Homiliae In Lucam

Sicut olim in populo Judaeorum multi prophetiam pollicebantur, et quidam erant pseudoprophetae — e quibus unus fuit Ananias, filius Azor —, alii vero prophetae, et erat gratia in populo discernendorum spirituum, per quam alii inter prophetas recipiebantur, nonnulli quasi ab >exercitaissimis trapezitis< reprobabantur, ita et nunc in novo instrumento >multi conati sunt< scribere evangelia, sed non omnes

Ἐπειδὴ ὑπέρογκον ἦν τὸ ἐπιχείρημα ἄνθρωπον ὄντα θεοῦ διδακαλίαν καὶ ῥήματα συγγράφειν, εἰκότως ἀπολογεῖται ἐν τῷ προοιμίῳ.

Ὢσπερ δὲ ἐν τῷ πάλαι λαῷ πολλοὶ προφητείαν ἐπηγγέλλοντο, ἀλλὰ τούτων τινὲς μέν ἦσαν φεδοπροφῆται,

τινὲς δὲ ἀληθῶς προφῆται, καὶ ἦν χάρισμα τῷ λαῷ διάκρισις πνευμάτων, ἀφ' οὖ ἐκρίνετο ὅ τε ἀληθὴς προφήτης καὶ ὁ ψευδώνυμος·

οὕτω καὶ νῦν ἐν τῇ καινῇ διαθήκῃ τὰ εὐαγγέλια >πολλοἰ< ἠθέλησαν γράψαι, ἀλλ᾿ >οἱ δόκιμοι τραπεζῖται<

[*](2—3 Luk. 1, 1—4 8ff. vgl. 2 Petr. 2, 1; vgl. Ambros. in Lucaml, 1. 2 (S. 10, 6ff. Schenkl); Hieron. Praef. comm. super Matth.; A. Harnack, Geschichte der altchristl. Literatur bis Eusebius 1. Teil (Leipzig 1893), 4f. u. Th. Zahn, Geschichte d. ntl. Kanons 2. 2 (Erlangen 1892), 624ff. 12 vgl. Jer. 28ff. 13f. vgl. 1 Kor. 12, 10 17 lat., 20 gr. zu d. Agraphon δόκιμοιτραπεζῖται vgl. A. Resch, Agrapha, AuBercanonische Schriftfragmente. (TuU NF. XV 3/4 Leipzig 1906 2) 112—128 (Agraphon 87 [L 43]))[*](2 In exordium CDEFGHIL] De exordio ABe, In exordio K tibi + ex ordine A Theophile + dictae omeliae in diebus dominicis DEHIK 11 e > E 12 Azor] Agor Dn, Agot mr, Asor 1 vero + veri B 15 quam] quem Drz 16 quasi > BC quasi + nummi falsi In 17 trapezetis ACDK 17/18 reprobanturB 19 instrumento] testamento De 20 ~ omnes non A omnes + sunt K)[*](3, 4—5, 19 + 6, 23—26, + 7, 5—11 dCLγλ (Ε1 *) 3, 4—5, 19 + 6, 6—7, 11 X 3, 4—7 7 aber in Κ2 Anfang eines Schol.: τοῦ Ἱεροσο λύμων 3, 8 — 5, 19 κ* UV*Y)[*](4 τὸ > δ 6 καὶ ῥήματα > Χ S ἐν] οἱ γ (Carn), οὖν λ > D3γ (Reg) δὲ dCX > κV} UY πάλαι CD4D5D6VXΔδ] πάλαιῷ κDD1D3UYλ λαῷ > XY 10 ~ μέν τινες λ 13 τῷ λαῷ > dy τῷ λαῷ χάρισμα dkC] χάρισμα τῷ λαῷ UNXY διακρίσεως D5D6E4δλγ (Reg) 14 οὖ + χαρίσματος D6E1UVY > dkCX 14/15 ἀγ'—ψευδ. > λ ὅ τε kCUVXY] ὁ d, > DD3D6 γ (Carn. Reg) 15 προφήτης>UY ψεθδώνυμος kCUVY] ψευδοπροφήτης dy, ψευδόμενος Χ ὁ2 > D5D6δγ (Carn. Reg) 18 νῦν > Χ 18/19 διαθήχῃ· Χ )

recepti. Et ut sciatis non solum quatuor evangelia, sed plurima esse conscripta, e quibus haec, quae habemus, electa sunt et tradita ecclesiis, ex ipso prooemio Lucae, quod ita contexitur, cognoscamus: > Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem<. Hoc quod ait: >conati sunt<, latentem habet accusationem eorum, qui absque gratia Spiritus sancti ad scribenda evangelia prosiluerunt. Matthaeus quippe et Marcus et Joannes et Lucas non sunt >conati< scribere, sed Spiritu sancto pleni scripserunt evangelia. >Multi< igitur >conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae manifestissime cognitae sunt in nobis<. Ecclesia quatuor habet evangelia, οὐ πάντα ἐνέκριναν, ἀλλα τινα αὐτῶν ἐξελέξαντο.

Τάχα δὲ καὶ τὸ >ἐπεχείρησαν < λεληθυῖαν ἔχει κατηγορίαν τῶν προπετῶς καὶ χωρὶς χαρίσματος ἐλθόντων ἐπὶ τὴν ἀναγραφὴν τῶν εὐαγγελίων. Ματθαῖος γὰρ οὐκ >ἐπεχείρησεν< ἀλλ᾿ ἔγραφεν ἀπὸ ἁγίου πνεύματος, ὁμοίως καὶ Μᾶρκος καὶ Ἰωάννης, παραπλησίως δὲ καὶ Λουκᾶς.

[*](1 scias ABEK 5 ecclesiae A ecclesiis + et n 8/9 narrat. + et K 9 ait] dicit A 10 accus.] excusationenit D, occasionem AEK 13 ~ prosil. evangel. C prosilierunt ADKe 14 ~ Johannes et Marcus B 16/17 sed — scripserimt > B 4, 9 — 5, 19 a Τίτου καὶ Ὠριγένους) διὰ — 10, 1 ἀνάβασις R 4, 9 —17 ST 4, 13 —5, 19 + 920)[*](1 ἐνέκρινον] εὖ ἔκριναν dCy (Reg), ἀνέκριναν λ, ἔκριναν D4D5D6δ dCUVXYγ + ἐξ gD4D5D6δ τινὰ αὐτῶν] τὰ τέσσαρα μόνον κλ 2 ἐπελέξαντο κλ 9 Τάχα — καὶ > ST δὲ καὶ] οὖν κλ τὸ ἐπεχείρ. + ἐνταῦθα ST 9 — 12 εὐαγγ.] τὸ ἐπεχείρησαν ἐνταῦθα ἀντὶ τοῦ ὅτι χωρὶς χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀνγραφὴν τῶν εὐαγγελίων τινές, χρῆ νοεῖν a τοῦ > a1b/ vor τὸ ἐπεχ.: ἐπειδήπερ κτλ. — διήγησιν Α) 10 ἔχει + τὴν D6 10/11 προπετῶς καὶ λ > dCE3E4STYVXYγ 11 χαρισμάτων S 12/13 τοῦ V 13 Ματθ. — 17 Λουκ.] Ματθ. καὶ Μᾶρκ. καὶ Ἰωάνν. οὐκ ἐπεχείρησαν, ἀλλ᾿ ἐξ ἁγίου πνεύματος . . . . . . . . . . R 14 ἀπὸ aUYXYλ ] ἐξ dCγ ἀπὸ + τοῦ λΧ 14 ἀλλ᾿ — 17 Λουκᾶς] οὐδὲ Μᾶρκος οὐδὲ Λουκᾶς οὐδὲ Ἰωάννης· ἀλλ᾿ ἔκαστος τούτων ἀπὸ πνεύματος ἁγίου ἔγραψεν k 15 πνεύματος + κινούμενος dC, κινούμ. πνεύμ. D3D6E1E4λ καὶ1 > α ὁ Μᾶρκος ST 16 ὁ Ἰωάννης Τ > Τ δὲ > Ε1Ε4 (nach παραπλ. Komma) 17 ὁ Λουκᾶς DD1D6γδ Λουκᾶς + ὁ τὸ πάρὸν εὐαγγέλιον συγγραψάμενος, προτραπεὶς παρὰ τοῦ κορυφαίου Πέτοου ST)

haeresis plurima, e quibus quoddam scribitur secundum Aegyptios, aliud juxta Duodecim Apostolos. Ausus fuit et Basilides scribere evangelium et suo illud nomine titulare. >Multi conati sunt< scribere, sed quatuor tantum evangelia sunt probata, e quibus super persona Domini et Salvatoris nostri proferenda sunt dogmata. Scio quoddam evangelium, quod appellatur secundum Thomam, et juxta Mathiam; et alia plura legimus, ne quid ignorare videremur propter eos, qui se putant aliquid scire, si ista cognoverint. Sed in his omnibus nihil aliud probamus, nisi quod ecclesia, id est quatuor tantum evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in principio lectum est: >multi conati sunt ordinare narrationem de his rebus, quae

Τὸ μέντοι ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δώδεκα εὐαγγέλιον οἱ συγγράψαντες >ἐπεχείρησαν<. Ἤδη δὲ ἐτόλμησε καὶ Βασιλείδης γράψαι κατὰ Βασιλείδην εὐαγγέλιον. >Πολλοὶ μὲν οὖν ἐπεχείγησαν<.

φέρεται γὰρ καὶ τὸ κατὰ Θωμῶν εὐαγγέλιον καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα.

Ταῦτά ἐστι τῶν ἐπιχειρησάντων· τὰ δὲ τέσσαρα μόνα προκρίνει ἡ τοῦ θεοῦ ἐκκλησία.

| Λόγος ἐστὶ παραγραπτέος Ἰωάννην ἔτι περιόντα βίῳ ἐπὶ Νέρωνος τὰ συγγεγραμμένα εὐαγγέλια συναγαγεῖν·

[*](zu 5,21—6,5 vgl. Euseb. Hist. eccl. III 24. 7 (S. 246, 13ff. E. Sehwaitz))[*](1 haereses De plurimas mr e >E 1/2 quoddam] unum A 3 iuxta] secundum B 5 ~evang. scribere CK 7 sed + et multi conati sunt ordinare De 8 probata] prolata n 9 super] sub De 11 Et scio B 13 iuxta]secundum A 14 plurima BEK 16~scire aliquid BE 18 aliud >Ζ 19 ecclesiae K id est] sint K 22~sunt conati B 5,21 — 6,5 Y [τοῦ αὐτοῦ (Orig.)] )[*](1 κατὰ — 2 ἐπιγεγρ.>AU κατ᾿ akX 2/3 ἐπιγεγρ.] συνγεγρ. Ε3 ἐπιγεγρ. >Χ 3/4 εὐαγγέλιον >Χ εὐαγγ. — 15 πλείονα] καὶ τὰ κατὰ Βασιλείδην καὶ τὸ κατὰ Θωμᾶν καὶ τὸ κατὰ Ματθίαν καὶ ἄλλα πλείονα οἱ συγγράψαντες ἐπεχείρησαν k εὐαγγ. — 4 ἐπεχείρ. > Υ 5 Ἤδη dCU >X Ἤδη —7 ἐπεχείρ. > Υ Ἤδη—15 πλείονα] πολλὰ δὲ καὶ ἕτερα φέρονται a (ἐπιφέρονται Α) ~ἐτόλμησε δὲ Χ 5/6 Βασιλίδης, Βασιλίδην DD1D3UVλ 6 συγγράψαι e 13 Φέρεται—14 εὐαγγ. UVXY] zwichen 4 ἐπεχ. u. 5 Ἤδη dCγ γὰρ] δὲ dCUγ 13 τὸ>δ 14 τὸ>DD1D3λ 15 πλείονα >Χ καὶ —ολείονα >Υ 17 Ταῦτά—ἐπιχειρ. nur Y (>auch V) 18 τὰ δὲ] ἀλλὰ τὰa E1E3 μόνα >CUVXY ἐγκρίνει Χ, ἀποκρίνει γ (Reg)] >a1 18/19 ~ἐκκλησ. τοῦ θεοῦ a (Aα) τοῦ >λ τοῦ θεοῦ >Χ θεοῦ] Χριστοῦ β(ggα1) U 19 ἐκκλησία + προσδέχεται α1 + ἀνατάξασθαι ἀντὶ τοῦ συντάξαι γραφῇ καὶ φανερῶσαι τὸν λόγον Υ 21 παραγραπταῖος Y)

confirmatae sunt in nobis<. Illi tentaverunt atque >conati sunt< de his rebus scriber, quae nobis manifestissime sunt compertae. Affectum suum Lucas indicat ex sermone, quo ait: >in nobis manifestissime sunt ostensae<, id est >πεπληροφορημένων<, quod uno verbo latinus sermo non explicat. Certa enim fide et ratione cognoverat neque in aliquot fluctuabat, utrum ita esset an aliter. Hoc autem illis evenit, qui fidelissime crediderunt et id, quod propheta obsecrat, consecuti sunt et dicunt: >confirma me in sermonibus tuis<. Unde et Apostolus de his, qui errant firmi atque robusti, ait: >ut sitis radicati et fundati in fide<. Si quis enim radicatus in fide est atque fundatus, licet tempestas fuerit exorta, licet venti flaverint, licet se imber effuderit, non convelletur, non corruet, quia >super petram< aedificium solida mole fundatum est. Nec putemus oculis istis carnalibus firmitatem fidei dari, quam mens et ratio

καὶ τὰ μὲν ἐγκρῖναι καὶ ἀποδέξασθαι, ὧν οὐδὲν ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ καθήψατο, τὰ δὲ ἀπολέξασθαι καὶ καταργῆσαι, ὅσα μὴ τῆς ἀληθείας ἐχόμενα συνέγνω. |

Ὅ γε μὴν Λουκᾶς εἴπών· >περὶ τῶν πεπληροφορημένων ἐν ἡμῖν πραγμάτων< τὴν διάθεσιν ἑαυτοῦ ἐμφαίνει, ὅτι οὐδὲν ἀμφιβάλλων οὐδὲ εἰκάζων, ἀλλὰ πάντα μετὰ παῤῥησίας ἐβεβαίωσεν ὡς εὖ εἰδώς. Πεπληροφόρητο γὰρ καὶ ἐν οὐδενὶ ἐδίσταζεν, πότερον οὕτως ἔχει ἢ οὔ. Τοῦτο δὲ γίνεται περὶ τοὺς βεβαίως πιστεύοντας καὶ εὐχομένους καὶ ἐπιτυχόντας καὶ εἰπόντας· >βεβαίωσόν με ἐν τοῖς λόγοις σου<. Καὶ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ τῶν βεβαίων φησίν· >ἵνα ᾖτε ἐῤῥιζωμένοι καὶ τεθεμελιωμένοι τῇ πίστει.<

| Οὐ γὰρ ἁπλῶς <πεπιστευμένων> εἶπεν, ἀλλὰ >πεπληροφορημένων<, τὸ ἀπαράβατον τοῖς λεγομενοις μαρτυρῶν. |

Οὐδὲν γὰρ οὕτως πληροφορεῖ ὡς νοῦς καὶ λόγος·

[*](16 Ps. 119 (118), 28 18f. Ephes. 3, 17; Kol. 2, 7; 1, 23 21f. vgl. Matth. 7, 25; Luk. 6, 48)[*](1 nobis] nos A 3 ~ scriber de his rebus B quae + in e 5 Affectum] effectum De 8 πεπληρ. > A (Lücke)] pepamo. on. me na. m C (ähnlich E) et mopolonemon (!) K quod] in quo E 11 in < AE 12 aliter] Ende von z 13 qui] quid B 15 obsecr.] observant K 17 Apost.] Paulus C 18 infirmi K ait] errant K 19 ~ in fide fund. K 23/24 convellitur AK 24 non] nec De super] supra A 28 fidei dari] federari C, fidei dare K 6,6—11 k 6,6—13 dCLγλ 6,6—20 + 27—7, 11eUV* 6,6—17Y 6,23—26S)[*](3 ἀπολεξάσαι Υ 6—8 Ὅ γε— πραγμ. >eUV Ὅ γε μὴν—πραγμάτ. k] περὶ τῶν πεπληρ. δὲ εἰπὼν dCXγλ (δὲ τῶν πεπληρ. D3D6γλ) 8 ἑαυτοῦ ekUY] αὐτοῦ dCE3E4K2(ggK) Vγλ ἑαυτοῦ + ὁ Λουκᾶς eUVY 9—11 ὅτι—εἰδὼς nurk 11 καὶ βεβαίως K 12 ἐν>dE4 γ(Reg) ἐν οὐδ.] οὐδὲν E1λ 13 οὔ + alia d 14 Τοῦτο δὲ]ὃ Χ 15 καὶ1—17 σου>eY 17 γὰρ+καὶU 17 Καὶ—20 > X 23 γὰρ>dCE4Sγλ ἁπλῶς + δὲ dCE3E4S γλ + τῷ λόγῳ παραδιδομένων λέγειν καὶ Ε3 23/24~εἶπεν πεπιστ. Ε1 24 εἶπεν > dCE4Sγλ 25 λεγομ.] λόγοις γ (Carn) 27 γὰρ] δὲ UVX)

tribuit. Infideles quique credant signis atque portentis, quae humana acies contuetur. Fidelis vero et prudens atque robustus rationem sequaturet verbum et sic dijudicet, quid verum quidve falsum sit.

>Sicut tradiderunt nobis, qui ab initio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis< In Exodo scriptum est populus videbat vocem Dei< . Et certe vox auditur potius quam videtur, sed propterea ita scriptum est, ut ostenderetur nobis aliis oculis >videre vocem Dei<, quibus illi adspiciunt, qui merentur. Porro in evangelio non vox cernitur, sed sermo, qui voce praestantior est. Unde nunc dicitur: > sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi ὄφις γαρ οὐ πΔηροφορει, επει οὐκ ἀπὸ σημείων καὶ τεράτων ὁρατῶν κρίνεται τὰ πράγματα, ἀλλὰ λόγῳ κρίνεται, ποῖα τὰ ἀληλθῆ καὶ ποῖα τὰ ψευδῆ. | >Πραγμάτων< δέ φησιν, ἐπειδήπερ οὐ κατὰ φαντασίαν κατὰ τοὺς τῶν αἱρετικῶν παῖδας ἐδραματούργησεν Ἰησοῦς τὴν ἔνσαρκον αὐτοῦ παρουσίαν, ἀλλὰ τυγχάνων ἀλήθεια πρὸς ἀλήθειαν τὰ πράγματα. |

>Οἱ αὐτόπται<, φησι, > καὶ ὑπηρέται τοῦ λόγου < . Ἐν μέν τῇ Ἐξόδῳ γέγραπται, ὅτι > ὁ λαὸς ἑώρα τὴν φωνὴν τοῦ κυρίου <. Καίτοι γε φωνὴ οὐ βλέΠεται, ἀλλ' ἀκούεται, ἵνα δηλωθῇ παραδόξως, ὅτι ἡ τοῦ θεοῦ φωνὴ βλέπεται, οἶς βλέπεται. Ἐν δὲ τῷ εὐαγγελίῳ οὐχ ἡ φωνὴ βλέπεται, ἀλλ᾿ ὁ κρείττων [*](2 vgl. Akt. 2, 22 u. ö. 3f. vgl. Matth. 24, 45 7 ff . vgl. Ambros. in Luc. I, 5 (S. 12, 22 ff. Schenkl) 10 f. 14f. Exod. 20, 18) [*](1 qmque] ergo B vero E credunt C 3 et] magis De 4 ratione K 5 verbo K 6 verum + et C quidve] quid CK 10 est + Cunctus autem A 11 Dei] Doixiini CK 12 potius quam] priusquam r 13 ita ABEK > CDe 14/15 ~ videre oculis K 15 videri AB Dei] Domini K illi] illam De 16 aspiciunt ADCEK 17/18 sed sermo > A 18 qui] quia K ~praest. voce A 19 sicut + ab initio DEe 20 qui a] quia in C) [*](7,12 —8,15X` 7,13 —9,20 εἶπεν + 10,1 –4 μαθ. eUVΞ* 7, 13 ’Ev—15 u. 15 Καίτοι κτλ. 2 Schol. in E (7, 13EE1: Ἀνεπιγρ.) 7,5 –11 aekm STY) [*](5 δέ > γ φησιν aeSUVY] εἶπεν dkmE4TXλ 6 ἐΠειδή amX, ὅτι 6 ἐπειδήπερ — 9 παρουσ.] ἀναιρῶν τὴν αἴρεσιν τῶν κατὰ φαντασίαν λεγόντων τὰ διὰ τοῦ σωτῆρος γεγενῆσθαι καὶ τὴν σάρκωσιν αὐτοῦ γλ λεγομένων λ κοὶ — αὐτοῦ > S, κοὶ] κατὰ γ(Reg)λ] 7 κατὰ — 9 παρουσ. > Υ τῶν — παῖδας] αἰρετικοὺς Χ τῶν > α1 8 ἐθαυματούργησεν β(a?), ἐδραματούργει m + ὁ am, + κύριος Ἰησ.] κατὰ Ε 3 9 ~ αὐτοῦ ἔνσαρκ. α αὐτοῦ παρουσ.] οἰκονομίαν Α 1 (vgl. Sickenberger, Titus 143) ἀλλὰ — 10 ἀλήθειαν] καὶ δηλῶν ὅτι οὐ φαντασίᾳ, ἀλλ' ἀληθείᾳ ST 9/10 τυγχ. ἀλ.] ἀλήθεια ὢν X 9/10 τυγχ. — πρὸς] ἐναργῶς καὶ κατὰ Υ 9 ἀλλὰ — 11 πράγμ. > eCγλ 10 ἀλήθειαν] ἀληθῶς a ἀλήθειαν + Ἰησοῦσ Y 10/11 ἑνέργησε V 10 ἐνήργ. — 11 πράγμ.] τὴν οἰκονομίαν (+ αὐτοῦ mλ) ἐνήργησε κm λ 11 τὰ πράγμ. > 12 Οἱ 13 λόγου > eV 13 μὲν Χ > eUV 14 ὅτι > Χ ἑώρακε Ε 1 15 τοῦ > E3 16 γε] γὰρ 19 δὲ Ε1 Ε2 VX] γὰρ E)

viderunt et iniuistri fuerunt sermonis< . Igitur apostoli ipsi viderunt sermonem, non quia adspexerant corpus Domini Salvatoris, sed quia Verbum viderant. Si enim juxta corpus vidisse Jesum hoc est: Dei vidisse sermonem, ergo et Pilatus, qui condemnavit Jesum, sermonem Dei vidit, et Judas proditor et omnes, qui clamaverunt: > crucifige, crucifige eum, tolle de terra talem< , Dei viderunt sermonem. Sed absit, ut quisquam incredulus sermonem Dei videat. Videre sermonem Dei tale est, quale Salvator ait: >Qui vidit me, vidit et Patrem, qui misit me< .

> Sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis < Clam Lucae sermonibus edocemur, quod cujusdam doctrinae finis sit ipsa doctrina,

τῆς φωνῆς λόγος. Διὰ τοῦτο· Καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἁπ' ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< Οὐκοῦν οἱ ἀπόστολοι >αὐτόπται τοῦ λόγου< ἦσαν οὐ μόνον ἑωρακότες τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα, ἀλλὰ καὶ τὸν θεοῦ λόγον. Εἰ γὰρ τὸ ἑωρακέναι τὸν Ἰησοῦν κατὰ σῶμα >αὐτόπτην τοῦ λόγου< γίνεσθαι ἦν, καὶ Πιλᾶτος >αὐτόπτης< ἦν >τοῦ λόγου< καταδικάξων αὐτὸν καὶ Ἰούδας ὁ προδότης καὶ πάντες οἱ λέγοντες· >σταύρου, σταύρου αὐτόν<. Ἀλλ' ἀπείη λέγειν, ὄτι ἐκεῖνοι ἦσαν >αὐτόπται τοῦ λόγου< Τὸ οὖν ἰδεῖν τὸν λόγον ἐκεῖ ἐννοεῖται, ὅπου ἔλεγεν ὁ σωτήρ· >Ὁ ἑωρακὼς ἐμέ ἑώρακε τὸν πατέρα τὸν πέμψαντά με<.

Καὶ λεληθότως δέ τι καλὸν μάθημα διδάσκει ἡμᾶς ὁ Λουκᾶς ἐνταῦθα,

[*](11 f. Joh. 19. 15 s. A. Resch. AuBercanou. Paralleltexte (zu Luk. 23. 18 a) (TuU Χ, 3, 710) [auch Akt. 22, 22 ?, vgl. E. Hautsch, D. Evv. zitate d. Orig. (TuU 3. R. IV, 2a, 116)] 16 f. Joh. 14. 9)[*](4 aspexerant ADEK] aspexerunt C 5 viderant ABK] viderunt CDEe 6 vidisse] vidissent lr 7 ~ vidisse Dei A vidisse] vidissent lr 8/9 condempnavit alle Hss 9 Jesum > De 12 terra talem ABCDEn] terra, talem Klmr 13 videre ABEK Sed] Quod C 15 videat ABEK] viderit CDe 1 15/16 Videre sermonem Dei > ABCEK 16 est > K quale ] quod BC 17 vidit (2 Χ) ACE] videt BDKe 23 sit > A)[*](8,8 —9, 20 εἶπεν Cy 8, 15 Τὸ— 9. 20 εἶπεν + 10,1 —4 μαθηταί Χ 2 ἡμῖν — 4 λόγου] οἱ αὐτόπιμ τοῦ λόγου Χ 3 γινόμενοι E 4 Οὐκ — 7 λόγον > eUV 8 ἄλλος δέ φησιν. εἰ Cy γὰρ > Cy 8 Ἰησοῦν Χ] γύριον eCUγ 9 τοῦ λόγου] τούτου eV, τοῦιο CU 9/10 γίνεσθαι] CE1 E2UV x > Χ. 11 καταδικάξων αὐτὸν > Χ 12 πάντες > Χ 13 σταύρου, σταύρου Ε 2 UVXγ] σταύρωσον, σταύρω σον e αὐτόν > Κ 14 ἀπείη Kl.] ἀπῄει Χ 14 Ἀλλ' — 15 λόγου > eCUVy 16 ἰδεῖν Χ] eCUVγ ἐκεῖ — 17 ἔλεγεν] οὐτῶς νοητέον καθώς φησν Cy ἐνοεῖται eX, τὸ V, ἐνοεῖτο Ε2 18/19 τὸν — με > Cy 22 Καὶ > Χ λεληθότως eCUy] λεληθὸς Χ, λεληθῶς V τι CUVX > e 23 ἠμᾶς > Χ ὁ Δουκᾶς > Cγ ~ ἐνταῦθα ὁ Δουκᾶς)

alterius vero doctrinae finis in opere computetur. Verbi gratia: scientia geometriae finem habet ipsam tantum scientiam atque doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus exigit, velut medicina. Oportet me rationem et dogmata scire medicinae, non ut tantummodo noverim, quid debeam facere, sed ut faciani. id est, ut secem vulnera. victum moderatum castigatumque disponam, aestus febrium impulsu venarum sentiam, ut curationibus cyclicis humorum abundantiani siccem, temperem atque restringam. Quae si quis tantum scierit et non opere fuerit subsecutus, cassa erit eius scientia. Simile quid scientiae medicinae et operi etiam in notitia ministerioque sermonis est. Unde scribitur: <sicut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri fuerunt sermonis>, ut ex eo, quod dixit: <ipsi viderunt>, doctrinam et scientiam significari, ex eo vero, quod ait: >ministri fuerunt sermonis<, demonstrari opera cognoscamus. <Visum est et mihi subsecuto ab initio>. Inculcat ac replicat, quoniam ea, quae scripturus est, non rumore cognoverit, sed ab initio ipse fuerit consecutus.

ὅτι τινῶν μὲν θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ θεωρία ἐστίν, τινῶν δέ θεωρημάτων τὸ τέλος ἡ πρᾶξις. Ἵνα μὲν οὖν διὰ τοῦ αὐτόπται> δηλώσῃ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ >ὑπηρέται< τὸ πρακτικὸν αὐτῶν παραστήσῃ, > αὐτόπται καὶ ὑπηρέται> εἶπεν |διὰ τὸ βέβαιον καὶ ἀδιάστατον. διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται> τὸ θεωρητικὸν τῆς τοῦ σαρκωθέντος λόγου θεότητος, ἥν ἑώρακεν > ὁ ἑωρακὸς> τὸν Χριστὸν τῇ πίστει καὶ δι’ αὐτοῦ >τὸν πατέρα<, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται> τὸ πρακτικόν· πρᾶξις γὰρ

[*](2 computatur A 4 irsa E 4/5 scientia atque doctrina E 5 velut AB + in CDe 5/6 medicina. Oportet ABEK] medicina oportet CDe 6 me > Ar ~ ut non A 8 moderatum] salubrem C 9 impulsu] in pulsu DKe 10 cyclicis] siccis D tic lici somorum K siccem CDe] sic ABEK 12 ~ ejus erit ACEK quid] quod C + in K scientiae] scientia CK 12/13 operi etiam] experientia C opere K 13 etiam] et K Unde scribitur > De 14 ~ vider. ipsi K 14 et — 16 viderunt > r 17 ex — 18 ait] et ex eo quod dixit De 19 sermonis > ABEK 20 cognoscamus + Assecuto a principio De Et visimi C subsecuto] assecuto De 22 inculc. ac] inculcate AEK, Inculcata C ac] et AB 24 est > B 25 ~ fuerit ipse K 4,13 —5, 19 + 9, 20 διὰ — 10, 1 ἀνάβασις R (das 2. Stiick vielleicht Paraphrase von 8. 1 — 9, 3?) 2 ἡ θεωρία — 3 τέλος > Cy 3 πρᾶξίς + ἐστιν eUV 16 — 20 εἶπεν] διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται δηλοῖ τὸ θεωρητικόν, διὰ δέ τοῦ ὑπηρέται τὸ πραγματικὸν eCUVy πρακτικὸν CE2UVγ) + αὐτῶν παρέστησεν)

θεωρίας ἀνάβασις. Δύνασαι δὲ καὶ ἑτέρως ἐκλαβεῖν τό· ὑπνρέται γενόμενοι τοῦ λόγου< ἥτοι τοῦ διδασκαλικοῦ λόγου, ὅν παρεδίδου ὁ σωτήρ, ἢ καὶ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου, ᾧ καὶ ἐξυπηρέτησαν παρόντες οἱ μαθηταί. | Τὸ δέ· >ἔδοξε κἁμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν> δηλοῖ ὡσανεὶ ὅτι λέγει, ὅτι· τάχα ἂν καὶ κινδυνεύσαιμι, εἰ παρηκολουθηκὼς πᾶσιν ἀκριβῶς ἤμελλον σιωπῇ παραδιδόναι τηλικαῦτα πράγματα. γράφω δὲ οὐ ψιλὴν ἀκοήν, φησίν, παραλαβών, ἀλλ' ἀκριβῶς παρηκολουθηκὼς ἄνωθεν πᾶσιν. Ἐπαινεῖ δὲ τὸν μακάριον Λουκᾶν καὶ ὁ ἀπόστολος λέγων· οὖ ὁ ἔπαινος ἐν τῷ εὐαγγελίῳ>. | Ἔδοξε κἀμοὶ ἄνωθεν παρηχολουθηκότι> διαβεβαιοῦται, ὅτι >ἄνωθεν παρηκολούθησεν<, οὕ τισι τῶν εἰρημένων,

Unde et ab apostolo Paulo merito collaudatur dicente : <cujus laus in evangelio per omnes > Hoc enim de nullo alio dicitur, nisi de Luca dictum traditur.

ἀλλὰ >πᾶσιν< τοῖς αὐτόπταις καὶ ὑπηρέταις, ἵνα μὴ τῇδε κἀκεῖσε περιφερόμενος ἀποτραπῇς τῆς εὐθείας ὁδοῦ· οὐ γὰρ ἔτερα κατηχηθείς, ἔτερα νῦν παρὰ τῆσδε τῆς γραφῆς ἐνηχηθήσῃ, ἀλλὰ περὶ ὧν τὴν γνῶσιν εἴληφας τελεωτέραν δόξῃ >τὴν ἀσφάλειαν>. |

[*](10 f. 2Kor. 8, 18)[*](9 Paulo > CDe 10 laus + est B 11 evangelio + est De 12 alio > K, alio dicitur > AB dicitur + et mr, + nec In 13 ~traditur dictum K)[*](10,1 –4 μαθηταί a D8 ST 10,4—6 D7 10,4 –8ST 10,4 – 11 εὐαγγ. a 10,11 –15 ὑπηρ. Y 10,11 –15 + 11,4 –12, 7 εὐαγγ. Χ 10,11 –15 + 10,8 Ἐπαινεῖ— 11 εὐαγγ. Ξ* 10,11 –15 + 10,8 Ἐπ.— 11 εὐαγγ. + 114 + 11,11 —12, 13 UV* 10,11 –15 + 11,4 –13 dC*Lγλ (dLλ anschl. an ὅτι δὲ παρὰ—γενόμ. τοῦ λόγου) τοῦ λόγου) 10, 15 ἵνα — 18 Y (anschlieBend 10,11 —15)~)[*](1 Δύνασαι] δυνατὸν a D 8 δὲ > eD8U καὶ ἑτέρως > a D8 Δύνασαι — 3 λόγου] Λόγον δὲ δυνατὸν ἐκλαβεῖν τὸν διδασκαλικὸν ST 1 — 4 μαθηταί] ἢ τοῦτό φησιν· ὑπηρέται τοῦ λόγου γεγόνασιν οἱ ἀπόστολοι, ὡς τὸν λόγον τῆς ἀληθείας παραδιδόντι τῷ Ἰησοῦ· Cy (wohl nicht Orig.) 1 τὸ — γενομ.] τοὺς ὑπηρέτας a τὸ ὐπηρ. A) D8 x > X 2 ἤτοι — 3 λόγου] εἴ τε τὸν διδασκαλ. λόγον aD8, εἴ τε τοῦ διδασκαλικοῦ x > ) Α λόγου > Χ 3 ἢ] εἴτε a D 8 αὐτοῦ — λόγου] αὐτὸν τὸν θεὸν λόγον a D8, αὐτοῦ τοῦ θεοῦ λόγου A, αὐτὸν τὸν θεοῦ λόγον Α 2 ST ᾦ —4 x > a D8 ST ἐξυπηρετήσαντο Ε 2 VXΞ 4 τὸ — 5 ὄτι 1] ἢ καὶ οὕτως D7 κἀμοὶ — δηλοῖ] τοιοῦτόν τι σημαίνει ST 5 ὡσ. — λέγει > Α 2 ὅτι λέγει] λέγει Α 1, λέγων S λέγ. Τ) κινδυνεύομαι a x > S 6 ἀκριβῶς + καθεξῆς σοι γράψαι S ἔμελλον alle Hss σιωπῇ] σιγῇ S 7~ φησιν ἀκοὴν S 8 Ἐπαινεῖ — 10 ἀπόστολος] καὶ παῦλος δὲ ἐπαινεῖ τὸν Δουκᾶν UV 10 ἀπόστ. + Παῦλος α 11 ταῖς εὐαγγελίαις (!) α Ἔδοξε — 12 παρηκολ. > dCLUVXγλ 1213 UVY + δὲ dCy, + γὰρ λ 13 ἄνωθεν > Y οὔ τισι τῶν εἰρημ. παρηκ. Υ 15 τοῖς — ὑπηρ. Υ > dCUVXγλ 16 τῆς] τὴν Y)

<Visum est et mihi assecuto a principio omnia diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theophile>. Putet aliquis, quod ad Theophilum quempiam evangelium scripserit.

Omnes qui nos auditis loquentes, si tales fueritis, ut diligamini a Deo, et vos >theophili< estis et ad vos evangelium scribitur. Si quis >theophilus< est, iste et optimus et fortissimus est, hoc quippe significantius graeco sermone dicitur: >κράτιστος<. Nemo >theophilus< infirmus est. Et quomodo scriptum est de populo Israhel, quando egrediebatur ex Aegypto, quod <non fuerit in tri-

Εἰκὸς δέ ὑπολαμβάνειν τινός, ὅτι Θεοφίλῳ τινὶ ἔγραψε τὸ εὐαγγέλιον, ὃς εἶς ἦν τῶν πιστευσάντων καὶ ζέων τῷ πνεύματι καὶ ἀπλήστως ἔχων περὶ τὰς τοῦ κυρίου πράξεις τε καὶ λόγους, ὅνπερ ἐποίει ἀσφαλέστερον καὶ τὰ νῦν γραφόμενα. Ἀλλὰ καὶ πάντες, ἐὰν τοιοῦτοι ὦμεν ὡς ἀγαπᾶσθαι ὑπὸ τοῦ θεοῦ καὶ φιλεῖσθαι, >θεόφιλοί< ἐσμεν. Εἰ δέ τις >θεόφιλος<, οὗτος καὶ >κράτιστος<· οὐδεὶς γὰρ >θεόφιλος< ἀσθενής. Καὶ ὥσπερ γέγραπται ἐπὶ τοῦ λαοῦ ἐξερχομένου ἐκ τῆς Αἰγύπτου. ὅτι >οὐκ ἦν ἐν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν

[*](7 gr. vgl. Akt. 18,25 7ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 12 (S. 18, 9ff. Schenkl) 18 f. Ps. 104 (105), 37)[*](2 omnibus CD 4 putat ADe + et EK 7 audistis E 10 et — p. 14, 21 principio > K (SchluB d. Hom. I u. Anfang von II) 12 et 1 > Be 17 egrediebantur C)[*](11,4 —13 ST 11,4 –10 vgl. a + 12,5 —12 a 11,4 –5 + 11 13 + 12,5 –6 Y 11,4 –13 d 11,11 –12, 12 e 11, 13 Εἰ— 12 12 Cy 11,4 –5 + 11 –12, 12 UV 11,4 –? Ξ (Lemma?))[*](4 —5] Θεόφιλον δὲ ὁνομάξει πρὸς ὅντινα προσφωνεῖ τὸ παρὸν εὐαγγέλιον aST προσφωνεῖ S, παρὸν > Τ) 4 Εἰκὸς > ε τινάς dCUVγλ] ἡμᾶς Χ > Ε 1UV 6 ὅς — πιστεθσ.] ἄνδρα πεπιστευκότα, Θεόφιλον φερωνύμως καλούμενον aST (das übrige fehlta) ἦν > D 4 X 7 καὶ] οὕτως DD1D6ε, οὗτος D3D4D5δγ καὶ] ὃς ST πιστευσάντων D3Xγελ] 7/8 ἀπλείστως DD1D6γ(Carn)ε 9 τε > Χ καὶ + τοὺςC x > ε λόγους+ ἔγγραφον ᾔτησεν ἔχειν τὸ εὐαγγέλιον ST(echt? Kl.) 10/11 γραφ.] γεγραμμένα D4λ 11 Ἀλλὰ καὶ] ἄλλος δέφησιν ὅτι dyyC x > eUVYγε δὲ Υ ~ ἐὰν πάντες Cλ ὅτι πάντες x > D3 Ἀλλὰ — πάντες] τινὲς δέ φασιν ὅτι ST 12 ἀγαπ.] φιλεῖσθαι STXY ὑπὸ] ἀπὸ U τοῦ x > D4D5D6STδ θεοῦ + πάντες ST 12/13 καὶ φιλεῖσθαι x > STXY 13 θεοῦ φίλοι D4, θεοφιλεῖς D1 ἐσμεν + ἀληθῶς Y ἐσμεν] καί ἐσμεν κοὶ ὀνομαζόμεθα D6 + Ζήτει τὰ λοιπὰ πάντα ἐν ἑρμηνείᾳ ἐπισκόπου Βόστρων Ly (Reg) (librarius!) 13 Εἰ — 15 γὰρ] καὶ οὐκ ἄν τις εἴη eUV, οὐκ δέ δέ τις εἴη Cy 15 Καὶ — 18 ὅτι > γ Καὶ ὥοπερ] ὥσπερ γὰρ eUV γὰρ x > Ε3) 17 ἐκ τῆς] ἐξ Χ. ἐκ γῆς Ε 2 18 ὅτι x > eUV)

bubus eorum infirmus< : sic audacter loquar, quod omnis, qui >theophilus< est, sit robustus, habens fortitudinem et robur tam a Deo quam a sermone ejus, ut cognoscere possit eorum verborum, quibus eruditus est, veritatem, intellegens sermonem evangelii in Christo: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

ὁ ἀσθενῶον<, οὕτως εἴποιμι ἄν, ὅτι πᾶς >θεόφιλος< κράτιστός ἐστιν ἔχων τὸ κράτος καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἀπὸ τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ λόγου αὐτοῦ· καὶ οὕτως ἐπιγνώσεταί τις, >περὶ ὧν κατηχήθη λόγων τὴν ἀσφάλειαν<, συνεὶς τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου· ἐπαγγέλλεται τοίνυν τῆς γνώσεως τὸ βέβαιον, ἵνα, ἅπερ ἐκεῖνος ἀκοῇ παρέλαβε, ταῦτα καὶ γράμμασιν ἐντυγχάνων ἀσφαλέστερον κατέχῃ καὶ τὴν πίστιν διατηρῇ.

[*](1 eorum] eius A sie + ut De 2 loquor BE loquar + dicam e 3 liabens + et D 4 et robur BCJ lobustani ADEe (et x > E, in D getilgt) 4 tam — 5 quani] a deo tanquam ADe tam x > E 7 eruditus] conditus e 9 est AB > CDEe 9/10 et imperium > De 11 Araen > C Explicit omelia prima AC)[*](1 ὁ x > Ε 1 3 καὶ — τὴν2 x > Χ εἴποιμι ἄν, ὅτι] κοὶ Χ 4 τοῦ2 x > Ε1 3 πᾶς + γὰρ Cy 2 ἐστιν x > X αὐτοῦ x > Χ 5 κοὶ — τις] ἴνα γινώσκῃ a, ἴνα ἐπίγνως Y 5 καὶ] κἂν U τις + τὴν Cy, + τῶν V 6 ὧν κατ. Schluß des Schol. bei Y κατηχ·ήθης λέγων α τὴν x > 7 συνεὶς eV] συνιεὶς Ε2 Ε3 UX τῶν λόγων U συνεὶς — εὐαγγελίου x > aCy 8 ἐπαγγ. — 9 βέβ. x > a 9 ἵνα — 10 ἐκεῖνος] ἐπειδὴ γὰρ a 10 ἀκοῇ] ἄκων 10 κοὶ –12 διατηρῇ] ἀσφαλ. αὐτὸν καὶ διὰ γραμμάτων ἐντυγχάνοντα α1 + ἐν) τῇ πίστει διατηρεῖ a ἐν x > Αα) 11 ἀσωαλεστέραν Ε2 Ε3 12 κατέχῃ καὶ x > CE2UVγ καὶ x > Ε3 διατηρεῖ Ε3 V Ζ (nach ζ, Auszug aus I. Hom.): >Ἐπειδὴ πολλοὶ ἐπεχείρησαν ἀνατάξασθαι x < ἀντὶ τοῦ ὅτι χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀναγραφὴν τοῦ εὐαγγελίου. τί οὖν ἐστιν ὃ λἐγει; τὸ ἐπιγεγραμμένον κατὰ Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν Δὠδεκα εὐαγγέλιον ἀναγράψαντες ἀναγράψαντες x > ἀλλὰ ψευδῶς εἰς ἄλλων ὄνομα. οἱ δὲ εὐαγγελισταὶ οὐκ x > καὶ ἀτέλεστα κατέλιπον, διὰ τὸ μὴ καλῶς γράψαι. ἔγραψαν γὰρ ἀληθῶς. ὅτι ὃ λέγει ὁ παῦλος. x > ὁ ἔπαινος ἐν τῷ x < , τὸν Δουκᾶν λέγει τὸν ἀπόστολον.)