremur E 16 Amen > E ExpHcit XXXIIII. AC (XXXIII. C) 18 Incipit (omelia C) XXXV. de . . . AC (XXXIIII. C) Quando] Quomodo E 19 tuo + et cetera De, -f in via C evun — ait] id A ubi] in quo E 21 ~ esset nach insitum C judicare A, judicandi (aus judicatis corr.) E 22 a > 24 maximo E multa CDe)

Σὺ δέ μοι ἐπισήμηναι, ὅτι ἐν τῷ κατὰ Ματθαῖον παραλέλειπται ἔν τῶν προσώπων καὶ ἐνήλλακται ἔν. Παραλέλειπται μὲν ὁ >ἄρχων < >, δὲ ἀντὶ τοῦ >πράκτορος < >ὑπηρέτης <· τετήρηται δὲ ὁ καὶ ὁ >κριτής <.

uterque servavit, discrepare autem sunt visi, quod hic >quadrantem <, ille >minutum < posuit. mihi sunt secretiora tangenda, ut intellegamus aUum esse adversarium, aUas tres personas, id est principem, judicem, exactorem. Legimus — si tamen cui placet hujuscemodi scripturam recipere — justitiae et iniquitatis angelos super Abrahae salute et interitu disceptantes, dum utraeque turmae suo eum volunt coetui vindicare. Quod si cui dispUcet, transeat ad volumen, quod titulo Pastoris inscribitur, et inveniet cunctis hominibus duos adesse angelos: malum, qui ad perversa exhortatur, et bonum, qui ad optima quaeque persuadeat. Scribitur et ahbi, quod assistant ho- mini sive in bonam, sive in malam partem duphces angeh. De bonis etiam Salvator meminit dicens: >Angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in caehs est<.

Καὶ >ἄρχων < μέν ἐστιν, ὥς τινες ὁ ἑκάστου ἔθνους ἡγούμενος, οἶον βασιλείας Περσῶν ἢ Μήδων, ὥς φησι Δανιήλ, ἤτοι >ἄρχων < εἷς ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου· >ἀντίδικος < δὲ εἶς τῶν ὑπ᾿ αὐτοὺς ἀγγέλων· >κριτὴς < δὲ καὶ >δικαστὴς < ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός· >πράκτωρ < καὶ >ὑπηρέτης < ὁ αφορισθεὶς ἀνθρώπῳ ἄγγελος ἤτοι δαίμων, ὃν τάχα καὶ >ἀντίδικον < εἶναι λέγειν.

>Δύο γάρ εἰσιν ἄγγελοι <, ὥς Ποιμήν, >μετὰ τοῦ ἀνθρώπου, τῆς δικαιοσύνης καὶ εἷς τῆς ἀδικίας <. [*](4 gr. vielleicht die Karpokratianer ? vgl. Iren. adv. haer. I 25, 4 lOff. lat. vielleicht aiis d. apokryph. jüd. Buch Ἀβραάμ, vgl, Gesch. d. altchr. Litt. I, 2, 857 f. 17 f. Hermas, Mand. VI 2, 1 vgl. auch TertuU. De anima cap. 39 (S. 366, 17 — 18 Reifferscheid-Wissowa) 24 Matth. 18, 10 1 servavit] scribit De discrep. — 2 visi] in hoc discrepant A, discrepare smit ut E, discrepaverunt ut B autem > C 5/6 adv.] (in marg. advers.) C 8 ~ cui tamen BCE 9 hujusmodi Ar 11 salutem et interitum E 12 discept.] discrepantes B utrique B, utraque C, utrumque E 12/13 tvirmae > B, turma C, timem (!) E 13 ~ vokmt B coetu CE + evun E 13/14 vindicare] addicere A, vendicare De 14 Quod si cui] Si cui vero A 16 scribitur De 17 esse BE 19 exortatur CE, cohortetur A > ABE 20 persuadet De 21 et > 24 ~ est in caelis AE + Et ABE 6 + 210, 27 — 214, 25 V ἄλλο) 22 — sive1 — bonam nach 23 partem 207, 11 πράκτωρ — 14 λέγει + 208, — 207, 17 Δύο — 19 nur C > 4 Καὶ + ὁ V ὥς — ἔφασαν C > λων C > kV 10 καὶ δικαστὴς CV > CV > k 13 ἀνθρώπῳ CV > λέγει] φησίν V 7 φησι + ὁ V ἤτοι — 9 ἀγγέἡμῶν 11 CV > k 14 λέγει kV > C 14 τάχα > V λέγει] φησίν V)

SemjDer iiobiscum est >adversariu <: infelices nos atque Quotiescunque peccamus, adversarius noster exsultat sciens, quoniam habet facultatem apud principem saeculi hujus, qui se miserat, exsultandi et gloriandi, eo quod adversarius, verbi gratia hujus vel illius, eum fecerit principi saeculi hujus esse subjectum per talia totque peccata, per hoc illudve dehctum. Evenit autem interdum, ut, si quis fuerit praeparatus armatura Dei et ex omni parte se texerit, conetur quidem >adversarius < vuhms inferre, facultatem non habeat percutiendi. Semper nobiscum >adver- sarius < graditur, nunquam nos deserit, quaerit occasionem insidiarum, si quomodo nos subvertere queat et in principah cordis nostri malam subjiciat cogitationem. >Quando vadis ad Quisnam iste princeps est ? 003EQuando clividebat gentes, quanclo chsseminabat fihos Adam, statuit terminos nationum secundum numerum angelorum Dei, et facta est pars Domini populus ejus Jacob, funiculus haereditatis ejus Israhel < Igitur principibus, id est angehs, ab exordio terra divisa est. Daneil quippe manifestius, quos Moyses 003Eangelos < nominarat, esse testatur dicens: 003Eprinceps regni Persarum < Graecorum < et >Μichael princeps vester < ; gentium. Et unusquisque nostrum secum habet adversarium cohaerentem, cujus opus est ducere nos ad principem et dicere: O princeps, verbi gratia regni Persarum, iste, qui sub te erat, tibi eum, ut fuerat, custodivi; nuUus eum de reliquis principibus ad se potuit transducere, ne ille quidem, qui ad hoc se venisse jactabat, ut de cunctis haereditatibus Persarum sive Graecorum omniumque nationum raperet homines et haerediditati Dei faceret esse subjectos. Christus Dominus noster omnes prmcipes vicit et terminos eorum transiens captivos populos ad se [*](13 ff, Deut. 32, 8. 9 19 f. Dan. 10, 20. 21 21 ff. vgl. Orig. in Numer. Hom. XI, 4 (S. 82, 16 ff. Baehrens) 1/2 miserab.] inseparabiles D 2 peccaverimus De 3 habeat AB, habebat E 4 miserit A eo > B] et ACE adversaritun ABE 5 > ABCE princeps ABE esse + ut ei A subjectimi + faciat ABCE illudve] illudque BDEe, illiusque C 7 quis] qui r praep.] armatus C 8 se texerit] circumdatus C conatiu- A 9 facult.] virtutem C habet C 11 > A queat] quaerat E et] ut De principaleA 12 Quando] Quomodo BCE 13 Quando] Quomodo C 15 pars] portio De 16 > B 19 testatus est C principi1 CE principes2 E 20 vester — prmcipes > De 23 dicere + ei ABE Ο > ABE subter De 24 ut + opus e custodivit C eum2] enim e 25 ne] nec A quidem > A 26 jactabat + Unde C de > C sive C 27/28 haereditate r 28 subject.] subditos BE 29 et >)

Τήρει δέ, ὅτι >ἄρχων < μὲν ἄρθρου ὡς ἂν εἷς τῶν πολλῶν, >ἀντίδικος < δὲ μετὰ τοῦ αρθρου, καὶ ὅτι ἔχει τὸ >δοῦ <· οὐ γὰρ ἀόριστοι ἀντίδικοι· ἕκαστος δ’ ἔχει τὸν συν- οντα.

>Ὡς τοίνυν(, φησίν, >ὑπάγεις τοῦ ἀντιδίκου σου(, ὅστις σε τῷ ἄρχοντι προσαγαγεῖν βούλεται τῷ Qui te vult, inquit, ducere ad principem suum et ab aho principe transducere, >quando [*](24 1 Kor. 10, 18 1 transtulit] traxit A 4 ego] ergo Dmn 5 puto] potui, in marg. poni C [7 articulo + 9 Singulos — 14 articulo (fehlt dafür nach 9 BE (9 in singulos E. habent] haberi aestimo B, 10 Quando] Quomodo E, 11 Non > BE, 12 principem -f non B, ne] nec E)] esse] est 7 Quando] Quomodo E inquit > e vades BE 9 sed singulisB, sed singulis E 10 Quando + inquit C 11 Non cum] sine A 13 videret D > A 18 Sed — 19 principem > CDe 20 qui] Syrus + est De SyriorumB 21 suae gentis est principe] suaeprineipe gentis est D, suo principe gentis est e 22 non > e 23 ut + et C esse > etiam e C ipsum — 26 De 26 ~ cepisse in populo A 27 ~ inquit vult AB 29 conducere De quando] quomodo E 210, —18 > kV, in C nach 211, 14 28 ὅστις] ὥς τις V)

τουτ εστιν ευποιιαν, σωφροσύνη, δικαιοσύνην, ἀνδρείαν, φρόνησιν, σοφίαν σοφίαν — >ἰδοὺ γὰρ καὶ τὰ ἔργα αὐτοῦ πρὸ προσώπου αὐτοῦ < — ἵνα δυνηθῇς τοῦ ἀντιδίκου ·

οἰκεῖος μὲν γίνῃ τούτου, ἀλλότριος δὲ τοῦ θεοῦ, συνθήκην ποιούμενος μετὰ τοῦ ἀντιδίκου.

Ἑστὼς οὖν ἐν τῇ ὁδῷ τῇ εἰπούσῃ· >Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός(, ἀπηλλάχθαι>.

ut ab adversario >libereris <, quae te sequantur, ausculta. >Trahit ad judicem < adversarius sive princeps, cum te susceperit ab >trahit te ad Quam elegans sermo >trahit <, ostendat quodammodo retractantes et nolentes ad condemnationem trahi et ire compelli! Quis enim homicida concito gradu pergit ad judicem ? Quis gaudens ad condemnationem suam ire festinat, et non invitus trahitur ac repugnans ? Scit enim se ad hoc ire, ut sententiam mortis accipiat. >Ne forte trahat te ad judicem <. Quis, putas, iste >judex < est ? Ego nescio aUum judicem nisi nostrum Jesum Christum, de quo et ahbi dicitur: >statuet oves a dextris, haedos autem a sinistris < et iterum: >qui fuerit me, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in caeUs est; qui autem negaverit me coram hominibus, negabo eum coram Patre meo, qui in caehs est <

>Trahat te ad judicem, et judex tradat te exactori <. nostrum per singula peccata damnum sustinet, et juxta qualitatem rationemque dehcti damni magnitudo reputatur. Debeo ahquod de scripturis afferre testimonium super danmo multaque pecuniae. Ahus damnum sustinet quingentorum denariorum et debet eos, ahus quinquaginta denarus condemnatur; quae summa ambobus a creditore conceditur. Porro ahus, sicut scriptura dicit: >oblatus est ei unus, qui debebat decem miha talenta <, mihum talentorum debito condemnatur. Et quid me necesse est plura persequi? Unusquisque pro quahtate et quantitate peccati Καλὴ δὲ ἡ λέξις ἡ· Ε;κατασύρῃ >κατασύρῃ σε <, ἵνα δείξῃ, ὅτι ἄκοντες ἑλκόμεθα, ὡς ἐπὶ καταδίκην μὴ θέλοντες πορεύεσθαι. εσθαι.

diversam multae sententiam excipit. Si parum est, quod peccas, ferieris damno > minuti <, ut Lucas scribit, ut vero Matthaeus, >quadrantis < drantisr. Verumtamen etiam necesse est hoc ipsum, quo exstitisti debitor, solvere ; non enim exies de carcere, nisi et minima quaeque persolveris. Qui vero fidelis est, nullo damno percutitur, sed cotidie ditatur ; totus enim mundus divitiarum ejus est ; infidelis autem nec obolum habet. AUus condemnatur denario, ahus mna, ahus talento. Est quaesitor hujus negotii, qui mensuras universorum noverit peccatorum et dicat: Hoc dehctum talento condemnatur, illud peccatum multam istiusmodi meretur . Scriptum est enim: >cum autem coepisset facere rationem <. est omnibus nobis >ratio <. Non est ahud tempus faciendae nisi tempus judicii, quando hquido cognoscetur, quid nobis creditum sit et quid lucri quidve detrimenti fecerimus, quis nostrum acceperit mnam, quis unum talentum, quis duo, quis quinque. Quid necesse est plura rephcare, cum hoc in commune dixisse sufficiat reddituros nos esse rationem et, si debitores inventi fuerimus, trahi ad judicem et a judice exactori tradi ? Singuh exactores proprios habemus, omnis vero multitudo pluribus traditur, secundum id, quod in Isaia scriptum est: >populus meus, exactores vestri spohant vos et, qui potentes sunt, dominantur vestri < — dominantur exactores, si debuerimus ahquid. autem habuerimus fiduciam et fronte hbera dixerimus: Servavi

>Λεπτὸ < δέ ἐστι τὸ ἁμάρτημα, >κοδράντης < δέ, ὡς Ματθαῖός φησιν, τὸ πλῆθος τῶν ἁμαρτημάτων.

praeceptum jubeiis: >reddite omnibus debita, cui tributum, cui timorem, timorem, cui vectigal, vectigal, cui honorem, honorem < — si omnibus universa reddidero, venio ad exactorem intrepida mente respondeo: Nihil tibi debeo. Venit exactor ad reposcendum — resisto ei ; scio enim, quia, si nihil debuero, in me non habet potestatem. Quod si debitor fuero, >mittet < me > exactor < meus >in illo ordine, qui praedictus est. >Adversarius < enim me ad principem, princeps ad judicem, judex tradet exactori, exactor >mittei in carcerem <. Quae est lex carceris istius ? Non eo, neque me exactor patitur exire, nisi debitum omne persolvero. Non habet exactor potestatem, ut mihi saltem >quadrantem < et portionem valeat concedere ; unus est, qui debitoribus non habentibus, unde persolvant, potest concedere. >Accessit <, inquit, eum unus, qui debebat quingentos denarios, et aUus quinquaginta ; et cum non haberent, unde redderent, ambobus donavit <. Qui dominus erat ; iste vero, qui exactor est, non est dominus, sed a domino ad exigenda debita praepositus. Non fuisti dignus, ut tibi quingenti sive quinquaginta denarii donarentur, nec audire meruisti: >disunt sunt tibi delicta tua <: mitteris in carcerem et ibi exigeris per laborem et opera sive per poenas atque supphcia, et non inde exies, nisi reddideris >quadrantem < vel >novissimu quod graece >tenue < dici potest. Peccata nostra aut sunt — scribitur enim: >incrasssatum est cor popuh — aut ad comparationem majorum tenuia atque subtilia. Beatus est igitur primum, qui non peccat, secundo, ut in collationem ahquis

Μακάριος δὲ ὁ μηδὲν ὀφείλων ἤγουν ὁ μικρὰ ὀφείλων καὶ συγγνώμης ἄξια.

saltem tenue peccatum habeat. Et iiiter ipsa quoque tenuia atque subtilia est diversitas peccatorum. Nisi enim inter tenue subtile peccatum esset aliud subtilius, nunquam diceretur: >non inde, donec reddas novissimum quadrantem <. Quomodo, si diceret >novissimum minutum < — minutum, quod est nummus sive obolus sive stater — ; quid, si magnam pecuniam debuerimus sicut qui scribitur decem milia talenta debuisse ; quanto tempore claudamur in carcere, donec reddamus debitum — non possum manifeste pronuntiare. Si enim, qui parum debet, non egreditur, nisi exsolvat >minutum quadrantem <, utique, qui tanto obnoxius, infinita ei ad reddendum debitum saecula numerabuntur. Quapropter >demus operam, ut liberemur ab dum sumus in via, et jungamur Domino Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

>Qui inquit, >animam suam salvare, perdiderit eam, salvabit eam <. Martyres quaerunt >salvare suam < propterea perdunt, ut salvent eam. Qui vero >salvare animam suam < et non >perdunt < eam, hi >et perdunt < pariter >in gehennam <. Quamobrem >timere eos, qui possunt corpus occidere, sed timete magis eum, [*](3 f. Matth. 5, 26 —18 Luk. 17, 33. 20. 21 22 ff. Matth. 10, 28 1 tenue iiber leve C ~ habeat peccat. B, habet peccatum E Et ABE 2 suptiHa D (aus supphcia corr.) enim — 3 subtilius] esset pecunia subtihs De temie] subtile ABE, + quoque BE atque] et ABE 3 ahus B mmqu. dic.] non diceretvu- umquam C 4 si pecimiam] sine pecvinia De, si in pecunia C, si pecunia E 5 nimutum2 > CDe 6 sive] vel DEe statera De quid] qui E, quod CDe 7 sicut] quomodo C 7 talenta > BE quanto] tanto B 8 claudemur possumus C 9 egredietur De 10 nisi] donec C exsolv. min. quadr.] reddat novissimixm quadr. C, persolvat minimum quadrantem B minutimni -f- vel A 11 ~ ad redd. debitum nach saecula C 12 liberemus C 13 Jesu + Christo BE 14 Amen > E Exphcit omeha AC (XXXIIII. C) 16 Incipit XXXVI. de . . . AC (XXXV. C) 16/17 salvare] salvara facere ABE 17 eam] illam A ad — ait > A 21 > B volunt] vultA 22 et1] ut De perdit A, perdant et2 A 23 perdit A 23 gehemaaAE AE 23/24 ~ timere eos ait De)

Lectum est in evangelio secundum Lucam, quomodo, cum venisset Salvator >Bethphage et Bethaniam juxta montem miserit duos e discipuhs suis <, ; ut solverent >pullum asinae <, erat, >super quem nuUus hominum ahquando sederat <. quidem mihi videtur magis ad altiorem inteUegentiam quam ad simphcem historiam pertinere. Asinus vinctus erat. Ubinam? >Contra Bethphage et e quibus Bethania interpretatur >domus vero >domus maxillarum <, quidam locus; maxiUae enim sacerdotibus dabantur, sicut in lege praecipitur. lUuc ergo, ubi, >oboedientia <, mancipatus <, mittit discipulos suos, ut solvant

Ἡ μέν Βηθανία ἑρμηνεύεται >οἶκος ὑπακοῆς <, ἡ δὲ Βηθφαγὴ ἱερατικός τις ὢν τόπος· αἱ γὰρ σιαγόνες τοῖς ἱερεῦσι ἐδίδοντο, ὡς ἐν τῷ νομῳ αναγεγραπται·

ἅπου οὖν ὑπακοὴ καὶ ἱερὸς τόπος, ἐκεῖ ἀποστέλλει ὁ κύριος τοὺς ἀποστόλους λύσοντας >πῶλον [*](1 vgl. Rora. 14, 17 5 Luk. 19, —40; zur ganzen Hom. vgl. Orig. in Matth. tom. XVI (IV 43 ff. Lomm.), wo dieselbe Erklarung mit z. T. denselben Ausdriicken wiederkehrt 13 ff. Βηθανία οἶκος οἶκος ὑπακοῆς Comm. in Joh. VI, 40 (S. 149, 25 Preuschen) u. Fragm. LXXX in Joh. (S. 547, 19 Preuschen); Βηθφαγὴ οἶκος σιαγόνων Comm. in Joh. Χ, 30 (S. 204, 1 Preuschen); vgl. Wutz, Onom. sacra 741 f. 16ff. vgl. Deut. 183 1 cimcta] omnia A 2 ~ Filio Dei A Explicit omelia XXXVI. AC (XXXV. C) 5 Incipit XXXVII. de . . . AC (XXXVI. C) est] sit A 7 Bethfage ABCDE 8 e] de ABE ut > E 9 erat + et homin. > 10 10 magis > B (verwischt E) ~ ad alt. 11 historiao BE Ubinam] Ubi B, tibi E 12 u. 14 Betphage D 13 ex C 12 Bethtaniam B, Beth | thania A 13/14 ~ hobendientie dom. interpr. C 18 Illic C ergo] enim A 19 oboedientiae E locus + erat B 20 mancip. + est C 21 suos > 217, 13 — 219, 8 b*W 217, 13 — 220, 19 C 217, 19 ὅπου— 219, 8 dk* 15 τις b > dCW οἱ] καὶ b οἱ — 19 τόπος > W + ἐν τῷ νόμῳ d ὡς — 17 ἀναγέγρ. > d 19 οὖν] γὰρ ἱερὸς] ἱερατικὸς od. ἱερέων conj. Kl. 20 ὁ > d τοὺς > μαθητὰς d 21 λύσοντ. + τὸν k ἐν — p. 218, 12 ἐπεκάθ. Κ)

ἀντὶ τοῦ· οὐδέποτε ἄνθρωπος λογικὸς ἐπεκάθισεν, ἢ Μωϋσέως λόγος ἢ Ἡσαΐου οὐδὲ ἄλλου τινὸς τῶν προφητῶν. Ὅτε δὲ ἦλθεν ὁ Χριστός, εἶπε τοῖς μαθηταῖς, ἵνα ἀπελθόντες λύσωσι τὸν πῶλον.

Εἶπε δὲ αὐτοῖς· >ἐάν τις ἐρωτᾷ· τί λύετε τὸν πῶλον, ἐρεῖτε, ὅτι ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει < >. Παρατηρητέον δέ, ὅτι ὁ μὲν Ἰησοῦς· >ἐάν τις < φησίν, >ὑμᾶς ἐρωτᾷ <, καὶ οὐκ ὠνόμασε κύριον, ὁ δὲ [*](6 f. Jes. 30, 6 1 quem] quo DE 4 potest — hom.] nisi homo potest A 5 exempla ABE 15 omn.] hominum C 20/21 asmae + ut AB 21 ut > 26 solvistis C 27/28 ~ illtmi habet necess. A 218, 25–219, 2 αὐτοῦ > 1 πώποτε bW] πω dC 11 ἀντὶ τοῦ > C ἀντὶ — οὐδέποτε] τοῦτ᾿ ἔστιν ἀντὶ — 12 ἐπεκάθ. > W 12 επεκάθισεν] ἐπέβη d ἢ] ἤτοι d ἢ ὃν οὐδέποτε k Μωοέως k λόγος > d 12/13 ἢ Ἡσαΐου λόγος 13 ἢ Ἡσαΐου > W οὐδὲ b] ἢ dkCW 14 προφητῶν + λόγος + ἐκάθισεν k Ὁτε — 27 ἔχει > dC 15 εἶπε — 16 πῶλον > 16 πῶλον + ὁ φύσει καὶ μόνος κύριος· k 25 — 27 > k 25 Εἶπε 26 ἐρωτῷ b] καὶ ἐόν τινες ἐρωτῶσι· W αὐτοῖς] ὅτι Β1 26 ἐρεῖτε b] ἐροῦσιν W 29 ~ ἡμᾶς ἐρωτᾷ φησίν W)

Λαμβάνουσι τοίνυν τὸν λόγον οἱ μαθηταὶ καὶ ἐπικαθίζουσιν αὐτὸν ταῖς φυχαῖς τῶν ἀκουόντων· εἶτα εκδύονται τὰ ἱμάτια ἑαυτῶν >καὶ ἐν τῇ ὁδῷ <.

Super nos sunt vestimenta apostolorum, opera eorum bona omamenta nostra sunt : volunt apostoli indumenta sua calcari a nobis. Et revera solutus a discipulis asinus et portans Jesum incedit super vestimenta apostolorum, quando doctrinam eorum imitatur et vitam. Quis nostrum sic beatus est, ut sedeat super illum Jesus, qui quamdiu in monte fuit, cum solis apostolis morabatur, quando vero coepit vicinus esse descensui, tunc occur- rit ei turba populorum ? Si non venisset ad descensum, non ei poterat occurrere multitudo. Descendit seditque super pullum asinae, et omnis populus voce consona laudabat Deum. Quod Pharisaei videntes dicebant Domino: >increpa eos <; ; quibus ille respondit : >Si isti tacuerint,

Ἐργον γάρ ἐστι τῶν λυόντων τὸν δεδεμένον πῶλον μαθητῶν ἀγαγεῖν λελυμένον πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ τὰ ἑαυτῶν ἱμάτια, ἐν οἶς ἐκοσμοῦντο, τοῦτ’ ἔστι τὰς πράξεις Λ·αὶ τοὺς λόγους, τὰ πλείονα ἐπιῤῥῖψαι τῷ πώλῳ καὶ μετὰ ταῦτα ἐπιβιάσαι καὶ ἐνιδρύσαι αὐτῷ τὸν Ἰησοῦν καὶ πόλιν ὑποστρῶσαι τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ, ἴν ἱματίων μαθητικῶν ἐπιβαίνῃ ὁ λελυμένος πῶλος, ᾧ ἐπιβέβηκεν ὁ Ἰησοῦς. Ἐπίκειται οὖν ἡμῖν τὰ ἱμάτια τῶν ἀποστόλων, αἱ πράξεις αὐτῶν αἱ καλαὶ καὶ οἱ λόγοι κοσμοῦσι ἱμᾶς· θέλουσι δέ οἱ μαθηταί, Λ·αὶ ἶνα πατῶ- μεν αὐτῶν τὰ ἱμίτια, τοῦτ’ ἔστιν ἵνα ἐξετάζωμεν τοὺς ἀποστολικοὺς λόγους.

Τοῦ μὲν >πλήθους τῶν μαθητῶν < μεγάλῃ αἰνούντων φωνῇ τὸν θεὸν σιωπῶσιν οἱ λίθοι· σιωπώντων [*](3 Super — sunt > B 5 volunt + enim ABE 11 imitantur A, imitamur D 12 sic] ita De est > C 14 solis] suis e, solis aus suis corr. D 15/16 — ~ vicinus coepit B 16 — ~ esse vicinus A 18 C έ21 pull. as.] asimun C 21 asini A 23 Farissei E 23/24 ad Dominiun A 24 increpa eos > A eos] illos B Quibus — 25 resp. > C 220, 23 –221, 16 d (D: Ὠριγ.) C 1 vor Ἔργον] ἐν rcb πώλῳ dkCS 1 – 10 ὁδῷ > W Ἔργῳ S ἐστι] τι dS 5 τοῦτ’ ἔστι — 6 λόγους > C 6 rd πλείονα > S 8 καὶ ἐνιδρύουσι > dS 10/11 ἱματίων μαθητικῶν > dSW 11 ἐπιβαίνει (!) C 13 Ἐπίκειται β] ἐπίκεινται BW παράκεινται Β 1 Ἐπίκειται — 15 ἡμᾶς] κοσμοῦσι δὲ ἡμᾶς καὶ αἱ καλαὶ πράξεις τῶν ἀποστόλων ἐπικείμενοι (K κείμεναι) ἡμῖν k 14 ἀποστό λων + ἢ γοῦν W, + τοῦτ’ ἔστιν S 15 καὶ — κοσμοῦσι W] καὶ κοσμοῦσι b, κοσμοῦσαι dCS 16 δὲ > b δὲ — μαθηταί] γὰρ k καὶ > C ~ ἵνα καὶ bkW 17 αὐτῶν — ἱμάτια] τὰ ἐκείνων ἰμάτια S τοῦτ’ ἔστιν — 18 ἐξετάζ.] ἐξετάζοντες bkW 24 μεγάλην . . . φωνὴν C 25 σιωπώντων d] σιωπησάντων C)

δὲ τοῦ πλήθους τῶν μαθητῶν, ὅπερ, >ἐὰν ἔλθῃ ἡ ἀποστασία < >, λίθοι κράζουσι.

Πότε δὲ ἡμεῖς σιωπῶμεν; Ὅταν >ψυγῇ ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν <, γένηται τὸ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος εἰρημένον· >ἆρά γε ἐλθὼν ὁ υἱὸς ἀνθρώπου εὑρίσκει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς; < Τίνες δέ οἱ λίθοι, περὶ εἴρηται μὴ ἀδυνατεῖν τῷ θεῷ >ἐκ λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ <; Οἱ τοῖς λίθοις νοῦντες, τὰ ἔθνη τὰ πεπλανημένα.

Cum appropinquasset Hierusalem Dominus noster atque Salvator, videns eam flevit et dixit: >si cognovisses et tu in die quae ad pacem sunt tibi; nunc autem absconditum est ab oculis tuis : quoniam venient dies super te et circumdabunt te inimici tui vallo <. Sacramenta sunt, quae dicuntur, et speramus Deo aperiri posse, quod latitat. Primum ergo de fletu ejus videndum. Omnes beatitudines, quas locutus est in evangelio Jesus, suo firmat exemplo et, quod docuit, proprio testimonio probat. >Beati <, inquit, >mites <. Huic simile de semetipso: >Discite a >quoniam mitis sum <. >Beati pacitici <. Et quis alius ita Dominus meus Jesus, qui >est pax nostra <, qui >solvit >in sua < eam >carne destruxit <? >Beati, qui persecutionem tur propter justitiam < >. Nemo sic persecutionem passus est justitiam ut Dominus Jesus, qui pro peccatis nostris crucifixus est. Omnes igitur beatitudines in semetipso Dominus ostendit; ad quam similitudinem etiam illud, quod dixerat : >beati flentes < — ipse flevit, ut hujus quoque beatitudinis jaceret fundamenta. Flevit autem Hierusalem >dicens: si cognovisses et tu in die quae ad pacem sunt tibi; nunc autem absconditum est. ab oculis tuis <, et reUqua usque ad eum locum, ubi ait: >eo cognoveris tempus visitationis tuae <. Dicat aliquis Manifestasunt, quae dicuntur, etopere completa de Hierusalem: circumdedit enim eam Romanus exercitus et ad internecionem usque vastavit, tempusque veniet, quando lapis super lapidem [*](2 – 4 Luk. 19, 41–45 12 f. Matth. 5, 5 13 f. Matth. 11 14 Matth. 5, 9 15 f. Ephes. 2, 14 16 f. Matth. 5, 10 20 Matth. 5, 4 Hom. 38 fehlt in C 1 Incipit XXXVIII. de eo . . . A 2 scriptum] dictum A autem autem < appropinquaret A approp. + Hierusalem B videns B 3 et > ad — locum > A ait > A 5 atque Salvator > De 6 eam cognovisses] cognosceres De et > D tu + et A 7 ~ tibi sunt abscondita sunt BDe 8 super] in AB 9 Sacramento B 10 aperire Ae ejus + et B 12 proprio] pro De 13 simile -f est e, > quid B > De ~ ait a me E 14 quoniam] quia BE alius tam A 15 Jesus > B solvit] solum B 18 Dominus + meus nostris > E 19 in se ipso ABE 22 tu + et A 23 ~ tibi sunt abscondita sunt BDe 27 enim > B 28 venit)

Ζντῶ, μήποτε καὶ ἐνταῦθα ἐφ’ ἡμᾶς ὁ κλαυθμὸς τοῦ κυρίου φθάνῃ. Ἡμρῖε γάρ ἐσμεν ἡ ’Ιερουσαλὴμ ἡ κλαιομένη, οἱ διορατικώτεροι. Ἐὰνμετὰ τὸ ἀποκαλυφθῆναι ἡμῖν τὰ μυστήρια τῆς ἀληθείας καὶ κηρυχθῆναι τὸν λόγον τῆς σωτηρίας ἁμαρτάνωμεν, κλαιόμεθα.

Οὐδεὶς γὰρ ἐθνικὸς κλαίεται, κλαίεται δὲ ἡ τοιαύτη Ἰερουσαλήμ, ἐπειδήπερ >οἱ ἐχθροὶ < αὐτῆς ἁμαρτάνουσαν αὐτὴν περιέξουσι κυκλόθεν, αἱ ἀντικείμεναι δυνάμεις, καὶ περιβαλοῦσιν >χάρακα < καὶ συνέξουσιν αὐτὴν >καὶ ἐπὶ λίθον οὐκ ἀφήσουσιν < ἐν ἐὰν γὰρ μετὰ πολὺν χρόνον σωφρο- νήσας τις ἢ ἄλλην ἀρετὴν ἐπι- τηδεύσας νικηθῇ, καθαιρεῖται αὐ- τοῦ ἡ οἰκοδομή.

tus quis fuerit et blandimentis carnis illectus patientiam. pudicitiae amiserit. Si fueris fornicatus, >lapidem super non relinquent in te < >. Ait in alio loco: >non priorum justitiarum ejus; in peccato cato suo, in quo deprehensus fueritjin ipso judicabo eum <. est ergo, quae defletur, Ηierusalem. Post quae dicitur: >ingressus est in templum <, quod, fuisset ingressus, >ejecit eos, vendebant columbas <. Non ementes ; qui enim emit, quod emerit, possidet. Illos ejecit de templo patris Jesus, qui vendunt et abjiciunt, quod habuerant, in simihtudinem ilhus luxuriosi fihi, qui substantiam accepit a patre et universa perdidit nimie potando. Si quis ergo vendit, ejicitur, praecipue si vendebat >columbas < >. Quare ahas aves non posuit nisi columbas ? Hoc animal simplex est et decorum. Vereor, ne et in nobis istiusmodi vitium de- Οὐ γὰρ μὴ μνησθῶ <, φησί, προτέρων δικαιοσυνῶν αὐτοῦ· ἐν τῇ ἁμαρτᾳ αὐτοῦ, ἐν ᾗ καταλήψομαι αὐτόν, ἐν αὐτῇ κρινῶ αὐτόν <. Οὐκ ἐκβάλλει τοὺς ἀγοράζοντας — ὁ γὰρ ἀγοράζων συλλαμβάνει τὸ ἀγοραζόμενον — ἀλλὰ τοὺς διὰ τὸ πω- λεῖν ἀποδιδομένους τὰ ἴδια χρήσιμα καὶ λαμβάνοντας ἀντὶ αὐτῶν τὰ νενο- μισμένα εἶναι τίμια καὶ οὐ τὰ τίμια· ἴδιον δὲ πωλούντων τὸ μὲν ἀπὸ τῆς τέχνης τοῦ θεοῦ διδόναι ἢ καὶ τὰ ἄλλως εἰς τὸν βίον χρήσιμα, τὰ δὲ ἀνθρώπων καθ’ ἑαυτὰ εἰς οὐδὲν χρή- σιμα λαμβάνειν. Καὶ ἐπὶ τούτῳ ἐκ- βάλλει σε ἀπὸ τοῦ ναοῦ ὁ σωτήρ· ἐὰν γὰρ λῇς, ὅμοιος ἔσῃ τῷ ἀσώτῳ υἱῷ, ὃς ἔλαβε τὸν βίον τὸν πατρικὸν [*](6 ff. Ezech. 18, 24 13 ff. vgl. Luk. 19,45 Var. ; gegen lat. : et ementes 19 ff. lat., 26 ff. gr. vgl. Luk. 15, llff. 24 ff. vgl. Hom. XIV (p. 101, 20ff.) 1 et blandimentis] blandimentisque De 2 pudicitiamque De 2/3 ~ amis. pud. A 3 f uerit A 5 in] super De te] eo A 6 in > BE ~ alio in loco + Dominus A 10 ~Hierus., quae defletur A 11 dicitur + et A 12 in > DEe 15 emit] emimt De + et De 16 emerint De possident possideturE 1 7 Patris + meus A 18 et + qmB habuerintA 20 substantiam + suam De 21 universam A. vmiversum E nimie > B] ne A 21/22 putando A, pot. aus put. corr. E 22 vendat BE 25 ~ Animal hoc B 26 et decor.] de quo B, decormn E 27 istiusmodi] huiusmodi B (modi E) ~ vitium istius modi e deprehenditur E 224, – 15 ἀγοραζόμενον + 24 Καὶ — 225, 6 eV 224, – 24 λαμβάνειν dC 6 μὴ > kW μνησθῶ] μνησθήσομαι k 7 ~ αὐτοῦ δικαιοσ. 8 ἐν > ekV 9 ~ αὐτὸν κρινῶ W 14 Οὐκ — 15 ἀγοραζόμ.] ἐκβάλλει οὐ τοὺς διὰ τὸ ἀγοράζειν προσκτωμένους dC 18 ἀντὶ d] ἀντ’ C 20 ἴδιον — 24 λαμβάνει nur C >)

Est haeresis Judaeis, quae dicitur Sadducaeorum : haec >resurrectionem mortuorum < negat et putat animam interire cum nec post mortem sensus ultra residere. Hi igitur quaestionem Domino proponentes composu erunt fabulam mulieris septem virorum, quae post primum virum, ad resuscitandum semen prioris, alterum duxerit, quo mortuo ter- tium quoque et rursum quartum, atque in hunc modum ad septimum usque pervenerit. Quaeritur ergo, >in resurrectione quis eam sibi e septem fratribus sit vindicaturus uxorem. Ι ἐμβαλεῖν Hoc autem problema insidiantes verbis Salvatoris eo tempore proposuerunt, quo eum viderunt de resurrectione docere discipulos. Quibus respondens Salvator ait : >Erratis, nescientes scripturas virtutem Dei. In resur- rectione enim mortuorum neque

Φασὶ γὰρ ἑπτὰ ἀδελφοὺς μιᾷ γυναικὶ γόμου νόμῳ συναφθῆναι, δηλονότι ἐνὶ ἑκάστω αὐτῶν τοῦ ἑτέρου ἀποβιοῦντος νομίμως συναπτομένῃ· ἔσχατον δέ φασι καὶ τὴν γυναῖκα ἀποθανεῖν. Ἐρωτῶσι τοίνυν· >ἐν τῇ ἀναστάσσει <, ἀνισταμένων, >τίνος αὐτῶν γυνή; < οἰόμενοι αὐτὸν εἰς

| Τὸ ὡς ἄγγελοι τοῦ θεοῦ ἐν οὐρανῷ < >φησιν <, οὐχ ὅτι τοὺς ἔσεσθαι ἐν οὐρανῷ λέγει, ἀλλ’ ὡς τοὺς οὐρανίους ἀγγέλους, καθὰ δὴ καὶ Μᾶρκος ἔφρασε λέγων· ἀλλ’ εἰσὶν ὡς [*](Hom. 39 fehlt in C — 4 Luk. 20, — 40; — 26 21 f. gr. Matth. 22, 30 24 ff. lat. Matth. 22, 29. 30 25 f. gr. Mark. 12, 25 1 Incipit XXXIX. de . . . A 2 Saduceorum ABD 2 propo- suerant De 3 rursum > B] rursus De 5 haeresis + in De 7 ne B > De residere] resipire D, respirare e, sit BE(?) Hi > 9/10 sept. vir.] septemviraeA 10 viros 1 + habentis B 11 suscitandumB 15 pervenerat De Quaerehant A 17 e] deB 21 viderant De 24 nescitis E 26 ~ mortuor. enim A 226, 9 — 18 dC 226, 21 — 227, 4 + ὅτι δὴ γεννήσεται — φυσιολογίας (nach κν: Ἀπολιναρίου) + 227, – 27 συστῆναι V* 226, 21–227, 4 dC ( + ὅτι δὴ ἀνάστασις, worauf sich wohl das Lemma von D: Ἀπολιναρίου bezieht) 10 γόμου νομῳ] νομίμῳ γάμῳ d 10/12 τοῦ ἑτέρου ἀποβ. δηλονότι ἐνὶ ἑκάστῳ αὐτῶν d ἔνα ἕκαστον C 13 φασι — 14 γυναῖκα] καὶ τὴν γυν. αὐτήν φασιν d ἐν — ἀνισταμ. nach 16 αὐτῶν d 21 Τὸ — ἄγγ.] Ὁ δὲ Μᾶρκος ὡς ἄγγ. φησι C, Ὡς δὲ Μ. φησιν ὡς ἄγγ. d 21/22 οὐρανῷ + εἰσι d <φησιν > konj. (in dC 22/23 — ἐν οὐρανῷ ἔσεσθαι dC 24 ἀγγέλους + ἔσεσθαί φησι τοὺς ἀνθρώπους d 24 καθὰ — 26 > dC 26 γὰρ >)

| Ἴσμεν δέ, ὅτι καὶ πρὸς τὴν λέξιν ταύτην οἱ ἀπὸ Μαρκίωνος καὶ Οὐαλεντίνου ἔτι διαμάχονται εἰς ψυχὰς ἀνάγοντες τὸν λόγον· ταύτας γὰρ ζῆν καὶ περὶ τούτων εἰρηκέναι τὸν κύριον ὡς τούτων ὄντος θεοῦ τοῦ θεοῦ. Οὐδέπω δὲ Σαδδουκαίοις περὶ ψυχῶν ἦν ἡ ἀντιλογία, ἀλλὰ περὶ σωμάτων, ὥστε περὶ τούτων ἡ ἀπόκρισις. Λέγεται δέ τότε ἀνίστασθαι ὁ νεκρός, ὅτε μετὰ σώματος ἡ φυχῆς διαλελυμένης, ἀλλ’ ὡς ἀπρακτούσης καὶ τὰ τῆς ζωῆς ἴδια, ὅσα μετὰ σώματος, οὐκ ἐχούσης· ἓν γάρ τι τὸ συναμφότερόν ἐστιν, ἄνθρωπος, καὶ ἡ ζωὴ κοινή, καὶ ἑκατέρων δεῖ πρὸς τὸ τὴν ἐκ θανάτου ζωὴν πόλιν συστῆναι. | Πρὸς τούτοις ἀναγινώσκοντές τινες τὰ προφητικὰ πλανῶνται περὶ τὸν νοῦν τῆς γρα- [*](13f. lat. Ps. 1, 2 29 f. Jes. 65, 23 4 discendum] dicendum B 7 sunt + illic In autem > BDEe 8 Dmr conjugii BE, conjugatio D 13 ac] et AE 16 Tam] Totum B 17 quam novum > BE ~ test. quam novum A 19 memini 20 relatum ABE 25 repperi + et ABE 26 ergo > A ~ error De 28 subrepsit] surrexit De est > BE 29 electi] lecti 227, 9—228, 30 k* [K8x: Τίτου, vgl. J. Sickenberger, Titus v. Bostra VI, 1) S. 235] 227, 27 Πρὸς — 228, 30 b*e*D*10*V* [E2 τοῦ αὐτοῦ Κυρίλλου ?)] (in b 2. Teil eines Chrys. Scholions) 2 μὴν > d γενέσεως] γεννήσεως d αὐξηθέν + εἰς πληθὺν γέγονεν d ἐκ + ἀρχῆς, ἐξ αὐτῆς τῆς d 3 ὑπάρχον] ἔχει τὸ ἄπειρον εἶναι τῷ ἀριθμῷ d 9 πρὸς k] ὑπὲρ V 11 μάχονται V ψυχὴν K 12 ταῦτα V 14 θεοῦ > K1 15 οὐδέπω δὲ] ἀλλ᾿ οὐδέπω K7 17 ὥστε — 20 ψυχή > 27 Πρὸς τούτοις k] Ὠριγένης δέ φησιν be D10V 28 τινες >)

φῆς — φέρε εἰπεῖν ἐκ τοῦ Ἡσαΐπυ· οι εκλεκτοι μου οὐ τεκνοποιήσουσιν εἰς , καὶ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ ἐν ταῖς εὐλογίαις· εὐλογημένα τὰ ἔκγονα τῆς κοιλίας σου>· — >ἐν τῇ ἀναστάσει τῶν ἔσεσθαι ταῦτα, μὴ νοοῦντες τὰς πνευματικὰς εὐλογίας.

Διὰ τοῦτο σωματικῶς ἐκδεχομένοις τοῖς ἐκ τῶν Ἰουδαίων Σαδδουκαίοις ἔλεγεν ὁ σωτήρ· πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς .

Haec de quaestione, quam Sadducaei Domino proposuerunt, breviter dicta sint. Porro quia adjectum est de imagine Caesaris, etiam [*](3f. Deut. 7,13 7f. Akt. 9, 15 11f. Ephes. 1,3 15ff. Ps. 127 (128), 3. 5 22f. Gal. 4, 26 24 ff. Ps. 127 (128), 3 30 ff. Matth. 22, 29 1 maledictione BE 2 Deuteronomii AB in > ABE 6/7 praedicatas 10 et] ut B 12 Eriuit — 13 spiritaliter > De 13 ~ omn. ben. hae A haec E spiritaU + in caelustibus A 14 beatit.] benedictionem ABE consequemur ABE et > E 17 novellae e 18 18 ~ bona quae A ~ bona BE sunt + in A 20 sanctus > De 24 quod > E 26 27 mensae] domus D 33 suut A quia] quae r adjectum] lectum ABE 2 οἱ kV > be D10 5 ἔγγονα e, τέκνα D10 29 ἔλεγεν — σωτήρ > K])

Ὑψηλότερον δέ· ἐγένετο ἐν ἀρχῇ ὁ ἄνθρωπος, ὡς ἐν τῇ Γενέσει γέγραπται, <κατ᾿ δὲ διὰ τὴν αὐτοῦ παρακοὴν ἀνέλαβε καὶ εἰκόνα ·

ωσπερ γαρ το νομισμα εικονα ἔχει τοῦ βασιλεύοντος τῶν Μνῶν, οὕτως ὁ ποιῶν rd ἔργα τοῦ <κοσμοχράτορος> τὴν τὴν αὐτοῦ φορεῖ· ἣν παραινεῖ ὁ σωτὴρ ἀποδιδόναι καὶ ἀποτίθεσθαι καὶ φορεῖν τὴν ἐξ ἀρχῆς γενομένην εἰκόνα καθ᾿ ὁμοίωσιν τῷ θεῶ.

habet < Qui respondentes <Caesaris >. Ad quos <reddite >, inquit, >quae Caesaris, Caesari et, quae sunt Dei, Deo<. Quorum et Paulus locutus est dicens: >sicut portavimus choici, portemus et imaginem caelestis.<. Quod ergo ait: quae sunt Caesaris, Caesari<, hoc dicit: deponite personam <choici>, abjicite imaginem terrenam, ut possitis vobis caelestis imponentes reddere, >quae sunt Dei, Repetit nos Deus. Quidnam repetit ? Lege Moysen: et nunc quid Dominus Deus tuus repetit a te < et reUqua, quae Postulat igitur a nobis Deus et deprecatur, non quia necessarium habet ahquid, ut ei tribuamus, sed, postquam ei dederimus, nobis id ipsum tribuat in salutem. Quod ut manifestius fiat, ponam parabolam mnarum. Qui unam acceperat mnam et fecerat decem et obtuht Domino, a quo sibi credita mna fuerat, accepit et aliam,

Ἀκολούθως τούτοις καὶ ὁ Παῦλός φησιν· ὡς ἐφορέσαμεν τὴν εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ, οὕτως φορέσωμεν καὶ τὴν εἰκόνα τοῦ . Τοῦτο οὖν δηλοῖτό· >ἀπόδοτε τὰ Καίσαρι· καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῶ θεῶ>ῶ. Αἰτεῖ δὲ παρ᾿ ἡμῶν, οὐχ ὅτι χρείαν ἔχει τινός, ἀλλ’ ἵνα ἡμῖν ἀντιχαρίσηται τὰ αὐτοῦ. Ὁ γὰρ τὴν μνᾶν δεκαπλασιάσας καὶ προσενέγκας τῷ δεδωκότι κυρίῳ, ἀπολαμβάνει σὺν ταῖς τοσαύταις καὶ ἑτέραν· ἐκείνου γὰρ τοῦ μὴ πολυπλασιάσαντος τὴν μνᾶν κελεύει ἀφαιρεθῆναι καὶ δοθῆναι τῷ ἔχοντι τὰς δέκα μνᾶς. >Ἄρατε , φησὶν τοῖς παρεστῶσιν, ἀπ᾿ αὐ- [*](7ff. 1 Kor. 15, 49 12 1 Kor. 15, 49 14 f. Deut. 10, 12 22f. vgl. Lxik. 19, 1127 3 reddite + ergo De 4/5 ~ Dei sunt BE 5/6 consequentia BE 6 et > A 7 imaginem > D 12 person.] imaginem A 14 nos] A Deus — Lege] Deus quiddam secimdum legem B Legem E Moysi B 15 quid] quidem A Dominus > > De 17 et + Deus D 19 tribuamus + postulat 20 nobis >De 23 mnarimi, qm B 24 mnam > 26 ~ fuerat mna A ~ et accepit A 230, 24 Ἄρατε — 231, 22 dC 5 Ἀκολούθ. — 8 ἐπουρ. > dCS τούτοις] τούτων καὶ τοῦτο dS > b 10 καίσαρι + ὁ σωτὴρ λέγων d 18 τὰ αὐτοῦ > CV αὐτοῦ + Ἐκεῖνα δεῖ ἀποδιδόναι Καίσαρι, τὰ τὴν εὐσέβειαν παραβλάπτοντα· εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, οὐκ ἂν βασιλεῦον ὑποτάσσεσθαι προσετάγημεν καὶ πάσῃ ἀρχῇ ὑπερεχούσῃ S 21 ἑτέρας K 24 μνᾶς + Καὶ ἁπλῶς εἴ τι μέν ἀπάτης εἴδωλον, τοῦτο τῷ δημιουργῷ τῆς κακίας ἐπιρριπτέον· εἴ τι δὲ ἀρετῆς σύμβολον, τοῦτο θεῷ ἀναθετέον· τὸ δὲ ἐντελὲς ἐν τῷ Ματθαίῳ εἴρηται K1 Quidam E Deus tuus sed] ut De et2> A 8 Τοῦτο οὖν] 17 ἡμᾶς K1)

Exphciunt omehae triginta novem Adamantii Origenis in evangelium Lucae a beato Hieronymo presbytero de graeco in latinum translatae.

τοῦ τὴν , τοῦτ’ ἔστιν τὴν χάριν τοῦ ἁγίου πνεύματος, ἐπειδὴ οὐ δύναται ταύτην ἔχων κολασθῆναι, εἰ μὴ πρῶτον ταύτης γυμνωθῇ, καὶ δότε τῷ τὰς δέκα μνᾶς . Ἀντιχαρίζεται γὰρ ἡμῖν ὁ θεὸς τὰ ἀγαθὰ μετὰ προσθήκης· τῷ γὰρ ποιήσαντι τὴν μίαν μνᾶν δέκα ἀντεχαρίσατο τὰς δέκα μνᾶς, προσθεὶς αὐταῖς καὶ ἄλλην μνᾶν τὴν τοῦ μὴ ἐργαζομένου. | Ὁ μὲν γὰρ ἔχων, φησίν, ἀρετὴν ἐκ πόνων καὶ ἱδρώτων καὶ προσθήκην λαμβάνει παρὰ θεοῦ, οἷον πίστιν ἔχοντι τὴν ἐκ τοῦ ἐφ᾿ ἡμῖν δοθήσεται χάρισμα πίστεως, καὶ ἁπλῶς τῷ ἔχοντί > τῶν ἐκ κατασκευῆς φυσικῆς ἐνυπαρχόντων αὐτῷ βελτιωθὲν προσοχῇ καὶ ἐπιμελείᾳ τὸ ἐνδέον ἀπὸ θεοῦ δοθήσεται· ὁ δὲ πονηρὸς καὶ μὴ μεταδιδοὺς εἰς πολλοὺς λόγον, οὗτος ἀποστερεῖται, οὗ εἶχεν, καὶ τιμωρεῖται. |