Homiliae In Lucam

Sicut olim in populo Judaeorum multi prophetiam pollicebantur, et quidam erant pseudoprophetae — e quibus unus fuit Ananias, filius Azor —, alii vero prophetae, et erat gratia in populo discernendorum spirituum, per quam alii inter prophetas recipiebantur, nonnulli quasi ab >exercitaissimis trapezitis< reprobabantur, ita et nunc in novo instrumento >multi conati sunt< scribere evangelia, sed non omnes

Ἐπειδὴ ὑπέρογκον ἦν τὸ ἐπιχείρημα ἄνθρωπον ὄντα θεοῦ διδακαλίαν καὶ ῥήματα συγγράφειν, εἰκότως ἀπολογεῖται ἐν τῷ προοιμίῳ.

Ὢσπερ δὲ ἐν τῷ πάλαι λαῷ πολλοὶ προφητείαν ἐπηγγέλλοντο, ἀλλὰ τούτων τινὲς μέν ἦσαν φεδοπροφῆται,

τινὲς δὲ ἀληθῶς προφῆται, καὶ ἦν χάρισμα τῷ λαῷ διάκρισις πνευμάτων, ἀφ' οὖ ἐκρίνετο ὅ τε ἀληθὴς προφήτης καὶ ὁ ψευδώνυμος·

οὕτω καὶ νῦν ἐν τῇ καινῇ διαθήκῃ τὰ εὐαγγέλια >πολλοἰ< ἠθέλησαν γράψαι, ἀλλ᾿ >οἱ δόκιμοι τραπεζῖται<

recepti. Et ut sciatis non solum quatuor evangelia, sed plurima esse conscripta, e quibus haec, quae habemus, electa sunt et tradita ecclesiis, ex ipso prooemio Lucae, quod ita contexitur, cognoscamus: > Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem<. Hoc quod ait: >conati sunt<, latentem habet accusationem eorum, qui absque gratia Spiritus sancti ad scribenda evangelia prosiluerunt. Matthaeus quippe et Marcus et Joannes et Lucas non sunt >conati< scribere, sed Spiritu sancto pleni scripserunt evangelia. >Multi< igitur >conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae manifestissime cognitae sunt in nobis<. Ecclesia quatuor habet evangelia, οὐ πάντα ἐνέκριναν, ἀλλα τινα αὐτῶν ἐξελέξαντο.

Τάχα δὲ καὶ τὸ >ἐπεχείρησαν < λεληθυῖαν ἔχει κατηγορίαν τῶν προπετῶς καὶ χωρὶς χαρίσματος ἐλθόντων ἐπὶ τὴν ἀναγραφὴν τῶν εὐαγγελίων. Ματθαῖος γὰρ οὐκ >ἐπεχείρησεν< ἀλλ᾿ ἔγραφεν ἀπὸ ἁγίου πνεύματος, ὁμοίως καὶ Μᾶρκος καὶ Ἰωάννης, παραπλησίως δὲ καὶ Λουκᾶς.

haeresis plurima, e quibus quoddam scribitur secundum Aegyptios, aliud juxta Duodecim Apostolos. Ausus fuit et Basilides scribere evangelium et suo illud nomine titulare. >Multi conati sunt< scribere, sed quatuor tantum evangelia sunt probata, e quibus super persona Domini et Salvatoris nostri proferenda sunt dogmata. Scio quoddam evangelium, quod appellatur secundum Thomam, et juxta Mathiam; et alia plura legimus, ne quid ignorare videremur propter eos, qui se putant aliquid scire, si ista cognoverint. Sed in his omnibus nihil aliud probamus, nisi quod ecclesia, id est quatuor tantum evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in principio lectum est: >multi conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae

Τὸ μέντοι ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δώδεκα εὐαγγέλιον οἱ συγγράψαντες >ἐπεχείρησαν<. Ἤδη δὲ ἐτόλμησε καὶ Βασιλείδης γράψαι κατὰ Βασιλείδην εὐαγγέλιον. >Πολλοὶ μὲν οὖν ἐπεχείγησαν<.

φέρεται γὰρ καὶ τὸ κατὰ Θωμῶν εὐαγγέλιον καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα.

Ταῦτά ἐστι τῶν ἐπιχειρησάντων· τὰ δὲ τέσσαρα μόνα προκρίνει ἡ τοῦ θεοῦ ἐκκλησία.

| Λόγος ἐστὶ παραγραπτέος Ἰωάννην ἔτι περιόντα βίῳ ἐπὶ Νέρωνος τὰ συγγεγραμμένα εὐαγγέλια συναγαγεῖν·

confirmatae sunt in nobis<. Illi tentaverunt atque >conati sunt< de his rebus scriber, quae nobis manifestissime sunt compertae. Affectum suum Lucas indicat ex sermone, quo ait: >in nobis manifestissime sunt ostensae<, id est >πεπληροφορημένων<, quod uno verbo latinus sermo non explicat. Certa enim fide et ratione cognoverat neque in aliquot fluctuabat, utrum ita esset an aliter. Hoc autem illis evenit, qui fidelissime crediderunt et id, quod propheta obsecrat, consecuti sunt et dicunt: >confirma me in sermonibus tuis<. Unde et Apostolus de his, qui errant firmi atque robusti, ait: >ut sitis radicati et fundati in fide<. Si quis enim radicatus in fide est atque fundatus, licet tempestas fuerit exorta, licet venti flaverint, licet se imber effuderit, non convelletur, non corruet, quia >super petram< aedificium solida mole fundatum est. Nec putemus oculis istis carnalibus firmitatem fidei dari, quam mens et ratio

καὶ τὰ μὲν ἐγκρῖναι καὶ ἀποδέξασθαι, ὧν οὐδὲν ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ καθήψατο, τὰ δὲ ἀπολέξασθαι καὶ καταργῆσαι, ὅσα μὴ τῆς ἀληθείας ἐχόμενα συνέγνω. |

Ὅ γε μὴν Λουκᾶς εἴπών· >περὶ τῶν πεπληροφορημένων ἐν ἡμῖν πραγμάτων< τὴν διάθεσιν ἑαυτοῦ ἐμφαίνει, ὅτι οὐδὲν ἀμφιβάλλων οὐδὲ εἰκάζων, ἀλλὰ πάντα μετὰ παῤῥησίας ἐβεβαίωσεν ὡς εὖ εἰδώς. Πεπληροφόρητο γὰρ καὶ ἐν οὐδενὶ ἐδίσταζεν, πότερον οὕτως ἔχει ἢ οὔ. Τοῦτο δὲ γίνεται περὶ τοὺς βεβαίως πιστεύοντας καὶ εὐχομένους καὶ ἐπιτυχόντας καὶ εἰπόντας· >βεβαίωσόν με ἐν τοῖς λόγοις σου<. Καὶ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ τῶν βεβαίων φησίν· >ἵνα ᾖτε ἐῤῥιζωμένοι καὶ τεθεμελιωμένοι τῇ πίστει.<

| Οὐ γὰρ ἁπλῶς <πεπιστευμένων> εἶπεν, ἀλλὰ >πεπληροφορημένων<, τὸ ἀπαράβατον τοῖς λεγομενοις μαρτυρῶν. |

Οὐδὲν γὰρ οὕτως πληροφορεῖ ὡς νοῦς καὶ λόγος·

tribuit. Infideles quique credant signis atque portentis, quae humana acies contuetur. Fidelis vero et prudens atque robustus rationem sequaturet verbum et sic dijudicet, quid verum quidve falsum sit.

>Sicut tradiderunt nobis, qui ab initio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis< In Exodo scriptum est populus videbat vocem Dei< . Et certe vox auditur potius quam videtur, sed propterea ita scriptum est, ut ostenderetur nobis aliis oculis >videre vocem Dei<, quibus illi adspiciunt, qui merentur. Porro in evangelio non vox cernitur, sed sermo, qui voce praestantior est. Unde nunc dicitur: > sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi ὄφις γαρ οὐ πΔηροφορει, επει οὐκ ἀπὸ σημείων καὶ τεράτων ὁρατῶν κρίνεται τὰ πράγματα, ἀλλὰ λόγῳ κρίνεται, ποῖα τὰ ἀληλθῆ καὶ ποῖα τὰ ψευδῆ. | >Πραγμάτων< δέ φησιν, ἐπειδήπερ οὐ κατὰ φαντασίαν κατὰ τοὺς τῶν αἱρετικῶν παῖδας ἐδραματούργησεν Ἰησοῦς τὴν ἔνσαρκον αὐτοῦ παρουσίαν, ἀλλὰ τυγχάνων ἀλήθεια πρὸς ἀλήθειαν τὰ πράγματα. |

>Οἱ αὐτόπται<, φησι, > καὶ ὑπηρέται τοῦ λόγου < . Ἐν μέν τῇ Ἐξόδῳ γέγραπται, ὅτι > ὁ λαὸς ἑώρα τὴν φωνὴν τοῦ κυρίου <. Καίτοι γε φωνὴ οὐ βλέΠεται, ἀλλ' ἀκούεται, ἵνα δηλωθῇ παραδόξως, ὅτι ἡ τοῦ θεοῦ φωνὴ βλέπεται, οἶς βλέπεται. Ἐν δὲ τῷ εὐαγγελίῳ οὐχ ἡ φωνὴ βλέπεται, ἀλλ᾿ ὁ κρείττων [*](2 vgl. Akt. 2, 22 u. ö. 3f. vgl. Matth. 24, 45 7 ff . vgl. Ambros. in Luc. I, 5 (S. 12, 22 ff. Schenkl) 10 f. 14f. Exod. 20, 18) [*](1 qmque] ergo B vero E credunt C 3 et] magis De 4 ratione K 5 verbo K 6 verum + et C quidve] quid CK 10 est + Cunctus autem A 11 Dei] Doixiini CK 12 potius quam] priusquam r 13 ita ABEK > CDe 14/15 ~ videre oculis K 15 videri AB Dei] Domini K illi] illam De 16 aspiciunt ADCEK 17/18 sed sermo > A 18 qui] quia K ~praest. voce A 19 sicut + ab initio DEe 20 qui a] quia in C) [*](7,12 —8,15X` 7,13 —9,20 εἶπεν + 10,1 –4 μαθ. eUVΞ* 7, 13 ’Ev—15 u. 15 Καίτοι κτλ. 2 Schol. in E (7, 13EE1: Ἀνεπιγρ.) 7,5 –11 aekm STY) [*](5 δέ > γ φησιν aeSUVY] εἶπεν dkmE4TXλ 6 ἐΠειδή amX, ὅτι 6 ἐπειδήπερ — 9 παρουσ.] ἀναιρῶν τὴν αἴρεσιν τῶν κατὰ φαντασίαν λεγόντων τὰ διὰ τοῦ σωτῆρος γεγενῆσθαι καὶ τὴν σάρκωσιν αὐτοῦ γλ λεγομένων λ κοὶ — αὐτοῦ > S, κοὶ] κατὰ γ(Reg)λ] 7 κατὰ — 9 παρουσ. > Υ τῶν — παῖδας] αἰρετικοὺς Χ τῶν > α1 8 ἐθαυματούργησεν β(a?), ἐδραματούργει m + ὁ am, + κύριος Ἰησ.] κατὰ Ε 3 9 ~ αὐτοῦ ἔνσαρκ. α αὐτοῦ παρουσ.] οἰκονομίαν Α 1 (vgl. Sickenberger, Titus 143) ἀλλὰ — 10 ἀλήθειαν] καὶ δηλῶν ὅτι οὐ φαντασίᾳ, ἀλλ' ἀληθείᾳ ST 9/10 τυγχ. ἀλ.] ἀλήθεια ὢν X 9/10 τυγχ. — πρὸς] ἐναργῶς καὶ κατὰ Υ 9 ἀλλὰ — 11 πράγμ. > eCγλ 10 ἀλήθειαν] ἀληθῶς a ἀλήθειαν + Ἰησοῦσ Y 10/11 ἑνέργησε V 10 ἐνήργ. — 11 πράγμ.] τὴν οἰκονομίαν (+ αὐτοῦ mλ) ἐνήργησε κm λ 11 τὰ πράγμ. > 12 Οἱ 13 λόγου > eV 13 μὲν Χ > eUV 14 ὅτι > Χ ἑώρακε Ε 1 15 τοῦ > E3 16 γε] γὰρ 19 δὲ Ε1 Ε2 VX] γὰρ E)

> Sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis < Clam Lucae sermonibus edocemur, quod cujusdam doctrinae finis sit ipsa doctrina,

τῆς φωνῆς λόγος. Διὰ τοῦτο· Καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἁπ' ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< Οὐκοῦν οἱ ἀπόστολοι >αὐτόπται τοῦ λόγου< ἦσαν οὐ μόνον ἑωρακότες τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα, ἀλλὰ καὶ τὸν θεοῦ λόγον. Εἰ γὰρ τὸ ἑωρακέναι τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα >αὐτόπτην τοῦ λόγου< γίνεσθαι ἦν, καὶ Πιλᾶτος >αὐτόπτης< ἦν >τοῦ λόγου< καταδικάξων αὐτὸν καὶ Ἰούδας ὁ προδότης καὶ πάντες οἱ λέγοντες· >σταύρου, σταύρου αὐτόν<. Ἀλλ' ἀπείη λέγειν, ὄτι ἐκεῖνοι ἦσαν >αὐτόπται τοῦ λόγου< Τὸ οὖν ἰδεῖν τὸν λόγον ἐκεῖ ἐννοεῖται, ὅπου ἔλεγεν ὁ σωτήρ· >Ὁ ἑωρακὼς ἐμέ ἑώρακε τὸν πατέρα τὸν πέμψαντά με<.

Καὶ λεληθότως δέ τι καλὸν μάθημα διδάσκει ἡμᾶς ὁ Λουκᾶς ἐνταῦθα,

alterius vero doctrinae finis in opere computetur. Verbi gratia: scientia geometriae finem habet ipsam tantum scientiam atque doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus exigit, velut medicina. Oportet me rationem et dogmata scire medicinae, non ut tantummodo noverim, quid debeam facere, sed ut faciani. id est, ut secem vulnera. victum moderatum castigatumque disponam, aestus febrium impulsu venarum sentiam, ut curationibus cyclicis humorum abundantiani siccem, temperem atque restringam. Quae si quis tantum scierit et non opere fuerit subsecutus, cassa erit eius scientia. Simile quid scientiae medicinae et operi etiam in notitia ministerioque sermonis est. Unde scribitur: <sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis>, ut ex eo, quod dixit: <ipsi viderunt>, doctrinam et scientiam significari, ex eo vero, quod ait: >ministri fuerunt sermonis<, demonstrari opera cognoscamus. <Visum est et mihi subsecuto ab initio>. Inculcat ac replicat, quoniam ea, quae scripturus est, non rumore cognoverit, sed ab initio ipse fuerit consecutus.

ὅτι τινῶν μὲν θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ θεωρία ἐστίν, τινῶν δέ θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ πρᾶξις. Ἵνα μὲν οὖν διὰ τοῦ αὐτόπται> δηλώσῃ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ >ὑπηρέται< τὸ πρακτικὸν αὐτῶν παραστήσῃ, > αὐτόπται καὶ ὑπηρέται> εἶπεν |διὰ τὸ βέβαιον καὶ ἀδιάστατον. διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται> τὸ θεωρητικὸν τῆς τοῦ σαρκωθέντος λόγου θεότητος, ἥν ἑώρακεν > ὁ ἑωρακὸς> τὸν Χριστὸν τῇ πίστει καὶ δι’ αὐτοῦ >τὸν πατέρα<, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται> τὸ πρακτικόν· πρᾶξις γὰρ

θεωρίας ἀνάβασις. Δύνασαι δὲ καὶ ἑτέρως ἐκλαβεῖν τό· ὑπνρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< ἥτοι τοῦ διδασκαλικοῦ λόγου, ὅν παρεδίδου ὁ σωτήρ, ἢ καὶ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου, ᾧ καὶ ἐξυπηρέτησαν παρόντες οἱ μαθηταί. | Τὸ δέ· >ἔδοξε κἁμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν> δηλοῖ ὡσανεὶ ὅτι λέγει, ὅτι· τάχα ἂν καὶ κινδυνεύσαιμι, εἰ παρηκολουθηκὼς πᾶσιν ἀκριβῶς ἤμελλον σιωπῇ παραδιδόναι τηλικαῦτα πράγματα. γράφω δὲ οὐ ψιλὴν ἀκοήν, φησίν, παραλαβών, ἀλλ' ἀκριβῶς παρηκολουθηκὼς ἄνωθεν πᾶσιν. Ἐπαινεῖ δὲ τὸν μακάριον Λουκᾶν καὶ ὁ ἀπόστολος λέγων· οὖ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ εὐαγγελίῳ>. | Ἔδοξε κἀμοὶ ἄνωθεν παρηχολουθηκότι> διαβεβαιοῦται, ὅτι >ἄνωθεν παρηκολούθησεν<, οὕ τισι τῶν εἰρημένων,

Unde et ab apostolo Paulo merito collaudatur dicente : <cujus laus in evangelio per omnes > Hoc enim de nullo alio dicitur, nisi de Luca dictum traditur.

ἀλλὰ >πᾶσιν< τοῖς αὐτόπταις καὶ ὑπηρέταις, ἵνα μὴ τῇδε κἀκεῖσε περιφερόμενος ἀποτραπῇς τῆς εὐθείας ὁδοῦ· οὐ γὰρ ἔτερα κατηχηθείς, ἔτερα νῦν παρὰ τῆσδε τῆς γραφῆς ἐνηχηθήσῃ, ἀλλὰ περὶ ὧν τὴν γνῶσιν εἴληφας τελεωτέραν δόξῃ >τὴν ἀσφάλειαν>. |

<Visum est et mihi assecuto a principio omnia diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theophile>. Putet aliquis, quod ad Theophilum quempiam evangelium scripserit.

Omnes qui nos auditis loquentes, si tales fueritis, ut diligamini a Deo, et vos >theophili< estis et ad vos evangelium scribitur. Si quis >theophilus< est, iste et optimus et fortissimus est, hoc quippe significantius graeco sermone dicitur: >κράτιστος<. Nemo >theophilus< infirmus est. Et quomodo scriptum est de populo Israhel, quando egrediebatur ex Aegypto, quod <non fuerit in tri-

Εἰκὸς δέ ὑπολαμβάνειν τινός, ὅτι Θεοφίλῳ τινὶ ἔγραψε τὸ εὐαγγέλιον, ὃς εἶς ἦν τῶν πιστευσάντων καὶ ζέων τῷ πνεύματι καὶ ἀπλήστως ἔχων περὶ τὰς τοῦ κυρίου πράξεις τε καὶ λόγους, ὅνπερ ἐποίει ἀσφαλέστερον καὶ τὰ νῦν γραφόμενα. Ἀλλὰ καὶ πάντες, ἐὰν τοιοῦτοι ὦμεν ὡς ἀγαπᾶσθαι ὑπὸ τοῦ θεοῦ καὶ φιλεῖσθαι, >θεόφιλοί< ἐσμεν. Εἰ δέ τις >θεόφιλος<, οὗτος καὶ >κράτιστος<· οὐδεὶς γὰρ >θεόφιλος< ἀσθενής. Καὶ ὥσπερ γέγραπται ἐπὶ τοῦ λαοῦ ἐξερχομένου ἐκ τῆς Αἰγύπτου. ὅτι >οὐκ ἦν ἐν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν

bubus eorum infirmus< : sic audacter loquar, quod omnis, qui >theophilus< est, sit robustus, habens fortitudinem et robur tam a Deo quam a sermone ejus, ut cognoscere possit eorum verborum, quibus eruditus est, veritatem, intellegens sermonem evangelii in Christo: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ὁ ἀσθενῶον<, οὕτως εἴποιμι ἄν, ὅτι πᾶς >θεόφιλος< κράτιστός ἐστιν ἔχων τὸ κράτος καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἀπὸ τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ λόγου αὐτοῦ· καὶ οὕτως ἐπιγνώσεταί τις, >περὶ ὧν κατηχήθη λόγων τὴν ἀσφάλειαν<, συνεὶς τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου· ἐπαγγέλλεται τοίνυν τῆς γνώσεως τὸ βέβαιον, ἵνα, ἅπερ ἐκεῖνος ἀκοῇ παρέλαβε, ταῦτα καὶ γράμμασιν ἐντυγχάνων ἀσφαλέστερον κατέχῃ καὶ τὴν πίστιν διατηρῇ.

De eo, quod scriptum est: x > autem justi ambo in conspectu Dei, ambulantes in omnibus manclatis et justificationibus Domini sine x <

Qui volunt peccatis suis obtendere aliquam excusationera, existimant nullum esse absque peccato et utuntur testimonio, quod in Job scriptum est : x <nemo mundus a sorde, nec si unius quidem diei fuerit vita ejus super terram ; numerabiles autem menses x <ejus Cujus sonum tantummodo proferunt, interpretationem penitus ignorantes. Adversus quos breviter respondebimus, quoniam absque peccato esse in scripturis dupliciter intellegatur, ut sit alterum nunquam omnino peccasse, alterum peccare desiise. Si igitur aiunt eum absque peccato dici, qui nunquam peccaverit, et nos assentimus nullum esse absque peccato, quia omnes homines aliquando peccavimus. licet postea virtem secuti

> Ἦσαν δέ x <, φησίν, x > Οἱ θέλοντες συναγορεύειν ἑαυτῶν ταῖς ἁμαρτίαις οἴονται ἀδύνατον εἶναι Πάντῃ ἀναμάρτητον εἶναί τινα, καὶ χρῶνται τὰ τοῦ Ἰώβ. x > καθαρὸς ἀπὸ x <

Τὸ δέ ἀναμάρτητον δισσῶς νοεῖται. τὸ μέν ἐν τῷ μηδέΠοτε ἡμαρτηκέναι, τὸ δέ ἐν τῷ μηκέτι ἁμαρτάνειν. Ἐκ μὲν οὖν τοῦ μηδέποτε peccato clici, qui imnquam pec- | ἁμαρτῆσαι οὐδεὶς ὄν εἴη ἀναμάρ- canerit, et nos assentimus nuUum | τητος. πάντες γὰρ ἄνθρωποί ποτε esse absque peccato, quia omnes | ἥμαρτον, καὶ x > ὕστερον x >

simus. Si vero sic intellegunt hominem non esse absque peccato, ut negent quempiam post vitia ita se ad virtutes referre, ut nunquam omnino peccet, falsa eorum sententia est. Potest enim fieri, ut, qui ante peccaverit, peccare desinens sine peccato esse dicatur. Sic et Dominus noster Jesus Christus x >exhibuit sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam x < non quia ecclesiasticus vir nunquam habuerit maculam, sed quia nequaquam ultra maculetur ; x >non habentem x <, non quod ruga x >veteris x < in eo aliquando non fuerit, sed quod eam habere desierit. In hmic modum et illud, quod sequitur, est intellegendum: >ut sit sancta et x < non quod a principio immaculata fuerit — hoc enim suspicari quidem de homine non potest, quod anima ejus maculosa culosa non fuerit — sed quod reputetur pura atque sincera, quae maculari ultra desierit. Haec idcirco dicimus, ut doceremus posse hominem ob id.

Δυνατὸν δὲ ἐκ τοῦ μηκέτι ἀμαρτάνειν χρηματίσαι ἀναμάρτητον.

οὕτω γὰρ καὶ ὁ χριστὸς παρέστησεν ἑαυτῷ τὴν ἐκκλησίαν μὴ ἔχουσαν σπῖλον ἢ ῥυτίδα(, οὐχ ὅτι οὑδέποτε ἐσπίλωται ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἢ γέγονεν ἐν ῥυτίδι τοῦ παλαιοῦ x < ἀλλὰ ὅτι οὐκ ἔχει x <.

Παράδειγμα δὲ τοῦ δύνασθαι ἄνθρωπον παρὰ τὸ [*](10ff., 15, 20f. Ephes 5, 27 14, 16 vgl. Ephes 4,22; Kol. 39) [*](1 simus] svxmus e 6 sententiae A] opinio B est x > B 7 pecca- verit BEe] peccavit ACD pecc.1 + et BDEe 8 desinens] desiverit D desierit e sine] absque B 15 quod] quo DE 17 quod] quo ADE 18 desiverit C 19/20 intellegendum et illud quod sequitur C 19 est x > BCE ~ intell. est A 21 quod] quia A, quo BE 22 immaculata Wiederbeginn bei K 22 fuerat K 23 enim + nunc A + ne CEK + nec B quidem x > B 24 non x > EK 24/25 inmacu- losa K 28 dicimtis D] diximus e x > ABCEK 28/29 docemur A 29 ~ hom. posse C 14, 6 Δυνατὸν — 15 ῥυτίδα Χξ 14, 28 — 15, 6 ἄμεμπτοι Χξ)

μηκέτι ἁμαρτάνειν χρηματίζειν ἀνα- μάρτητον

τὰ κατὰ τὸν Ζαχαρίαν καὶ τὴν Ἐλισάβετ. <Ἦσαν > γὰρ φησι, >δίκαιοι καὶ πορευόμενοι ἄμεμπτοι <

Ἐδύνατο δὲ γεγράθαι τό· >Ἦσαν δίκαιοι ἐν νῦν δὲ ἡ προσθήκη ἀναγκαία τοῦ ἐνώπιον > τοῦ θεοῦ < γεγράφθαι τό· ταῖς ἐντολαῖς <

Ὅταν γὰρ ἄνθρωπος μηδὲν ἔχη φαῦλον λέγειν περὶ ἐμοῦ, ἀλλὰ τὰ βλεπόμενά μου κατανοῶν ἐπαινεῖ, δίκαιός εἰμι <ἐνώπιον > ἀνθρώπων.

num pluiiniorum. Verum ho- minum non est certum judicium; nesciunt enim, utrum in abscondito cordis mei aliquando peccaverim, utrum viderim mulierem ad concupiscendum eam, et adulterium mihi in corde sit natum. Ignorant homines, cum me viderint secundum vires meas eleemosynam facere, utrum propter mandatum Dei fecerim an hominum laudem favoremque quaesierim. | Difficilis res est x >in conspectu x < | Ἐνδέχεται γàρ κατὰ μὲν τὸ φαινό- justum esse, ut non ob aliam | τῶν causam quid boni facias, nisi propter ipsum bonum, et Deum tantum quaeras boni operis retri Initorem. Tale quid et Apostokis loquitur : x >quorum laus non ex hominibus, minibus, sed ex x < Beatus atque laudabiUs. Homines x <.

Οὐκ οἴδασι δὲ οἱ ἄνθρωποι τὸ κρυπτόν μου, πότε ἥμαρτον ἐμβλεψας γυναῖκα εἰς τὸ ἐπιθυμῆσαι, ὥστε λογισθῆναί μοι τὴν ἐν καρδίᾳ μοιχείαν. Ι Ναί, ἔπαινός ἐστι τέλειος τὸ εἶναι δίκαιον x > ὅτι, ὡς πρὸς αὐτὸν τὸν ἔπαινον, τοῦ θεοῦ ἔπαινός ἐστιν, ὥστε τὸν θεὸν ἀποδοῦναι τὸν ἔπαινον τῷ ἐπαινετῷ. αὐτὸς γὰρ ἐπίσταται καὶ τῶν ἀνθρώπον τὰς καρθίας μονώτατος.

Ἐνδέχεται γὰρ κατὰ μὲν τὸ φαινό μενον δίκαιτον εἶναί τινα>ἐνώτιον<τῶν ἀνθρώπων, κατὰ δὲ τὸ κρυπτὸν τῆς διανοίας μὴ εἶναι τοιοῦτον ἐμφω- λεύοντας κεκτημένον λογισμοὺς πο-

Τοιοῦτόν τι καὶ ὁ Παῦλος δηλοῖ, ὅταν λέγῃ περί τινων· ὦν ὁ ἔπαινος qui x >in conspectu x < justus est I οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ' ἐκ τοῦ Οἱ γὰρ ἄνθρωποι

quamvis certum judicium habere videantur, tamen non possunt ad liquidum pronuntiare. Evenit quippe interdum, ut laudent eum, qui non est laudabilis, et ei detrahant, qui minime detractione dignus est. Solus Deus et in laude et in vituperatione justus est judex. Unde digne et nunc additur ij in laude justorum: x > erant justi ambo in conspectu x < Ad tale quid et Salomon nos in Proverbiis cohortatur, dicens: x >provide bona in conspectu Dei et x <. Sequitur Zachariae et Ehsabeth aha laudatio: >ambulantes in omnibus mandatis et justificationibus x <. Quando bene et recte de ahquibus judicamus, x >in justificationibus x < gradimur; quando hoc aut

οὐκ οἴδασι κατ’ ἀξίαν ἐπαινεῖν, Ι πρὸς τὸ φαινόμενον μόνον ὁρῶντες, ἀγνοοῦντες δὲ τὰ κεκρυμμένα, παρ’ οἶς Πρὸ τῆς ἀπλανοῦς ἡ πεπλανημένη δόξα πολλάκις εὐημερεῖ, καὶ ἑτέρως μέν αὐτοί, ἑτέρως δέ τὸ θεῖον τοὺς βίους | Μόνος δέ ὁ θεὸς οἶδεν ἀξίως καὶ ἐπαινέσαι τὸν ἐπαινετὸν καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν κρίσιν ἀξίως ποιῆσαι, Ι ἐπειδὴ βλέπει ἐν τῷ x < καὶ οὐ μόνον τὰς πράξεις, ἀλλὰ καὶ τοὺς λογισμούς· γυμνὴ γὰρ αὐτῷ τῶν πραγμάτων ἡ φύοις θεωρεῖται καὶ ὁ σκοπὸς κατανοεῖται. Ι Ἀναγκαίως πρόσκειται τό· ἦσαν δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ὁ Σολομῶν.

προνοοῦ x < λέγων, ἐνώπιον κυρίου καὶ x < Ἴδωμεν δέ τῶν μακρίων τούτων τὸν ἔπαινον· x > ἐν ταῖς ἐντολαῖς φησί, καὶ δικατώμασι τοῦ x <. Ὅταν μέν κρίνωμεν περὶ τῶν ἑτέρων καλῶς, x > δικαιώμασι x < πορευόμεθα, [*](11 Matth. 6, 4 19f. Prov. 3, 4) [*](15 laudem K 16 Dei] Domini C Ad x > De 18 hortatur C dicens + fili De 19 Dei et x > A bene B 26 aut] vel ABE) [*](17 nos x > De 24 ~ recte et 17, 15 Ἀναγκ.– 19, 3 γίνηται + 19,9 –12 Χξ 17, 7 + 16,13 –12 λ 17,8 –15 + 16,22 –) [*](1 οἴδασι κοτ’ ἀξίαν ἐπαινεῖν κUVXλ ἐπαινέσαι Κλ)] ἀξίως ἐπαινοῦσι eD6 D7 D9 2/3 πρὸς — ὁρ.] τὸ φαινόμενον (+ μόνον D7 D9 E3) βλέποντες e πρὸς] ἅτε δὴ πρὸς λ 3 μόνον x > κUYλ 3/4 ἀγν. — κεκρ. κVYλ x > eD6 D7 D9 X 4 Παρ’ — 7 δοκιμ. κλ x > eD6 D7 D9 UVXY 8 Μόνος δέ ὁ UX] ὁ δὲ eD6 D7 D9, ὃς μόνος κλ ὁ θεὸς x > κλ οἶδεν — 10 ποιῆσαι κUXλ] καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν κρίσιν καὶ τοῦ ἐπαινετοῦ τὸν ἔπαινον ἀξίως ποιεῖ eD6 D7 D9 9 καὶ 1 x > λ ~ τὸν ἐπασινετὸν ἐπαινέσαι Χ ἐπαινετὸν] ἐπαινούμενον U, ἔπαινον Y 15 x > ἀναγκαίως Kr. 17 προσκαλεῖται Χξ 25 x > Ha. Kr. x > X Origenes IX. 2)

ὅταν δὲ ποιῶμεν τάδε ἤ τάδε, x > ἐντολαῖς x < πορευόμεθα. Μήποτε οὖν ταύτην τὴν διαφορὰν ἐπιστάμενος ὁ Λουκπᾶς, ὡς κατ' τούτους βιοῦντας, τὸν ἔπαινον τοῦτον ἀπέδωκεν. πορευόμενοι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ γυρίου x < . Ἴσως ἐρεῖ τις· διὰ τί πρόσκειται τούτοις τό· x >

Ἤρκει γὰρ αὐτοῖς πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς τοῦ θεοῦ καὶ x < εἰ μὴ ἄρα ἔστιν ποοεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ x < οὑκ x > δέ.

Πῶς τοίνυν φησίν, x > ἔστι πορεύεσθαι ἐν πάσαις ταῖς x < οὐκ x > δέ; Φημὶ δὲ οὖν πρὸς αὐτόν, ὅτι, εἰ μὴ ἦν τοῦτο, οὐκ [*](3 eos] eo C 4 lauclem perfectam C 13 possit ΑΚ 14 > B 16 quomodo > C] cui B, quod E 17 ut + quis C) [*](18 Dei] Domini BC 19 sub] sine B breviter] preter C 21 nosceremus x > ABEK] cognosceremus C 18, 8 Ἴσως– 19, 3 γίνηται τι 19, 9 — 14 e(E1*) Ξ*λ Ε3 m. Zusatz). 18, 6 πορ.–16 dY 18, 8 —19, 8 D6 D7 D9 18, 8 –16 + 19, 9 –14 aS) [*](1 > Ha. Kr. x > Χ, ἐν ταῖς ξ 6 πορ. — 8 ἄμ. nur Y 8 Ἴσως — D x > dk CSXYA 9 διὰ τί] καλῶς δὲ Χ, τίνος χάριν κλ, τίνος δὲ ἔνεκεν a, x >dCSY πρόσκ. + δὲ D6 S τούτοις τι καὶ D6 τούτοις dCSY x > κXλ] ἐντολαῖς κοὶ τοῖς δικαιώμασιν τοῦ x > A) κυρίου a τό· ἄμεμπτοι κVYl] τὸ ἄμεμπτον adCSX, τὸ ἀμέμπτως Χ 11 Ἤρκει — 13 δικαιώμ. x > adkCSXλ αὐτοῖς + τὸ Υ 12 ὁδοῖς — 13 δικαιώμ.] ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι κυρίου 13 εἰ μὴ ἄρα x > dCX] διότι κλ, ἐπειδὴ S εἰ — 16 δέ x > αΥ ἔστιν + γὰρ dCX, + καὶ κλ 14 πάσαις x > Χ ~ ἐν π. τ. ἐντολ. πορ. κλ 15 καὶ δικαιώμασιν nur Χ οὐκ ἀμέμπτως δέ dSUV] μὴ ἀμ. δέ Χ, κοὶ μὴ ἀμέμπτους εἶναι κλ 17 Πῶς — 19 δέ nur V x > ἔστι πορεύεσθαι Κr.] ἐπιπορεύεσθαι V 19 Φημὶ — p. 19, 3 γίνηται x > aS 19 Φημὶ — 20 ὄτι x > 19/20 Φημὶ —τοῦτο x > D6 D7 D9 20 αὐτόν] ἐαυτόν U μὴ + γὰρ κλ] γὰρ Χ οὐ + γαρ D6 D7 D9)

ἂν ἐλέγετο· x > τὸ δίκαιον x < ἐπεὶ καὶ τὸ καλὸν οὐ καλόν, ὅταν μὴ καλῶς γίνηται. Ἐκεῖνος δὲ x > ποιεῖ ὁ μηδενὶ ποιῶν πρὸς ἐπίδειξιν, τὴν τῶν ἀνθρώπων θηρώμενος δόξαν, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἔν μόνον βλέπων καὶ Πρὸς αὐτὸ τὸν σκοπὸν ἰθύνων. |

Ἐπὰν γὰρ ποιῶμεν τὰς ἐντολάς, ὥστε ἐν τῷ συνειδότι ῥύπον κενοδοξίας ἢ ἀνθρωπαρεσκείας ἢ ἑτέρου τινος τοιουτου εχειν, κἂν δοκῶμεν ποιεῖν τὴν ἐντολήν, οὐκ illud x > non facimus | x > ποιοῦμεν

Ἔργον οὖν ἐστιν πορεύεσθαι x > ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ κυρίου x < κατ' ἔπαινον ἀποδοθησόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ θείῳ δικαστηρίῳ.

festari oportet ante tribunal ejus, ut recipiat unusquisque, quae per corpus gessit, sive bona, sive x < x >Omnes enim stabimus ante tribunal Dek, ut recipiamus, quod meremur in Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA III.

De eo, quod scriptum est: >apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris incensi<

Quae corporalia sunt et sensu carent, ut videantur ab alio, ipsa lu nihil efficiunt, sed tantummodo oculus alterius intentus in ea, sive vohierint illa sive noluerint, videt, quo aciem contemplationemque direxit. Quid enim potest est homo aut alia res, quae crasso circumdatur corpore, cum in praesenti fuerit, facere, ne cernatur? E contrario ea, quae superna sunt et divina, etiam cum in praesenti fuerint, non videntur, nisi ipsa voluerint; et in voluntate eorum est videri vel non videri. Gratia Dei fuit, ut appareret Abrahae vel ceteris prophetis, non quod oculus tantum cordis Τὰ αἰσθητά, ἵνα βλέπηται, οὐδέν ἐνεργεῖ, ἀλλ' ὁ ὑγιὴς ὁφθαλμὸς ταθείς, εἴτε βούλεται τὸ αἰσθητὸν βλέπεσθαι εἴτε μή, βλέπει αὐτό. Οὑ τοιαῦτα δὲ τὰ θεῖα, οὐδ’ ἐν τῷ παρόντι, ὁρώμενα χωρὶς τῆς ἐαυτῶν ἐνεργείας. Καὶ γοῦν χάριτι θεὸς >ὢφθη< τῷ Ἀβραὰμ ἤ τινι τῶν ἁγίων, οὐ τοῦ ὀφθαλμοῦ τῆς ψυχῆς τοῦ Ἀβραὰμ [*](2f. Röm. 6—7 Luk. 11) [*](1 tmusquisque x > mn per x > B 3 Dei] Christi C recipiat A + unusquisque A meretur A cui — 4 saeculorum x > B 4 et imperium x > C Amen x > C Explicit omelia secunda AC] Explicit K 6 Incipit tertia de . . ACD (Inc. + omelia D) 6 De — est x > K ei x > K 9 ut] ne B 10 nihil] mihi AEK + non A sed] si B 11 oculis A intentus + fuerit B 13 videt] videri A quo] quando CDe, quodc K aciem contempl.] in ea contemplationem CDe 14 direxit] dirigit A, direxerit CDe 16 ~ circumd. corp. crasso De 17 in x > B 17/18 cernantur D 18/19 ~ sunt superna CDe 19 etiam] ea De 20 in x > B 23 gratiae AC (richtig ?) 24 Abraham BCDe ceteris + et K 25 quod] quo EK 20, 8 –21, 25 δεῖνι ξ)

μόνου αἰτίου γενομένου τοῦ βλέπεσθαι αὐτῷ τὸν θεόν, ἀλλὰ τοῦ θεοῦ παρασχόντος ἑαυτὸν εἰς ἐμφανιςτὸν τῷ δικαίῳ, ἀξίῳ γενομένῳ τῆς ὀπτασίας αὐτοῦ. Ἀλλὰ γὰρ καὶ ἄγγελος, ὅσον οὐ βούλεται βλέπεσθαί τινι ἡμῶν, παρὼν οὐ βλέπεται. Καὶ μὴ θαυμάσῃς ἐπὶ τοῦ παρόντος, εἰ ὁ θεὸς θέλων >ὤφθη< τῷ Ἀβραάμ, μὴ θέλων δὲ οὐκ >ὤφθη< τῷ δεῖνι, καὶ >ἄγγελος ὤφθη< τῷ Ζαχαρίᾳ, καὶ μὴ θέλων οὐκ ἂν >ὤφθη< αὐτῷ.

Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸν >ἐνεστῶτα< >αἰῶνα<, ἐὰν ἐξέλθωμεν, ἴσθι, ὅτι οὐ παντὶ φαίνεται ὁ θεὸς ἢ οἱ ἄγγελοι, [*](27 lat., 28 f. gr. Gal. I, 4) [*](1 causam CD fuit B 2 quo EK 3/4 viro sancto praebiierit B 6 Domino] Deo A + et C 8 veniam ABE 9 Seraphin et Cherubin BE, Cherubin et Seraphin De, Cherubin et Seraphim A 10 ~ nobis loqu. CDe 11 quia] quod B 12 nequeam.] mereamur B 14 se x > CDe 17 praebuerit + et Dlmr videre] vere Dhnr 19 fueratc C 20 ~ ut et De ut x > Iv 21 apparuerit K ei x > K 22 a — altar. x > K 24 Abrahami (so immer, auch Abrahamo) 1 25 noluerint vel voluerint K ~vol. vel nol. e 26 ~ vid. aut non vid. CK 29 e mundo x >BE 21, 25 καὶ — 22, 25 αὐτοῦ Χξ 21, 29 ἴσθι— 22, 8 θεόν aW 21, 29 –22, 8 + 23,11 –14 e(E1*)U*V* 29 ἴσθι — 30 παντὶ]. Καὶ ἐπειδὴ οὐ πᾶσιν a 30 ἢ] καὶ U οἱ + ἄγιοι V ἄγγελοι + αὐτοῦ aV)

ἀλλὰ ἔκαστος τῶν βλεπόντων τῷ καθαρὰν ἔχειν καρδίαν καὶ παρεσκευάσθαι πρὸς τὸ βλέπειν τὸν θεὸν ὅψεται τὸν θεόν. Kαὶ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ δύο, ὁ μὲν καθαρὰν ἔχων καρδίαν, ὁ δὲ ἐβδελυγμένην·

ὁ μὲν ὄψεται, ἐπεὶ οὐκ ἐν τόπῳ βλέπεται ὁ θεός, ἀλλὰ καθαρᾷ καρδίᾳ, ὁ δὲ οὐκ ὄψεται αὐτόν. Οὕτω νοητέον καὶ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ.

Μὴ γὰρ οἴου, ὅτι πάντες οἱ βλέποντες χριστὸν ἔβλεπον.

Ἔβλεπον Χριστοῦ σῶμα, Χρι- στὸν δέ, καθ’ ὅ Χριστός ἐστιν, οὐκ ἔβλεπον. Ἐβλέπετο δὲ ὑπὸ μόνων τῶν ἀξίων βλέπειν τὸ μέγεθος αὐτου.

plabantur. Propter quod puto et ad Philippum, deprecantem atque dicentem: >ostende nobis Patrem, et sufficit nobis<, respondisse Salvatorem: >tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Patrem<. Neque enim Pilatus, qui videbat Jesum, intuebatur Patrem nec proditor Judas, quia nec ipse Pilatus nec Judas Christum, secundum hoc quod erat Christus, videbant, nec multitudo, quae coartabat eum. Illi tantum videbant Jesum, quos adspectu suo dignos arbitrabatur. Laboremus ergo et nos, ut et impraesentiarum nobis Deus appareat — sanctus quippe scripturarum sermo promisit: >quoniam invenietur ab his, qui non tentant eum, apparet autem his, qui non sunt increduli in eum< — et in futuro saeculo non abscondatur a nobis, sed videamus eum >facie ad faciem< et habeamus fiduciam bonae vitae fruamurque conspectu omnipotentis Dei in Christo Jesu et Spiritu sancto: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Ἐπηγγείλατο δέ καὶ ἡ γραφή· >ὅτι εὑρίσκεται τοῖς μὴ πειράξουσιν αὐτόν, ἐμφανίξεται δέ τοῖς μὴ απιστουσιν αὐτῷ<.

De eo, quod scriptum est: x >Ne timeas, Zachariar, usque ad eum locum, ubi ait de Joanne: x >praecedet coram ipso in spiritu et virtute Heliae <.

Διὰ συγκαταβάσεως > ὤφθη ὁ x < τῷ Ζαχαρίᾳ, οὐδὲ γὰρ φθαρτοῦ σώματος ὁφθαλμοῖς δύναταί τις ἰδεῖν ἄφθαρτον σῶμα· ἐκ x < δὲ > ὤφθη ἑστὼς ὁ ἄγγελος τοῦ x < ὅτι αἴσια αὐτῷ ἤμελλε προαγγεῖλαι. >τοῦ x < δὲ τοῦ x <

Zacharias, cum angelum vidisset, expavit. Nova quippe facies humanis obtutibus se praebens turbat mentem animumque consternat. Unde angelus, sciens hanc humanam esse naturam, primum perturbationi medetur, dicens: x >noli timere, Zacharia <, et trepidantem refocillat novo-

ἐπειδὴ ἦν καὶ ἕτερον θυσιαστήριον χαλκοῦν τὸ τῶν ὁλοκαρπωμάτων. x < δέ φησιν, > Ζαχαθρώπῳ x <. ξενίζουσα γὰρ ὄφις ἀνθρώπῳ φαινομένη οὐκ ἔστιν αὐτῷ ὑπομονητή. ὅμως ἐπιστρέφει αὐτὸν ἀπὸ τῆς ταραχῆς ὁ ἄγγελος εἰπών. μὴ φοβοῦ, x < καὶ ἀνακτᾶται αὐτὸν διὰ τοῦ εὐαγγελίξεσθαι τὴν γέννησιν Ἰωάννου λέγων· ἠκούσθη ἡ δέησίς x <.

24, 5 —19 dCW 24, 5 –19 + 25, 19 –25 S (Hom. III) 23, 11 14 + (Hom. IV) 24. 6 ἐκ—8 προαγγ. Χ ξ 24, 8 τοῦ- 10 D 9 Z 8 τοῦ— 19 a 24, 11 –19 19U*VX

que laetificat nuntio inferens: x >exaudita est oratio tua, et uxor tua Elisabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem; et erit tilai gaudium et exultatioc. Quando justus quis oritur in mundo et stadium hujus vitae ingreditur, ministri nativitatis ejus laetantur et se in sublime efferunt. Quando vero ille nascitur, qui malae vitae praeparatus est, et quasi ob poenas in ergastulum relegatur, minister consternatur et concidit. Vis exemplum accipere sancti viri, cujus omnis fructus in laude sit ? Vide Jacob duodecim genuisse mares, qui omnes populi Dei et partis ilhus patriarchae et principes exstiterunt : in his omnibus Jacob laetabatur pater, sicut et nunc de Joannis nativitate cunctis gaudium nuntiatur; et qui semel ob utilitatem aliorum ad liberorum opera descenderit et se volu- erit huic ministerio mancipare, obsecret Deum, ut talis e fihis suis ingrediatur saeculum, super cujus nativitate laetior sit.

Ἐπειδὴ πάντες οἱ ὁρῶντες ἀγγέλους ἐφοβοῦντο, μήπως ὡς μέλλοντες λαβεῖν αὐτῶν τὰς ψυχὰς παρεληλύθεισαν, ὡς καὶ ὁ Μανῶέ φησιν, διὰ τοῦτο λύων αὐτοῦ τὴν ἀγωνίαν ὁ ἄγγελος εἶπεν τό· >μὴ x < μόνον οὐ τελευτᾷς, φησίν, ἔνθα λύπη καὶ δάκρυα, ἀλλὰ καὶ ζῇς καὶ τεκνοποιεῖς καὶ >χαρὰ μεγάλη ἔσται x <. x > γάρ >σοι υἱὸν ἡ x < οὗ οὐ γέγονε μείζων ἐν γεννητοῖς x <. Εἶτά φησιν· > Πολλοὶ ἐπὶ τῇ γεννήσει αὐτοῦ x <. Εἰ γὰρ καὶ μὴ πάντες Ἰουδαῖοι, ἀλλὰ x > ἐχάρησαν ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ προδρόμου διαγγέλλοντος τὴν τοῦ σωτῆρος ἐπιδημίαν, τὴν πόντων ἡμῖν γεγονυῖαν τῶν ἀγαθῶν πρόξενον. |

Scribitur crgo de Joanne: x >erit niagnus in conspectu x < Hoc, quod dicitur: x >erit magnus in conspectu < magnitudinem animae Joannisostendit, quae oculis Dei pateat ; x > est aliquid minus, quod proprie in animae virtute conspicitur. Ego ita intellego et illud, quod in evangelio dicitur: x >nolite contemnere unum de minimis x < qui in ecclesia sunt. x > ibi ad distinctionem majoris intellegitur. Non mihi praecipitur, ut eum, qui grandis est, non contemnam, quia non potest contemni ille, qui grandis est, sed dicitur mihi : >ne contemnas unum ex x < Ut autem scias, quod x < et x < non fortuito dicatur, sed cum ea ratione, Ciuam posuimus, scriptum est: x >quicunque scandalizaverit unum de minimis x <.

Τὸ δὲ εἰπεῖν. ἔσται x < μέγεθος ἐμφαίνει τῆς Ἰωάννου ψυχῆς, καὶ μέγεθος βλεπόμενον ὑπὸ τοῦ θεοῦ. Ἔστι γάρ τι μέγεθος ψυχῆς κατ' ἀρετήν, ὅ ἐστιν ὁρώμενον κυρίῳ, καὶ ἔστι τις σμικρότης ψυχῆς.

Ἐγὼ οὕτως ἀκούω τοῦ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ. >μὴ καταφρονήσητε τῶν μικρῶν x <, τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ.

<Μικρὸν γὰρ ἐκεῖτὸν ἐναντίον τοῦ μεγάλου λέγει, οὐ χρείαν ἔχων ἐντολῆς περὶ τοῦ μεγάλου, ἵνα καὶ τοῦτο εἴπῃ. οὐδὲ γὰρ καταφρονεῖται ὁ μεγας.

Ὅτι δὲ ὁ x < οὐ τυχόν ἐστι, δῆλον ἐκ τοῦ· > ὃς ἂν σκανδαλίσῃ ἔνα τῶν μικρων x <.

>Μinimus < scandalizatur, grandis scandalum non potest sustinere. Sequitur de Joanne: >et Spiritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae <. Et nativitas Jo- annis plena miraculo est. Quo- modo enim Domini nostri et Sal- vatoris adventitm Archangelus nuntiavit, ita et Joannis ortum Archangekis nuntiat. >Spiritu sancto replebitur adhuc de utero matris suae <. Popuhis Jvidae- orum facientem Dominum nostrum <signa atque portenta < et curantem infirmitates eorum ne- quaquam videbat; Joannes vero adhuc in matris utero constitutus exsultat et teneri non potest, et ad adventum matris Jesu de utero gestit erumpere. >Ecce enim <

Μέγας γὰρ οὐ σκανδαλίζεται. ἀλλ' ὁ μέγας παντὸς σκανδάλου κρείττων ἐστίν.

|Οὑ πᾶς δὲ μέγας εὐδόκιμος, ἀλλ' ὁ >ἐνώπιον κυρίου μέγας < τοῦτ' ἔστιν ὁ δίκαιος καὶ πιστός. |

Ὁ μέν οὖν λαὸς οὐκ οἶδε τὸν σωτῆρα ἤδη ποιοῦντα >σημεῖα καὶ τέρατα < ὁ δέ Ἰωάννης ἔτι ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὢν σκιρτᾷ, ἡνίκα ἦλθεν ἡ μήτηρ Ἰησοῦ. > Ἰδοὺ γὰρ < φησίν, >ὡς ἐγένετο ὁ ἀσπασμός σου εἱς τὰ ὦτά μου, ἐσκίρτησε τὸ βρέ- φος ἐν ἀγαλλαιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ μου < Πνεῦμα οὖν ἅμιον εἶχεν ἔτι ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὢν ὁ Ἰωάννης.

ait Elisabeth, >ut facta est saluta- tio tiia in aures meas, exsultavit in gauclio infans in utero meo < Ad- huc in utero matris erat Joannes et jam Spiritum sanctumhabebat. Non enim illud principium erat substantiae ejus atque naturae,

Deinde scriptura loquitur, quod >plurimos fihorum Israhel con- >ἐπιστρέψαι <. Ὁ μὲν Ἰωάννης <πολ- vertct ad Dominum Deum ipso- | δοὺς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐπέστρεψε rum <. Joannes >plurimos < conver- tit, Dominus autem non plures, sed omnes, Hoc opus illius est, ut omnes convertatadDeum Patrem.

Ι Ὁ λόγος αἰνίττεται, ὅτι σχεδὸν εἰπεῖν οἱ Ἰουδαῖοι πάντες ἦσαν ἐκ τῆς ὁδοῦ πλανηθέντες τοῦ νόμου καὶ ῥεμ- βόμενοι περὶ >ἐντάλματα καὶ διδα- σκαλίας ἀνθρώπων < , ἐξ ὧν >πολλοὺς < ἐπέστρεψεν ἡ διδασκαλία Ἰωάννου ἐπὶ τὸν Χριστὸν τὸν κύριον καὶ θεὸν τῶν ὅλο,ν, ὅς ἐστιν ἡ ἀληθὴς ὁδός. Ι Αὐτὸς μὲν οὖν >πολλοὺς <λέγεται πρὸς γύριον τὸν θεὸν αὐτῶν <, γατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ὁ δὲ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς πάντας ἐφώτι- σεν εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας. Τοῦτο γàρ αὐτοῦ τὸ ἔργον ἐστίν.

| Δέγεται >δυνάμει < Ἡλίας ὁ Ἰωάννης καὶ ὡς πρόδρομος γεγονὼς τῆς πρώ- της τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, ὡς καὶ ὁ Θεσβίτης τῆς δευτέρας, καὶ ὡς ἀσκητὴς καὶ ὡς παρθένος καὶ ὡς ἐν ἐρήμοις τὰ πολλὰ διάγων καὶ ὡς πεπαῤῥη- [*](2f. gr.vgl. Weish. Sal. 5,6 4f. gr.Mark. 7, 7; Jes. 29, 13 6ff.vgl.Rufin v. Aqui- leja, Apologia in Hieron. II, 27 a (PL21,606): ubidicis, quod >non erat hoc principium substantiae eius <, de tuo addidisti : >atque naturae < 8gr. vgl. Joh. 14, 6) [*](2 auribus meis BK 3 in 1 > De infans > C 4 ~matris utero CDe 5 habebatj acceperat CDe 7 substantia E natura E 9 Deindej De hinc B, Unde K, De quo C, De qua De quod > ABEK 10 converteret CD 14 est > CDe 15 Deum] Dominum K 28, 1–16 dC 28, 10 Ὁ–13 + 1–8 + 13–16 S 28, 9–16 aLV*λ 28, 17–29, 16 + 21–30, 5 Κε 28, 17–29, 16 dCS) [*](5 ἐξ– 8 ὁδός > S 7 τὸν– 8 ὁδός nur C > d 9 Αὐτὸς– 10 ἐπιστρέψαι nur Χ 10 Καὶ Ἰωάννης μὲν a Καὶ ὁ adCS Ὁ μὲν — 13 φω- νήν > X Ὁ — Ἰωανν.] Ἰωάννης μὲν U, Ὁ Ἰωάννης μὲν οὖν V S zuerst 10 Ὁ — 13 φωνήν, dann (1 — 3 καὶ 1) 3 ῥεμβομένους — 5 ἀνθρώπων 11 τῶν — 13 φωνήν > UV τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ > dC υἱῶν Ἰσραὴλ] Ἰουδαίων S ἐπέστρ.] ἐπιστρέψαι φησὶν dC 12 πρὸς — 13 φωνήν > dC αὐτῶν] ἡμῶν b κατὰ — 13 φωνὴν > S 13 ἀγγέλου] εὐαγγελίου α 1 ὁ — 15 ἀληθ.] ὁ δὲ κύριός μου πάντας UVX 14 ἡμῶν — Xριστὸς > dCS ὁ Χριστὸς α 1 14 ἐφώτ. — 15 ἀληθείας > dCS 16 ~ τὸ ἔργον αὐτοῦ dCSUV τὸ > UVX ~ ἐστιν αὐτοῦ τὸ ἔργον S ἐστίν > ἐστίν· + >καὶ πολλοὺς τῶν Ἰσραὴλ ἐπιστρέψει πρὸς κύριον τὸν θεὸν αὐτῶν > U 17 Λέγεται — καὶ] Οὑ μόνον δὲ Χ, ἡ ἐν τῷ Ἰωάννῃ καὶ τοῖς ἀποστόλοις οὖσα ἦν. λέγεται δὲ κοὶ Ἰωάννης δυνάμει Ἡλίας S πρόδρ. — 18 τοῦ] γεγ. τοῦ πρώ- της πρόδρομος S γεγονὼς > X 18 τοῦ Χριστοῦ > Χ 17 — Ρ. 29, 7] Ζ τοῦ αὐτοῦ: Συμεῶνος?): ὥσπερ ὁ θεσβίης Ἡλίας τῆς δευτέρας ἔσται παρουσίας Χριστοῦ πρόδρομος, οὕτω καὶ Ἰωάννης τῆς πρώτης γέγονεν 18 ὡς καὶ] καθὼς Χ δευτέρας + λέγεται ἐν δυνάμει Ἡλίου ὁ Ἰωάννης Χ δευτέρας + ἀλλὰ Χ 18 καὶ 2 — 29, 3 Ἡλίας > S 19 ως > Χ πεπαῤῥησιασμ. >)

venit et >praeparat Domino perfectum < et in asperitatibus planas facit vias et dirigit semitas. Non illo tantum tempore praeparatae sunt viae et directae semitae, sed usque hodie adventum Domini Salvatoris spiritus Joannis virtusque praecedit. O magna mysteria Domini et dispensationis ejus! Angeli praecurrunt Jesum, angeli cotidie aut adscendunt aut descendunt super salutem hominum in Christo Jesu : cui est gloria et irnperium in saecula saeculorum. Amen.

σθαι χώραν δίδωσιν ἡ ἱστορία. Ἐτόλμησαν γὰρ πολλοὶ ταύτην ἐπιῤῥῖφαι τὴν θεωρίαν τῇ τοῦ κυρίου φωνῇ, Καὶ εἰ μέν ἐν Ἡλίας ἀποθανών, ἐδίδοτο Πρὸς τοῦτο χ·ώρα αὐτοῖς, εἰ δὲ μετὰ σώματος ἀνελήφθη, πῶς ψυχὴ ἡ ἐνσώματος εἰς ἕτερον σῶμα μετεκομίσθη; Ἀλλὰ τό· ἐν πνεύματι > ὡς ἀποδέδοται, ἐν προφητικῷ λέγει χαρίσματι. Ι

’Απέθανε πρὸ τοῦσωτῆρος, ἴνα καὶ τοῖς ἐν ᾅδῃ πρόδρομος γεγονὼς τοῦ σωτῆρος κηρύξῃ τὴν κατάβασιν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Zacharias sacerdos, cum in templo offert incensum, silentio conclemnatur et reticet, immo tantum nutibus loquitur, et mutus usque ad ortum Joannis fihi perseverat. Quo haec tendit historia? Silentium Zachariae

Καταδικάζεται σιωπᾶν Ζαχαρίας ὁ ἱερεύς, ὁ λειτουργὸς τοῦ θεοῦ ὁ τὰς θυσίας προσφέρων, καὶ σιωπᾷκαῖσιωπῶν μόνον διένευεν, καὶ διέμεινε κωφὸς μέχρι τῆς γεννήσεως Ἰωάννου. Τί οὖν ταῦτα; Ἡ τοῦ Ζαχαρίου σιωπὴ <σιωπὴ > τῶν προφητῶν

silentium prophetarum est in populo Israhel. Nequaquam loquitur eis Deus, et <sermo, qui principio erat apud Patrem Deus<, ad nos transiit, nobisque non tacet Christus, apud illos usque hodie silet: quamobrem et Zacharias propheta tacuit. Manifestissime etenim ex sermonibus ipsius comprobatur, quod et propheta fuerit et sacerdos. Quid sibi vult autem hoc, quod sequitur: >annuebat eis< et damnum nutibus compensabat? Ego puto talia esse opera, quae absque sermone atque ratione nihil nutibus differunt. Ubi vero ratio et sermo praecesserit et ita opus fuerit subsecutum, non debent existimari simplices nutus, qui ornantur sermone atque ratione. Si igitur videris conversationem Judaeorum sine ratione atque sermone,

ἐστιν ἐν τῶ πάλαι λαῶ τοῦ θεοῦ. Οὐκέτι γὰρ θεὸς λαλεῖ αὐτοῖς, ἀλλὰ μεταβέβηκεν <ὁ ἐν λόγος — ὁ λόγος, ὁ πρὸς τὸν θεόν, ὁ θεὸς λόγος< — πρὸς ἡμᾶς καὶ παρ’ ἡμῖν οὐ σιωπᾷ, παρ' ἐγείνοις δὲ σεσιώπηκεν. Διὰ τοῦτο σιωπᾷ ὁ προφήτης Ζαχαρίας· καὶ γὰρ προφήτης γεγονέναι λέγεται.

Τί δέ· >καὶ διένεθεν αὐτοις<; Τὸ >διανεύειν < διαμένοντα κωφὸν τοιοῦτόν ἐστιν· αἱ χωρὶς λόγου πράξεις οὐδέν διαφέρουσι νεύσεων, αἱ δέ μετὰ λόγου πράξεις οὐκ εἰσὶ νεύσεις· κοσμοῦνται γὰρ ὑπὸ τοῦ λόγου.

Ἐὰν οὖν ἴδῃς Ἰουδαίων τὴν πολιτείαν ἄλογον, ὡς μὴ δύνασθαι αὐτοὺς διδόναι λόγον, περὶ ὧν πράτ

ita ut non queant eorum, quae agunt, rationem reddere, intellege id, quod tunc in Zacharia processit, in imagine in illis hucusque compleri. Circumcisio eorum nutibus similis est. Nisi enim circumcisionis ratio reddatur, nutus est circumcisio et opus mutum. Pascha et aliae sollemnitates nutus magis sunt, quam veritas. Usque hodie populus Israhel surdus et <mutus> est ; neque poterat fieri, ut non surdus esset et <mutus> qui a se sermonem abjecerat. Et olim quidem Moyses loquebatur: >ego autem ἄλογος sum< — quod licet aliter latinus expresserit, tamen proprie transferri potest: >absque sermone sive ratione < —, et postquam hoc ait, accepit rationem sive sermonum quem confessus fuerat se antea non habere. Populus autem Israhel in Aegypto, priusquam legem acciperet, absque sermone atque ratione quodammodo < erat; deinde accepit sermonem, cujus imago fuit Moyses. Iste igitur non confitetur modo, quod tunc confessus

τουσι, βλέπε τὸν τύπον τὸν γεγενημένον ἐπὶ Ζαχαρίου διαμένοντος κωφοῦ καὶ διανεύοντος αὐτοῖς.

Κατὰ τοῦτο αὐτοῖς περιτομὴ χωρὶς λόγου νεύματα, καὶ Πάσχα καὶ προσευχαί.

Ἔστι γὰρ κωφὸς νῦν ὁ λαὸς καὶ ἄλαλος· καὶ πῶς γὰρ οὐκ ἤμελλεν κωφὸς καὶ ἄλογος καὶ ἄλαλος εἶναι, ἐκβαλὼν τόν λόγον ἀφ' ἑαυτοῦ

est in Moyse, eo quod sit >mutus < et ἄλογος, sed nutibus et indicat se non habere sermonem et non habere rationem. Nonne tibi videtur confessio esse stulti καὶ μὴ δυνάμενος περὶ μηδενὸς λόγον ἀποδοῦναι νομικοῦ ἢ προφητικοῦ λόγου; tiae, quando nullus eorum potest legalium praeceptorum et prophetici vaticinii rationem reddere? Cessavit esse Christus in

eis, reliquit eos sermo, completum est iliud, quod in Isaia scribitur: >relinquetur filia Sion sicut tabernaculum in vinea, et ut custodia in cucumerario, ut civitas, quae expugnatur<. Quibus relictis salus translata est ad nationes, ut ilii concitentur ad zelum. Intuentes ergo dispensationem et arcanum Dei, quomodo Israhel abjectus sit in salutem nostram, cavere debemus, ne forte et ilii nostri causa ejecti sint, et nos majori supplicio digni simus, propter quos et alii derelicti sunt, et nos nihil dignum adoptione Dei et ejus clementia fecerimus, qui adoptavit nos et in suos filios reputavit in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

HOMILA VI.

De eo, quod scriptum est : Com autem concepisset Elisabeth, abscondebat , usque ad eum locum, ubi ait: Hic erit . magnus<.

>Quando concepit abscondebat se mensibus quinque, dicens: quia sic mihi fecit Dominus in diebus, quibus respexit auferre obprobrium meum in hominibus < Quaero quam ob causam, postquam intellexit se esse praegnantem, decUnarit ? Nisi faUor, haec est : Etiam hi, qui nuptiis copulati sunt, non omne tempus coitus Uberum inter se habent, sed est tempus, quando recedunt ab opere nuptiarum. Si enim vir senex fuerit et mulier anus, pudoris est maximi servire

Ι Τῷ Ζαχαρίᾶ μὲν ἐπῆλθεν ἡ ἐπιτίμησις, ἐπληροῦτο δὲ ὁ λόγος καὶ ἐπαύετο ἡ κόλασις· >συνέλαβε < γὰρ ἡ στεῖρα, ὅτε ἀπῆλθεν εἰς τὸν οὶκον < ὁ ἱερεύς· καὶ μὲν ἡ γυνή· σώφρων γὰρ ἦν· αἰδεῖται, ὅτι ἐπὶ γήρως ἀνδρὶ συνήφθη· τοῦτο δὲ ἐγένετο διὰ τὴν ἐπαγγελίαν καὶ διὰ τὴν τῶν ἐπαγγελιῶν πλήρωσιν. |

<Οὑ > πᾶς καιρὸς δέδοται ἐν γάμῳ οὖσι τῆς κοινωνίας τῆς γαμικῆς, ἀλλ' ἔστιν, ὅτε δεῖ ταύτης ἀφιστᾶν ἤδη γεγηρακότας καὶ ὑπὸ τῆς προνοίας ἀποκεκλεισμένους πρὸς τὸ συλλαμβάνειν τὰ ἔργα τοῦ γάμου. [*](2–3 Luk. 1, –33 9 ff. vgl. Ambros. in Lucam 1, 43 (S. 38, 6ff. Schenkl)) [*](2 Incipit VI. de . . . AC 1—3 > K 6 ~ fecit mihi BC C 8/9 homin.] onanibus K 9 ob quam B 10 ~ se intell. C 11 dechnaverit A, dechnaret BEK Ni De 12 haec] hoc Ae Etiam + quod De hi > ΑΚ 14 hberimi] hberorum inter se > B 18 pudor K est + eos K maxime AK ~ est B 18 — p. 35, servire eos maxime A) [*](34, –12 τι 35, 8—36,6 κυρίου U ἐξ ἀνεπιγρ.) (nach 10 συνήφθη kl. 34,4 — 12 C (darauf folgt mit ἄλλως τε Kyrill)ae ἀνεπιγρ.)S 34, 13—18 Χ 34, 8—10 vgl. p. 36 4/5 ἡ ἐπιτίμησις ἡ εἰρημένη e 4 — 6 κόλ. > C 4 — 8 ἱερεύς > 6 συνέλ. — 8 ἱερεύς] εἶτά φησιν· ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ καὶ συνέλαβεν ἡ στεῖρα C 7 ὅτε] ὅταν U 8 καὶ—9 γυνή] αἰδεῖται δὲ ἡ Ἑλισάβετ ἢ οἰδουμένη περιέκρυβεν ἑαυτήν S 9 σώφρων — 10 συνήφθη] διὰ τὸ ἐν γήρᾳ γήρει β) συλλαβεῖν· σώφρων γὰρ ἦν ἡ γυνή aS 9 αἰδεῖται — 12 πλήρωσιν e > 9/10 αἰδεῖται > C 10 γήρως C] γῆρος U σύνεστιν 11 τοῦτο] τὸ U τοῦτο — 12 πλήρωσιν > aS ἐγίνετο C 12 τῆς C 13 >Οὑ < durch Beschneiden weggefallen Χ 18 nach vielleicht καὶ <καὶ πληροῦν > zu änzen ? Kr.)

’ Επεὶ οὖν αὕτη κατ' οἰκονομίαν διὰ τὸν τοῦ ἀγγέλου λόγον >συνέλαβεν ἠ̣σχύνετο, εἰ μὴ] πρεσβῦτις <οὖσα > μετ' ἀνδρὸς κοιμᾶται, πτεν ἑαυτὴν ἐπὶ μῆνας πέντε καὶ Καρία συλλάβῃ. Ὅτε γὰρ Μαρία συνέλαβε καὶ ἦλθε πρὸς αὐτήν,

καὶ >ὅτε ἐγένετο ὁ ἀσπασμὸςἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς Ἐλισάβετ, καὶ προεφήτευσεν ἡ Ἐλισάβετ καὶ ἐκ >πνεύματος ἁγίου ἐλάλησε τὰ ἀναγεγραμμενα.

Καὶ >ἐλαλήθη ἐν τῇ ὀρεινῇ πάντα τὰ ῥήματα ταῦτα<. Λαληθέντων οὖν αὐτῶν ὡς περὶ θείας συλλή

enim in populo rumor egressus est habere eam in utero prophetam et majus esse homine, quod gestabat, tunc non absconditur, sed tota hbertate se prodit et exsultat habere se in utero praecursorem Salvatoris.

Deinde scriptura commemorat, quod mense conceptus Ehsabeth >missus< sit Gabriel a Deo in civitatem Galilaeae, laeae, cujus nomen Xazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen Joseph de domo David; et nomen virginis >. Rursum mea mente volvens quaero, quare Deus, cum semel Salvatorem judicaret nasci ex , non elegerit puellam absque sponso, sed eam potissimum, quae jam fuerat >desponsata < Et nisi faUor, causa est: Debuit de ea virgine nasci, quae non solum sponsum haberet, sed, ut Matthaeus scribit, jam viro tradita fuerat, hcet eam

ψεως καὶ ὡς περὶ προφήτου μέλλοντος γεννᾶσθαι ἐν τῷ λαῷ, οὐκ ἐτι ἑαυτὴν περιέκρυβεν(, ἀλλ’ , εἰ δεῖ οὕτο)ς εἰπεῖν, καὶ ἐπαῤῥησιάσατο, ὅτι ἄρα γέννημα εἴη αὐτῆς ὁ πρόδρομος τοῦ κυρίου. Τέως μέντοι εἰ καὶ ὡς σώφρων ᾐδεῖτο, ὅτι ἐπὶ γήρως ἀνδρὶ συνέστη, ἀλλ' οἶν διὰ τὸ παράδοξον ἔχαιρεν.

Εἶτα μετὰ ταῦτα γέγραπται, ὅτι τῷ μηνὶ τῷ , τῆς συλλήψεως Ἐλισάβετ δηλαδή, ἀπεστάλη ἄγγελος Γαβριὴλ ἀπὸ τοῦ θεοῦ πρὸς παρθένον μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα . Τί δήποτε κρίνας ὁ θεὸς ἐκ παρθένου γεννῆσαι τὸν σωτῆρα οὐκ ἐπελέξατο >παρθένον < ἀμνήστευτον ;

Μήποτε οὖν οἰκονομία ἦν καὶ τὸ μνηστῆρα αὐτὴν ἔχουσαν συλλαβεῖν, ὡς μὴ δοκεῖν αἰσχύνην φἐρειν ἐπὶ τοῦ σώματος

vir necdum nosset, ne turpitudinem virginis habitus ipse monstraret, si virgo videretur utero tumenti. Unde eleganter in cujusdam martyris epistola scriptum repperi, Ignatium dico, episcopum Antiochiae post Petrum secundum, qui in persecutione Romae pugnavit ad bestias: principem saeculi hujus latuit virginitas Mariae< ; latuit propter latuit propter nuptias, latuit quia habere virum putabatur. Si enim non habuisset sponsum et, ut putabatur, virum, nequaquam potuisset <principi mundi hujus> abscondi. Statim enim cogitatio diabolo tacita subrepsisset : quomodo ista, quae non concubuit cum viro, praegnans est ? debet iste conceptus esse divinus, debet ahquid humana natura esse sublimius. E contrario disposuerat Ἐβούλετο δὲ ὁ σωτὴρ καθ’ ὅλην Salvator dispensationem suam τὴν οἰκονομίαν λανθάνειν τὸν διά et assumptionem corporis igno- αὐτῆς τὸ σύλλημμα; Δἰ ὁ καλῶς ἐν μιᾷ, τῶν μάρτυρός τινος ἐπιστολῶν γέγραπται — τὸν ’ Ιγνάτιον λέγω, τὸν μετὰ τὸν μακάριον Πέτρον τῆς Ἀντιοχείας δεύτερον ἐπίσκοπον, τὸν ἐν τῷ διωγμῷ ἐν Ῥώμῃ θηρίοις μαχησάμενον — · >καὶ ἔλαθε τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος τούτου ἡ παρθενία Μαρίας<.

Ὡς, εἰ μὴ ἐγεγόνει ὁ δοκῶν γάμος, οὐκ ἄν αὐτὸν ἔλαθεν, ἀλλ' ἔγνω ὁ ἄρχων τοῦ αἰῶνος τούτου<, ὅτι μηδέποτε μετὰ ἀνδρὸς κοιμηθεῖσα ἡ Μαρία συνέλαβεν καὶ ὀφείλει τὸ σύλλημα τοῦτο θεῖον εἶναι.

Ἐβούλετο δὲ ὁ σωτὴρ καθ᾿ ὅλην τὴν οἰκονομίαν λανθάωειν τὸν διάβολον, καὶ γοὗν ἐνετέλλετο τοῖς [*](7ff. Ignat. Ant. ad Ephes. 19, 1 9ff. vgl. Anibros. in Lncam II, 3 (S. 42, 4ff. Schenkl) 15 f. Joh. 12, 31 ; 1 Kor. 2, 6 25ff. vgl. Matth. 12, 16 1 nonduni K ne] nec K 2/3 demonstraret BE 4 tumente K Unde] ut inde C 5 mart. — 7 Petrum] mart. Ignatii episcopi Antiochiae post Petrum epistola K 5/6 epist. — rep. nach 7 Petrum AE 6 Ignat. — 7 secund. > B lEgnacium D 7/8 secundimi > sec, qui] secundum quod K 8 persecutionem E 10 huius > huius saec. K 12 quia] quae C 13 ~ virum hab. C et > 14/15 ~ ut et B 16 principem ABK, princeps E ~ huius mundi C huius > E 16/17 hujus absc. > K 18 ~ tacita diabolo ABC] diaboU De, diabolum EK 19 accuuit K, cubuit E 20 praegn. est] praegnasset AK 22 ~ esse human. nat. B, human. esse natura E 24 Salv. + per ( ? ) K dispensatione B, dispositionem CK sua B 25 et > EK et assumpt.] assumptionemque 37, 1 Δι' ὅ — 8 Μαρίας λ (aus welcher Hs des Grabius, ist mir unbekannt) 1 Δι’ ὅ > λ καλῶς] θαυμαστῶς Χ 2 ἐν — 7 μαχησ. λ] Q γέγραπται ἔν τινι > ρος ἐπιστολῇ Χ 7 Καὶ — 8 τούτου] τὸν τοῦ αἰῶνος τούτου ἔλαθεν Χ)

οὐ δεῖ μέ σοι προσκυνεῖν, οὐ δεῖ με τοὺς λίθους ποιεῖν ἄρτους, οὐ δεῖ με ῥίπτειν ἐμαυτὸν ἄνωθεν κάτω.

Ἀλλὰ καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν τοῦ πάθους οἰκονομίαν κατὰ λήδην φησὶ γεγονέναι τῆς ἀντικειμένης ἐνεργείας·

<ἥν οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωκεν. Εἰ γὰρ ἔγνωσαν, οὐκ ἄν τὸν κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν>.

saeculi latuit, daemonem non latuit, qui in evangelio loquebatur: >venisti huc ante torquere nos ? scimus te, quis sis, filius Dei <. Sed considera, minor in malitia noverit Salvatorem; qui vero major est in scelere et versipellis et nequam, ex eo ipso, quod in malo major est, impeditur nosse filium Dei. Nos quoque ipsi, si minus habuerimus mali, facilius possumus ad virtutem procedere ; si vero majus fuerit in nobis mali, ingenti labore sudandum est, ut majori malitia liberemur. Haec de eo, quod sponsum habuerit Maria. Quia vero angelus novo sermone Mariam salutavit, quem in omni scriptura invenire non potui, et de hoc pauca dicenda sunt. Id enim quod ait: >Ave, plena <, quod graece

Εἰ δὲ τὸ δαιμόνιον οὐκ ἔλαθεν — εἶπεν γάρ· Οἴδαμέν σε, τίς εἶ, ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ <

ὅρα, ὅτι ὁ ἐλάττων ἐν τῇ κακίᾳ ᾔδει τὸν σωτῆρα, ὁ δὲ χαίρων ἐν αὐτῇ

ἀπὸ τοῦ μεγέθους τῆς κακίας ἐνεποδίζετο < θεωρεῖν. Καὶ ἡμῶν δὲ ἡ κακία, ἐὰν μὲν ἐλάττων ᾖ, βοηθούμεθα διὰ τὸ ἔλαττον πρὸς τὸ βιῶσαι · ἐὰν δὲ κακία ἡμῖν πλείων εὑρεθῇ, πλείων ἀγὼν αὐτὴν ἀποβαλεῖν.

Ξένον αὐτῇ τινα ἀσπασμὸν εἰπεν, ὅν οὐχ εὗρον ἐν οὐδεμίᾳ γραφῆ· φέρε δὴ περὶ τούτου ἐξετάσωμεν. Τὸ χαῖρε εἴρηται οὐδαμοῦ· ἀλλ’ οὐδ’ ἀνδρί που εἴρηται τοῦτο, ταύτῃ δὲ ἐτηρεῖτο

>κεχαριτωμένη<, ubi in alibi legerim, non recordor; sed neque ad virum istiusmodi sermo est >salve gratia plene<, Mariae haec salutatio servabatur. Si enim scisset Maria et ad alium quempiam similem factum esse sermonem — habebat quippe legis scientiam et erat sancta et prophetarum vaticinia cotidiana meditatione cognoverat — nunquam quasi peregrina eam salutatio terruisset. Propter quod loquitur ei angelus: >ne Maria ! invenisti enim gratiam coram Domino. Ecce concipies in utero, et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus et Fihus Altissimi . tur<

ὁ ἀσπασμὸς οὗτος. Ι Ἐπειδὴ γὰρ εἶπεν ὁ θεὸς τῇ Εὔᾳ· >ἐν λύπαις τέκνα<, λύεται ἡ λύπη τῆς διὰ ταύτης τῆς χαρᾶς. >Ὁ μετὰ σοῦ<· ἰστέον ὅτι ἅμα τῷ εὐθὺς συνέλαβεν ἡ παρθένος πάραδόξως. Ι

Ἐπεὶ >ἐταράχθη< ξένην τὴν τοῦ ἀγγέλου ὄψιν, ἐπιστρέφει ἀπὸ τῆς ταραχῆς καὶ ἀνακτᾶται αὐτὴν εἰπών· >μὴ φοβοῦ Μαριάμ· γὰρ Χάριν παρὰ τῷ θεῷ<.

| Τὸ μὲν οὖν >εὖρες χάριν< ἦν, εὗρον γὰρ πρὸ αὐτῆς καὶ ἄλλαι χάριν· τὸ δ’ εἰπεῖν· >συλλήφῃ< οὐκέτι κοινὸν ἧν ἀλλ᾿ ἰδιάζον εἰς ἐπαγγελίαν παρθένῳ [ξένον πρᾶγμα]. >Εὖρες γὰρ χάριν παρα τῷ θεῷ#x003C;, διὸ > μὴ φοβοῦ>· παντὸς γὰρ φόβου ἀφαίρεσις ἡ τοῦ σωτῆρος ἐπιδημία. |

Dicitur et de Joanne: >erit magnus< et hoc ipsum Gabriel angelus contestatur; sed quando venit Jesus vere magnus, vere sublimis, ille, qui prius >magnus< fuerat, minor effectus est. >Ille> enim, inquit, >fuit lucerne ardens et lucens, et vos voluistis ad horam exsultare in lumine ejus<. Magnitudo Salvatoris nostril non tunc apparuit, quando natus est, sed nunc, postquam oppressa ab adversariis videbatur. emicuit.

Vide magnitudinem Domini: <in omnem terram exivit sonus doctrinae ejus, et in fines orbis terrarium verba illius<. Dominus noster Jesus, quia virtus est Dei, in imnem diffuses est orbem, et impraesentiarum nobiscum est juxta illud, quod in Apostolo le-

>Οὗτος ἔσται μέγας<, φησίν. Τοῦτο εἴρηται καὶ περὶ Ἰωάννοῦ· ἀλλ᾿ ὅτε ἦλθεν ὁ ἀληθῶς >μέγας<, ἐκεῖνος ἦν μικρός.

>Ἐκεῖνος< γὰρ >ἦν ὁ λύχνος ὁ καιόμενος καὶ φαίνων<, οὐχ ὡς Ἰωάννης οὖν >μέγας<, ἀλλ᾿ ὡς δεσπότης καὶ δημιουργὸς καὶ κύριος τοῦ παντὸς ἀληθῶς <μέγας>. Τὸ δὲ μέγεθος αὐτοῦ οὐ τότε οὕτως ἐδηλοῦτο, ὅσον νῦν φαίνεται.

Ὅρα γὰρ <τὸ> μέγεθος δυνάμεως αὐτοῦ· <ὅτι εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτοῦ>.

gitur: >congregates vobis et spiritu meo cum virtute Domini Jesu<. Virtus Domini Salvatoris et cum his est, qui ab orbe nostro in Britannia dividuntur, et cum his, qui in Mauritania, et cum universis, qui sub sole in nomine illius crediderunt. Vide ergo magnitudinem Salvatoris, quomodo in toto orbe diffusa sit, et certe necdum ejus veram magnitudinem exposui. Adscende in caelos et vide eum. quomodo caelestia repleverit: >apparuit< siquidem >angelis<. Descende cogitatione in abyssos, et videbis eum etiam illuc descendisse. >Qui< enim >descendit, ipse est et qui adscendit, ut impleret omnia<, >ut in nomine Jesu omne genu flectatur caelestium et terrestrium et infernorum<. Considera virtutem Domini, quomodo impleverit mundum, id est caelestia et terrestrial et inferna, quomodo et caelum

καὶ μετὰ τῶν ἐν <Βριττανίᾳ . . . . . . . > καὶ μετὰ τῶν ἐν Μαυριττανίᾳ καὶ μετὰ τῶν πανταχοῦ πιστευόντων καὶ καθόλου διῆκον.

Ἀνάβα γὰρ τῷ λόγῳ εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἴδε αὐτὸν τὰ ἐκεῖ πληροῦντα· >ὤφθη< γὰρ >ἀγγέλοις<. Κατάβα τῷ λόγῳ εἰς τὴν ἄβυσσον [καὶ ὡσαύτως]· κατέβη γὰρ κἀκεῖ. >Καταβὰς γὰρ αὐτός ἐστιν καὶ ὁ ἀναβάς, ἵναπληρώσῃ τὰ πάντα<, >ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων<, Ἴδε ταύτην τὴν δύναμιν· διέβη γὰρ ὅλον τὸν κόσμον·

ipsum penetraverit et superna conscenderit. Legimus enim, quod pertransierit caelos Filius Dei. Si haec videris, partier intueberis non transitory dictum: >magnus erit,< sed verbum opera completum. Magnus est Dominus noster Jesus et praesens et absens tribuitque consortium fortitudinis suae etiam huic coetui nostro atque conventui; quod ut et singuli mereamur accipere, deprecemur Dominum Jesum: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

διεληλυθότα γάρ φησι τοὺς οὐρανοὺς Ἰησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ. Ἐὰν οὖν ταῦτα ἴδῃς, ὄψει, ὅτι οὐχὶ ῥημάτιόν ἐστι τό· >ἔσται μέγας<, ἀλλ᾿ ἔργῳ δείκνυται, ὅτι >μέγας< ἐστὶν ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς καὶ ἀπὼν καὶ παρών.

Τὸ οὖν ὑπέρβατον οὕτως ἔχει· >ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος πρὸς παρθένον ἐξ οἴκου Δαβίδ, καὶ τὸ ὄνομα τῆς παρθένου Μαριάμ, μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα Ἰωσήφ<. Οὐκ >ἀπεστάλη< δὲ πρὸς τὸν Ἰωσὴφ >ὁ ἄγγελος< ἐπειδὴ οὐδὲν ἦν κοινὸν τῷ Ἰωσὴφ πρὰς τὴν τοῦ κυρίου γέννησιν· οὐ γὰρ διὰ τὸ εἶναι αὐτῆς μνηστὴρ ὠνομάσθη ἀνήρ, ἀλλ᾿ οἰκονομήσαντος τοῦτο διὰ πολλὰ τοῦ θεοῦ, πρῶτον μέν, ἵνα ὑποπτευθῇ παρά τισιν, ὅτι ἐξ αὐτοῦ ἐκύησεν ἡ Μαρία, καὶ μὴ λιθοβοληθῇ ὡς ἐκπαρθενεύσασα, ἔπειτα δὲ καὶ διὰ τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος, ἵνα ἀπατηθεὶς καὶ αὐτὸ οἰηθῇ τὸν Ἰησοῦν ἐκ τοῦ Ἰωσὴφ ὄντα καὶ ὡς ἀνθρώπῳ ἐπίθηται καὶ ἡττηθεὶς πέσῃ, καὶ ἀνακληθῇ τὸ πτῶμα τῆς ἀνθρωπότητος ἐν Χριστῷ καὶ καταβληθῇ ὁ διάβολος.

Ὅτι δὲ οὕτως ἔχει καὶ οὐκ ἐκ σπέρματος ἀνδρός, ἀλλ᾿ >ἐξ ἁγίου πνεύματος< συνέστη τῷ Χριστῷ ἡ ἔνσαρκος γένεσις, ἐν ῥθ’ ψαλμῷ κατὰ τὴν πέμπτην ἔκδοσιν εὑρήσεις, ἔνθα τῆς ἐνσάρκου γενέσεως τοῦ Χριστοῦ τὴν οἰκονομίαν σημαίνει· οἵα γὰρ >δρόσος ἄνωθεν ἐξ οὐρανοῦ< φαινομένη, οὕτω πως καὶ ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς κυοφορούσης αὐτὸν μητρὸς ἡ τῆς σαρκὸς ὑπέστη σύστασις ἐν τῇ παιδιότητι αὐτοῦ· ἀντὶ δὲ τοῦ >ἐκ γαστρὸς< ἢ >ἀπὸ μήτρας< τὸ Ἑβραϊκὸν ἔχει >μαριάμ<· οἶδα δὲ εἰς τοῦτό τινος ἀκούσας ὡς τῆς ἑβραϊκῆς φωνῆς ἐνταῦθα τῆς Μαρίας μνημονευσάσης· τὸ γὰρ >μαριάμ< τὸ Μαρίας ὄνομα σημαίνει, ὡς ὀνομαστὶ διὰ τούτων τῆς θεοτόκου μνημονευθείσης.

Καὶ ἐπεὶ εἶπεν αὐτῇ ὁ ἄγγελος· >ἰδοὺ ἡ συγγενής σου συνείληφεν<, ἐπῆλθεν αὐτῇ συγχαρῆναι, ἐπεὶ καὶ αὐτὴ παρὰ προσδοκίαν συνειλήφει· δι᾿ ὃ καὶ ἐκ τοῦ τῆς Ἐλισάβετ <ἀσπασμοῦ> οἷον πεισθεῖσα· >ἰδού<, φησίν, >ἡ δούλη κυρίου<, ὡσεὶ ἔλεγεν· πίναξ εἰμὶ γραφόμενος, ὃ βούλεται ὁ γραφεὺς γραφέτων, ποιείτω ὃ θέλει ὁ τοῦ παντὸς κύριος· >καὶ ἀπῆλθεν ἀπ᾿ αὐτῆς ὁ ἄγγελος<, δεξάμενος τῆς παρθένου τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως.

De eo, quod scriptum est; >Exsurgens autem Maria cum festinatione venit in montana<, usque ad eum locum, ubi ait: >erit consummatio eorum, quae dicta sunt<.

Ἐπειδὴ παρὰ προσδοκίαν συνειλήφει, εἰς πάντα δὲ οὖσα ἐπιεικὴς ἡ παρθένος οὐ μόνον ἀπῆλθεν πρὸς τὴν Ἐλισάβετ, μὴ τυφωθεῖσα ἐκ

τῶν λόγων τοῦ ἀγγέλου, ἀλλὰ καὶ προλαμβάνει ἐν τῷ ἀσπασμῶ̣ τὴν Ἐλισάβετ, τὸ σέβας αὐτῇ ὡς παλαιοτέρᾳ καὶ τάξιν ἐπεχούσῃ μητρὸς ἀπονέμουσα. Οὐ γὰρ ἡ Ἐλισάβετ πρώτη, ἀλλ' ἡ Μαρία τὴν Ἐλισάβετ<.

Meliores ad deteriores veniunt, ut eis ex adventu suo aliquid tribuant emolumenti. Sic et Salvator venit ad Joannem, ut sanctificaret baptisma illius ; et Maria statim ut audivit angelum nuntiantem, quod conceperit Salvatorem et quod cognata illius Elisabeth haberet in utero, >consurgens cum festinatione venit in montana, et ingressa est domum Elisabeth<. Jesus enim, in utero illius erat, festinabat adhuc in ventre matris Joannem positum sanctificare. Denique antequam veniret Maria et salutaret Elisabeth, non >exsultavit infans in utero<; sed statim Maria locuta est verbum, quod Filius Dei in ventre matris suggesserat, >exsultavit infans in gaudio<, et tunc primum praecursorem suum prophetam fecit Jesus.

Οἱ κρείττονες πρὸς τοὺς ἐλάττονας ἔρχονται, ἵνα αὐτοὺς εὐεργετήσωσιν. Οὕτω καὶ ὁ σωτὴρ ἦλθεν πρὸς τὸν Ἰωάννην, ἵνα τὸ βάπτισμα αὐτοῦ ἁγιάσῃ· οὕτως ἡ Μαριὰμ ἀκούσασα τοῦ ἀγγέλου τέξεσθαι τὸν σωτῆρα καὶ μεμαθηκυῖα, ὅτι ἡ συγγενὴς αὐτῆς συνέλαβεν Ἐλισάβετ, ἦλθεν πρὸς αὐτήν.

Ὁ γὰρ ἐν αὐτῇ ’ Ιησοῦς ἤδη ἤμελλεν εὐεργετεῖν τὸν ἤδη ἐν τῇ Ἐλισάβετ Ἰωάννην.

Καὶ τοῦτο δῆλον ἐκ τοῦ μὴ σκιρτᾶν μὲν τὸν Ἰωάννην, πρὶν ἔλθῃ Μαριὰμ καὶ τὴν Ἐλισάβετ ἀσπάσηται, ἅμα δέ τῷ λόγῳ τοῦ ἀσπασμοῦ Μαρίας, ὅν ὑπέλαβεν ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ὁ Χριστός, ἤκουσεν ὁ πρόδρομος τῇ ἐνεργείᾳ τοῦ ἁγίου πνεύματος κινούμενος τὸν ἀσπασμὸν τῆς

Oportebat quoque Mariam Dei prole dignissimam post alloquium angeli ad montana conscendere et in sublimioribus commorari. Unde scriptum est: >Consurgens Maria in diebus illis, venit in montana<. Debuerat etiam, esset sollicitudine non pigra, properare sollicite et Spiritu sancto plena ad sublimiora perduci et virtute Dei protegi, a qua jam fuerat obumbrata. Venit ergo >in civitatem Juda et in domum Zachariae, et salutavit Elisabeth. Et factum est, cum audisset salutationem Mariae Elisabeth, exultavit infans in utero ejus, et repleta est Spiritu sancto<.

Μαρίας καὶ >ἐσκίρτησεν ἐν τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ< οἱονεὶ ἤτξατο ἔκτοτε προφήτην αὐτὸν ποιεῖν ὁ Ἰησοῦς. Ἔδει δὲ τὴν μακαρίαν ταύτην Μαρίαν μετὰ τὴν τοῦ Γαβριὴλ πρὸς αὐτὴν ἐπιδημίαν καὶ τὸν εὐαγγελισμὸν ἀναβαίνουσαν ἀναβῆναι ἐπὶ τὴν ὀρεινήν< — δὲ ἐκάλεσεν ὁ εὐαγγελιστὴς τοὺς περὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ τόπους τῆς Γαλιλαιάς ἐπὶ πεδίῳ κειμένης, ἐν ᾗπερ ἡ Ναζαρὲτ ἵδρυται — , ἅτε δὲ τῇ σπουδῇ μὴ ὀκνηρὰν σπουδαίως πορευθῆναι· μετὰ σπουδῆς δὲ ἐπορεύετο ἀγομένη ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος τοῦ ἐπελθόντος αὐτῇ καὶ ὑπὸ τῆς δυνάμεως τοῦ ὑψίστου τῆς ἐπισκιασάσης αὐτῇ. >Πόλιν< δὲ >Ἰούδα<

<ἐκάλεσε> τὴν Ἱερουσαλήμ, ἐν ὁ Ζαχαρίας κατῴκει διὰ τὸ πλησιάζειν τῷ ἱερῷ. >Εἰσῆλθεν δὲ εἰς τὸν οἶκον Ζαχαρίου<, τὰ κατὰ τὴν Ἐλισάβετ μαθεῖν ἐπειγομένη τὴν <τῶν> πρὸς αὐτὴν εὐαγγελίων βεβαιωθῆναι πίστωσιν. Τί δὲ τό· >ἠσπάσατο τὴν Ἐλισάβετ< Ἰστέον, ὅτι οὐ φιλήματι, ἀλλὰ φωνῇ· δῆλον, ὅτι τῇ συνήθει τοῖς φίλοις προσεφθέγξατο τὴν εἰρήνην ἐπιφωνήσασα τῇ συγγενίδι, ὅπερ ἔθος Ἑβραίοις ἀνέκαθεν, ἢ χαριέστερόν τινα λόγον ἐπιφθεγξαμένη, ὡς εἰώθει τῇ τῶν συνήθων φίλων θέᾳ χαριέντως ἐπιλέγεσθαι.

Non est itaque dubium, quin quae tunc >repleta est Spiritu propter filium sit >repleta<! Neque enim mater primum Spiritum sanctum meruit, sed cum Joannes adhuc clausus in utero Spiritum sanctum recepisset, tunc et illa post sanctificationem filii >repleta est Spiritu sancto<. Poteris hoc credere, si simile quid etiam de Salvatore cognoveris. Invenitur beata Maria, sicut in aliquantis exemplaribus repperimus,

Οὐκοῦν ἐν τῷ ἀσπασμῷ >ἐπλήσθη< διὰ τὸν υἱὸν >πνεύματος ἁγίου ἡ Ἐλισάβετ<· οὐ γὰρ ἡ μήτηρ ἐπλήσθη πνεύματος ἁγίου<πρῶτον, ἀλλὰπρονγουμένως πλησθέντος Ἰωάννου δευτέρως ἡ μήτηρ, ἅτε ἔχουσα τὸν πλησθέντα >πνεύματος ἁγίου<. Ὑπῆρξε δἐ τοῦτο Ἰωάννῃ, ὅπερ οὐδενὶ τῶν προφητῶν, διὰ τὸ πλησιάζειν αὐτὸν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ καὶ προτρέχειν αὐτῆς· οὐ γὰρ πρότερον τοῦ> ἁγίου πνεύματος ἐπλήσθη<, πρὶν ἐπιστῆναι τὴν κυοφοροῦσαν τὸν Χριστόν.

prophetare. Non enim ignoramus, quod secundum alios codices et haec verba Elisabeth vaticinetur. Spiritu itaque sancto tunc repleta est Maria, quando coepit in utero habere Salvatorem. Statim enim ut Spiritum sanctum accepit Dominici corporis conditorem, et Filius Dei esse coepit in utero, etiam ipsa completa est Spiritu sancto.

|Πρῶτον δὲ τὸ βρέφος ἐπλήροῦτο πνεύματος καὶ ἐσκίρτα καὶ οὕτως τῇ μητρὶ μετεδίδου, καὶ ἀνεβόα προφητικὰ ἡ Ἐλισόβετ διὰ τὸ κυοφορούμενον ἐν αὑτὴ βρέφος — ἡ ὄντως γὰρ τεκνογονία καὶ ταύτην ἐποίει τιμίαν, ὥσπερ ἡ θεία τεκνογονία τὴν Μαρέαν καὶ τὸ σύμπαν δι' ἐκείνην γυναικῶν γένος, ὡς λέγει καθ’ ὅλου περὶ γυναικῶν ὁ Παῦλος, ὅτι >σωθήσεται ἡ διὰ τῆς τεκνογονίας< τοῦτ’ γυνὴ τὸν Χριστὸν ἐπεκνογόνησεν — καὶ ἔλεγε τῇ παρθένῳ· εὐλογημένη σὺ ἐν · οὐδεμία γὰρ τῆς τοιαύτης χάριτος κοινωνὸς οὔτε γέγονεν οὔτε γενέσθαι δύναται. Ἒν γὰρ τὸ θεῖον κύημα, εἷς ὁ θεῖος τοκετός, καὶ μία ἡ γεννήσασα τὸν θεάνθρωπον. Τί μοι τοίνυν πρώτη προσαγορεύεις ; Μὴ γὰρ ἐγώ εἰμι ἡ τὸν σωτῆρα τίκτουσα; Ἐμὲ ἐχρῆν ἐλθεῖν πρὸς σέ· σὺ γὰρ ὑπὲρ πάσας τὰς γυναῖκας εὐλογημένη· σὺ μήτηρ τοῦ κυρίου μου, σὺ ἐμὴ κυρία ἡ τῆς κατάρας τὴν λύσιν βαστάζουσα.|

>Exsultavit< ergo >infans in utero Elisabeth, et repleta est Spiritu sancto et clamavit voce magna et dixit: Benedicta tu inter mulieres<. Debemus in hoc loco, ne simplices quique decipiantur, ea, quae solent haeretici opponere, confutare. In tantum quippe nescio quis prorupit insaniae, ut assereret negatam fuisse Mariam a Salvatore, eo quod post nativitatem illius juncta fuerit Joseph, et locutus est, quae, quali mente dixerit, ipse noverit, qui locutus est. Si quando igitur haeretici vobis tale quid objecerint, respondete eis et dicite: Certe >Spiritu sancto< plena Elisabeth ait: >benedicta tu inter mulieres<. Si a Spiritu sancto benedicta canitur Maria, quomodo eam Salvator negavit? Porro quod asserunt eam nupsisse post partum, unde approbent, non habent; hi enim filii, qui Joseph dicebantur, non erant orti de Maria, neque est ulla scriptura, quae ista commemoret.

Οὐκ ὀκνητέον δὲ εἰπεῖν, ἵνα μὴ ἐπαπατηθῇ τις ὑπὸ τῶν πιθανόθητι χρωμένων καὶ διδασκόντων ψευδῶς, ὅτι ἐτόλμησέ τις εἰπεῖν κατὰ τῆς Μαρίας, ὡς ἄρα ὁ σωτὴρ αὐτὴν ἠρνήσατο, ἐπεί, φησίν, συνήφθη μετὰ τὴν τὴν ἀπότεξιν τοῦ σωτῆρος τῷ Ἰωσήφ.

Εἴ ποτε οὖν τοιοῦτοι λόγοι ὑπὸ αἱρετικῶν προαχθῶσιν, οὕτως ἀποκριτέον, ὅτι >πνεύματος ἀγίου πλησθεῖσα ἡ Ἐλισάβετ φησίν· >εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξίν<. Εἰ δὲ εὐλόγηται ὑπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, πῶς ἠρνήσατο αὐτὴν ὁ σωτήρ; Ἀλλ' οὐδὲ ἔχουσιν αὐτὴν ἀποδεῖξαι, ὅτι συνουσίᾳ ἐχρήσατο μετὰ τὴν ἀπότεξιν τοῦ σωτῆρος· οἱ γὰρ υἱοὶ Ἰωσὴφ οὐκ ἦσαν ἄπὸ τῆς Μαρίας. οὐδὲ ἔχει τις τοῦτο παραστῆσαι ἀπὸ τῆς γραφῆς.

>Καρπὸν< δὲ >κοιλίας< εἶπεν κατὰ τὴν παρὰ τοῦ θεοῦ πρὸς τὸν Δαβὶδ ἐπαγγελιάν τὴν λέγουσαν· >ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι ἐπὶ τὸν θρόνον σου<· καλῶς δὲ >καρπὸν κοιλίας< τῆς παωαγίας παρθένου ἡ Ἐλισάβετ ὠνόμασε διὰ τὸ μὴ ἐξ ἀνδρὸς εἶναι τὸ κυοφορούμενον, ἀλλ' ἐκ μόνης τῆς Μαρίας πνεύματος ἁγίου ἐνοικήσαντος ἐν αὐτῇ καὶ τῆς τοῦ ὑψίστου δυνάμεως ἐπισκιασάσης αὐτῇ· οἱ γὰρ ἐκ τῶν πατέρων τὴν σπορὰν ἔχοντες ἐκείνων εἰσὶ καρποί, καθὼς καὶ τῷ Δαβὶδ ἐρρήθη· ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου<, τοῦτ’ ἔστιν οἱ πρόγονοι τῆς παναγίας θεοτόκου καὶ αὐτοὶ ἐκ σπορᾶς ἀνδρῶν γεννηθέντες.

>Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. Et unde mihi hoc, ut veniat mater Domini mei ad me?< Hoc, ait: >unde mihi hoc?< non ignorans dicit, et maxime Spiritu sancto plena, quasi nesciat, quod juxta Dei voluntatem mater Domini venerit ad eam; sed isto sensu loquitur: quid boni feci? quae opera mea tanta sunt, ut mater Domini ad me veniat? per quam

Τὸ δέ· >πόθεν μοι τοῦτο;< οὐκ ἀγνοοῦσα λέγει ἡ Ἐλισάβετ ἡ πνεύματος πλησθεῖσα ἁγίου, ὅτι· οὐκ οἶδα, ὅτι ἀπὸ θεοῦ γεγένηται τὸ ἐλθεῖν τὴν μητέρα >τοῦ κυρίου μου πρός με<, ἀλλὰ τό· >πόθεν μοι τοῦτο< τοιοῦτόν ἐστιν· τί γάρ μοι, φησίν, τηλικοῦτον πέπρακται ἀγαθόν, >ἵνα

justitiam, ex quibus bonis, de qua fidelitate mentis hoc merui, ut mater Domini mei veniat ad me? >Ecce enim ut facta est tua in aures meas, exsultavit in exsultatione infans in utero<. Sancta erat anima beati Joannis, et adhuc in matris utero clausa venturaque in mundum sciebat, quem Israhel ignorabat; unde >exsilivit<, et non simpliciter >exsilivit< sed >in gaudio<. Senserat enim venisse Dominum suum, ut sanctificaret servum, antequam de matris ventre procederet. Utinam mihi eveniat, ut ab infidelibus stultus dicar, qui talibus credidi. Ipsum opus ostendit et veritas non me stultitiae, sed sapientiae credidisse, quia hoc, quod stultum apud illos putatur, mihi salutis occasio fit. Nisi enim fuisset caelestis et beata nativitas Salvatoris, nisi habuisset divini aliquid et humanitatem hominum supergredientis, nunquam in toto orbe illius doctrina penetrasset. Si tantum homo fuisset in Mariae utero et non Dei Filius, quomodo poterat fieri,

ἡ μήτηρ τοῦ κυρίου μου ἔλθῃ πρός με<; πόθεν, ἀπὸ ποίας δικαιοσύνης ἢ πράξεων ἀγαθῶν ἐπέτυχον τούτου; ἰδοὺ γὰρ ἐσκίρτησε τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ μου<. Τεράστιος ἦν ἡ ψυχὴ τοῦ Ἰωάννου, καὶ ἔτι ἐν τῇ μήτρᾳ τῆς μητρὸς ὑπάρχουσα καὶ μέλλουσα εἰς γένεσιν ἥκειν ἔγνω, ὅν οὐκ ἔγνω Ἰσραήλ. Οὐχ απλῶς δὲ >ἐσκίρτησεν<, ἐν ἀγαλλιάσει<· ἤσθετο γάρ, κύριος ἦλθεν ἐν τῇ μητρί, ἵνα αὐτὸν παραλαβὼν ἁγιάσῃ.

| Σύμφωνα δὲ φθέγγεται τῷ υἱῷ ἡ Ἐλισάβετ· κἀκεῖνος γὰρ ἀντάξιον ἑαυτὸν τῆς πρὸς τὸν Χριστὸν παραστάσεως

ut et illo tempore et nunc non solum corporum, sed etiam animarum morbi multiplices curarentur? Quis nostrum non insipiens fuit, qui nunc propter misericordiam Dei habemus intellegentiam et scimus Deum? Quis non incredulus justitiae, qui nunc propter Christum justitiam habemus sequimurque justitiam? Quis nostrum non errabundus et vagus, qui nunc propter adventum Salvatoris non fluctuamus atque turbamur, sed sumus in via, in illo videlicet, qui ait: Ego sum via<? Possumus et congregantes videre, quoniam omnia, quae scripta sunt de eo,

ἔλεγεν, οὕτως καὶ αὐτὴ ἀναξίαν ἑαυτὴν τῆς παρουσία τῆς πάρθένου.

>Μμητέρα< δὲ καλεῖ τὴν ἔτι παρθένον, φθάνουσα προφητικῷ λόγῳ τὴν ἔκβασιν.

Θεία μὲν οὖν οἰκονομία τὴν Μαρίαν ἤγαγε πρὸς τὴν Ἐλισάβετ, ἶνα ἡ μαρτυρία Ἰωάννου ἐκ μήτρας εἰς τὸν κύριον πληρωθῇ διὰ τῆς ἰδίας μητρός. |

| Εἶχε δὲ καὶ ἡ πορεία τῆς παρθένου τὴν οἰκείαν αὐτῆς σπουδήν· ἦλθε γὰρ ὀψομένη τὴν Ἐλισάβετ καὶ τὸ ἐν ἀυτῇ παράδοδον κύημα καὶ ἰδεῖν καὶ πιστεύσασθαι, κατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ἵνα διὰ

divina admiratione digna referantur, quod et nativitas illius et nutrimenta et virtus et passio et resurrectio non solum illo tempore, sed etiam nunc operentur in nobis. Quis vos, Ο catechumeni, in ecclesiam congregavit? quis stimulus impulit, ut relictis domibus in hunc coetum coeatis? Neque enim nos domus vestras singillatim circuimus, sed omnipotens Pater virtute invisibili subjicit cordibus vestris, quos scit esse dignos, hunc ardorem, ut quasi inviti et retractantes veniatis ad fidem, maxime in exordio religionis, cum veluti trepidi et paventes salutis fidem cum timore suscipitis. Obsecro vos, Ο catechumeni: nolite retractare, nemo vestrum formidet et paveat, sed sequimini praeeuntem Jesum. Ille vos trahit ad salutem, tem, congregat in ecclesiam nunc quidem super terram, si autem

τούτου ὁ κατ' αὐτὴν μείζων πιστευθῇ τοκετός, ὁ ἐξ αὐτῆς, φημί, τῆς παρθένου· καὶ συντρέχει πρὸς τὴν πίστιν ταύτην ὁ λόγος τῆς Ἐλισάβετ λεγούσης· >καὶ μακαρία ἡ πιστεύσασα, ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρὰ κυρίου<.|

Ι Βεβαιοτέρα γὰρ πρὸς τὴν πίστιν ταύτην ἐκ τούτων ἐγίνετο τῶν ῥημάτων ἡ παρθένος μακαριζομένη, ὅτι ἐπίστευσεν ἀγγέλου τε προσημαίνοντος καὶ τῆς συγγενίδος τὰ παραπλήσια προφητευούσας. [>Μακαρία ἡ πιστεύσασα κτλ..<]

Ὁ λόγος οὗτος τὴν τοῦ Ζαχαρίου αἰνίττεται σιωπήν, ὅτι ἀπιστήσας τοῖς λελαλημένοις ἔλαβε Ποινὴν τὴν σιγήν· μακαρία , ὅτι τοιούτου ἐξέφυγες πόθους· καὶ ἄλλως· ἐπειδὴ >τοῖς λελαλημένοις< μακαρία εἶ. Διὰ τι; Ἔσται γὰρ τελείωσις, καὶ οὐ μάτην παρὰ τοῦ ἀγγέλου λελάληται. |

dignos fructus feceritis, in >ecclesiam primitivorum, qui scripti sunt in caelestibus<. >Beata credidit<, et beatus qui credidit, quia erit perfectio his, >quae dicta sunt< ei >a Domino<. Super quibus et Maria >magnificat< Dominum Jesum. >Magnificat< autem Dominum, spiritus Deum<. Quae quam habeant interpretationem, si concesserit Dominus, ut rursus in ecclesiam congregemur, ut festivi veniatis ad domum Dei, et divinae lectioni praebeatis aures, quaeremus, ventilabimus, disseremus in Christo Jesu: cui est gloria, et imperium in saecula saeculorum. Amen.

| Πρῶτον δείκνυσιν, ὅτι πιστεύει τοῖς λεχθῶσιν αὐτῇ διὰ τοῦ·>μακαρία ἡ πιστεύσασα, ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λαληθεῖσιν αὐτῇ παρὰ κυρίου<, φάσκουσα· >μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν κύριον<. Ἐπειδὴ γὰρ παρθένος οὖσα ἐν γαστρὶ σωματικῶς παρὰ τὴν κοινὴν συνελάμβανε φύσιν, σωματικῶς μὲν ὡς ἐν σώματι, πνευματικῶς δὲ ὅτι ἄνευ κοινωνίας, ὅμως ἐπειδὴ ἐν σώματι ἐγένετο τὸ παραδόξως οἰκονομούμενον, φησίν · >μεγαλύνει ἡ ψυχή μου κύριον<.

De eo, quod scriptum est: Magnificat anima mea Dominum< usque ad illum locum, ubi ait: timentibus se fecit virtutem<.

Ante Joannem prophetat Elisabeth, ante ortum Domini Salvatoris prophetat Maria. Et quo-

Πρὸ Ἰωάννου ’ Ελισάβετ προφητεύει, πρὸ τῆς γενέσεως τοῦ σω τῆρος ἡμῶν ἡ Μαρία προφητεύει.

modo peccatum coepit a muliere et deinceps ad virum usque pervenit, sic et principium salutis a mulieribus habuit exordium, ut ceterae quoque mulieres, sexus fragilitate deposita, imitarentur vitam conversationemque sanctarum earumque vel maxime, quae nunc in evangelio describuntur. Videamus ergo vaticinium vorginale. >Magnificat<, ait, mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari . Duae res, >anima< et duplici laude funguntur. Anima Dominum praedicat, spiritus Deum: non quod alia laus Domini, alia Dei sit, sed quia, qui Deus est, idem et Dominus est,

Καὶ ὥσπερ ἤρξατο ἡ ἁμαρτία ἀπὸ τῆς γυναικὸς καὶ μετὰ τοῦτο ἔφθασεν ἐπὶ τὸν ἄνδρα, οὕτω καὶ τὰ ἀγαθὰ ἀπὸ τῶν γυναικῶν ἤρξατο, ἶνα προτραπῶσιν αἱ γυναῖκες, τὴν ἀσθένειαν καὶ τὰ γυναικεῖα ἀποθέμεναι, ζηλῶσαι τοὺς βίους τῶν μακαρίων τούτων.

Ἴδωμεν λοιπὸν τὴν προφητείαν τὴν παρθενικήν, ἤ φησιν· >Μεγαλύνει ψυχή μου τὸν κύριον< οὐ μόνον σῶμα, ἀλλάκαὶ ἡψυχή . | Ἐπειδὴ τοιαύτης μεγάλης καὶ θαυμασίας χάριτος παρὰ θεοῦ ἠξίωμαι, ἀξιοχρέως >μεγαλύνει ἡ ψυχή τὸν κύριον<· ὅλον γὰρ μεγάλῳ θαύματι καὶ κατορθώματι, τοσοῦτον ὀφείλω πρώτη δοξάζειν τὸν ἐν ἐμοὶ τὰ παράδοξα ἐνεργοῦντα. |

et qui Dominus est, idem et Deus est. Quaeritur, quomodo >anima magnificet Dominum Dominus nec augmentum nec detrimentum recipere potest et, quod est, est, qua ratione nunc Maria loquitur: >Magnificat anima mea Dominum ? Si considerem Dominum Salvatorem >imaginem esse invisibilis Dei et videam animam meam factam >ad imaginem conditoris esset imaginis — neque enim anima mea specialiter imago est Dei, sed ad similitudinem imaginis prioris effecta est — tunc videbo, quoniam in exemplum eorum, qui solent imagines pingere, et uno, verbi causa, vultu regis accepto ad principalem similitudinem exprimendam artis industriam commodare, unusquisque nostrum, ad imaginem Christi formans animam suam, aut majorem ei aut minorem ponit imaginem, vel obsoletam vel sordidam, aut claram atque lucentem et respondentem ad effigiem imaginis principalis. Quando igitur

Πῶς .ἡ ψυχὴ μεγαλύνει τὸν κύριον κατανοητέον. Ἐρεῖ γάρ τις· ὁ κύριος οὔτε μείζων γίνεται οὔτε ἐλάττων, ἀλλ' ὅ ἐστιν, ἐστίν· πῶς οὖν δύναται ψυχὴ μεγαλῦναι τὸν γύριον; Ὅτι >εἰκών ἐστι τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου ἀλλὰ >κατ' εἰκόνα προυπάρχουσαν αὐτῆς.

Ἕκαστος δὲ ἡμῶν τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν τελειῶν καὶ προάγων ἐπὶ μακαριότητα οἶον εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ἀνατίθησιν, ἤτοι μιμουμένην τὸν πρωτότυπον, τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, τὴν εἰκόνα τοῦ θεοῦ.

Ὁταν οὖν μεγάλην ποιήσω τὴν [*](8ff. Kol. 1, 15 10. 12 Gen. 1. 27 ABE 2 sit ABDEe anima> De 3 magnificat ABC 4nec] nonC 5 detrim.] decrementum De et> B 6 quod] quidABCE est2 De> C] exAE,etB 7~loqu. MariaC 22 commendarer Unusquisque Ar 26 obsolet.] absolutamAE 28 respondentem ABCE] resplendentem D, splendentem e 56, πῶς — IIX 56, 23–57, 4 X 56, 29 Ὅταν — 58, 12 + 58, 17 τινὲς — 18 + 60,2 Ἰδοὺ— 5 C) [*](3 Ἀλλὰ Πῶς ekpλ, Καὶ πῶς Q1 ἡ — μεγ] μεγ. ψυχ. p χυχή + μου V 4 ἐΠινοητέον P1 29 Ὅταν — p. 57, 2 ψυχήν X] Ἐὰν ἀξίως πολιτευώμεθα κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς καὶ ἐξομοιωθῶμεν τῷ πρωτοτύπῳ κατὰ τὸ δυνατὸν δι’ ἀγαθῶν ἔργων· ekpCL Q1UVλ (mit folgenden Varianten: Ἐὰν] μεγαλύνει τὶς τὸν κύριον· ἐὰν C κατ’ εἰκόνα] κατ' ἀξίαν Ρ1 | κτίσαντος] ποιήσαντος λ πολιτεύηται C ἡμᾶς] αὐτὸν C | ἐξομοιωθῇ C, ἐξωμοιωθῶμεν V, ὁμοιωθῶμεν eU ~ ἔργ(ον ἀγαθ. C | δι’] δ’ e, διὰ + τῶν Q1))

εἰκόνα τῆς εἰκόνος, λέγω δὲ αὐτὴν τὴν φυχήν, μεγαλύνων λόγοις, ἔργοις, νοήμασιν, τότε μεγαλύνειν λέγεται.

Ὥσπερ δὲ >μεγαλύνει ἡ ψυχὴ< τοῦ δικαίου >τὸν κύριον< κατὰ τὸ μέγεθος τοῦ βίου καὶ τοῦ λόγου, οὕτω καὶ σμικρύνει τις αὐτὸν ἀναλόγως κατὰ τὴν κακίαν τὴν ἐνυπάρχουσαν αὐτῷ.

intellegantur, sciet qui et illa legerit. >Anima< itaque Mariae primum >magnificat Dominum>, et postea <>spiritus> exsultat in Deo<; nisi enim antea crediderimus, exsultare non possumus. >Quia respexit<, inquit, >in humilitatem ancillae suae<. In quam humilitatem Mariae respexit Dominus? Quid habebat mater Salvatoris humile atque dejectum, quae Dei Filium gestabat in utero ? Quod ergo dicit : ώrespexit in humilitatem ancillae suae<, tale est, quasi dixerit: >respexit< in justitiam ancillae suae, >respexit< in temperantiam, >respexit< in fortitudinem atque sapientiam. Dignum quippe est, ut virtutes respiciat Deus. Respondeat aliquis et dicat: intellego, quomodo Deus justitiam ancillae suae sapientiamque respiciat; quomodo autem intendat humili-

Τῆς οὖν Μαρίας >ἡ φυχὴ< πρῶτον ἐμεγάλυνεν >τὸν κύριον<, εἶτα >τὸ πνεῦμα< αὐτῆς >ἠγαλλιάσατο ἐπὶ τῷ θεῷ τῷ σωτῆρι·

|| Καλῶς δὲ ἀναβαίνει ταῖς προκοπαῖς τῶν ἔργων· πρῶτον ἐμεγάλυνεν ἡ ψυχὴ αὐτῆς, εἶτα ἠγαλλιάσατο τὸ πνεῦμα αὐτῆς. Ἀγαλλιᾶ γάρ τις πνεύματι ἐπὶ θεῷ σωτῆρι ἐν προκοπῇ βιῶν, ἀπὸ τοῦ μεγαλύνειν ἐπὶ τοῦτο ἐρχόμενος. Τῆς οὖν Μαρίας ἡ ψυχὴ ἐμεγάλυνεν τὸν κύριον, τὸ δὲ πνεῦμα αὐτῆς ἀγαλλιάσατο ἐπὶ τῷ θεῷ· σωτὴρ γάρ μου ἐστὶν ὁ θεὸς σωτηρίαν ἐξ ἐμοῦ χαριζόμενος τῷ κόσμῳ· τινὲς δὲ >πνεῦμα< καὶ >ψυχὴν< τὸ αὐτό φασιν.||

tatem, iion satis liquet. Consideret, qui quaerit talia, quoniam proprie in scripturis una de virtutibus .humilitas praedicetur. Ait quippe Salvator: >discite a me, quia mansuetus sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris nomen hujus audire virtutis, quomodo etiam a philosophis appelletur, ausculta eandem esse >humilitatem quam respiciat Deus, quae ab illis ἀτυφία sive μετριότης dicitur. Sed et nos quodam eam possumus appellare circuitu, cum aUquis non est inflatus, sed ipse se dejicit. Qui enim inflatur, cadit secundum Apostolum >in judicium diaboli — siquidem et iUe ab inflatione coepit atque superbia — ; ut non >inflatus in judicium incidat diaboli

>Respexit super humilitatem ancillae suae et mansuetudinis sectantem dejectionisque virtutem respexit Deus. Ecce enim amodo beatam me

>Ὅτι ἐπέβλεψεἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ(· ἡ >ταπείνωσις οὐδὲν διαφέρει τῆς ατυφίας· ἐπεὶ οὖν πρέπον θεῷ ἐπιβλέπειν ἐπὶ ταῖς ἀρεταῖς, ἀρετὴ δὲ ἡ ταπεινοφροσύνη, >ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αυτου

Εἶτα καὶ τὴν αἰτίαν λέγει τοῦ δεῖν μεγαλύνειν τὸν κύριον καὶ τοῦ ἀγαλλιᾶσθαι ἐπ' αὐτῷ, ἐπαγαγοῦσα, ὅτι· >ἐπέβλεψεν δέ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ γαρ ειμι εγω προς τοσουτον εργον; αὐτὸς ἐπέβλεψεν, οὐκ ἐγὼ προσεδόκησα· ταπεινὴ γὰρ ἤμην καὶ ἀπεῤῥιμμένη, καὶ νῦν ἀπὸ γῆς εἰς

dicent omnes gemeratopmes< simpliciter intellegam >omnes super credentibus illud intcrpretor. Si autem altius aliquid fuero perscrutatus, animadvertam, quanti profectus sit dicere: >quia fecit mihi qui potens est< ; quoniam omnis qui se humiliat, , tur< autem Deus humilitatem< beataeMariae, >fecot< illi magna is, qui est, et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejus generationes rationes Dei non in unam generationem, nec in duas, neque in tres, sed nec in quinque, verum in

οὐρανὸν μεταβαίνω καὶ εἰς ἄῤῥητον οἰκονομίαν ἕλκομαι. > Ἴδοὺ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με<, >πᾶσαι αἱ γενεαί(· δηλονότι αἱ πιστευόντων, οὐ δὺ μόνη ἡ Ἑλισάβετ. Οὐκ ἀπὸ γλώττης δὲ λέγει, ὅτι μακαρισθήσεται, ἀλλὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπελθόντος αὐτῇ· προέλαβεν οὖν ἡ προφητεία, ἠλήθευσε δὲ ἡ ἔκβασις τοῦ λόγου. Ποῖα γὰρ γενεὰ ἐξ ἐκείνου τὴν μαρίαν οὐ μακαρίζει;

sempiternum extenditui a generatione in generationem<. eum fecit virtutem in brachio suo,. Licet infirmus ad Dominum accesseris, si timueris eum, audire poteris repromissionem, quam tibi ob timorem suum Dominus pollicetur. Quae est ista repromissio ? >Timentibus<, inquit, se fecit virtutem<. sive imperium potestas est regia. Etenim κρότος, quod nos >imperium< possumus appellare, ab eo dicitur, quod imperet, sive sub se universa contineat. Si ergo timueris Dominum, dat tibi forti tudinem sive imperium, dat regnum, ut factus sub >rege regum< possideas regnum Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

| >Ἐποίησε δὲ κράτος κτἑξ<, τῆς τοῦ θεοῦ χειρός, οὐκ ἀνθρώπου τὸ ἔργον· καὶ βραχίων τοῦ πατρὸς ὁ υἱὸς κατὰ τό· ἐλυτρώσω

ἐν τῷ βραχίονί σου τὸν λαόν .

Ἐνταῦθακαὶπρὸς τὸν >κατὰ Ἰσραὴλ< ἁρμόζει· πολλαὶ γὰρ ἐξ τῶν μυριάδες πιστεύσασαι τῷ κυρίῳ ἐσώθησαν· δύναται δὲ καὶ πρὸς τὸν νοητὸν ’ Ισραὴλ νοηθῆναι, τὸν ἐν τῷ νοΐ ὁρῶντα θεόν — τοῦτο γὰρ >Ἰσραὴλ< ἑρμηνεύεται — , οἵτινές ἐσμεν οἱ ἐξ ἐθνῶν πιστεύσαντες. Ι

Tam eorum, quae dicta sunt, quam illorum, quae facta referuntur, debet ratio esse sancto Spiritu digna et Christi fide, ad quam credentes rocamur. Unde et nunc causa quaerenda, quare Maria post conceptum venerit ad Elisabeth et manserit cum ea mensibus tribus< ; aut quid causae fuerit, ut Lucas, qui scribebat historiam, etiam hoc insereret, quod manserit cum ea mensibus tribus, et postea regressa sit in domum suam<. debet aliqua esse ratio, quam, si Dominus aperuerit cor nostrum, sequens sermo monstrabit. Si enim ex eo, quod tantum venit Maria ad EUsabethet salutavit eam,>exsultavit infans in gaudio< et Spiritu sancto plena Elisabeth< prophetavit ea, quae in scripta sunt, et in una hora tantos profectus habuit, nostrae conjecturae rehnquitur, quid in tribus mensibus Joannes profecerti, assidente Maria Ehsabeth. Valde quippe indignum in puncto horae atque momento exsultasse infantem et quodammodo gaudio lascivisse repletamque fuisse Spiritu sancto Elisabteh, per tres vero menses nec Joannem nec Ehsabeth ex vicinia matris Domini et ipsius Salvatoris praesentia profecisse. Exercebatur ergo et quodammodo in athletico scammate per tres menses unguebatur Joannes et praeparabatur in matris utero, ut mirabihter natus mirabihus nutriretur. Quia enim extra consuetudinem nutritus est, non refertur scriptum, quomodo matris fuerit lactatus uberibus, quomodo in sinu gerulae constitutus, sed statim sequitur: et erat in desertis usque ad diem

ostensionis suae ad Israhek. Deinde legimus : >Elisabeth autem completum est tempus,ut pareret, et peperit filium superflue dici : >Elisabeth autem completum est tempus,ut pareret, et peperit fihum-r. Quae enim muher potest parere, nisi tempus pariendi ante compleverit ? Sed qui scripturas dihgentissime contemplatur et audit Paulum loquentem: >attende lectioni tam in veteri, quam in novo instrumento, sicubi scriptum in ortu peccatoris inveniat : >completum est tempus ut pareret nunquam omnino reperiet. Sed ubicumque justus nascitur, ibi complentur dies, illic in mundum completur adventus. Ortus justi plenitudinem habet, peccatoris vero nativitas, ut ita dicam,

ὅτι] πολλοῖς δοκεῖ περισσὸν εἶναι τό· >ἐπλήσθη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν καὶ ἐγέννησεν υἱόν(. Ποία γὰρ γυνὴ δύναται τεκεῖν υἱόν, μὴ πληρωθέντος τοῦ τῆς συλλήψεως χρόνου;

Παρατηρήσασθαι δεῖ ἐν ὅλη τῇ παλαιᾷ καὶ τῇ καινῇ γραφῆ, εἴ που ἔστιν εὑρεῖν ἐπὶ ἀμαρτωλοῦ γενέσεως εἰρημένον τό· >ἐπλήσθη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν τις εὕροι ὡς οἶμαι, ἀλλ' ὅπου ἀωόμασται τὸ τοιοῦτο, δίκαιός ἐστιν ὁ γεννώμενος· πληροῦνται οὖν αἱ ἡμέραι τῆς γεννήσεως τοῦ δικαίου καὶ τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ. Καὶ πληρότητα μὲν ἡ τοῦ δικαίου, κενότητα δὲ ἡ τοῦ φαύλου ἐπιδημία ἔχει· οὕτω καὶ νῦν εἴρηται, ὅτι >τῇ Ἔλι

vacuitatem atque iiianitatem. Haec de eo, quod scriptnm est: >completum est tempus, ut pareret

σάβετ ὁ τοῦ τεκεῖν χρόνος ἐπλήσθη ἐπειδὴ ἅγιον ἔτικτεν. Καὶ τοῦτο δὲ δεῖ εἰδέναι, ὅτι ἐπὶ μὲν τοῦ Ἰωάννου ἀναγέγραπται· >τῇ | δὲ Ἐλισάβετ ἐπλήσθη 6 χρόνος τοῦ τεκεῖν αὐτήνἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι ταὐτόν ἐστι πάντῃ τό· >ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι( τῷ· >ἐπλήσθη ὁ χρόνος Ὁ μέν γὰρ χρόνος ἔχει καὶ νύκτας, ἐπὶ δὲ τοῦ Ἰησοῦ οὐδαμοῦ νύκτες, ἀλλὰ μόναι ἡμέραι πληροῦνται, ἵνα ἀποτεχθῇ. Ἔτι ἡ μέν ’ Ελισάβετ >υἱὸν γεννᾷ, ἡ δὲ Καρία >τὸν υἱὸν μετὰ τοῦ ἄρθρου, ἵνα ἐμφατικῶς ὁ λόγος διδάξῃ, ὅτι αὕτη μὲν ψιλὸν ἄνθρωπον >υἱὸν ἐγέννησεν, ἐκείνη δὲ οὐ ψιλὸν μόνον, ἀλλὰ σαρκωθέντα >τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ τοῦ ἄρθρου ὡς ἐπιδήμου τινὸς καὶ ἐνηλλαγμένου παρὰ τοὺς λοιπούς, ᾧδε δέ οὔ.

Deinde sequitur, quod nato oanne >congratulabantur matri ejus >vicini et cognati et volebant in honorem patris puero nomen imponere, ut vocaretur

| Εἰς τιμὴν δέ τοῦ πατρὸς βουλομέ- νων τῶν συγγενῶν ὄνομα θέσθαι τῷ παιδὶ Ζαχαρίαν ἡ ’ Ελισάβετ προφῆτις οὖσα καὶ ὑπὸ πνεύματος ἁγίου κινουμένη, καίτοι τὴν γενομένην τῷ

Zacharias. Porro Elisabeth sancto Spiritu suggerente aiebat: Joannes est nomen ejus<. cum illi causas justas quaererent, cur Joannes potissimum vocaretur, cum in genere ilUus nullus haberet hoc nomen, interrogant patrem, qui non valens respondere manu et hteris est locutus. >Scripsit < enim in pugillari: Joannes est nomen ejus<

ἀνδρὶ τοῦ ὀνόματος τοῦ παιδὸς ἀποκάλυψιν μὴ ἀκούσασα, τῷ πνεύματι ἔγνω τὴν παρὰ τοῦ ἀγγέλου ῥηθεῖσαν προσηγορίαν καὶ ’ Ιωάννην ἔφασκε τὸ παιδίον ὀνομάζεσθαι. Ὡς δέ καὶ παρὰ τοῦ πατρὸς ἠξίουν μαθεῖν καὶ >διένευον< αὐτῷ ὡς ἀκούοντι ἢ λαλῆσαι δυναμένῳ, καὶ Ζαχαρίας δὲ τῇ χειρὶ καὶ τοῖς γράμμασι σύμφωνα ἐλάλησε τῇ γυναικί· λαβὼν δελτίον ἔγραφε τοῦ παιδὸς τὴν Προσηγορίαν , ὡς πάντας ἐπὶ τοῦτο ἐκπλήττεσθαι καί· τί τὸ παιδίον στοχάζεσθαι.

Ἑρμηνεύεται δὲ Ἰωάννης · διὸ καὶ μετὰ τοῦ γράψαι τόν Ζαχαρίαν ἐν δέλτῳ, ὅτι>Ἰωάννης Ἰωάννης

Statimque ut stilus impressus est cerae, >lingua<, quae prius vincta, >laxata est< eloquium non humanum. Quamdiu ligata fuit lingua ejus, humana fuit; vinxerat enim eam incredulitas. Statim ut soluta est, humana esse desivit, et loquebatur benedicens Deum< et ea, quae scripta sunt in evangeho, de quibus praebente Domino Jesu Christo, cum tempus fuerit, disseremus: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ἐστὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ(, εὐθέως τῇ τοῦ θεοῦ χάριτι ἀνεῴχθη αὐτοῦ τὸ στόμα< > ἐλύθη δεδεμένη καὶ ἀπέλαβε τὴν ἑαυτοῦ γλῶσσαν, οὐκέτι καθὰ πάλαι δεδεμένην τῇ ἀπιστίᾳ· ὅτε μὲν γὰρ ἐδέδετο τῇ ἀπιστίᾳ ἡ γλῶσσα, ἀνθρωπίνη ἦν, ὅτε δὲ λέλυται, οὐκέτι· >λαλεῖ< εὐλογῶν τὸν θεὸν< καὶ τὰ ἀναγεγραμμένα.

Τίνος χάριν οὐκ ἀλλαχοῦ τὸ σημεῖον, ἀλλ' ἐν τῇ τοῦ αἰδοίου περιτομῇ; Ἐπειδὴ δι’ οὗπερ ὀργάνου τὴν εὐπαιδίαν ἔδει γενέσθαι, δι' αὐτοῦ καὶ τὴν τῆς εὐπαιδίας σημείωσιν ἔδει φαίνεσθαι· ἄλλως τε καὶ οὐδὲν ἕτερον τῶν ἐν μορίοις ἄχρηστον, ὅτι μὴ ἀκροβυστία ἐλογίζετο.

’Επειδὴ γὰρ ἑρμηνεύεται Ζαχαρίας μὲν μνήμη , Ἰωάννης δὲ ὁ δεικνύς(, μέμνηται δέ τις τοῦ ἀπόντος, δείκνυσι δὲ τὸν παρόντα, διὰ τοῦτο οἱ τοῦ παιδὸς τούτου γεννήτορες οὐκ ἠνέσχοντο αὐτὸν καλεῖν Ζαχαρίαν, ἀλλὰ μᾶλλον Ἰωάννην ὀνομάζειν ἤθελον, διότι ἤμελλεν οὐχὶ μνημονεύειν θεοῦ ὡς ἀπόντος, ἀλλ' αὐτὸν ἐκεῖνον μονονουχὶ τῷ δακτύλῳ δεικνύειν παρόντα καὶ λέγειν· ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ .

Ἐγὼ νομίζω, ὅτι κατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν πληρωθέντος τοῦ χρόνου τοῦ τεκεῖν< τὴν Ἐλισάβετ ἡ Μαρία εἰς τὸν οἶκον ἀνεχώρησεν· εἰ γὰρ τῷ ἕκτῳ τῆς Ἐλισάβετ ἀπεστάλη ὁ Γαβριὴλ πρὸς τὴν παρθένον εἰς εὐαγγελιζόμενος αὐτῇ, ἔδραμε δὲ εἰς τὴν πρὸς τὴν ἑαυτῆς συγγενίδα ἡ παρθένος καὶ ἐκεῖ ὡσεὶ μῆνας , δῆλον ὅτι πληρωθέντος τοῦ χρόνου τῆς συλλήψεως εἰς τὸν οἶκον ἑαυτῆς< ἀνεχώρησεν· ἔθος δὲ καὶ τὰς παρθένους τίκτειν μελλουσῶν τῶν ἐγκύων.

Τίνος δὲ χάριν ; Ἴσως καὶ ἐκεῖ τοῦ παραδόξου θεωρῆσαι τὴν ἔκβασιν καὶ ἐπὶ τοῖς καθ’ ἑαυτὴν ἀποροῦσά τε καὶ ἐκπληττομένη καὶ τί δεήσει γενέσθαι βουλευομένη.

HOMILIA X

De eo, quod scriptuni est : plenus Spiritu sancto , usque ad eum locum, ubi ait praeparare vias ejus<

Plenus Spiritu sancto Zacharias duas prophetias generaliter nuntiat, primam de Christo, lateram de Joanne. Quod manifeste de verbis iUius approbatur, in quibus quasi de praesente jam, et qui versaretur in mundo, loquitur Salvatore, ac deinde de Joanne. enim Spiritu sancto prophetavit dicens : Benedictus Deuslsrahel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis . Visitante enim Deo et volente redimere populum

Ιωάννης μὲν οὖν χάρις θεοῦ< Ζαχαρίας δὲ μνήμη , Ἐλισάβετ θεοῦ μου · δύο δὲ γενικὰς προφητείας προφητεύει Ζαχαρίας, τὴν προηγουμένην περὶ Χριστοῦ, τὴν δὲ ἑξῆς περὶ ’ ιωάννου· καὶ ἔστιν ἀπὸ τῶν λέξεων τηρῆσαι τῶν μὲν προτέρων, ὅτι περὶ Χριστοῦ ὡς ἤδη παρόντος καὶ ἐπιδεδημηκότος τῷ βίῳ, , ὕστερον περὶ ’ Ιωάννου ὡς πρὸς παρόντα λέγει.

Τάχα δὲ ἐν τοῖς τρισὶ μησίν, οἶς συνῆν αὐτῷ Μαριά, δι' ἀπορρήτου δυνάμεως ὠφελούμενος κατὰ βραχύ, ἦλθεν ἐπὶ τὸ πληρωθῆναι πνεύματοςς

suum, mansit Mariac cum Elisabeth, postquam ei locutus est angelus, mensibus , ut per ineffabilem quandam virtutem non solum Joannem, sicut dudum diximus, sed etiam Zachariam, ut nunc evangeUcus sermo declarat, praesens Salvator instrueret. Paulatim quippe et hic per tres menses sancti Spiritus augmenta capiebat et, dum nescit, erudiebatur et de Christo prophetavit dicens: qui dedit redemptionem populo suo, et suscitavit cornu salutis nobis in domo David< >de semine David secundum natus est Christus.

Et vere fuit cornu salutis in domo , quia prophetia ista concinitur : > Vinea enim facta

καἰ προφητευσαι τα ἀναγεγραμμένας. Ὡς γὰρ γεγονὸς λέγει τὸ ἐσόμενον, ἤμελλεν γὰρ τῇ σαρκώσει τοῦ μονομενοῦς ἐπακολουθεῖν τὰ ἀγαθά· , γάρ φησι, κύριος, ὅτι ἐπεσκέφατο<. ’ γὰρ τοῦ θεοῦ καὶ βουλομένου λυτρώσασθαι τὸν λαὸν αὐτοῦ ἤγειρε κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴκῳ Δ αβίδ . Τὸ δέ κέρας ἢ ἀντὶ βασιλείας ἢ ἀντὶ δυνάμεως παρείληπται· ἀμφότερα δὲ ὁ Χριστός, αὐτὸς γὰρ >βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ τῶν κυριευόντων< . Ἐπεὶγὰρ ἐκσπέρματος Δαβὶδ γέγονεν τὸ κατὰ < ὁ Χριστὸς καὶ ἦν οὗτος κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴκῳ Δαβὶδ παιδὸς αὐτοῦ<, διὰ ταῦτα προφητεύει. Ὅτι δέ κέρας ὁ Χριστός, παριστᾷ ἡ προφητεία·

in cornu< . In quo comu ? in Jesu, in illo, de quo nunc scribitur : suscitavit cornu salutis nobis, in domo David, pueri sui, sicut locutus est per os sanctorum prophetarum suorumc.

Salutem de inimicis . Xon putemus nunc de corporalibus inimicis dici, sed de spiritalibus. Venit enimDominus Jesus, fortis in , destruere omnes inimicos nostros, ut nos de insidiis eorum liberaret : de manu omnium iriimicorum nostrorum et de manu omnium, qui oderunt nos< Facere misericordiam cum patribus ego puto, quod in ad

Ἀμπελὼν γὰρ ἐγεννήθη ἐν . Τίνι κέρατι; Τῷ Χριστῷ τούτῳ, περὶ οὗ λέγει· ἤγειρεν κέρας . Κέρας οὖν ὁ Χριστὸς ὡς βασιλεὺς καὶ ἡ ἀκαταμάχητος δύναμις τοῦ πατρὸς καὶ δεξιά, ἡ πάντας τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν τροπωσαμένη κατὰ τὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν προαγόρευσιν — πᾶσι γὰρ τοῖς προφήταις τὸ περὶ τοῦ Χριστοῦ κατήγγελται μυστήριον — καὶ ῥυσαμένη ἡμᾶς ἐκ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν καὶ ἐκ χειρὸς πάντων τῶν μισούντων , ἐχθρῶν δὲ οὐκ αἰσθητῶν, ἀλλὰ νοητῶν. Ἦλθε γὰρ Χριστὸς κύριος, δυνατὸς ἐν , καταργῆσαι πάντας τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν.

Τὸ δέ· ποιῆσαι ἔλεος μετὰ τῶν πατέρων ἡμῶν( τοῦτο οἶμαι δηλοῦν, ὡς τάχα ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ

ventu Domini Salvatoris et Abraham et Isaac et Jacob fruiti sint misericordia Dei. Neque enim credibile est, ut qui prius viderunt diem illius et laetati sunt, postea in adventu ipsius et nativitate de virgine nihil utilitatis acceperint. Et quid de patriarchis loquor ? Ad altiora scripturarum auctoritatem sequens audacter adscendam, quoniam praesentia Domini Jesu et dispensatio illius non solum terrena, sed etiam caelestia juverit. Unde et Apostolus ait : >pacem faciens per crucis suae, sive super terram, sive in . Si autem in caeUs et in terra praesentia Domini profuit, cur paveas dicere, quod adventus illius etiam majoribus profuerit, ut impleatur hoc,

καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν Ἀβραὰμ καὶ ’ Ισαὰκ καὶ ’ Ιακὼβ καὶ ὅλος ὁ χορὸς τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν καὶ δικαίων ἀπέλαυσαν τοῦ ἐλέους τοῦ θεοῦ. Οὐ γὰρ λέγω, ὅτι πρότερον μὲν ὠφέληντο, ἐν δὲ τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ οὐκ ὠφέληντο. Τί δὲ λέγω τοῦτο περὶ τῶν πατέρων; ἀναβήσομαι γὰρ τῷ λόγῳ καὶ ἐρῶπεισθεὶς ταῖς γραφαῖς, ὅτι ἐν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾶ οὐ μόνον τὰ ἐπὶ γῆς ὤνατο αὐτοῦ τῆς ἐπιδημίας καὶ τῆς οἰκονομίας, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Ὁ ἀπόστολος γοῦν φησιν· εἰρηνοποιήσας διὰ τοῦ αἵματος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ εἴτε τὰ ἐπὶ γῆς, εἴτε τὰ ἐν τοῖς · εἰδὲ εἰρηνοποίησεν, τέ ὀκνεῖς παραδέξασθαι, ὅτι καὶ πρὸς τοὺς πατέρας ἡ ἐπισκοπὴ γέγονε ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ καὶ τοῦτο ἡ εἰς τὸν ᾅδην

quod dicitur: >facere misericordiam cum patribus nostris, et recordari testamenti sancti sui, juramenti, quod juravit ad Abraham patrem nostrum nobis >absque timore de manu inimicorum liberari ?

Crebro de hostium manu aliqui liberantur, sed non> Cum enim metus et discrimen ante praecesserint et ita de inimi-

αὐτοῦ ἄφιξις ἐπραγματεύσατο, ἵνα πληρωθῇ τό· >ποιῆσαι ἔλεος μετὰ τῶν πατέρων ἡμῶν· μνησθῆναι δὲ διαθήκης τῆς πρὸς τὸν Ἀβραὰμ γενομένης τοῦ· >ἐνευλογηθήσονται τῷ σπέρματί σου πάντα τὰ ἔθνη Κἄν γὰρ νῦν τοῦτο γέγονεν, ἀλλ' ἔκπαλαι προανεγωνήθη — τοῦτο γάρ ἐστιν τὸ >μνησθῆναι διαθήκης — καὶ ἀδύνατον ἦν μὴ ἐκβῆναι τοὺς λόγους εἰς ἔργον· ὅρκῳ γὰρ ἐβεβαίωσε τὰς ἐπαγγελίας διὰ τὸ ἀπαράβατον, ὅτι πάντως ἔσται· καὶ νῦν οἱ πιστοὶ ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶννοητῶν ῥύονται. >Τοῦ δοῦναι ἡμῖν(, φησίν, >ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν ῥυσθῆναι Πολλάκις ῥύονταί τινες ἐκ χειρὸς ἐχθρῶν, μετὰ φόβου δέ. Νυνὶ δέ ἡμᾶς ἡ Χριστοῦ ἐπιδημία πεποίηκεν >ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶν ἐχθρῶν ῥυσθῆναι· οὐ γὰρ ᾐσθάνθη

corum rnanu quis fuerit erutus, liberatur quidem, sed non >sine Porro adventus Domini Jesu >de manu inimicorum timore< nos eruit. Non enim inimicos nostros nec eos vidimus repugnantes, sed, dum nescimus, repente de faucibus eorum et insidiis erepti sumus. >In atque momento< nos in haereditatem partemque justorum< et liberati de manu inimicorum sine metu, ut serviamusDeo in sanctitate et justitia coram eo omnibus diebus diebus nostris<. >Et tu, propheta Excelsi Vocaberis<. Apud meipsum quaerens rationem, quare non quasi de Joanne, sed ad Joannem ipsum

μεν τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχθρῶν, ἀλλ' ὥσπερ αἰφνίδιον ἡμᾶς ἔλαβεν οὐκ αἰσθανθέντας τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχθρῶν· καὶ εἰ δεῖ οὕτως εἰπεῖν, ἀναισθητο ῦντας μετέστησεν ἀλλ' ἐκείνων ἐπὶ τὸν κλῆρον καὶ τὴν μερίδα< αυτου.

Δ ιὸ καὶ ημεῖς ὀφείλομεν >λατρεύειν αὐτῷ ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ ἐνώπιον , ὅπερ γίνεται διὰ τῆς ἐκπληρώσεως πασῶν τῶν ἁγίων αὐτοῦ ἐντολῶν, οὐ πρὸς ὀλίγον μόνον καιρόν, ἀλλὰ>πάσας >πάσας τὰς τῆς ζωῆς ἡμῶν< >Καὶ φησίν· ἐζήτουν κατ' ἐμαυτόν, διὰ τί τὴν περὶ Ἰωάννου προφητείαν οὐκ εἶπεν ὡς περὶ αὐτοῦ, ἀλλ' ὡς πρὸς αὐτόν· λέγει γάρ· καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου . Περισσὸν γάρ ἐστι τὸ λέγειν

dicens prophetet : et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis< et — superfluum enim fuit ad non audientem loqui et ad parvulum atque lactentem apostropham facere — hanc puto posse me reperire, quod quomodo mirabihter Joannes natus est et angelo praedicante venit in mundum et tribus mensibus Maria juxta Ehsabeth commorante fusus est in terram, sic etiam cuncta, quae super eo scripta sunt, mirabihter facta referuntur. Quod si dubitas statim de utero matris effusum posse verba patris

τῷ μὴ ἀκούοντι· τί δήποτε οὖν ὡς πρὸς ἀκούοντα ταὐτά φησιν; Μήποτε οὖν παράδοξον γένεσιν ἀναλαβὼν ὁ Ἰωάννης — ἅτε ἀρχαγγέλου ταύτην κηρύξαντος καὶ ἅτε τῆς Μαρίας μετὰ τὸ συνειληφέναι τὸν κύριον παρούσης τῇ Ἐλισάβετ καὶ αὐτῷ ἤδη γεννωμένῳ — παράδοξον ἤδη καὶ τὴν παρακο λούθησιν εἶχεν ἐξ ἀρχῆς. Εἰ δὲ ἀπιστεῖς, εἰ παρακολουθεῖ ὁ Ἰωάννης ἅμα τῷ γεννηθῆναι τῇ προφητείᾳ καὶ ἤκουεν τοῦ· Καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ< ἴδε τὸ ὅτι ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ, ὡς ἐγένετο ἡ

audire et scire, quid sit hoc, quod ad se dicitur: et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis< multo fuisse mirabilius, quod praecessit > ecce ut facta est salutationis tuae in aures meas, exultavit infans in gaudio in utero meo<. Si enim adhuc matris ventre conclusus audivit Jesum et audiens exihvit atque laetatus est, quare non credas eum jam genitum prophetiam patris et audire et intellegere potuisse dicentem ad se: >et puer, propheta Excelsi vocaberis ; antecedes enim coram Domino, praeparare vias ejus< ? Ideo Zachariam festinasse, ut loqueretur ad parvulum, quia sciebat eum post paululum in eremo moraturum, nec se ejus habere posse praesentiam. Puerenimerat

φωνὴ τοῦ ἀσπασμοῦ< Εἰ δὲ ἐν κοιλίᾳ ὤν ἐσκίρτησεν καὶ ἠγαλλίασεν, τί ἀπιστεῖς, εἰ γεγεννημένος ἅμα τῷ γεννηθῆναι ἤκουεν τοῦ πατρὸς προφητεύοντος καὶ λέγοντος αὐτῷ· καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ· προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς ; Διὰ τοῦτο τάχιον αὐτῷ παρόντι ὁ πατὴρ προεφήτευσεν, ἐπειδήπερ ἤ̣δει ὡς προφήτης, ὅτι μετ’ ὀλίγον οὐ μέλλει ἔχειν αὐτὸν παρ’ ἑαυτῷ τρεφόμενον, ἀλλ' ἐν ταῖς ἐρήμοις< διαιτώμενον. γὰρ>παιδίον ἐν ταῖς ἐρήμοις ἦν ἕως ἡμέρας ἀναδείξεως αὐτοῦ πρὸς τὸν .

in desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhek<. Et Moyses in deserto moratus est, sed postquam expletis quadraginta aetatis suae annis fugit ex Aegypto et per alios quadraginta annos Jethro pecora custodivit; Joannes vero, statim ut natus est, transiit ad deserta, et qui >major fuit inter natos mulierum<, majori nutrimento dignus apparuit. De quo propheta loquitur: >ecce mitto angelummeum ante faciem tuam<. Recte angelus dicitur, qui missus fuerat coram Domino et prophetantem patrem, statim ut natus est, audire potuit et intellegere. Quamobrem nos, qui tantis mirabilibus credimus, credamus pariter resurrectioni, credamus et repromissionibus, quae venturae sunt, regni caelorum, quod nobis cotidie Spiritus sanctus pollicetur. Quae omnia ut scripta sunt mirabiliter, plus quam sentire possumus, accipiemus in Christo Jesu: eui est gloria et imperium in saecula sacculorum. Amen.

Παράδοξον γάρ τι χρῆμα ἦν Ἰωάννης, περὶ οὗ καὶ ἐλέχθη· >ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου<· ὡς οὖν ἄγγελος ἀποσταλεὶς ἤκουεν τοῦ πατρὸς προφητεύοντος τὰ ἀναγεγραμμένα. || Πῶς δέ· >ἑτοιμάσαι τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ< φησιν; Τὸ ποιῆσαι γνῶναι τοὺς ἀνθρώπους, ὅτι παραγέγονεν ὁ τοῖς πιστοῖς συγχωρῶν τὰ ἁμαρτήματα αὐτῶν. ||

De eo quod scriptum est : Puer autem crescebat et conf ortabatur usque ad eum locum, ubi ait: Haec est descriptio prima. quae facta est sub praeside Syriae.

Οἰκονομικώτατα τῆς ἀπογραφῆς ὁ καιρὸς πέπομφεν εἰς Βηθλεὲμ τὴν ἁγίαν παρθένον, ἵν ἑτέραν ἴδωμεν προφητείαν ἐκτετελεσμένην· γέγραπται γάρ· >καὶ σύ, Βηθλεὲμ οἶκος τοῦ Ἐφραθά, ὀλιγοστὸς εἶ εἶναι ἐν χιλιάσιν Ἰούδα· ἐξ οὗ μοι ἐξελεύσεται τοῦ εἶναι εἰς ἄρχοντα ἐν τῷ .

Bifariam in scripturis sanctis >crescere< quid dicitur, unum ubi voluntas humana nihil prodest, alterum spiritaliter, ubi causa crescendi in studio consistit humano. De hoc ergo, quod secundum posuimus, id est spiritah, nunc evangehsta narrat : >puer autem crescebat et . Quod dicit, tale est : crescebat , nec in eadem permanebat mensura, qua coeperat, sed semper crescebat in eo spiritus, et per singulas

Διττὸν γὰρ τὸ >αὐξάνειν<· τὸ σωματικόν, ἔνθα οὐδέ προαίρεσις ἀνθρώπου συνεργεῖ, τὸ δέ πνευματικόν, ὅπου προαίρεσις αἰτία τῇ ἀυξήσει κεῖται.

Τὸ οὖν κρεῖττον αὐξάνειν ἀνέγραψεν· <λ> ον γὰρ τὸ λεγόμενον ηὔξανεν · οὐ γὰρ αὐξανόμενον τὸ πνεῦμα ἐν ἑαυτῷ ἔμειναν, ὁποῖον ἦν ἀπ' ἀρχῆς, ἀλλὰ ηὔξανεν τὸ πνεῦμα ἑαυτῷ, οὗ ἀυτξάνοντος καὶ ὁσημέραι πλείονος γενομένου καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἀκολούθως τῷ πνεύματι συνηύξανεν.

horas atque momenta spiritu erementa capiebat. Et non solum augmenta spiritus sequebantur. Illud quod praecipit Deus: crescite et multiplicamini<, simpliciter et juxta litteram accipiunt, quomodo possint exponere nescio, Esto enim >multiplicamini< referatur ad numerum, ut, dum plures fiunt, quam prius fuerant, multiplicatio habeat locum: hoc vero quod sequitur : >crescite< est in nostra potestate. Quis enim hominum non veht ad staturam suam adjicere< , ut longior fiat ? ergo propterea quid praecipitur, ut fiat — stultum est quippe praecipere, quod is, cui praecipias, facere non possit — et praecipitur nobis, ut crescamus, utique id praecipitur, quod facere possumus. Vis scire, quomodo intellegatur: >crescite< ? Ausculta, Isaac fecerit, de quo dicitur: Isaac proficiebat et major fiebat, donec factus est magnus, vel vehementer nimis<. Semper voluntas illius ad meliora se tendens habebat profectus suos, mens divinius aUquid contemsuccrescente anima quoque sua in- anima, sed etiam sensus et mens

Καὶ ἐὰν ἐντέλληται ὁ θεὸς προστακτικῶς λέγων· αὐξάνεσθε καὶ , οἱ μὲν κατὰ σάρκα ἀκούοντες τοῦ λόγου οὐκ οἶδα πῶς δύναντυαι αὐξάνεσθαι. Ἔστω γὰρ τὸ >πηλθύνεσθαι<, ἐπειδὴ ὁ ἀριθμὸν πλείονα προσάγει τῶν πληθυνομένων — πῶς οὖν ἐπὶ τοῦ ῥητοῦ προστάσσει ὁ θεὸς τὸ >αὐξάνειν< Πᾶς ἄνθρωπος βούλεται ἐις τὸ μέγεθος ἐπιδιδόναι, ἀλλ' οὐ πάντες ἐπιτυγχάνουσιν· εἰ τοίνυν τὸ προστακτικὸν ἔστιν καὶ δυνατὸν ποιῆσαι τὸ προστασσόμενον, ἐφ’ ἡμῖν ἐστιν τὸ >αὐξάνειν<.

Καὶ παράδειγμα περὶ οὗ γέγραπται· καὶ Ἰσαὰκ προέκοπτεν καὶ μείζων ἐγένετο, ἕως οὗ ἐγένετο μέγας σφόδρα(· ὅπερ ἐστὶν ἐπιδιδοὺς τῇ αὐξήσει τῆς προαιρέσεως ἐπὶ τὸ ἀγαθόν, τῇ αὐξήσει τῆς ψυχῆς ἐπὶ τὸ βέλτιστον, τῇ αὐξήσει τοῦ νοῦ ἐπὶ τὸ διορατικόν, τῇ αὐξήσει

plabatur et exercebat se memoria, ut plura in thesauro suo conderet et firmius retineret. Atque que in hunc modum evenit, ut qui omnes virtutes suas in animae agro excoluerit, impleret manda- tumpraecipiens: < Quamobrem et Joannes adhuc parvulus crescebat et multiplicabatur; diff iciUimum autem est parvulum spiritu crescere et inter mortales perrarum. <Puer autem crescebat et confortabatur spiritu. > Aliud est <, aliud >confortabatur < . Infirma est humana natura et, ut fieri possit fortior, divino auxilio indiget. Legimus : >caro infirma < Quo igitur auxilio confortanda est ? Utique spiritus ; >spiritus enim promptus, caro autem > Qui vult fortior fieri, non debet nisi spiritu confortari. Multi confortantur carne, corpore roborantur ; athleta autem Dei spiritu roborandus est et, cum sic fuerit confortatus, sapientiam carnis elidet et spiritalis effectus subdet corpus animi imperio. Non putemus ergo simpUcem de Joanne historiam esse conscriptam, et quae nihil

τῆς μνήμης ἐπὶ τὸ δραστικώτερον, ὥστε πλειόνων μνημονεύειν. Οὕτως ό πασας τàς δυνάμεις τῆς φυχῆς αὐτοῦ γεωρηῶν πληροῖ τὴν λέγουσαν ἐντολήν· >αὐξάνεσθαε​​ហ< Ἱωάννης οὖν ὡς μακάριος καὶ ἔτι παιδίον ὢν ἠύξανεν· σπάνιον δἐ ἐν ἡμῖν εὑρεθῆναι παιδίον αὐξανόμενον πνευματι.

Ἄλλο δἐ τὸ > αὐξάνειν < καὶ ἄλλο τὸ x <. Ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ἀσθενής ἐστι καί, ἶνα γένηται ἰσχυρά, χρείαν ἔχει βοηθείας κρείττονος. Τίνος οὖν χρεία, ἴνα κραταιωθῇ; Πνεύματος.

Ὁ οὖν μέλλων ἀληθῶς κραταιοῦσθαι κραταιοῦται πνεύματι· οἱ μέν γὰρ πολλοὶ κατὰ σάρκα κραταιοῦνται σαρκί, οἱ δἐ θεοπῦ ἀθ ληταὶ > κραταιοῦνται πνεύματι καὶ διὰ τὸ ἐν αὐτῷ κραταιοῦσθαι ἰσχυροὶ γίνονται πρὸς >τὸ τῆς · παλαιόντος γὰρ τοῦ πνεύματος τῇ σαρκὶ ωικᾷ τὸ πνεῦμα ἐν ἐκείνῳ, ἐν ᾧ ἡ κραταίωσις γίνετοαι του πνευματος.

ad nos pertineat, in eo quod dicitur: > crescebat et confortabatur <sed ad ad imitationem nostram, ut multiplicati juxta eum, quem diximus, sensum incrementa capiamus.

> Et erat in desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhek. Dixi nuper, quod et conceptus Joannis stupendum quid habuerit, quando >exultavit infans in < et suum necdum genitus Dominum recognovit, et nativitas non impar miraculum, quando ad eum velut audientem Zachariae prophetantis sermo convertitur, dicens : >et tu, puer, propheta Excelsi vocaberis > . Digne igitur, qui sic conceptus fuerat et natus, non exspectavit, ut a patre nutriretur et matre >usque ad diem ostensionis suae ad Israhek, sed recessit, fugiens tumultum urbium, popuU frequentiam, vitia civitatum , et abiit in deserta, ubi purior aer est et caehim apertius et famiUarior Deus , ut quia necdum sacramentum baptismi nec praedicationis tempus advenerat, va- caret orationibus et cum angehs conversaretur, appellaret Domimum et illum audiret respondentem atque dicentem: >ecce <. Sicut enim >Moyses loquebatur et Deus respondebat ei <, puto, quod Joannes locutus fuerit in deserto et Dominus responderit ei.

>Καὶ ἦν ἐν ταῖς <, Ὥσπερ ἡ γένεσις αὐτοῦ παράδοξος — ἐσκίρτησε γàρ ἐν ἀγαλλιάσει ἐπιγινώσκων τὸν Χριστόν — καὶ ὡς ἐλαλεῖτο πρὸς αὐτὸν κατ᾿ αὐτὴν] ὡς ἀκούοντα τὸ ὑπὸ τοῦπτρός, ὅτι· καὶ σύ , παιδίον , προφήτης < , οὕτως οὐδὲ εμεινεν μετὰ τοῦ πατρὸς καὶ τῆς μητρός, ἀλλ᾿ ἀνεχωρησεν φεύγων τὸν ἐν πόλεσι θόρυβον καὶ τὴν ἐν τοῖς ὄχλοις ἀηδίαν, ἵνα ἐν ταῖς ἐρημίαις τυγχάνων, ἐπεὶ μηδέπω ἐβούλετο αὐτὸν ὁ θεὸς ὑπηρετεῖν τῷ μυστηρίῳ τοῦ βαπτίσματος, εὐχαῖς σχολάζῃ παραδόξως ἀνατρεφόμενος.

Hoc autem arbitror certa de scripturis ratione commotus. Si enim >major in natis mulierum Joanne Baptista fuit nemo < , Moysi autem respondit Deus, consequenter respondit et Joanni, qui major Moyse fuit, qui est nutritus in eremo, cujus nativitatem idem Archangelus, qui et Domini, nuntiavit, cujus pater, qui eum nasci non credebat, obmutuit. >Erat < igitur >in deserto < Joannes et novo et extra humanam consuetudinem modo, idipsum Matthaeo memorante : >cibus autem ejus erant locustae et mel silvestre < . Quia enim minister fuit primi Salvatoris adventus et tantummodo de dispensatione car- nis Dominicae loquebatur ac prophetia ilhus eum, qui natus fuerat ex virgine, praecinebat, non habuit domesticum mel et humana diligentia percolatum, sed >silvestre mel < et volucre, quod ejus erat, volucre non grande, non in sublime se elevans, verum vo- lucre parvum et vix a terra consurgens et saliens potius quam volans. Quid plura ? Manifestissime dicitur, quod >locustae < cibus ejus, parvum animal et mundum. Considerate ergo, fratres carissimi, quod, qui nove natus fuerat, nove et nutritus est.

Post quae scriptura subjicit: >Factum est in diebus ilUs, exivit edictum a Caesare Augusto, ut profiteretur omnis orbis. Haec fuit descriptio prima, sub praeside Syriae Cyrino > . Dicat aliquis : evangelista, quid me juvat ista narratio, quoniam descriptio > universi orbis sub Caesare Augusto fuerit

>Ἧν < γὰρ >ἡ < κατà τὸν Ματθαῖον > ἀκρίδες καὶ μέλι < ἐπεὶ γàρ διάκονος ἦν <τῆς > πρώτης Χριστοῦ διὰ τοῦτο ἡ τροφὴ αὐτοῦ οὐκ ἦν μέλι ἥμερον — ἐτηρεῖτο γὰρ τό ἥμερον μέλι καὶ ἐξειργασμένον τῷ κυρίῳ — καὶ ἐπεὶ πρὸ τῆς παρουσίας προεφήτευεν καὶ ᾠκονόμει τὰ πρὸ τῆς παρουσίας, διὰ τοῦτο ἦν αὐτῷ τροφὴ πτηνὸν ὁλίγον αἰρόμενον ἀπὸ τῆς γῆς, ἀκρίδες, βραχὺ ζῶον καὶ καθαρόν.

inter omnes etiam > Joseph cum Maria desponsata sibi atque praegnantec nomen retulerit in censum ac, priusquam descriptio completur, ortus f uerit Jesus ? Diligentius intuenti sacramentum quoddam videtur significari, quia in totius orbis professione describi oportuerit et Christum, ut cum omnibus scriptus sanctificaret omnes et cum orbe relatus in censum communionem sui prae- beret orbi, ut post hanc descrip- tionem describeret quoque ex orbe secum >in librum viventium > , ut, quicunque credidissent in eo, postea cum sanctis illius >scriberentur in caelis > : cui est gloria imperium in saecula saeculorum. Amen.

Μυστήριόν τι μέγα βούλεται ὁ λόγος παραστῆσαι, ὅτι εἰς τὴν τῆς οἰκουμένης ὅλης ἀναγραφὴν ἔδει ἀναγραφῆναι Χριστὸν Ἰησοῦν, ἶνα συναναγραφεὶς τοῖς ἐν τῇ οἰκουμένῃ ἁγιάσῃ τὴν οἰκουμένην καὶ μεταθῇ τὴν ἀπογραφὴν ταύτην εἰς βίβλον < ἵνα τὰ < τῶν συγγραφέντων αὐτῷ καὶ πιστευσάντων αὐτῷ ἐγγραφῇ ἐν τοῖς <.

Natus est Dominus meus Jesus, et angelus descendit de caelo annuntians nativitatem ejus. Videamus itaque, quem quaesierit, ut ejus nuntiaret adventum. Non venit Hierosolymam, non quaesivit scribas et Pharisaeos, non synagogam ingressus est Judeaorm, sed >pastores < repperit >supergregessuosvigiliasexcubantes < eisque loquitur: > natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus >.

Τί δήποτε ὁ ἄγγελος οὐκ ἀπῆλθεν εἰς ’Ιεροοόλυμα, οὐκ ἐζήτησε τοὺς γραμματεῖς καὶ τοὺς Φαρισαί- ους, οὐκ εἰσῆλθεν εἰς τὴν τῶν Ἰουδαίων συναγωγήν, ἀλλὰ >ποιμένας < εὗρεν ἀγραυλοῦντας καὶ φυλάσσοντας τὰς φυλακὰς τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν ποίμνην αὐτῶν > κἀκείνους ΙΙ Ὅτι ἐκεῖνοι μέν ἦσαν διε- φθαρμένοι καὶ φθόνῳ ἤμελλον ἤμελλον

Putasne iiihil aliud divinius scripturarum sernio significat, sed tantum hoc dicit, quod ad pastores venerit angelus et eis locutus sit ? Audite pastores ecclesiarum, pastores Dei, quod semper angelus ejus descendat e caelo et annuntiet vobis, quoniam >natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus Etenim pastores ecclesiarum, nisi ille pastor advenerit, per se bene gregem servare non poterunt: infirma est eorum custodia, nisi Christus cum eis paverit atque servaverit. Dudum in Apostolo lectum est: >Dei cooperatores sumus pastorem bonum, cooperator est Dei et Christi ; et propterea pastor bonus est, qui habet secum pastorem optimum compas sibi. >Posuit enim Deisom ecclesia apostolos, prophetas, evangelistas, pastores, doctores, om- nia in perf ectionem sanctorum

δαπρεσθαι, οὗτοι δὲ ἄπλαστοι ἦσαν, τὴν παλαιὰν πολιτείαν ζηλοῦν- τες τῶν πατριαρχῶν καὶ αὐτοῦ Μωύσέως· ποιμένες γὰρ ησαν καὶ οὗτοι. | Ἆρ ὁ λόγος οὐδὲν αἰνίσσεται, ἀλλ’ ὄντως τὸ προκείμενον ἦν, ποι- μέσι προβατίων τοιούτων αἰσθητῶν τὸν ἄγγελον ἐπιστάντα λελαληκέναι, καὶ οὐδὲν ἄλλο ἐμφαίνει παρὰ τοῦτο; Ἀλλὰ τοῖς τῶν ἐκκλησιῶν ποιμέσιν ὁ ἄγγελος εὐαγγελίζεται τὸν Χριστόν. Οὗτοι γάρ, ἐὰν μὴ ἐκεῖνος ὁ ποιμὴν ἔλθῃ, οὐ δύνανται ποιμαίνειν ἀφ’ ἑαυτῶν καλῶς· ἐλλι- πὴς αὐτῶν ἡ ποιμαντική, ἐὰν μὴ Χριστὸς αὐτοῖς συνεργῆ. >Θεοῦ γάρ

Καὶ γὰρ ἔταξεν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἀποστόλους, προφήτας, διδασκάλους, εὐαγγελιστὰς, ποιμένας, πάντα[ς] εἰς τὸν καταρτισμὸν τῶν̔γίων(

’Ως οὖν τύπον ἐπέχουσι τῶν τὰς ἐκκλησίας μελλόντων ποιμαίνειν αὐτοῖς εὐηγγελίσθην τοῖς ποιμέσιν. Καὶ μάλα εἰκότως.

Αὐτοὺς γὰρ ἔδει τὸ < Ἐπὶ γῆς < κατὰ τὴν πρώτην οἵτινες ἤμελλον τὴν εἰρήνην ἐπιφωνεῖν παντὶ τῷ τῆς ἐκκλησίας πληρώματι. Τὸ δὲ τῶν ποιμένων πρόσωπον καὶ ἡ δι’ ἀποκαλύψεως αὐτοῖς γενομένη χαρὰ σημαίνει σαφῶς, ὡς ἐπὶ >τὸ πλανεύμενον πρόβατον< ἦλθεν ὁ ποιμὴν ὁ .

Ποιμένας γὰρ οὐδὲν οὕτο,ς εὐφραίνει, ὅς ἡ τοῦ ἀπολωλότος βοσκή- ματος εὕρεσις, ὅπερ οὐκ ἦν ἑτέρου τινὸς εὑρεῖν ἢ τοῦ ἀρχιποίμενος Χριστοῦ< .

Et haec quidem sint dicta simplicius. Ceterum si ad secretiorem oportet adscendere intellegentiam, dicam quosdam fuisse pastores angelos, qui res humanas regerent, et, cum horum unusquisque suam custodiam conservaret et diebus ac noctibus vigilans jam laborem ferre non posset et hoc ageret industrie, ut gentes, quae sibi creditae fuerant, gubernaret, venisse angelum nato Domino et annuntiasse pastoribus, quod verus esset pastor exortus. Verbi gratia, ut ad exemplum veniam, erat quidam pastor Macedoniae, hic necessarium habebat auxihum Domini ; propterea apparuit in somnis vir Macedo Paulo, >dicens:

Ταῦτα μέν ἐπὶ τὸ εὐχε- ρέστερον. Εἰ δὲ δεῖ ἀναβῆναι καὶ ἐπὶ λόγον μυστικώτερον, λέγω, ὅτι ἦσάν τινες ποιμένες ἅγγελοι Πεπι- στευμένοι, εἰ δεῖεἰπεῖν, τοὺς ἀνθρώπους· καὶ τούτων ἑκάστου ἀγραυλοῦντος ἐπὶ τὴν φυλακὴν τὴν ἑαυτοῦ καὶ κάμνοντος καὶ δεομένων πόντων βοηθείας, ἵνα τὰ ἔθνη τὰ ἐπ’ αὐτοῖς οἰκονομηθῇ καλῶς, ἦλθεν ὁ ἄγγελος ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ Ἰησοῦ

iens in Macedoniam adjuva . Quid de Paulo loquar, cum haec non Paulo, sed, qui in Paulo erat, locutus sit Jesu ? Indigent itaque pastores praesentia Christi. Quamobrem angelus descendit de caelo et ait: nolite timere; ecce enim amiuntio vobis gaudium magnum <. Vere gaudium his, quibus hominum fuerat et provinciarum cura permissa, Christum venisse in mundum. Multum utiUtatis accepit angelus, qui dispensabat Aegyptias res, postquam Dominus descendit e caelo, ut Aegyptii christiani fierent. Profuit cunctis, qui diversas provincias obtinebant, verbi causa praesidi Macedoniae, praesidi Achaiae rehquarumque regionum. Neque enim fas est credere malos angelos singuUs praeesse provinciis et bonos non easdem provincias atque regiones habere permissas. Hoc autem, quod de singuhs provinciis dicit, puto et de universis hominibus generahter debere credi. Unicuique duo assistunt angeh, alter justitiae, alter iniquitatis, Si bonae cogitationes in corde nostro fuerint et in animo justitia pullulaverit, haud dubium, quin nobis loquatur angelus Domini. Si vero malae fuerint in nostro corde versatae, loquitur nobis angelus diaboli. Quomodo igitur per sigulos homines bini sunt angeh, sic opinor et in singuhs dispares

λέγων· >Μὴ φοβεῖσθε· εὐαγγελίζομαι γὰρ ὑμῖν . Ἀληθῶς γὰρ χαρὰ μεγάλη τοῖς οἰκονομοῦσι τοὺς ἀνθρώπους γέγονεν, ὅτι Χρι- στὸς Ἰησοῦς ἐπιδεδήμηκεν.

Ὡς γὰρ] ἑκάστῳ τῶν ἀνθρώπων πάρεισι δύο ἄγγελοι, ὁ μέν τῆς δι- καιοσύνης, ὁ δὲ τῆς ἀδικίας, καὶ ἐὰν μὲν ἀνατείλῃ ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν τὰ ἀγαθά, δηλονότι ὁμιλεῖ ἡμῖν ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ· ὅταν δὲ ἀναβῇ ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν τὰ φαῦλα, ὁμιλεῖ ἡμῖν ὁ ἄγγελος τοῦ διαβόλου. Ὡς οὖν καθ’ ἕκαστον δύο ἄγγελοί εἰσιν, οὕτως οἶμαι, ὅτι καὶ κατὰ ἔθνη ἄγγελοί εἰσιν, οἱ μὲν κρείττονες, οἱ δὲ ἐναντίοι.

esse provinciis, ut sint et boni, sint et mali. Verbi gratia, in Epheso propter eos, qui in illa urbe peccatores erant, pessimi angeK praesidebant. Rursum quia multi erant credentes in ea, erat et angelus ecclesiae Ephesiorum utique bonus. Hoc autem, quod de Epheso diximus, super omnibus provinciis cognoscendum. Ante adventum Domini Salvatoris isti angeli parum poterant creditis sibi utiUtatis afferre et conatus eorum sequi non valebat effectus. Quodnam est signum, quia parum poterant prodesse subjectis ? Ausculta, quod dicimus: Quando angelus Aegyptiorum Aegyptios adjuvabat, vix unus proselytus credebat in Deum; et hoc fiebat Aegyptios angelo dispensante. Denique quia plerique de Aegyptiis et Idumaeis proselyti accipiebant f idem Dei, propterea scriptura dicit : non abominaberis Aegyptium, quoniam advenae eratis in terra Aegypti, et Idumaeum, quia fratcr tuus est. Filii si nati fuerint eis, in generatione tertia intrabunt ecclesiam Dei < . Atque ita fiebat, ut de omnibus gentibus nonnuUi proselyti fierent, et hoc ipsum angeUs, qui gentes habebant subditas, adnitentibus. Nunc autem popuU credentium accedunt ad fidem Jesu, et angeU, quibus creditae fuerant ecclesiae, roborati praesentia Salvatoris multos adducunt proselytos, ut

Οἶον ἐν Ἐφέσῳ εἰκός, ὅτι διὰ μὲν τοὺς ἁμαρτάνοντας ἄγγελός τις ἦν ἐγκεχειρισμένος τοὺς ἁμαρτάνοντας, διὰ δὲ τοὺς πιστεύοντας, ὅτι ἄγγελός τις ἦν τῆς Ἐφeσίων ἐκκλησίας, οὕτω δὴ καὶ πανταχοῦ καὶ πρὸ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας.

Οἷον οὖν ἐνδυναμοῦνται οἱ ἄγγελοι συνιστᾶν πανταχοῦ ἐκκλησίας ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἐκ τοῦ εὐαγγελισμοῦ τοῦ ἀγγέλου περὶ τοῦ Χριστοῦ.

congregentnr in omni orbe conventicula christianorum. Quapropter consurgentes laudemus Dominum et fiamus jjro carnali [*](4) Israhel spiritaUs Israhel. Benedicamus omnipotenti Deo opere, cogitatione, sermone, in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Dominus noster atque Salvator nascitur in Bethleem, et multitudo caelestis exercitus < laudat Deum et dicit: >Gloria excelsis Deo, et super terrani pax in hominibus bonae voluntatis <. Haec autem loquitur >multitudo caelestis exercitus < , quia jam defecerat praebere hominibus auxilium et videbat se opus, quod sibi creditum fuerat, implere non posse absque eo, qui vere salvare poterat et praesules quoque ipsos juvare, ut homines salvarentur. Quomodo igitur scriptum est in evangeUo, quod quidam remis sulcantes mare adversus contrarios ventos jam fessi erant et viginti quinque sive triginta stadiis laborantes portum tenere non poterant, et postea Dominus supervenit et quiescere fecit fluctus tumentes navemque, cujus hinc inde latera fundebantur, ab imminenti discrimine liberavit, sic intellege, quoniam et angeli volebant quidem hominibus praebere auxilium et eis ab aegrotationibus suis tribuere sanitatem, quia omnes sunt apparitores spiritus, in ministerium missi prop-

Ἐπισυνάπτει δέ τῷ ὕμνω ἡ ἀγγελκὴ στρατιὰ τῷ· Δόξα ἐν ὑψίστοις τό· καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις , ἐπειδήπερ κεκμήκει βοηθοῦσα τοῖς ἀνθρώποις καὶ ἑώρα, ὅτι οὐκ ἠδύνατο τελειῶσαι το εργον, ὁ ην εγκεχειρισμενη, χωρις του σωτηρος.

ter eos, qui consecuturi sunt salutem <, et, quantum in suis viribus, homines adjuvabant; videbant autem multo inferiorem suam esse medicinam, quam illorum cura poscebat. Porro ut de exemplo jjossis intellegere, quod dicimus, vide mihi urbem, in qua aegrotent plurimi et medicorum frequens adhibeatur manus; sint diversa vulnera et cotidie in emortuam carnem serpens putredo penetret, et tamen medici, qui adhibiti sunt ad curandum, nequeant aha ultra invenire medicamina et artis suae scientia magnitudinem mah vincere: cum haec in tah statu sint, eveniat ahquis archiater, qui habeat summam in arte notitiam, et illi, qui prius sanare nequiverant, cernentes ma- gistri manu putredines cessare vulnerura non invideant, non hvore crucientur, sed in laudes erumpant archiatri et praedicent Deum, qui et sibi et aegrotantibus tantae scientiaehomi- miserit. In hanc ergo similitudinem et multitudo exercitus < angelorum audita est, dicens: >Gloria in excelsis Deo, et terram pax in hominibus bonae voluntatis < . Postquam enim Dominus venit ad terram, pacemfecit per sanguinem crucis suae, sive eorum, quae in terra erant, sive eorum, quae in .caelis.

| Οὐδενὸς γὰρ ἔστιν τῶν ἐπὶ γῆς < ἀναπέμπειν τὴν ἐπὶ τῇ καταβόσκει τοῦ ὑψίστου δοξολογίαν, μόλις δὲ τῶν <ἐν ὕψει < δυνάμεων, τοῦ ἀνυμνεῖν τὸν ὕψιστον μᾶλλον ὑλοῦνται· διὰ μέν γὰρ τοῦ εἰπεῖν μετ’ ἐπιτάσεως· >ἐν τοῖς ἐνέφηναν τὴν πασῶν ὑψηλοτέραν δόξαν ὀφειλομένην ἀναπέμπεσθαι τῷ Χριστῷ καὶ ὡς, ὅτι αἱ ἐν ὕψει < παγῶν τῶν δυνάμεων, δύνανται πο- σῶς ὑμνολογῆσαι τὸν χριστόν· ] | διὰ δὲ τοῦ· ἐπὶ γῆς τὸ εἰρηνοποιηθῆναι διὰ τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ, >εἴτε τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ < , <ταται >.

Siquidem volentes angeli, ut recordarentur homines creatoris sui, cum fecissent omnia, quae in suis viribus erant, ut sanarentur, et noluissent illi recipere sanitatem, cemunt eum, qui sanare potuit, et glorificantes dicunt: Gloria in excelsis Deo, et super terram pax >.

Diligens scripturae lector inquirat, quomodo Salvator loquatur: > Non veni pacem super terram, sed gladium > , et nunc angeli in ejus nativitate decantent: super terram pax >. Siquidem et in alio loco ex persona ipsius dicitur : Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis: ’non sicut mundus iste dat pacem, ego do pacem > . Videat ergo, quod inferimus, an possit solvere quaestionem. Si scriptum esset: super terram > et esset finita sententia, recte quaestio nasceretur. Nunc vero id, quod additum est, lioc est, quod post <pacem > dicitur:

Ἐπεὶ γὰρ ἐζήτουν οἱ τοῦ θεοῦ ἄγγελοι, ἐχθροὺς βλέποντες τοὺς ἀνθρώπους διὰ τὰς ἁμαρτίας, φίλους αὐτοὺς ποιῆσαι καὶ πεποιήκασι τὰ παρ’ ἑαυτοῖς, ἵνα αὐτοὺς θεραπεύσωσιν, οἱ δὲ οὐδὲν ἧττον οὐκ ἰάθησαν, τὸν ἰασόμενον δοξάζουσι καὶ ἐπὶ γῆς >

Τὸ δὲ >ἐν ἀνθρώποις φασὶν ἀντὶ τοῦ· ἐπιθυμητικῶς ἔσχεν ὁ θεὸς τοῦ εὐεργετῆσαι τοὺς ἀνθρώπους· >εὐδοκεῖν < γάρ ἐστιν; τό· ρα επιθυμητικῶς πρός τι ἔχειν. Ἀλλὰ ζητήσει τις ἄν ἐν ῷ x > πῳ· εἰ ὁ σωτὴρ λέγει· Οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν, άλλὰ , πῶς <οἱ > ἄγγελοι ἐπὶ αὐτοῦ λέγουσιν· ἐπὶ γῆς εἰ- ρήνη(; Αὐτὸς δὲ ἀλλαχοῦ λέγει· εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν >.

Ἀλλ’ εἰ έγραπτο μόνον τό· ἐπὶ γῆς < καὶ μέχρι στᾶσα ἦν ἡ γραφή, εἶχεν ὄν τινα λόγον τὸ ἀπορούμενον. Νῦν δὲ ἡ προ- σθήκη λύει τὸ ζητούμενον, ἥτις καὶ μετὰ τό· ἐπὶ γῆς < ἔστιν·

hominibus bonae voluntatis quaestionem. Pax quoque, quam non dat Dominus >super terramc, non est >pax bonae voluntatis Neque enim ait simpliciter : >non veni pacem mittere additamento : >super terram ; neque e contrario dixit: non veni pacem mittere super terram bonae voluntatis . Haec locuti sunt angeli ad pastores, qui non solum eo tempore loquebantur; sed usque hodie, nisi locuti fuerint ad pastores et sua eis opera copularint, dicitur ad eos: >nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt, qui aedif icant eam ; nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilat, qui custodit eam expedit loqui scripturarum sensum sequenti, per singulas ecclesias bini sunt episcopi: alius visibihs, ahus invisibihs, ille visui carnis, hic sensui patens. Et quomodo homo, si commissam sibi dispensationem bene egerit, laudatur a Domino, si male, culpae et vitio subjacet, sic et angelus. Scriptum est enim in Apocalypsi Joannis: >sed habes ibi nomina pauca, quae non polluerunt vel

ἀνθρώποις εὐδοξίας εἰρήνηνἐπὶ γῆς οὐκ ἔστιν >εὐδοκίας εἰρήνη ἀρνεῖται διδόναι τὴν εἰρήνην, ἀλλ ἁπλῶς λέγει· >οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν

οὐκ εἶπε δέ >εὐδοκίας εἰρήνην ἀλλὰ ταῦτό γε εἶπον παρὰ τοῖς ποι- μέσιν οἱ ἄγγελοι.

Καὶ ἅγιοι ποιμένες ἐάν μὴ ἔχωσι καὶ ἀγγέλους συμποιμαίνοντας, λεχ- θήσεται τό· >ἐὰν μὴ κύριος φυλάξη πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων

Ἔστι δὲ εἰπεῖν τῆς γραφῆς, ὅτι δύο εἰσὶν ἑκάστης ἐκκλησίας ἐπίσκοποι, ὁ μέν τις αἰσθητὸς καὶ βλεπόμενος, ὁ <δέ > τις νοητός· γα ὥσπερ <ὁ ἄνθρωπος > ἐπαινεῖται κα- λῶς οἰκονομήσας, οὕτω καὶ ὁ <ἄγγελος.

Γέγε >απται γοῦν ἐν <τῇ Ἀποκαλύψει > Ἰωάννου· > <ἀλλ >ὰ ἔχετε

illud et rursus: >habes ibi, qui doctrinam Nicolaitarum doceant<, ac deinde: >habes illa< vel illa >peccata facientes<, et accusantur angeli, quibus creditae sunt ecclesiae. Si autem angelis sollicitudo est, quomodo ecclesiae gubernentur, quid necesse est de hominibus dicere, quantum metum habeant, ut possint cum angelis laborantibus laborantes salutem consequi ? Ego puto inveniri simul posse et angelum et hominem bonos ecclesiae episcopos, et quodammodo unius operis esse participes. Quod cum ita sit, petamus omnipotentem Deum, ut angeli et homines ecclesiarum episcopi adjumento sint nobis, et sciamus, quoniam utrique pro nobis a Domino judicentur. Quod si illi fuerint judicati, et vitium atque peccatum non in eorum incuria, sed in nostra neglegentia fuerit inventum, nos arguemur atque plectemur. Illis enim universa facientibus et pro nostra salute nitentibus nos nihilominus peccatis vacabimus. Porro frequenter evenit, ut nobis laborantibus illi suum officium non expleant et in culpa sint.

ὀνόματα ὀλίγα, ἅτινα <οὐκ> ἐμόλυναν<. <καὶ πάλιν·> >ἔχεις ἐκεῖ τάδε ἁμαρτήματα ποιοῦντας< καὶ μέμφεται τοῖς ἀγγέλοις. Εἰ δὲ τοῖς ἀγγέλοις μέμφεται τοῖς πεπιστευμένοις τὰς ἐκκλησίας καὶ φροντίζουσιν, ὧν πεπιστευμένοι εἰσὶν ἄγγελοι, τί χρὴ λέγειν περὶ ἀνθρώπων, ὅσον δεῖ φόβον ἔχειν, ἵνα δυνηθῶσι συμπλέοντες τοῖς ἀγγέλοις συνσωθῆναι τοῖς ἀγγέλοις;

Οἷον γὰρ κοινωνοί εἰσι τοῦ ἔργου ἀμφότεροι ἐπίσκοποι, ὁ νοητὸς λέγω δὴ ὁ ἄγγελος ὁ πεπιστευμένος τὴν ἐκκλησίαν καὶ ὁ αἰσθητός.

|Θεἰᾳ δόξῃ καὶ οὐρανίῳ περιαστραφέντες οἱ ποιμένες καὶ ἀγγελικὴν στρατιὰν θεασάμενοι καὶ ὑμνολογούσης ἀκούσαντες, ἐπιζητοῦσι θερμῶς τὴν Βηθλεέμ, ἥτις >οἶκος ἄρτου< μεθερμηνεύεται, [>διέλθωμεν

Et factum est > , inquit, <cum abiissent ab eis angeli in caelum, pastores dixerunt ad invicem: Transeamus usque Bethleem, et videamus verbum hoc, quod factum est, quod Dominus ostendit nobis. Et venerunt festinantes, et invenerunt Mariam et Joseph et puerum <

Quia festinantes venerant, et non pedetentim, neque fesso gradu, ideo invenerunt Joseph dispensatorem ortus Dominici et Mariam, quae Jesum fudit in partum, et ipsum Salvatorem jacentem in praesepi < . Praesepe illud erat, de quo propheta vaticinatus est dicens: cognovit bos possessorem suam, et asinus praesepe Domini sui < . Bos animal mundum est, asinus animal immundum. Cognovit asinus praesepe Domini sui < . Non popuhis

δὴ ἕως εἰς < τοὺς τῆς ἐκκλησίας προτυποῦντες ποιμένας τε καὶ ἱερεῖς.] Ποῦ δέ ἤμελ- λον οἱ ποιμένες μετὰ τὸ κήρυγμα τῆς εἰρήνης ἢ ἐπὶ τὸν πνευματικὸν οἶκον τοῦ οὐρανίου ἄρτου Χριστοῦ, τοῦτ’ ἔστιν τὴν ἐκκλησίαν ἐπείγε- σθαι — Χριστὸς δέ ἐστιν ὁ ἄδαρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς καὶ δοθεὶς ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς — οἷς ἔργον ἐστὶ τὸν οὐράνιον ἄρτον ἐπιζητεῖν τὸν ἀμνὸν τοῦ θεοῦ, τὸν αἴροντα τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου< καὶ] μυστικῶς καθ’ ἑκάστην ἱερουργού- μενον κατὰ τὸ μέγα ἔλεος αὐτοῦ];| Σπεύοαντες δέ ἦλθον καὶ οὐ βάδην οὐδέ ἐκλελυμένως· διὰ τοῦτο εὗρον αὐτὸν ἐν γάτνῃ.

Αὕτη δέ ἦν, περὶ ἧς ὁ προφήτης ἔλεγεν· Ἔγνω βοῦς καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ γυρίου , ὁ μυ- στήριόν ἐστι δηλούμενον· βοῦς κα- θαρὸν ζῷον, ὄνος ἀκάθαρτον. Οὐχ ὁ λαὸς ἔγνω τὴν φάτνην τοῦ κυρίου αὐτοῦ, ἤγουν ὁ ἐξ Ἰσραήλ,

Israhel cognovit praesepe Domini sui, sed immiindum animal ex gentibus: Israhel vero < , ait, me non cognovit, et populus meus me non intellexit > . Intellegentes hoc praesepe nitamur cognoscere dominum et digni fieri scientia ejus, assumere quoque non tantum nativitatem et resurrectionem camis ejus, sed et inclytum secundae majestatis adventum: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ἀλλὰ τὸ ἀκάθαρτον ζῷον, τὸ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν.

Quod mortuus est < reccato mortuus est < , non quia ipse peccaverit — neque enim peccatum fecit, nec inventus est dolus in ore ejus > — sed est, ut nos, qui mortui sumus, illo moriente >peccatis < , nequaquam >peccato < et vitiis Unde scribitur: Si commortui sumus, et ; sicut igitur >commortui sumus<

> <Ὅ > ἀπέθανεν < . Χριστός, ἁμαρτίᾳ ἀπέθανεν >, οὐχ ὅτι τεν — οὐδὲ γὰρ ἁμαρτίαν ἐποίησεν οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ< — ἀλλ’ ὅτι] ἀπέθενεν, ἶνα ἡμεῖς οἱ συναποθανόντες αὐτῷ, αὐτοῦ ἀποθανόντος τῇ , μη- κέτι ζῶμεν τῇ . Δι’ ὃ λέγεται· εἰ συναπεθάνομεν, καὶ συν- ήσομεν(· ὥσπερ οὖν συναπεθάνομεν αὐτῷ ἀποθνήσκοντι τότε, οὕ-

tunc illo moriente et consurreximus resurgenti, sic cum eo circumcisi sumus et post circumcisionem sollemni purgatione mundati. Unde nequaquam jam indigemus circumcisione carnali. Et ut scias propter nos illum fuisse circumcisum, audi Paulum manifestissime praedicantem : >in quo habitatomnis plenitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo repleti, qui est caput omnis principatus et potestatis; in quo et circumcisi estis circumcisione sine manibus, in exspoliatione corporis carnis, in circumcisione Christi, consepulti ei in baptismate, in quo et consurreximus per fidem operationis Dei, qui suscitavit eum a mortuis igitur et resurrectio etcircum- ejus pro nobis factae sunt.

>Cum impletiessent dies circumcidendi puerum, vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum fuerat ab angelo, antequam concipereturc. Vocabulum Jesu gloriosum omni adoratu cultuque dignissimum, >nomen, quod est super omne nomen hominibus appellari neque ab eis

τω περιετμήθημεν αὐτῷ περιτμηθέντι τότε· καὶ μετὰ τὴν περι- τομὴν αὐτὴν γέγονεν οἰκονομία ἡ διὰ τοῦ προτέρου καθαρισμοῦ. Διὰ τοῦτο ἡμεῖς οὐκέτι περιτεμνόμεθα, ὅτι ἡ περιτομὴ αὐτοῦ δι’ ἡμᾶς γεγενηται· ἐν ᾧ περιετμήθητε λος, >περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός,

ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριοτοῦ, συν- ταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτίσματι, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως Οὐκοῦν καὶ ὁ θάνατος αὐτοῦ ὑπέρ ἡμῶν γέγονεν, καὶ ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ περιτομή.

Ἀναγκαίως δὲ ἐπεση- μήνατο ὁ εὐαγγελιστὴς λέγων· >ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς τὸ κληθέν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου. Οὐκ ἔδει γὰρ ἀπ’ ἀνθρώπων πρῶτον κλη- θῆναι οὐδέ ἀπ’ <αὐτῶν > δοξασθῆναι, ἀλλ’ ἀπὸ κρειττόνων παρὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν καὶ κληθῆναι τὸ προσκυνητὸν ὄνομα καὶ ἔντιμον καὶ >ὑπὲρ πᾶν ὄνομα

efferri in mundum, se dab excellentiori quadam majorique na- tura. Unde signanter evangelista addidit, dicens: > et vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum fuerat ab angelo, antequam conciperetur in utero<.

Deinde sequitur: >cum impleti essent dies purgationis eorum, secundum legem Moysi, duxerunt eum in Hierosolymam<. Propter purgationem, inquit, >eorum< Quorum >eorum<? Si scriptum esset: propter purgationem ejuns, id est Mariae, quae pepererat, nihil quaestionis oriretur, et audacter diceremus Mariam, quae homo erat, purgationem indiguisse post partum. Nune vero in eo, quod ait: >dies pur- gationis eorum <, non videtur unum significare, sed alterum sive plures. Ergo Jesus purgatione indiguit et immundus fuit aut aliqua sorde pollutus? Temerarie forsitan videor dicere, sed scrip- turarum auctoritate commotus, | Vide, quid in Job scriptum sit: >nemo mundus a sorde,nec signanter unius quidem diei fuerit vita ejus<. Non dixit:>nemo mundus a peccato<, sed:>nemo mundus a sorde<. Neque enim id ipsum sig- nificant sordes atque peccata; et ut scias aliud sordem, aliud sonare peccatum, Isaias manifestissime docet, dicens: >lavabit Domi- nus sordem filiorum et filiarum Sion, et sanguinem mundabit

Εἰ δὲ ἔκειτο ὑπὲρ >τοῦ καθαρισ- μοῦ< Μαρίας μόνης, οὐδὲν ἐζητοῦμεν· νυνὶ δὲ >τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῶν< φη- σίν. Ἆλλ' ὅρα τὸ τόλμημα

τοῦ λόγου· μνήσθητι τῶν εἰρημένων ἐν τῷ Ἰὼβ μυστικῶς· >οὐδεὶς καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ' ἂν μία ἡμέρα ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς>· οὐκ εἶπεν· ἀπὸ ἁμαρτίας, ἀλλ'·>ἀπὸ ῥύπου<. Ὅτι καὶ οὐ ταύτά, λέγει Ἡσαίας· >ἐκπλυνεῖ κύριος τὸν ῥύπον τῶν υἱῶν καὶ τῶν θυγατέρων Σιών, καὶ τὸ αἷμα ἀκκαθαριεῖ ἐκ μέσου αὐτῶν<·

de medio eorum, spiritu judicii sordem et spiritu combustionis sanguinem<. Omnis anima, quae humano corpore fuerit induta, habet >sordes< suas. Ut autem scias Jesum quoque sordidatum propria voluntate, quia pro salute nostra humanum corpus assumpserat, Zachariam prophetam ausculta dicentem: >Jesus erat indutus vestibus sordidis<. Quod quidem adversus eos facit, qui negant Dominum nostrum humanum habuisse corpus, sed de caelestibus et spiritalibus fuisse contextum. Si enim de caelestibus et, ut illi falso asserunt, de sideribus et alia quadam sublimiori spiritalique natura corpus ejus fuit, respondeant, quare potuerit spiritale corpus esse sordidum aut quomodo hoc interpretentur, quod posuimus:>Jesus erat indutus vestibus sordidis<. Si autem fuerint necessitate compulsi, ut suscipiant spiritale corpus sordidum intellegi vestimentum, debent consequenter dicere, quoniam illud, quod in repromissionibus ponitur, completum sit, id est: >seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale>, [et] quod polluti et sordidi resurgamus, quod etiam cogitare piaculum est, maxime cum quis sciat scrip-

ἐῤῥύπωται οὖν πᾶσα ψυχὴ ἐνδεδυμένη σῶμα ἀνθρώπινον.

Ἄκουε Ζαχαρίου· >Ἰησοῦς ἦν ἐνδεδυμένος ἱμάτια ῥυπαρά<. Τὸ δὲ ῥητὸν χρήσιμον καὶ πρὸς τοὺς λέγοντας, ὅτι ὁ σωτὴρ οὐκ ἔλαβε σάρκα ἀνθρωπίνην, ἀλλ᾿ ἤνεγκεν ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ πνευματικὸν σῶμα, τὸ πνευματι<κὸν σῶμα> ἐῤῥυπωμένον <νομίζοντας.

Ἐπεὶ> γὰρ λέγειν δυνήσονται <ταῦτα καὶ> τοῦτο παραδέξονται, ὅρα αὐτοὺς λέγειν, ὅτι ἐν ταῖς ἐπαγγελίαις, ὅταν πληρωθῇ τό· >σπείρεται σῶμα ψυχικόν, ἐγείρεται σῶμα πνευματικόν<, ἐγειρόμεθα ἐῤῥυπωμένοι, ὅπερ καὶ λέγειν <ἄτοπον>.

tum ese: >seminatur in corruptine, surget in incorruptione; seminatur in ignobilitate, surget in gloria; seminatur in infirmitate, surget in fortitudine; seminatur corpus animale, surget corpus spiritale<. Oportuit ergo, ut pro Domino et Salvatore nostro, qui >sordidis vestimentis< fuerat >indutus< et terrenum corpus assumpserat, offerentur ea, quae purgare sordes ex lege consueverant. Quod frequenter inter fratres quaeritur, loci occasione commotus retracto. Parvuli baptizantur >in remissionem peccatorum<. Quorum >peccatorum< ? vel quo tempore peccaverunt? aut quomodo potest illa lavacri in parvulis ratio subsistere, nisi juxta illum sensum, de quo Paulo ante diximus: >nullus mundus a sorde, nec si unius quidem diei fuerit vita ejus super terram<? Et quia per baptismi sacramentum natinitatis >sordes< depionuntur, propterea baptizantur et parvuli: >nisi> enim >quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non poterit intrare in regnum caelorum<

>Cum<, inquit, >expleti essent dies purgationis eorum<. Explentur >dies< et muystice. Neque enim statim, ut nata fuerit anima, purgatur, nec potest perfectam in ipso ortu consequi puritatem; sed sicut scriptum est in lege: >Si masculum pepererit, septem diebus sedebit mater in sanguine

Ἐδεήθη οὖν ὁ σωτήρ, ὡς >ἐνεδυμένος ἰμάτια ῥυπαρὰ< τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπινον καὶ γήϊνον, τοῦ προσενεχθὴναι καὶ περὶ αὐιτοῦ καθαρισμόν.

Τὰ παιδία βαπτίζεται >εἰς ἄφεσιν ἁμαρτημάτων<. Ποίων; Πότε γὰρ ἥμαρτον; Ἀλλὰ μήποτε, ἐπεὶ >οὐδεὶς καθαρὸς ἀπὸ ῥύπου<, τὸν ῥύπν δὲ ἀποτίθεταί τις διὰ τοῦ μυστηρίου τοῦ βαπτίσματος, διὰ τοῦτο καὶ τὰ παιδία βαπτίζεται.

Μυστικῶς δὲ >ἡμέραι< πληρούμεναι· οὐ γὰρ ἅμα τῇ γενέσει ὁ καθαρισμός,

ἀλλ᾿ ὥσπερ γέγραπται ἐν τῷ νόμῳ· >ὅτι ἐὰν τεχθῇ ἄρσεν, ἑπτὰ ἡμέρας καθιεῖται ἐν αἵματι ἀκαθάρτῳ, εἶτα τριάκοντα

immundo, ac deinde triginta tribus in sanguine puro, et ad extremum ipsa et infans sedebunt in sanguine purissimo<, sic quia lex spiritalis est et >umbram habet futurorum bonorum<, possumus intellegere purgationem veram nobis evenire post tempus. Ego puto, quod et post resurrectionem ex mortuis indigeamus sacramento eluente nos atque purgnte — nemo enim absque sordibus resurgere poterit —, nec ullam posse animam reperiri, quae universis statim vitiis careat. Unde in regeneration baptismi assumitur sacramentum, ut, quomodo Jeus secundum dispensationem carnis oblatione purgatus est, ita etiam nos spiritali regeneration purgemur. >Duxerunt eum secundum legem Moysi in Hierosolymam, offerre ante conspectum Domini<. Ubi sunt, qui Deum legis negant, qui aiunt non istum, sed alium a Christo fuisse in evangelio praedicatum: >Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege<? Ergo putandum est, quod Filium suum bonus Deus sub lege fecerit Creatoris et sub inimici jure, quod ipse non dederat? Quin potius ideo sub lege factus est, >ut redimeret eos, qui sub lege errant<, et aliae legi subjiceret, de qua dudum lectum est: >Attendite, populous meus, legem meam<, et reliqua. >Adduxerunt< ergo >eum, ut statuerent ante conspectum Domini< Cujus scripturae praecepta complentes? Nempe illius: >sicut scriptum est<, inquit, >in lege Moysi, quia omne masculinum, quod aperit vulvam, sanc-

τρεῖς ἐπὶ αἵ8ματι καθαρῷ< καὶ αὐτὴ καὶ τὸ παιδίον,

Οὔτως, ἐπεὶ >ὁ νόμος σκιὰν ἔχει τῶν μελλόντων ἀγαθῶν< ἔστιν ἰδεῖν καθαρισμὸν γινόμενον ὕστερόν ποτε· τάχα δὲ ἐὰν ἀναστῶμεν ἐκ νεκρῶν, <δεόμεθα τοῦ> μυστηρίου <τοῦ> καθαίροντος ἡμᾶς ... θαυμάζω, εἴ τις ἀνίσταται παν<τὸς> ῥύπου καθαρεύων· ἐν <τῇ> παλιγγενείᾳ οὖν τα<ύτῃ> τοιοῦτόν τι ἔσται μυστήριον καθαρισμοῦ, ὅπερ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς ἐπὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ.

tum Domino vocabitur<, et: >ter per annum apparebit omne masculinum in conspectus Domini Dei<. Masculina, quae ex eo, quod vulvam matris aperuerunt, sancta errant, offerebantur ante altare Domini: >omne<, inquit, >masculinum, quod aperit vulvam<, sacratum quippiam sonat. Quemcunque enim de utero effusum marem dixeris, non sic aperit vulvam matris suae ut Dominus Jesus, quia omnium mulierum non partus infantis, sed viri coitus vulvam reserat. Matris vero Domini eo tempore vulva reserata est, quo et partus editus, quia sanctum uterum et omni dignatione venerandum ante nativitatem Christi masculus omnino non tetigit. Audeo quid loqui, quia et in eo, quod scriptum est: <Spiritus Dei veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit te>, principium seminis et conceptus fuerit, et sine vulvae

Τὰ οὖν ἀρσενικὰ ἅγια ὄντα <ἅτε> μήτραν ἀνοίγοντα ἔδει ἀναφέρεσθαι κυρίῳ παρὰ τῷ θυσιαστηρίῳ, μόνος δὲ Χριστὸς διήνοιξεν μήτραν ἐκ παρθένου τεχθείς· οὐδὲν γὰρ ἄλλο πρὸ τοῦ Χριστοῦ τῆς μήτρας ἐκείνης τῆς ἱε<ρᾶς> ἥψατο· πάντων δὲ τὰ πρωτότοκα, εἰ καὶ πρωτότοκά ἐστιν, ἀλλ᾿ οὐ διανοίγουσιν αὐτὰ πρῶτα τὴν μήτραν, ἀλλ᾿ ὁ σύμβιος. | Ἀλλὰ τίνα τὰ τῶν ἀντι<λε> γόντων; Εἰ εὶς τ<ὸν Χριστὸν > ἔχει τὴν ἀναφορὰν τό· < >πᾶν> ἄρσεν διανοῖγον <μήτραν> ἅγιον τῷ κυρίῳ κλη<θήσεται<>, οὐκ ἔμ<μινεν ἡ Μαρία> παρθ <ένος· τέκνον γὰρ ἥ <ψατο. . . . . . . .> διανοῖγ<οναῦτήν. Ἀνέ>ῳκτο οὖν ἄν<ευ ἀνδρὸς ἡ παρ-> θενικὴ μή<τρα. Πρὸς τοῦτ᾿> ἔστιν ἀπαντῆσ<αι· ἐτήρει> μὲν τὴν παρθεν <ικὴν> φύσιν, οὐδ᾿ ὅλως αἱ π<αρ-> θενικαὶ πύλαι ἀνεῴ<χθη>σαν βουλήσει τοῦ κυοφ<ο>ρουμένου κατὰ τὸ φα<νερῶς> ῥητόν· >Ἡπύληαὕτη <κεκ> λεισμένη ἔσται· οὐδεὶς <μὴ δι> έλθῃ δι᾿ αὐτῆς εἰ μὴ κύριος· καὶ ἔσταικεκλεισμένη<, ὥστε πρὸς τὴν δύναμιν τοῦ

reseratione novus in utero foetus adoleverit. Unde et ipse Salvator loquitur : ego autem sum vermis et non homo, opprobrium hominum et abjeetio plebis > . Videbat in matris utero immunditiam corporum, visceribus ejus hinc inde vallatus terrenae faecis patiebatur angustias; unde assimilat se vermi et dicit : ego sum vermis et non homo > . Ex mare quippe ac femina homo nasci solet, ego vero non ex masculo et femina, secundum ritum hominum atque naturam, sed in exemplum >vermis < natus sum, cujus non semen, sed in ipsis et ex ipsis, in quibus coalescit corporibus, origo est. Propter quod, quia >omne masculinum, quod aperit sanctum Domino vocabitur > , ductus est >in Hierosolymam > , ut appareret ante conspectum Dei, et propter illud, quod sequitur: ut daretur munus pro eo, quod in lege Domini scriptum est: par turturum aut duo pulli columbarum > . Turturum par et duos pullos columbarum pro Salvatore videmus oblatos. Ego et aves istas beatas puto, quae pro ortu Domini oblatae sunt ; et quomodo asinam Balaam miror et felicitate accumulo, quia digna fuerit non solum videre angelum Dei, sed etiam ore reserato in humanum sermonem erumpere, sic multo amplius has volucres praedico atque sustoUo, quod pro Domino nostro et Salvatore ante altare oblatae sunt. Ut offerrent pro eo par turturum aut duos pullos

τεχθέντος οὐδὲν κέκλεισται αὐτῷ ὡς δεσπότῃ, ἀλλὰ πάντα ἀνέῳκται. Καίτοι οὐκ ἀνάγκην εἶχεν ἡ παρ- θένος, ἀλλ’ ὅμως οὖν νόμος ἐπλη- ροῦτο κατὰ τὸν νόμον Μωϋσέως, οὐχ ὅτι ὁ νόμος Μωϋσέως κυρίου οὐκ ἦν νόμος· ὅσα γὰρ λαλεῖ προ- φήτης πνεύματι ἁγίῳ, οὐκ αὐτὸς λαλεῖ, ἀλλ’ ὁ κύριος ὑποβάλλει· ὅμως δὲ ὁ καθαρισμὸς τύπον εἶχε σωματικόν. |

columbarum<. Xovum quid forsitan videar inferre, sed pro majestate rei panim dignum. Sicut nova fuit generatio Salvatoris non ex viro et muliere, sed ex sola tantum virgine, sic et partuturum et duo pulli < isti >columbarum < non fuerunt o oculis camis adspicimus, sed qualis Spiritus sanctus est, qui in specie columbae descendit et venit > super Salvatorem, in Jordane baptizatus est. Tale fuit et par turturum > : : non erant illae volucres, ut istae, quae per aerem volitant, sed divinum quiddam et humana contemplatione augustius sub specie columbae et turturis apparebat, ut non talibus victimis, qualibus omnes homines, ille, qui pro toto mundo nascebatur et pati habebat, coram Domino mundaretur, sed, ut dispensatio ejus nova omnia, ita novas quoque haberet hostias, secundum voluntatem omnipotentis Dei in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Digna Dei munere quaerenda est ratio, quomodo Simeon vir sanctus et Deo , sicut in evangeho scriptum est, exspectans consolationem Israhel, responsum acceperit a Spiritu sancto non se prius niorte obiturum, quam videret Christum . Quid ei profuit videre Christum ? Utrum hoc tantum in repromissione habuit, ut videret illum nihilque ex visu ejus consequeretur utihtatis, an latet aliquod donum dignum Deo, quod beatus vSimeon et meruit et accepit ? Fimbriam vestimenti Jesu mulier tetigit et sanata . Si illa ad extremam partem vesti- menti tantum emolumenti habuit, quid putandum est de

Simeone, qui in suas ulnas accepit < infantem et in tenens laetabatur atque gaudebat, viclens parvulum a se gestari, qui ad vinctos venerat resolvendos seque ipsum nodis corporis liberandum, sciens neminem posse de claustro corporis quempiam emittere cum spe futurae vitae, nisi eum, quem in brachiis continebat ? Unde et ad eum loquitur: >numc Domine, servum tuum in pace < ; quamdiu enim Christum non tenebam, quamdiu illum meis brachiis non artabam, clausus eram et de vincuHs exire non poteram. Hoc autem non solum de Simeone, sed de omni humano genere sentiendum est. Si quis egreditur e mundo, si quis e carcere et vinctorum domo dimittitur, ut ad regnandum vadat, sumat Jesum in manibus suis et circumdet eum brachiis suis, totum habeat in sinu suo, et tunc exsultans ire poterit, quo desiderat. Considerate, quanta dispensatio praecesserit, ut Fihum Dei Simeon mereretur tenere. Primum responsum a sancto Spiritu ac- ceperat non eum videre mortem, nisi prius vidisset Christum . Deinde non fortuito ac simphciter ingressus est templum, sed venit ad templum in spiritu Dei < ; ; quotquot enim spiritu Dei ducuntur, hi fihi Dei sunt < . Spiritus igitur sanctus eum duxit in templum. Tu quoque si vis tenere Jesum et amplexari manibus et dignus fieri exire de carcere, omni labore nitere, ut ducem habeas spiritum veniasque ad temphim Dei. Ecce nunc stas in templo Domini Jesu, hoc est in ecclesia ejus: hoc est templum e vivis lapidibus < exstructum. Stas autem in Domini, quando vita tua et conversatio ecclesiae fuerit appel-

Ὡς ἐν δεσμωτηρίῳ ὢν τοῦ σώ- ματος καὶ ὁρῶν, ὅτι οὐδεὶς αὐτὸν λύει ἀπ’ αὐτοῦ, ὥστε μετ’ ς πολυθῆναι τοῦ κόσμου, ἢ ἐκεῖνος, ὅν αὐτὸς κατέσχεν εἰς τὰς ἀγκάλας < αὐτοῦ, φησίν· νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου κατὰ τὸ ῥῆμα σου(.

latione dignissima. Si veneris in spiritu ad templum < , invenies parvulum Jesum, levabis illum brachiis tuis et dices: Nunc dimittis servum tuum, Domine, in pace secundum verbum tuum. < Simulque attende, quod solutioni et dimissioni >pax < sit. Non enim ait: dimitti volo, sed cum additamento: in pace > dimitti. Nam et beato Abrahae hoc idem promissum est: tu autem vades ad patres tuos in pace, enutritus in senectute bona < .

Quis est, qm moriatur in pace < , nisi ille, qui habet pacem Dei, quae omnem sensum superat custoditque cor < sui? Quis est, qui de saeeulo isto recedit in pace < , nisi is, qui intellegit, quod Deus erat in Christomundumreconcilians sibi < nihilque inimicum habet et adversarium Deo, sed omnem pacem atque concordiam bonis in se operibus assumpsit et sic in pace < dimittitur pergere ad patres, ad quos et Abraham profectus est ? Quid de patribus loquar ? Ad ipsum quoque patriarcharum principem et dominum est ire, Jesum, de quo dicitur: >melius est resolvi esse cum . Ille habet Jesum, qui audet loqui: vivo, jam nen ego, vivit autem in me Christus < . Ut igitur et nos stan- tes in templo et tenentes Dei Filium amplexantesque eum digni remissione et profectione ad meHora simus, oremus omnnipotentem Deum, oremus et ipsum parvulum Jesum, quem alloqui

Καὶ ἴδε τὴν προσθήκην, τὸ ἐν · οὐχ ἁπλῶς φησιν· ἀπολυθῆναι θέλω[ν], ἀλλ’ ἐν εἰρήνῃ < κατὰ τὸ λεχθὲν τῷ Ἀβραάμ· ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου μετ εἰρήνης < ,

Τίς δέ ἐστιν μετ’ ἀπαλλασσόμενος ἢ ὁ νοήσας, ὅτι >θεὸς ἐν Χριστῷ > καταλλάσ <σων ἑαυτῷ < καὶ > μηκέτι ἔργον τι ἔχρας <ἔχων > πρὸς τὸν θεόν, εἰρήνην ἀναλαβὼν δι’ ἔργων ἀγαθῶν.

et tenere desideramus in brachiis: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Οὗτος ἦν κεχρηματισμένος ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος μὴ πρότερον τελέσαι τὸν βίον, ἕως ἄν ἴδῃ τὸν Χριστόν· ἐξεδέχετο οὖν ἰδεῖν τὸν Χριστὸν κυρίου πρὶν τελευτῆσαι, ἐνεδέχετο τὴν ἐπαγγελίαν, ἔμενεν ἐν τῷ ναῷ ἔσω ἐκεῖνο λέγων ἐν ἑαυτῷ· ὅπου ἂν γένηται, πάντως ἐνταῦθα ἀπαντᾷ, καὶ >δεξάμενος εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ < τὸν Ἰησοῦν τὸν θεὸν< λέγων· >νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα<. Πόθεν ἀπολύεις; Ἐκ τοῦ βιωτικοῦ σκάμματος· λύτρα γὰρ καὶ δεσμωτήριον Ὁ βίος.

Ὁ γὰρ μέλλων εἰρηνοποιεῖν τὸν κόσμον παρεγένετο, ὁ συνάπτων τὸν οὐρανὸν τῇ γῇ, ὁ κατασκευάζων τὴν γῆν οὐρανὸν διὰ τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας.

>Ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου<· πρότερον μὲν γάρ, φησίν, ἐπίστευον ἐν διανοίᾳ, τῷ λογισμῷ ἐγίνωσκον, νῦν δέ καὶ τοῖς τῆς σαρκὸς ὀφθαλμοῖς μου τεθέαμαι, ὡς τετελείωμαι· >εἶδον< γὰρ >τὸ σωτήριόν σου<, ὅς ἐστι Χριστός· τοῦτο δὲ ὅ >εἶδον < οὐ μόνον σωτηρία ἐστὶν Ἰουδαίων, ἀλλὰ καὶ παντὸς τοῦ κόσμου. Τέ δὲ εἶδον; >Τὸ σωτήριόν [*](11 vgl. Kol. 120) [*](2 Amen > C Explicit omelia XV. AC 105, 3–10 Q* 105, 3–7 απαντᾷ P* 105, 3–7 vgl. (im. Apparat) + Kyrill + 105, 7 καὶ—106, 2 (105,–13 > d) + Kyrill dC 105, 7 καὶ — 10 Ρ τοῦ αὐτοῦ: Orig.) 105, 7 καὶ 11—13 Ρ2ν [PG 72 in e. Kyrill- Schol. als Einschub (nicht in k)] 105, 8—10 ν (PG 72 aus P1) 105, 11–13 P (τοῦ οὐτοῦ: Orig.) Q* 105,14–106,3 P (τοῦ αὐοτῦ: Orig.) Q* 105, 14–106, 14 (+ Kyrill) Q*) [*](3—7 ἀπαντᾷ.] οὗτος ὁ Συμέων πολλάκις μὲν ἤρχετο εἰς τὸ ἱερόν, ἀλλὰ κατ᾿ ἰδίαν πρόθεσιν· τότε δὲ ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος χειραγωγηθεὶς εὐκαίρως πρὸς τὴν ἀποπλήρωσιν τῆς ἐπαγγελίας dC (als Anfang des aus Orig. u. Kyrill gebildeten Scholions) (1 οὖτος—2 δὲ C > d | 3 ἐπαγγελίας + ἦλθεν εἰς τὸ ἱερόν d) 5 ἐξεδέχετο] ἔξε (!) Q τὴν ἐπαγγελίαν > Q, 7 καὶ — 8 λέγων] δέχεται μὲν εἰς ἀγκάλας αὐτὸν καὶ εὐλογεῖ τὸν θεὸν καὶ λέγει (= auch Kyrill-Text) dC αὐτοῦ > P 7/8 εὐλογεῖ P 8 Πόθεν ἀπολύεις] τοῦτ᾿ ἔστιν d 9 Ἐκ — 10 βίος] ἀπὸ τοῦ πορόντος αἰῶνος dC + τῆς στενῆς καὶ τεθλιμμένης πύλης (Matth. 7, 14), ἧς ἔχαιρε ἐξιὼν ὡς τέλειος ἐν θεοσεβεία d C(τῆς στεν. — πύλης > d | ἧς] ἐν εἰρήνῃ d | ἔχαιρε + γὰρ d) 11 Ὁ] ἐν εἰρήνῃ δέ φησιν· ἐπεὶ ὁ C γὰρ > C εἰρήνην ποιεῖν ν, ἐν εἰρήνῃ ποιεῖν C τὸν κόσμον C] τῷ κόσμῳ ΡΡ2Q 11 ὁ συνάπτ. — 13 > dC 14 Ὅτι — σου > PQQ 1 πρότερον — 15 φησιν] ὅπερ γὰρ πρότερον d μὲν γὰρ > PQ 15 ~ ἐν διανοίᾳ ἐπίστ. d τῷ — ἐγίνωσκ. > dC ἐγίν.] γινώσκων Ρ 1 νῦν — καὶ > d δὲ > Q καὶ — 16 τεθέαμαι] ἴδον (Q, εἰδὼν Q1 ἰδὼν Ρ) τοῖς ὀφθαλμ. μου PQQ1 16 μου > C] νῦν d ὡς > PQQ1 ὡς τετελ. > d εἶδον — 18 κόσμου > PQQ1 17 ὅς — Χριοτός] τοῦτ᾿ ἔστιν Χριστόν d τοῦτο — εἶδον > d οὐ — 18 κόσμου erst nach d. 1. Kyrill-Stück d σωτηρ. ἐστὶν] εἰς σωτηρίαν d 18 Τί — p. 106, 1 λαῶν > dC εἶδον Q1] ἴδον PQ)

>Φῶς εἰς ἀπονόσφιν ἐθνῶν τὰ ἐσκοτισμένα ἔθνη ἤμελλεν φωτίσαιrfj διδασκαλίᾳ· νῦν γὰρ εἰσεδέξατο ὁ πατὴρ τοὺς ἐξ ἐθνῶν σύνθημα δοὺς αὐτοῖς εἰρήνης, τὴν σω- τηρίαν τὴν διὰ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως.

Καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ τοῖς ἔθνεσι διδασκαλίας ἀρχή, ἐνταῦθα δὲ τῷ Ἰσραὴλ ἀκόλουθος ἡ μάθησις· εἴ τις τοίνυν οἶδεν τὸν Χριστόν, οὗτος Ἰσραηλίτης, εἴ τις μὴ οἶδεν, οὔκ ἐστιν Ἰσραηλίτης· Ἰσραῆλ γὰρ ἑρμηνεύεται >νοῦς ὁρῶν ὁρῶν θεόν δέ Ἰουδαίων ἐστὶν τὸ εἰς Χριστὸν πιστεῦσαι τὸν κηρυχθέντα ὑπὸ τῶν προφητῶν· >δόξα γὰρ τῶν προσδοκώντων ἡ ἀπάντησις τοῦ προσδοκουμενου.

Et erant pater illius et mater admirantes super his, quae dicebantur de eo ortu Jesu dicta scriptaque sunt de eo, et tunc scire poterimus singula quaeque digna esse miraculo. Quamobrem mirabatur et pater [*](11 vgl. inNum. Hom. 11 (S. 83, 21 Baehrens): mens vidensDeum; in Gen. Hom. 15, 3 (S. 130, 1 Baehrens); Wutz, Onom. sacra 745 16 – 18 Luk. 2 33. 34) [*](15 Incipit omelia XVI. de . . . AC (omelia > A) 15 — 20 eo > Ο 16 ejus > C ammirantes AB mirantes CDe 17 eo] illo C ad + eum D 18 iste] hic B et + in C et resurrect. > A 19 — 20 eo > A 19 erat B, erat c D mirantes C 21 ortu + Domini B et scripta A tunc] nunc e 22 miratur Ο et > C) [*](106, 4 – 7 P τοῦ αὐτοῦ Orig.) Q * 106, 8 – 14 P τοῦ οὐτοῦ: Orig.) Q*) [*](1 ὃ ἡτοίμ. > Q 1 οὐ — 2 πρόκωπον > Q 1 4 δέ] γάρ d Χριστός] διὰ τι φῶς PQQ 1 ἐπειδὴ — 5 διδασκ.] τῶν ἐσκοτισμένων τῇ διανοίᾳ d 5 ἐσκοτισμ. > PQQ 1 ἤμελλεν — διδασκ.] ἐν σκότει ὑπῆρχον καὶ δι’ αὐτοῦ ἐφωτίζετο PQQ 1 νῦν — 7 πίστεως > PQ 1] καὶ + 2 Zeilen verwischt Q (mit ἐφωτίζετο schlielBt P) νῦν — 7 τὴν] εἰσεδέξατο γὰρ τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου d 8 Καὶ — Ἰσρ. > PQQ 1 ὧδε — 11 θεόν > dC 9 δὲ > Q 10 εἶ τις — 11 Ἰσραηλίτης > Q 1 οἶδεν 2 PQ] ἴδε Q 1 11 γὰρ Q 1] de PQ 12 τὸ — πι στεῦσαι] ὁ Χριστός· τὸ εἰς αὐτὸν πιστεπυσαι d 13 δόξα — προσδοκ. > d γὰρ + ἦν Q προσδοκούντων C ἀπάντησις C] ἀπαντὴ PQ, ἀπαρχὴ Q 1 13/14 τῶν προσδοκουμένων C)

Ἐπὶ ποίοις δὲ λαλουμένοις περὶ α'υτο[υ < ἐθαύμαζον Ἰωσὴφ καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ; Ἐπὶ τοῖς ὑπὸ τῶν ποι- μένων, ὑφ’ ὧν ἡ φήμη διέτρεχεν, ὅτι ὁ Χριστὸς γεγέννηται, <κα]ι > ὑπὸ Συμεῶνος ἀπ’ αὐτῷ τῷ εἰπεῖν· νῦν ἀπολύεις , ὃ ἦν ἡ κορωνὶς τῶν λαλου- μένων περὶ αὐτοῦ.

Ἐἰς π·ατέρα δὲ τὸν Ἰωσὴφ θαυ- <μαστῶς τίθησι, οὐ πατέρα > τοῦτο εἰπ > ών, φητεύει περὶ τοῦ παιδίου, εὐλογήσας τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καὶ φησιν· Ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς πτῶ- σιν καὶ ἀνάστασιν < .

de multis cordibus cogitationes < . Quid sibi vult hoc quodait: ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Is- rahel < ? Huic quid simile in evangelio secundum Joannem scriptum repperi: >in judicium ego mundum istum veni, ut qui non vident, videant et, qui vident, caeci fiant < . Quomodo ergo in judicium venit. ut non videntes < de nationibus >viderent < et, prius videbant de Israhel, caeci fierent < , sic venit in ruinam et resurrectionem multorum < . In adventu enim Domini Salvatoris, qui prius steterant, corruerunt et, qui ceciderant, surrexerunt. Una haec est interpretatio de eo, quod dictum est : ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhek. Est autem et altius quid intellegendum adversus eos vel maxime, qui contra Conditorem latrant, et hinc inde de veteri testamento, quae non intellegunt, testimonia congregantes simplicium corda decipiunt < . Aiunt enim: ecce, Deus legis et prophetarum, videte qualis sit. >Ego < , inquit, occidam, et ego vivificabo, percutiam et sanabo, et non est, qui eruat de manibus . Audiunt: <occidam > , et non audiunt: >vivificabo < , audiunt: >percutiam < et audire contemnunt: ego . Istiusmodi occasionibus Creatorem calumniantur. Igitur antequam interpreter, quem sensum habeat: egointerficiam et vivificabo, percutiam et , opponam eis testimonium evangelii dicamque adversus haereticos — innumerabiles quippe haereses sunt, quae evangeUum secundum Lucam recipiimt — : Si propterea cruentus et tantum judex et cru-

Ὁμοιον de αὐτῷ ἐστιν ἐν τῷ, κατὰ Ἰωάννην τό· εἰς κρίμα ἐγὼ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον ἦλθον, ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέπωσι καὶ οἱ βλέπον- τες τυφλοὶ γένωνται<· ὥσπερ οὖν >οἱ μὴ βλέποντες< ἀπὸ τῶν Μνῶν >βλέπουσι < , καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ Ἰσραὴλ >τυφλοὶ γίνονται < , οὕτως ἦλθεν εἰς πτῶσιν καὶ άνάστασιν < ἡμῶν. Οἱ ἑστηκότες πεπτώκασι καὶ οἱ πεπτω- κότες ἀνέστησαν Χριστοῦ ἐπιδημήσαντος. Ἐχει δὲ τοῦτο καὶ βαθυτέραν διήγησιν·

delis est Conditor, quia dicit: >ego interficiam et vivificabo, percutiam et sanabo<, manifestissimum est et Jesum ipsius esse filium; eadem siquidem de eo scripta sunt: >ecce, hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel<, non >in resurrectionem< tantum, sed et >in ruinam<. Si malum est interficere, malum sit et >in ruinam< venire. Quid respondebunt? Utrumne recedent a cultu ejus, an quaerent aliquam interpretationem et ad tropologias confugient, ut, quod >in ruinam< venerit, benignitatem magis quam austeritatem sonnet? Et quomodo justum erit, quando quid in evangelio tale reperitur, ad allegorias et novas intellegentias confugere, quando vero in veteri instrument, statim accure et nullam explanationem, quamvis probabilis sit, recipere? Sed et hoc, quod sequitur: >in judicium ego veni in mundum istum, ut non videntes videant et, qui vident, caeca fiant<, quamvis quaerant, ut edisserant, implore non poterunt. Ego vero, qui opto esse ecclesiasticus et non ab haeresiarchae aliquot, sed a Christi vocabulo nuncupari et habere nomen, quod benedicitur super terram, et cupio tam opera, quam sensu et esse et dici christianus, aequalem et in veteri et in nova lege quaero rationem. Loquitur Deus: >ego interficiam<; libenter habeo, ut interficiat Deus. Quando enim vetus in me homo est et vivo adhuc quasi homo, cupio, ut occidat in me Deus veterem hominem et vivificet me ex mortuis. >Primus< enim, ait, >homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Sicut portavimus imagem terreni, portemus et imaginem caelestis<. Secundum hunc sensum intellegitur et illud: >in judicium ego veni in mundum istum, ut qui non vident, videant et, qui vident, caeca fiant<. Habemus in nobis omnes homines et adspectum et caecitatem. Adam et videbat, et non videbat. Eva quoque, antequam aperirentur oculi ejus, vidisse describitur: <vidit>, inquit, >mulier lignum, quia bonum ad comedendum et optimum oculis ad

videdum; et tollens de fructu ligni comedit et dedit viro suo, et comederunt< Igitur non erant caecik sed videbant. Deinde sequitur: et aperti sunt oculi eorum<. Ergo caeci fuerant nec videbant, quorum oculi postea sunt aperti; sed qui bene ante viderant, postquam mandatum Domini praetergressi sunt, coeperunt videre male et adspectum oboedientiae subrepente delicto postea perdiderunt. Ego sic intellego et illud, quod dicit Deus: > Quis fecit mutuni et surdum, videntem et caecum ? Xonne ego. Dominus Deus ? Est oculus corporis, quo terrena ista conspicilomus. oculus secundum sensum camis, de quo scriptura dicit: >frustra incedens inflatus sensu carnis trarium meliorem et divina sapientem; qui quia caecus in nobis erat, venit Jesus, ut faceret eumvidere, ut, qui non videbant, viderent, qui autem videbant, caeci fierent. Juxta hunc ergo sensum et hoc, quod nunc habemus in manibus, intellegendum : >ecce, iste positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Is rahek. Habeo aUquid in me, quod male stat et peccati superbia se erigit : hoc cadat, hoc subruatur, quod si ceciderit, id quod ante corruerat, surgens stabit. >Inerior homo meus quondam jacebat elisus, et exterior stabat erectus. Antequam crederem in Jesum, j διε- bonum in me jacebat, | stabat. Postquam ille venit, tunc I quod in me malum fuit, corruit, et expletum est illud: >semper mortificationem Jesu in corpore circumferentesmortificate membra vestra super ter-

εχω τι εστος εν εμοι· τουτο πεσετω,

>ὁ ἔσω ἄνθρωπος πεπτωκώς μου χειρον· ἦν, ὁ ἔξω ἄνθρωπός μου εἱστήκει. Πρὸ τῆς πίστεως τίνα εἴχομεν; τὸ κρεῖττον πεπτωκός, τὸ χεῖρον γηγερμένον. δὲ ἦλθεν Χριστός, τότε τὸ ἑστηκὸς πέπτωκέ μου τὸ >χεῖρον·

νεκρώσατε, φησίν, τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς πορνείαν, ἀκαθαρσίαν καὶ τὰ ἑξῆς.

tiam, luxuriam, idolatriam, veneficia utilis ruina facta est. Et fuerit cadaver, illuc congregabuntur aquilae casu nomen accepit. Bona est haec ruina, ad quam primuni venit Jesus, nec potest facere resurrectionem, nisi ruina praecesserit. Veniat ante destruere, quod in me malum fuit, ut illo destructo et mortificato consurgat in me et vivificetur id, quod bonum est, ut consequatur in eo regnum caelorum: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Ἐπεὶ δὲ πτῶμα γέγονεν — ὅπου γὰρ πτῶμα, ἐκεῖ καὶ οἱ ἀετοί —, καλὸν τοῦτο τὸ πτῶμα, ἐφ᾿ ὂ ἦλθεν πρῶτος ὁ Ἰησοῦς.

Lucas, qui scripsit : >Spiritus sanctus veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit te; propter hoc et quod natuni fuerit sanctum, vocabitur Filius Dei qui manifeste nobis tradidit, quoniam virginis fiHus fuit Jesus nec de humano conceptus est semine, iste patrem ejus Joseph testatus est dicens : >Et erat pater

Ὁ μακάριος Λουκᾶς, ὁ σαφῶς ἡμῖν παραστήσας, ὅτι παρθένου υἱὸς ὁ σωτὴρ ἦν, οὐκ ἐξ ἀνδρός, οὗτος πατέρα αὐτοῦ τὸν Ἰωσὴφ νῦν ἀνηγορευσεν.

illius et mater admirantes super his, quae dicebantur de eo < . Quae igitur causa exstitit, ut eum, qui pater non fuit, patrem esse memmoraret? Qui simplici expositione contentus est, dicet: honoravit eum Spiritus sanctus patris vocabulo, quia nutrierat Salvatorem. Qui autem altius aliquid inquirit, potest dicere : quoniam generationis ordo a David usque ad Joseph deducitur, ne vidretur frustra Joseph nominari, qui pater non fuerat Salvatoris, ut generationis ordo haberet locum, >pater < appellatus est >Admirabantur < igitur pater illius et mater super his, quae de eo < tam ab angelo, quam a multitudine caelestis nec non et a pastoribus. Omnia quippe haec audientes nehemen-

Πρὸς τί οὖν πατέ·ρα εἶπε τὸν μὴ σΠείραντα μηδέ αἴτιον αὐτῷ γενόμενον τῆς γενέσεως; Ἁπλούστερον μὲν λέγοιτο ἄν, ὅτι ἐτίμησεν αὐτὸν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγοιν τῇ τοῦ πατρὸς προσηγορίᾳ, ἐπειδήπερ ἀνεθρέψατο αὐτόν. Εἰ δέ δεῖ τι εἰπεῖν βαθύτερον, ἐ·ροῦμεν· ἐπεὶ ἡ γενεαλογία ἐγενεαλόγησε τὸν Ἰωσὴφ ἀπὸ Δαβίδ, ἴνα μὴ δόξῃ περιττὴ εἶναι ἡ γενεαλογία ἐρχομένη ἐπὶ τὸν Ἰωσὴφ μὴ γεννήσαντα τὸν σωτῆρα, ἶνα ἡ γενεαλογία λόγον ἔχῃ ἐπιτή- δειον, πατὴρ ἀνηγορεύθη τοῦ κυρίου.

tissime mirabantiir. Deinde scriptura ait: > Benedixit eis Simeon et dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce, iste positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israhel, et in signum, cui contradicetr. Et tuam ipsius animani pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes < . Quomodo Salvator in ruinam et in resurrectionem multorum < . venerit, est contemplan- dum. Qui simpliciter exponit, potest dicere in ruinam < eum infidelium et in resurrectionem < credentium. Qui vero interpres est, dicit nequaquam eum cadere, qui ante non steterit. Da mihi igitur, qui fuerit ille, qui steterit, et in cujus >ruinam < Salvator advenerit, nec non et eum, qui consurgat. Nam utique ille consurgit, qui ante corruerat. Videndum est itaque, ne forte Salvator non aliis atque aliis in ruinam < venerit et in sed eisdem et in ruinam et in resurrectionem < In Judicium < , ait, ego veni, ut, qui noii videbant, videant et, qui videbant, caeci fiant < . Est enim in nobis aliud, quod videbat prius et postea videre desivit, et ahud, quod non videbat et

Ἡγονικά >είς πτώσιν και ανά- σταση^ είναι τον κύριο ν ουκ ά?.λων πΐ7ΐτόντ(»ν και άλλοη> άνισταμένων, αλλά το Λ α ίτο ν, >εις πτώση* τ οϋχεί- ρονος >καϊ ανάστασιν τον βελτίονος, I ?ναζάνασ}τη μου το κρεϊττον καΟ- αιρετικη μεν γ ίο παθημάτων )] ί.τ ι- 9 όνεια τον κυρίου, διεργετική δε τθν της ψ ν/η ζ ιδιωμάτων. Οταν λίγη Παύλος· >οταν άσεχκο, τότε δυνατός εἰμκ —ό α ντός άσϋενεϊ, ει και δυνατός

postea coepit videre, Verbi gra- tia, volo videre illis oculis, qui- bus antea non videbam et qui τως καὶ mihi postea reserati sunt, quo- Ttmreiv rdg ἀφορμὰς Tiaoeyei, rolg niampostinoboedientiametAdam Αδαμ | δὲ dviaraadai. I etEvae oculi sunt aperti < , de qui bus superiori sermone tractavimus. Xunc autem interpertandum, quid sibi velit hoc, quod ait: Ecce, hic positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israhek. Me oportet primum cadere et, cum cecidero, postea bene surgere, ne Salvator mihi causa fuerit malae ruinae. Sed propterea cadere me fecit, ut consurgam, et multo mihi ruina utihor fuerit, quam illud tempus, quo videbar stare. Stabam enim peccato eo tempore, quo peccato vivebam; et quia peccato stabam, prima mihi utilitas fuit, ut caderem et peccato morerer. Denique et sancti prophetae, quando augustius ahquid contemplabantur, cadebant in faciem suam; propterea autem cadebant, ut peccata per ruinam

ἐστιν, ἀλλ’ ἀσθενεῖ μὲν τῇ σαρκί, δυνατὸς δέ ἐστι τῷ πνεύματι — οὕ- τως καὶ ὁ κύριος οὐχὶ τοῖς μὲν τοῦ πίττειν τὰς ἀφορμὰς παρέχει, τοῖς δὲ τοῦ ἀνίστασθαι.|

Οἱ γὰρ πίπτοντες ἀπὸ τῆς στάσεως, ἐν ᾗ ποτε ἦσαν, καταπίπτουσι δη- λονότι· οὐδέποτε δὲ εἱστήκει ὁ ἄπιστος χαμαὶ συρόμενος μετὰ τοῦ ὄφεως, ᾧ συνέπεσεν· οὐκ ἔχει οὖν, ὅθεν πέσῃ διὰ τὸ καταβεβλῆσθαι τῇ ἀπιστίᾳ. Πρώτη δὲ εὐεργεσία τὸν στήκοντα τῇ ἁμαρτίᾳ πεσεῖν καὶ ἀποθανεῖν τῇ ἁμαρτίᾳ, εἶτα ζῆσαι τῇ δικαιοσύνη̣ καὶ ἀναστῆναι, τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως ἑκάτερον ἡμῖν χαριζομένης· πιπτέτω τὰ χείρονα, ἶνα λάβῃ καιρὸν τὰ βελτίω εἰς τὴν ἀνάστασιν. Ἐὰν

plenius purgarentur. Hoc ipsum et Salvator tibi primum concedit, ut corruas. Ethnicus eras, cadat in te ethnicus; diligebas scorta, primum in te scortator intereat ; peccator eras, cadat in te peccator, ut possis dehinc resurgere et dicere: si commortui sumus, et convivemus < , et: si conformes facti sumus mortis, conformes et resurrectionis erimus < . Iste igitur in ruinam et in resurrectionem multorum positus est in Israhek, hoc est in his, qui plena possunt acie et ratione conspicere, et in signum, cui contradicetur < . Omnibus, quae narrat historia de Salvatore, contradicitur. Virgo mater est, signum est, cui contradicitur : Marcionitae contradicunt huic signo et aiunt penitus eum de muhere non esse generatum ; Hebionitae contradicunt signo, dicentes ex viro et muhere ita natum esse, ut nos quoque nascimur. Habuit corpus humanum, et hoc signum est, cui contradicitur : alii enim dicunt eum venisse de caehs, alii tale, quale nos, corpus habuisse, ut per simihtudinem corporis etiam nostra corpora redimeret a peccatis et daret nobis spem resurrectionis. Resurrexit a mortuis, et hoc signum est, cui contradicitur : quomodo resurrexerit, utrum ipse et tahs, quahs mortuus est, an certe in mehoris substantiae corpus resurrexerit ; et est infinita contentio, aliis dicentibus: fixuram clavorum Thomae monstrayit in manibus suis,

μη πέσῃ η πορνεια, η σωφροσυνη οὐκ ἀνίπταται, ἐὰν μὴ ἡ ἀλογία συντριβῆ̣, τὸ λογικὸν τὸ ἐν ἡμῖν οὐκ ἀνθήσει· οὕτως οὖν >ἡ πτῶσις ἡ ἀνάστασις πολλῶν < .

aliis e regione tractantibus : si idem corpus habuit, quomodo clausis ingressus est ostiis et stetit < ? ? Vides igitur, quemadmodum argumentis variis etiam resurrectionis ejus quaestio concitetur, et sit >signum, cui contradicitur < . Ego et hoc, quod ore praedictum est, puto signum esse, cui contradicitur; sunt enim plures haeretici, qui asserunt eum a prophetis penitus non fuisse praedicatum. Et quid me necesse est multa prosequi? Omnia, quae de eo narrat historia, signum est, cui contradicitur, non quo contradicant hi, qui credunt in eum — nos quippe omnia scimus vera esse, quae scripta sunt — sed quia apud incredulos universa, quae de eo scripta sunt, signum sit, cui contradicitur.

Deinde Simeon ait : et tuam ip- | >καὶ Quis est iste gladius, qui non aliorum tantum, sed etiam Mariae cor pertransiit ? Aperte scribitur, quod in tempore passionis omnes sint apostoh scandaUzati, ipso

>καὶ <σοῦ δὲ αὐτῆς > τὴν . | λεύσεται διε <λεύσεται ῥομφ >αία <.

|Ῥομφαίαν λέγει τὸν λόγον τὸν πειραστικόν, τὸν κριτικὸν τῶν ἐνθυμήσεων, τόν διϊκνούμενον ἄχρι μερισμοῦ Ψυχῆς καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸν ἐνθυ-

quoque Domino dicente: omnes.| vos scandalizabimini in nocte <. Ergo scandalizati sunt uni- > versi in tantum, ut Petrus < que, apostolorum princeps, tertio denegarit. Quid putamus, quod scandalizatis apostolis mater Domini a scandalo fuerit immunis ? Si scandalum in Domini passione non passa est, non est mortuus Jesus pro peccatis ejus. Si autem omnes peccaverunt et indigent gloria Dei, justificati gratia ejus et redempti < . utique et Maria illo tempore scandalizata est. Et hoc est, quod nunc Simeon prophetat dicens : x >et tuam ipsius x >, quae scis absque viro peperisse te virginem, quae audisti a Gabriele: x >Spiritus sanctus veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit x >, > infidelitatis >gladius < et ambiguitatis mucrone ferieris, et cogitationes tuae te in diversa lacerabunt, cum videris illum, quem Filium Dei audieras et sciebas absque semine viri esse Iff. Mark. 14, 27 9f. Rom. 323

quoque Domino dicente: omnes . | Φαίνεται, ὅτι περὶ τὸν > καιρὸν τοῦ θους x > ἐογαν- | δαλί <σθησαν· καὶ γὰρ x ὅτι· >πάντες < δακθσυλγσεσυε ἐν ἐμοί <. >

Προφητεύει οὖν ὁ Συμεὼν καὶ περὶ αὐτῆς τῆς ἁγίας παρθένου Μαρίας, ὅτι· παρεστῶσα τῷ σταυρῷ καὶ βλέπουσα τὰ γενόμενα καὶ ἀκούουσα τῶν φο)νῶν τῶν φονευτῶν, μετὰ τὴν τοῦ Γαβριὴλ μαρτυρίαν, μετὰ τὴν ἀπόῤῥτον γνῶσιν τῆς θείας συλλήψεως, μετὰ τὴν μεγάλην τῶν θαυμάτων ἐπίδειξιν, γενήσεταί τις περὶ τὴν σὴν Ψυχὴν σόλος ἐν διακρίσει· ἔδει δὲ τὸν κύριον ὑπὲρ παντὸς γεύσασθαι x > καὶ >ἱλαστήριον < γενόμενον τοῦ κόσμου πάντας δι-

generatum, crucifigi et mori et suppliciis humanis esse subjectum et ad postremum lacrimabiliter conquerentem atque dicentem : > Pater, si possibile est, pertranseat calix iste a x >. > Et x < ergo >animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multorum cordibus cogitationes < . Cogitationes erant malae in hominibus, quae propterea revelatae sunt, ut prolatae in medium perderentur et interfectae atque emortuae esse desinerent, et occideret eas ille, qui pro nobis mortuus est. Quamdiu enim absconditae erant cogitationes nec prolatae in medium, impossibile erat eas penitus interfici. Unde et nos si peccaverimus, debemus dicere : x >paccatum meum notum feci tibi, et iniquitatem meam non abscondi. Dixi: amiuntiabo in-

δαιωσαι ἐν τῷ αὐτου · καὶ σοῦ οὖν αὐτῆς τῆς ἄνωθεν δεδι- δαγμένης τὰ περὶ κυρίου ἅψεταί τις διάκρισις, τοῦτ’ ἔστιν ἡ >ῥομφαία < , | ἐπὰν ἴδης τὸν τηλικοῦτον σταυρούμενον καὶ θάπτον ἀνθρώπινον ἀναδεχόμενον. Ὅπως ἂν ἀποκα λυφθῶσιν · διαλογισμοὶ ἦσανπονηροὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις· τότε ἀπεκαλύγθησαν, ἵνα ἀποκαλυφθέντας αὐτοὺς ἀφανίσῃ ὁ ὑπὲρ τῶν ἀνθρωπίνων ἁμαρτημάτων ἀποθνήσκων. Ὅσον γὰρ ἦσαν κεκρυμμένοι, οὐχ οἶόν τε ἐν αὐτοὺς ἀφανισθῆναι τέλεον·

διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς ἐὰν ἁμαρτήσωμεν, κελευόμεθα λέγειν· τὴν ἀνομίαν μου <ἐγνώρισα, τὴν ἁμαρτίαν μου > οὐκ· Ι Αἰνίττεται δέ, ὅτι μετὰ τὸν σκανδαλισμὸν τὸν ἐπὶ τῷ σταυρῷ γενό- justitiam meam contra me Do- | μενον τοῖς μαθηταῖς καὶ τῇ Μαρίᾳ

minoc. Si enim hoc fecerimus et revelaverimiis peccata nostra non solum Deo, sed et liis, qui possunt mederi vulneribus nostris atque peccatis, delebuntur peccata nostra ab eo, qui ait: x <ecce, delebo ut nubem iniquitates tuas et sicut caliginem peccata tua < .

Post Simeonis propbetiam, quia necesse erat, ut mulieres etiam salvarentur, venit prophetes mulier, de qua scribitur: x <et erat Anna prophetes, filia Phanuel, de tribu Aser < . Quam pulcher ordo ! Non venit ante virum mulier, sed primus venit Simeon, qui apprehendit infantem et tenuit in brachiis suis, deinde muher, cujus non sunt quidem verba digesta, sed dictum est generahter, quod x <confessa sit Domino et locuta de eo omnibus, qui exspectabant redemptionem Hierusalem < . Et juste sancta muHer spiritum prophetandi meruit accipere, quia

ταχεῖά τις ἴασις ἐπακολουθήσει, βεβαιοῦσα αὐτῶν τὴν καρδίαν εἰς τὴν ἐπ’ αὐτὸν πίστιν· οὕτως γὰρ καὶ Πέτρον ἀντισχόμενον εἴδομεν τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως. Τὸ ἀνθρώπινον οὖν σαθρὸν διη λέγχθη, ἕνα τὸ ἰσχυρὸν τοῦ κυρίου δειχθῇ. |

Ὡς ἀπαραλείπτοις ὑποσχόμενος ὁ εὐαγγελιστὴς πάντα εἰπεῖν οὐδὲ τὸ τῆς Ἄννης παρεσιώπησε πρόσ- ωπον, Ι ἀπὸ δύο προφητῶν τὸ ἀληθὲς συνιστῶν τῶν λαληθέντων περὶ Χρι- στοῦ· καὶ γὰρ καὶ αὐτὴ ὡς προφῆ- τις πᾶσιν ἔλεγεν, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Χριστὸς ἡ μέλλων λυτρώσασθαι τὴν Ἱερουσαλήμ, τοῦτ’ ἔστι τὴν τῶν ἐν θεοσεβείαι διαπρεπόντων καὶ ἐν γνώσει γραφῶν πόλιν· Ἱερουσαλὴμ γὰρ ὅρασις x < ἑρμηνεύεται.| Καὶ ἡ τάξις δέ · οὐ πρώτη γὰρ τοῦ ἀνδρὸς ἡ γυνή, ἀλλὰ πρῶτος ὁ Συμέων <παρ >εισάγεται. Οὔκουν ἐγέγ <ραπτο > δέ] αὐτῆς τὰ <τὰ λ >έξιν ὁ λόγος, ἀλλ’ τι ἐξωμολόγει τῷ θεῷ καὶ ἐλάλει >

longa castitate longisque jejuniis ad hoc culmen adscenderat. Videte, mulieres, testimoniura Armae, et imitamini illud! Si quando vobis evenerit, ut perdatis viros, considerate, quid de ea scriptum sit: > septem annis vixit a virginitate sua cum viro < et reliqua ; propterea >prophetes < f uit ; neque enim ut libet et fortuito Spiritus sanctus habitavit in ea. Bonum est et primum, si qua potest virginitatis gratiam possidere; si autem hoc non potuerit, sed evenerit ei. ut perdat virum, vidua perseveret. Quod quidem non solum post mortem viri, sed etiam, cum ille vivit, debet habere in animo, ut etiam, si non evenerit voluntas ipsius et propositum, a Domino coronetur et dicat: hoc voveo atque promitto, si mihi humanum aUquid, quod non opto, contigerit, nihil aUud faciam, quam incontaminata et vidua perseverem. Nunc vero et secundae et tertiae et quartae nuptiae, ut de

αὐτοῦ(. <Ἔοι >κε δὲ γε δικαίως προφῆτις, τοῦ ἁγίου πνεύματος χώραν δυνηθέντος εὑρεῖν ἐν αὐτῇ διὰ τὴν ἁγνείαν καὶ τὴν καθαρότητα· >ἔτη < γὰρ > ζήσασα ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς μετὰ ἀνδρός(, διὰ τοῦτο γέγονε προφῆτις οὐ γὰρ ὡς ἔτυχεν τὸ ἄγιον πνεῦμα ᾤκησαν ἐν αὐτῇ. Καλὸν μὲν γὰρ εἴ τις δύναται παρθενεύειν· εἰ δὲ μὴ δύνα- ται τοῦτο, χηρευσάτω, ἐὰν συμβῇ τι ἀνθρώπινον, καὶ ἐχέτω τοῦτο πρὸ ὀφθαλμῶν καὶ μετὰ ἀνδρὸς οὖσα, ὥστε τὴν παρθενίαν αὐτῆς δικαιω- θῆναι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ.

22 Nunc — x >OP, ür Sondergut: Et utperfeceruntomniasecun- dum legem Domini, reversi sunt in Gahlaeam in civitatem suam Nazareth, Praetermisit hoc loco Lucas, quae a Matthaeo satis exposita noverat Dominum videhcet post haec, ne ab Herode necandus inveniretur, Aegyptum a parentibus esse delatum defunctoque Herode sic demum GaUlaeam reversuxn Nazareth civitatem suam inhabitare coepisse. Solent enim evange- Hstae singuH sic omittere quaedam, quae vel ab aliis commemorata viderint, vel ab aliis commemoranda in spiritu praeviderint, ut continuata suae narrationis serie quasi nuHa praetermisisse videantvir, quae tamen alterius evangeHstae considerata scriptura quo loco transiHta fuerint, dihgens lector inveniat. x >Puer autem crescebat et confortabatur plenus sapientia, et gratia Dei erat in illo < . Notanda distinctio verborum, quia Dominus Jesus Christus in eo, quod puer erat, idem habitum humanae fragihtatis induerat crescere et coufortari habebat, in eo vero, quod etiam

pluribus taceam, in ecclesia reperiuntur, et non ignoramus, quod tale conjugium ejiciet nos de regno Dei. Sicut enim ab ecclesiasticis dignitatibus non solum fornicatio, sed et secundae nuptiae repellunt — neque enim episcopus nec presbyter nec diaconus nec vidua possunt esse digami — , sic forsitan et de coetu x >primitinorum immaculatorumquec, x >, >ecclesia, quae non habet maculam neque rugam < , ejicietur digamus; non quo in aeternum mittatur incendium, sed quo partem non habeat in regno Dei. Memini, cum interpretarer illud, quod ad Corinthios scribitur : x >ecclesiae Dei, quae est Corinthi, cum omnibus, qui invocant x >, dixisse me diversetatem esse x < et eorum, x >qui invocant < nomen Domini. enim monogamum et virginem et eum, qui in castimonia perseverte, esse de ecclesia Dei, eum vero, qui sit digamus, licet bonam habuerit conversationem et ceteris virtutibus polleat, tamen non esse de x < et de eo numero, qui x >non habet rugam aut maculam, aut quid istiusmodi < , sed esse de secundo gradu et de his, x >qui invocant < nomen Domini, et qui salvantur in nomine Jesu Christi, nequaquam tamen coronantur ab eo: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

verbum Dei et Deus aeternus erat, nec confortari indigebat nec habebat augeri. Unde rectissime x >plenus < perhibetur x >et <. Sapientia quidem, x >quia in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis < (Kol. 2, 9); gratia autem, quia > eidem mediatori Dei et hominum Jesu < (1 Tim. 2, 5) magna gratia donatum est, ut ex quo homo fieri coepisset, perfectus esset et Deus. Cui simile est, quod Johannes scribit eum > plenum gratia et < (Joh. 1, 14), eandem ipse divinitatis excel- lentiam veritatis quam Lucas sapientiae nomine commendans.

Natus est Dominus meus Jesus, et adscenderunt parentes ejus Hierosolymam, ut complerent ea, quae fuerant in lege praecepta, et offerrent pro eo > par turturum aut duos pullos <. Tenuit eum brachiis suis Simeon, ut dudum lectum est, et prophetavit de eo, quae narrat historia. Et postquam omnia ex more completa sunt, revertuntur parentes. Quotum Jesus tunc agebat amium ? Utique adhuc parvulus erat et tamen > crescebat et conf ortabatur et replebatur < et gratia ; necdum quadraginta dies purgationis impleverat, necdum Nazareth venerat, et jam totam sapientiam recipiebat. Potuit scriptura dicere : > crescebat et conf ortabatur, et accipiebat spiritum <; sed quia > evacuaveratse, se, formam servi <, statim ut pro mundatione ejus sacrificium oblatum est, id quod vacuefecerat, adimplevit, non quo corpus ejus illico majus fuerit effectum, sed quod sacratius quir-

Ἐδύνατο δὲ εἰπεῖν· προέκοπτε λαμ- βάνων σοφίαν, ἀλλ’ ἐπεί, ὅτε ἤρχατο, ἐκένωσεν x <, εἶπεν x <, ἵνα δείξῃ, ὅτι ὃ ἐκένωσεν ἐπλήρωσε καὶ ἐλάμβανε πόλιν ταῦτα, ἀφ’ ὧν ἑλών κεκένωτο· x > δὲ οὐ τῇ σώματος, ἐν ᾗ x < οὐκ ἐφ’ ἡμῖν οὔσῃ, ἀλλ’ ἐπὶ τῇ φύσει· τῇ δὲ ψυχῆς, ἥτις ἐφ’ ἡμῖν,

piam demonstraretur, scriptura referente: x >puer autem crescebat et confortabatur et replebatur x <. Quaeramus, sicubi alibi de parvulo scriptum sit x > crescebat et confortabatur < , ut ex collatione multorum, quid plus in Domino nostro dicatur, intellegere valeamus. Legimus de Joanne: x >puer autem crescebat et x <, et tamen non additur : x >et replebatur x <, sed: x >confortabatur spiritu < . Hic vero de Domino : <crescebat < , inquit, x >et confortabatur et replebatur sapientia, et gratia Dei erat super eum < . Haec omnia de puero, qui necdum duodecim annos impleverat, dicta sunt. Cum autem duodecim esset annorum, remanet Ηieru- salem. Parentes ejus ignorantes quaermit eum sollicite et non inveniunt. Quaerunt x >inter x <, quaerunt x >in x <, quaerunt x >inter notos < , et in his omnibus non reperiunt. Quaeritur ergo Jesus a parentibus suis, a patre, qui nutricius et comes fuerat Aegyptum descendentis, et tamen non statim, ut quaeritur, invenitur. Non enim inter cognatos et carnis propinquos ’ Jesus, non in his, qui ei corporaliter juncti sunt. In multorum comitatu Jesus meus non potest inveniri. Disce, ubi eum quaerentes reperiant, ut et tu quaerens cum Joseph Mariaque reperias. Et quaerentes, inquit, x >invenerunt illum in x >. Non ubicunque in aUo loco, sed x >in templo <

ἦν ἐνίσχυεν ο καταργησας τὰ τοῦ x <.] Ι Οὐχ ᾗ λόγος ἐστὶ καὶ θεός, προκόπτειν ἔρηταί, ἀλλ’ ὅτι μεζόνως ἀεὶ θαυμαζόμενος χαριέστερος παρὰ τοῖς ὁρῶσι διὰ τῶν ἀποτελεσμάτων ἀνεδείκνυτο· προκοπτούσης, ὡς ἐστὶν μᾶλλον εἰπεῖν, ἀλληθέστερον τῆς τῶν θαυμαζόντων ἕξεως ἤπερ αὐτοῦ τοῦ τελείου Πρὸς χάριν θεοῦν

x >in templo < simpliciter, sed x >in medio doctorum, audientem et rogantem eos < . Et tu ergo quaere Jesum x >in templo < Dei, quaere ecclesia, quaere eum apud magistros, qui x >in templo < sunt et non ex eo; si enim ita quaesieris, invenies eum. Porro si quispiam se dicit magistrum esse et Jesum non habet, iste nomine tantum magister est, et ideo apud eum non potest inveniri Jesus, verbum Dei et sapientia. Inventus est, inquit, x >in medio x <. Quomodo in alio loco de prophetis scriptum est, sic et nunc intellege x >in medio doctorum < <Si >, inquit, x >alteri revelatum fuerit x <. x >in medio doctorum x < inveniunt eum, et non solum x > sedet x <, sed et x >sciscitantem et udientem <. Etnunc prae- sens est Jesus, interrogat nos et audit loquentes. > Et x <, > inquit, x <. Super quo >mirabantur < ? Non super interrogationibus ejus, Ucet et ipsae mirabiles erant, sed > super x <. AHud est enim interrogare, aUud respondere. Interrogabat magistros et, quia interdum respondere non poterant, ipse illis, de quibus interroganerat, respondebat. Quod autem responsio non vicissitudinem sermo- cinandi, sed doctrinam in scripturis sanctis sOTiet, lex divina te doceat. x >Moyses loquebatur, Deus autem respondebat ei x <. Responsio illa eorum erat, super quibus ignorantem Moysen Dominus instruebat. Interdum interrogat Jesus, interdum respondet, et sicut supra diximus, quamquam mirabilis ejus interrogatio sit, tamen multo mirabilior est responsio. Ut igitur et nos audiamus eum et proponat nobis quaestiones, quas ipse dissolvat, obsecremus illum et cum labore nimio et dolore quaeramus, et tunc poterimus invenire, quem quaerimus. Non enim frustra scriptum est: x >ego et pater tuus dolentes quaerebamus x <. Oportet eum, qui quaerit Jesum, non neglegenter, non dissolute, non transitorie quaerere, sicut quaerunt nomiuUi et ideo invenire non possunt. Nos autem dicamus : x >dolentes quaerimus x <. Et cum hoc dixerimus, ad laborantem animam nostram et cum dolore quaerentem respondebit et dicet: x >nescitis, quia in patris [*](6f. vgl. 1 Kor. 1, 24 9f. 1 Kor. 14, 30 19 f. vgl. Exod. 19, 19 3 eum x > C] et A 4 invenis C 5 ~ dicit se e 6 poterit C 7 est x > B 8 scriptum] dictimi BC et x > C 9 primus] prior ABE 1 tacet r ~ inv. eum sed. C 11 solum sed. | sed. tantum B 11 et 1] etiam BC et 2 — eos] eos et interrogantem C 12 inquit x > ABE 14 respons. + ejus e 16 interdum x > De illis] his CDe illis, de quibus] de his, quae C interrogabat C 17 Quod] Quia DE viciss. + designet A 18 sonet x > AE] significet B + et BE 19 ei. Voce illa eorum responsio erat C 20 ignorant. x > C 21 respondit E et x > De superius B 22 Quamquam De interrogatio + JesusB 26 Non] Nec C 27 eum] enim e 30 cum] dum E 31 dicit E in — p. 125, 1 mei] in his, quae patris mei sunt Ae)

Quia nonnulh, qui sanctae scripturae videntur credere, quasi in gloriam omnipotentis Dei divinitatem Salvatoris negant, justum mihi videtur, ut ipsarum scripturarum auctoritate doceantur in humanum corpus quiddam venisse divinum, et non solum in humanum corpus, sed in humanam quoque animam. Quamquam, si dihgenter sensum intendimus scripturarum, plus aliquid anima illa habuit, quam ceterae hominum animae. Omnis quippe anima hominis, antequam ad virtutem veniat, vitiis sordidatur. Porro anima Jesu nunquam peccati sorde maculata est. Siquidem antequam ad duodecimum aetatis pervenerit annum, Spiritus sanctus de eo in Lucae scribit evangelio : x >Puer autem crescebat et confortabatur et replebatur sapientia < . Hoc hominum natura non recipit, ut ante duodecim annos sapientia compleatur. Ahud est partem habere sapientiae, aliud sapientia esse completum. Non ambigamus ergo divinum aliquid in Jesu carne [*](10– 11 Luk. 2, – 46) [*](1 mei] meis D ~ me oportet BCDEmn x > DE 4 quem] quo D 5 ~ se esse A 6 filius -f- et E 7 communem E et x > C 8 est x > C Amen x > E et imperium x > C Explicit omelia XVIII. AC 9 — 11] Incipit XVIIII. de zeadem rursus lectione C 9 Incipit XIX. rursum de . . . A Rursum x > De 11 ubi + ait CDe ~ intferrogat in templo A 12 qui] quoniam C ~ script. sanct. C 13 gloria AE 15 quiddam x > C 16 sed + et C 17 intend.] intellegimus C 18 habuit — quippe C ~ animae hominum A 18/19 ~ hominis quippe anima B 19 anima + enim C virtutes De 21 duodec. perv. ann. aetat. B pervenisset A, perveniret E 22 scripsit A 23 sapientia] spiritu ABCE + sancto A 24 recepit E 26 ambigi- mus De ~ carne Jesu e)

Ομως, ὅτε δώδεκα x < γεγονὼς ἐν, ἄνεισιν μὲν ἅμα τοῖς γονεῦσιν εἰς Ἱερουσαλήμ, τὴν ἑορτὴν τοῦ Πάσχα τελεσόμενος. Ὡς δὲ ἐκείνη πέρας εἶχεν ἐν ἡμέραις ἑπτὰ τελουμένη, αὐτοὶ μὲν ὑπέστρεφον, Ἰησοῦς δὲ ὑπομένει, τούτους λαθών· καὶ οἱ μὲν ἐζήτουν, ὁ δὲ τριῶν ἡμερῶν ἄδηλος ἦν.

alter ob partum, alter ob obse- qiiium matris et patris meru- erunt vocabula. Sequitur: > dolentes quaerebamus te < Non puto eos idcirco doluisse, quia putarent errasse puerum vel periisse; nec poterat accidere, ut Maria, quae sciebat se de Spiritu sancto concepisse, quae et angelum loquentem et currentes pastores et Simeonem audierat prophetantem, timeret, ne pvierum perderet oberrantem. Amove hanc opinionem maxime de Joseph, cui ab angelo praeceptum fuerat, ut toUeret puerum et Aegyptum pergeret, qui audierat: > timeas timeas toUere Mariam uxorem tuam; quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est < Nunquam fieri poterat, ut perditum formidaret infantem, quem divinum esse cognoverat. AHud quid- dam dolor et quaestio parentum, quam simplex lector intellegit, sonat. Quomodo tu, si quando scripturas legis, quaeris in eis sensum cum dolore quodam atque tormento, non quo scrip-

Τέ δέ καὶ > ἐζήτουν αὐτόν < Ἆρα ὅτι ἀπόλωνλεν ὡς παῖς ἢ ὅτι πεπλάνηται; Ἄπαγε· οὔτε γὰρ τῆς πανσόφου Μαρίας ἦν τοῦτο, τῆς μυρίας περὶ αὐτοῦ δεξαμένης θείας ἀποκαλύψεις, οὔτε τοῦ Ἰωσήφ.

Ἀλλ᾿ ὥσπερ σὺ ἐὰν ζητῇς γραφήν, ὀδυνώμενος αὐτὴν ζητεῖς, οὐχ ὡς πεπλανημένην οὐδὲ ὡς ἐοφα>-λ

turas errasse aut perperam quid habere arbitreris, sed quod illae intrinsecus habeant veritatis sermonem atque rationem, et tu nequeas invenire, quod verum est: ita et illi quaerebant Jesum, ne forte recessisset ab eis, ne relinquens eos ad alia transmigrasset et, quod magis puto, ne revertisset ad caelos, cum illi placuisset, iterum descensurus. > Dolentes < ergo quaerebant Filium Dei. Et cum quaererent, non invenerunt > inter cognatos < Neque enim poterat humana cognatio Dei FiUum continere. Non inve- nerunt > inter notos >, quia divina virtus major erat notitia scientiaque mortali. Ubi igitur inveniunt eum ? < In templo <; ; ibi enim invenitur Filius Dei. Si quando et tu quaesieris Filium Dei, quaere primum templum, illuc propera, ibi Christum, sermonem atque sapientiam, id est

μένην, ἀλλ᾿ ὡς ἔχουσαν μὲν τὸν ἀληθῆ καὶ μυστικὸν λόγον, μήπω δέ σοι πεφανερωμένην, οὕτως κἀκεῖνοι ἐζήτουν τὸν κύριον ἡμῶν Ιησοῦν Χριστόν, μήπως ἀπέστη ἀπ᾿ αὐτῶν, μήπως καταλέλοιπεν αὐτούς.

Διὸ καὶ αὐτὴ ὡς ἐκείνου πατέρα τὸν Ἰωσὴφ ὠνόμασε διὰ τοὺς Ἰουδαίους. Αὐτὸς τὴν ὑπόνοιαν ἐκκόπτων ταύτην πόλιν ἔλεγεν· > οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με <, πατέρα αὐτοῦ δηλῶν τὸν θεόν, ἀλλ᾿ οὐ τὸν Ἰωσήφ· > ἐν τοῖς τοῦ x < δὲ εἶπεν διὰ τὸν ναόν, ἐν ᾧ ἦν, ὅπου καὶ εὑρέθη ζητοςυμενος. Πῶς λέγει ἡ παναγία παρθένος· > ἰδοὺ ἐγὼ καὶ ὁ πατήρ σου ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν σε <, ἐπιστα- μένη, ὅτι ἐκ παρθενίας ἐστὶν ἀμολύντου; Διὰτοὺς ἀκούοντας διδασκάλους, ἐπειδὴ ἐνόμιζον αὐτὸν ἐκ πορνείας εἶναι.| > Ὀδυνώμενοι < οὖν ἐζήτουν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, καὶ ζητοῦντες αὐτὸν οὐχ ευρον > εν τοις συγ-

Filium Dei, reperies. Quoniam vero parvulus erat, invenitur > in medio praeceptorum < sanctificans et erudiens eos. Quia parvulus erat, invenitur > in non eos docens, sed < interrogans >, et hoc pro aetatis officio, ut nos doceret, quid pueris, quamvis sapientes et eruditi sint, conveniret, ut sudiant potius magistros, quam docere desiderent, et se vana ostemtatione non jactent. Interrogabat, inquam, magistros, non ut aliquid disceret, sed ut interrogans

·γὰρ τὴν συγγένειαν αὐτῶν ἦν.

| Ἤιδει μὲν ἡ παναγία παρθένος μὴ τέκνον αὐτὸν εἶναι τοῦ Ἰωσήφ, ἀλλ᾿ εἰς πατέρα τούτῳ τὸν ἑαυτῆς ἐγκρίνει μνηστῆρα <καὶ > διὰ τὴν τῶν Ιουδαίων ὑποψίαν, οἰομένων αὐτὸν ἐκ πορνείας γεγεννῆσθαι, τοῦτό φησιν. Καὶ ἐπειδὴ εἶπεν, ὅτι· > ὁ πατήρ σου κἀγὼ ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν x >, ὁ κύριος, ἀφεὶς ἀνθρωπίνην δοῦναι ἀπόκρισιν, θείαν δίδωσι παρεμφαίνων, ὅτι θεὸς εἴη σεσαρκωμένος. Διὰ τοῦτο καί φησιν· τί ὅτι

erudiret. Ex uno quippe doctrinae fonte manat et interrogare et respondere sapienter; et ejusdem scientiae est scire, quid interroges quidve respondeas. Oportuit primum Salvatorem eruditae interrogationis magistrum fieri, ut postea interrogationibus responderet juxta rationem Dei atque sermonem : cui est gloria et imperium in saecula seaculorum Amen.

ἐζητεῖτέ με; οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί <

Πρετόντως δὲ παιδίῳ, ὅτε < διδασκάλων ἐν μέσῳ < Ἰησοῦς· οὐκ ἐδίδασκε μέν, ἀλλ᾿ > ἤκουεν καὶ ἐπηρώται < ρώτα(, ὅπερ καὶ ὁ Ἰησοῦς ἐποίει τοῖς νέοις τύπον διδοὺς καὶ ὑπο- γραμμὸν μὴ προπετεύεσθαι, καλῶς διεγείρων πρὸς ἐπαπορήσεις.

Quaerebant Maria et veniebant, quaerebant Quaesierunt > in templo < magistros, et > in medio magistri fuerint, ibi > in tantum magister sedeat Profuit Jesus magistris

docuit > in medio < eorum loquens, et quodammodo concitabat eos ad quaerenda, quae ignorabant, et investiganda, quae usque ad id locorum, utrum scirent an ignorarent, nosse non poterant.

Invenitur ergo Jesus > magistrorum < et inventus dicit quaesitoribus suis : > Quid quoniam quaerebatis me ? Nesciebatis, quia in patris mei oportet me esse ? < Primum simpliciter sentientes armemur adversus impios haereticos, qui dicunt non esse Conditorem patrem Christi Jesu neque Deum legis et prophetarum. Ecce pater Christi Deus temph asseritur. ErubescantValentiniani audientes Jesum dicentem: > in patris mei oportet me esse < Erubescant omnes haeretici, qui evangelium recipiunt secundum Lucam et, quae in eo sunt scripta, contemnunt. Haec, ut dixi, sint intellecta simphcius. Quoniam vero infertur: > ipsi autem non

intellexerunt sermonem < sensum scripturae dihgentius ventilemus. [καλῶς διεγείρων σεις] επαπορή-

> Οὐκ ᾔδειτε, ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατός μου μου εἶναί με; < Ὡς πρὸς τὸ ῥητόν, ὁπλισώμεθα κατὰ τῶν ἀθέων αἱρέσεων λεγουσῶν, ὅτι οὐχ ὁ Δημιουργὸς πατὴρ Ἰησοῦ Χριστοῦ οὐδὲ ὁ θεὸς τοῦ νόμου, οὐδὲ ὁ θεὸς τοῦ ναοῦ οὗτός ἐστιν ὁ πατὴρ τοῦ Χριστοῦ. Τῆς γὰρ φωνῆς αὐτοῦ ἀκούοντες οἱ ἀπὸ Οὐαλεντίνου αἰδείσθωσν λέγοντος· λέγοντος· τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με <, εἰ προσίενται τὸ ῥητόν.

Sic erant stulti et insipientes, ut nescirent, quid diceret, quia hoc, quod ait: > in patris mei me esse oportet < significaret > in templo < an aliud quiddam altius significet, et quod magis aedificet audientes. Unusquisque nostrum si bonus fuerit atque perfectus, possessio Dei Patris est. Generaliter igitur de omnibus Salvator docuit, quod non debeat esse alibi nisi in his, qui patris sunt. Si quis vestrum Dei Patris est, habet in medio sui Jesum. Credamus quippe dicenti: > quoniam in patris mei me oportet esse <. Et magis rationabile atque vivens et verum tempkmi Dei hoc esse suspicor, quam illud, quod typice terreno opere con- structum est. Unde in illo templo ut typice fuit, uit, ita recessit et typice. > Egressus est < enim > de templo < terreno dicens : > ecce, relinquetur vobis domus vestra deserta < et relinquens illam domum venit ad possessionem Dei Patris, ecclesias in toto orbe dispersas, et dicit: > in patris mei me oportet esse < Tunc ergo > non intellexerunt verbum, quod locutus est eis < Simul et illud attendite, quod, quamdiu in possessione patris

Ἆρα γὰρ οὕτως ἦσαν ἀσύνετοι, ὡς μὴ συνιέναι, ὅτι ἔλεγεν· > ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖεἶναί με < ἀντὶ τοῦ· ἐν τῷ ναῷ; Ἢ μήποτέ τι μυστήριον αἰνίττεται· εἴ τις ὑμῶν τοῦ πατρός ἐστιν, ἔχει τὸν Χριστὸν εν εαυτῳ;

Μᾶλλον γὰρ τοῦ πατρὸς ὁρῶ ἔμψυχον ναόν, τὸν καλόν τε καὶ ἀγαθόν, ἢ τὸν ναὸν ἐκεῖνον· x < γὰρ > ἀπὸ τοῦ ναοῦ < ἐκείνου εἰπών· > ἀθίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν(, καὶ ἀπῆλθεν ἐπὶ τὸν ναὸν τοῦ πατρός, τὰς ἐκκλησίας τὰς πανταχοῦ.

sui fuit, sursum erat. Et quia necdum plenam fidem Joseph et Maria habebant, propterea sursum cum eo permanere non pote- rant, sed dicitur descendisse cum eis. Crebro Jesus descendit cum discipuhs suis, nec semper versatur in monte nec absque fine subhmia tenet. In monte cum Petro est, cum Jacobo, cum Joanne, et rursum in aho loco cum ceteris discipuhs. Porro quia non valebant hi, qui variis aegrotationibus laborabant, in montem conscendere, idcirco > descendit et venit < ad eos, qui deorsum erant. Nunc quoque scribitur: > descendit cum eis et venit Nazareth et subjiciebatur eis <. Discamus, fihi, subjecti esse parentibus nostris: major minori subjicitur, qui, quia majorem Joseph videbat aetate, propterea eum parentis honore coluit, omnibus fihis exemplum tribuens, ut subjiciantur patribus et, si patres non fuerint, subjiciantur his, qui patrum aetatem habent . Quid loquor de parentibus et fihis ? Si Jesus Fihus Dei subjicitur Joseph et Mariae, ego non subjiciar epi- scopo, qui mihi a Deo constitutus est pater ? Non subjiciar pres- bytero, qui mihi Domini dignatione praepositus est ? Puto, quod inteUegebat Joseph, quia major se erat Jesus, qui subjiciebatur sibi, et sciens majorem esse subjectum trepidus moderabatur im-

Παράδειμγα διδοὺς πᾶσιν υἱοῖς, ἵνα τιμῶσι τοὺς γονεῖς, μὴ μόνον τοὺς φύσει, ἀλλὰ καὶ τοὺς θέσει, καὶ ποιῶσιν, ὅσα ἐπιτάσσουσι πλὴν ἐκείνων, ὅσα εἰς θεοσέβειαν βλάπτει· διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἔμεινεν ἐν τῷ ναῷ ἴνα προτιμήσῃ τὴν θεοσέβειαν καὶ τὸν ἀληθῆ πατέρα αὐτοῦ καὶ θεὸν τῶν κατὰ σάρκα συγγενῶν.

perium. Videat ergo unusquisque, quod saepe melioribus prae- positus sit inferior et nonnunquam accidat, ut ille, qui sub- jectus est, melior sit eo, qui sibi videtur esse praepositus. Quod cum intellexerit dignitate sublimior, non elevabitur superbia ex eo, quod major est, sed sciet ita sibi meliorem esse subjectum, quomodo et Jesus subjectus fuit Joseph. Deinde sequitur: > Maria autem conservabat omnia verba haec in corde suo < Plus aUquid quam de homine suspicabatur ; unde et > custodiebat omnia verba ejus in corde suo <, non quasi pueri, qui duodecim esset annorum, sed ejus, qui de Spiritu sancto conceptus fuerat, quem videbat > proficere sapientia et gratia apud Deum et homines < Jesus > proficiebat sapientia < et sapientior per singulas videbatur aetates. Nunquid sapiens non erat, ut sapientior fieret ? An

| Οὐχ ὡς παιδίου ἤκουε δωδεκαετοῦς, ἀλλ᾿ ἐτήρει τὰ x < ὡς τελείου, ὅσα ὁ ἄγγελος εἶπε πρὸς αὐτήν, ὅσα οἱ ποιμένες, ὅσα ὁ Συμεὼν καὶ ἡ Ἄννα καὶ ὅσα νῦν αὐτὸς πρὸς αὐτούς· > <οὖν > πάντα < θησαυρὸν ὡς τῶν πραγμάτων ἐπιστήμων· οὐδὲν οὐδὲν ὡς ἔτυχεν ἢ λαλούμενον ἢ γινόμενον ἐδέχετο, ἀλλ᾿ εἶχε πάντα ἐν ἑαυτῇ, τὰ μέν νοοῦσα, τὰ δέ περιεργαζομένη, εἰδυῖα, ὅτι

quoniam > evacuaverat se, formam serviaccipiens < id, quod amiserat, | resumebat et replebatur virtutibus, quas paulo ante assumpto corpore visus fuerat relinquere ? > Proficiebat < ergo non solum > sapientia, sed > eatate <. Est et aetatis profectus. Duae in scripturis feruntur aetates, altera corporis. quae non est in potestate nostra, sed in lege naturae; altera animae, quae proprie in nobis sita est, juxta quam, si volumus, cotidie crescimus et ad summitatem ejus venimus, x >ut non simus ultra parvuli et fluctuantes et qui circumferamur omrti vento doctrinae <, sed esse > parvuli < desidestrucxi incipiamus esse > viri < atque dicamus : > quando factus sum vir, destruxi ea, quae erant parvuli < Hujus, ut dixi, aetatis qui incrementum habet animae, in nostra est potestate. Si autem hoc non sufficit testimonium, etiam ahud de Paulo sumamus exemplum : > donec x <, perveniamus <, inquit, > omnes in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis corporis Christi <. In nobis ergo est, ut > ad mensuram perveniamus aetatis corporis Christi < et, si in nobis est, omni labore nitamur deponere parvulum et destruere illum et ad aetates rehquas pervenire, ut nos quoque audire possimus: > tu autem ibis ad patres tuos cum pace, nutritus in senectute bona <, utique spiritali, quae est vere senectus bona, canescens et ad finem usque perveniens in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

μένον ἔσται καιρός, καθ᾿ ὃν τὸ κεδρυμ- μένον ἐν αὐτῷ φανερωθήσεται.|

> Ἡλικίᾳ] δέ οὐ τῇ σώματος, ἐν ᾖ προέκοΠτεν οὐκ ἐφ’ ἡμῖν οὔσῃ, ἀλλ᾿ ἐπὶ τῇ φύσει· τῇ δέ ψυχῆς, ἥτις ἐφ’ ἡμῖν, ἥν ἐνίσχυεν ὁ καταργήσας τὰ τοῦ x <.