Commentarii In Evangelium Joannis

ὑπόκεινται. »λόγος« δὲ ὁ ἐν ἀνθρώποις, οὗ μετέχειν εἰρήκαμεν τὸ γένος ἡμῶν, διχῶς λέγεται, ἤτοι κατὰ τὴν συμπλήρωσιν τῶν ἐννοιῶν, ἥτις ἐν παντὶ τῷ ὑπερβεβηκότι τὸν παρῖδα τυγχάνει, ὑπεξαιρουμένων μένων τῶν τεράτων, ἢ κατὰ τὴν ἀκρότητα, ἥτις έν μόνοις τοῖς τελείοις εὑρίσκεται.

κατὰ μὲν οὖν τὸ πρότερον τὸ »Εἰ μὴ ἠλθον καὶ ἐλάλησα »αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ εἴχοσαν· νῦν δὲ πρόφασιν οὐκ ἔχουσιν περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτῶν« τὰ ῥητὰ ἐκδεκτέον· κατὰ δὲ τὸ δεύτερον· »Πάντες ὅσοι πρὸ ἐμοῦ ἦλθον, κλέπται εἰσὶ καὶ λῃσταί, καὶ οὐκ »ἤκουσεν αὐτῶν τὰ πρόβατα.«

πρὸ γὰρ τῆς τελειώσεως τοῦ λόγου πάντα ψεκτὰ τὰ ἐν ἀνθρώποις, ἅτε ἐνδεῆ καὶ ἐλλιπῆ, οἷς τελείως οὐχ ὑπακούει τὰ ἐν ἡμῖν ἄλογα, »πρόβατα« τροπικώτερον εἰρημένα. καὶ τάχα κατὰ μὲν τὸ πρότερον »Ὁ λόγος σάρξ ἐγένετο«, κατὰ δὲ τὸ δυύτερον »Θεὸς ἦν ὁ λόγος‘.

τούτῳ δ’ ἀκόλουθόν ἐστι ζητεῖν εἴ τι ἔστι μεταξὺ τοῦ »Ὁ λόγος σάρξ ἐγένετο« καὶ »Θεὸς ἠν ὁ λόγος‘ ἐν τοῖς ἀνθρωπίνοις ἰδεῖν, οἷον ἀναστοιχειουμένου τοῦ λόγου ἀπὸ τοῦ γεγονέναι αὐτὸν σάρκα καὶ κατὰ βραχὺ λεπτυνομένου, ἕως γένηται, [*](5 Joh. 15, 22. — 16 Vgl. Jes. 52, 15. — 18 Vgl. S. 47, 29ff. — 19 Vgl. Diels, Doxographi S. 400, 23 if. — 25 Joli. 10, 8. — 29 Joh. 1, 14. — 30 Joh. 1, 1.) [*](1 ἄβυσσον] υσσο a. Ras. | 10 οὕτως] ω a. Ras. | 13 ἐλήλυθε] λ1 a. Ras. | 17 καὶ δῆλον] ι δῆλον a. Ras. I 23 ἔχουσιν Μ* | 24 ἐκδεκτέον] ἐκλεκτέον, corr. We | 26 ἤκουσαν Del Br, vgl. aber C. Cels. VIT, 70 (II, 219, 19 K). | 28 nach ἐν steht ein ausgelöschtes ν | 29 μὲν a. Ras. | ἐγένετο | 30 εἴ τι + Hu, τί)

Δύναται δὲ καὶ ὁ λόγος >ὁ υἱὸς< εἶναι παρὰ τὸ ἀπαγγέλλειν τὰ κρύφια τοῦ πατρὸς ἐκείνου, ἀνάλογον τῷ καλουμένῳ υἱῷ »λόγῳ« »νοῦ« τυγχάνοντος. ὡς γὰρ ὁ παρ᾿ ἡμῖν λόγος ἄγγελός ἐστι τῶν ὑπὸ τοῦ νοῦ ὁρωμένων. οὕτως ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, ἐγνωκὼς τὸν πατέρα, οὐδενὸς τῶν γενητῶν προσβαλεῖν αὐτῷ χωρὶς ὁδηγοῦ δυναμένου, ἀποκαλύπτει ὃν ἔγνω πατέρα.

»Οὐδεὶς γὰρ ἔγνω τὸν πατέρα, εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἂν ὁ υἱὸς ἀποκαλύψῃ·« καὶ καθ᾿ ὃ »λόγος« ἐστί, »μεγάλης« τυγχάνει »βουλῆς ἄγγελος(( ὤν, οὗ ἐγενήθη ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῖ· ὤμου αὐτοῦ«· ἐβασίλευσε γὰρ διὰ τοῦ πεπονθέναι τὸν σταυρόν. ἐν δὲ τῇ Ἀποκαλύψει ἐπὶ λευκοῦ ἵππου καθέζεσθαι λέγεται λόγος πιστὸς καὶ ἀληθινός, ὡς οἶμαι, παριστὰς τὸ σαφὲς τῆς φωνῆς, ᾡ ὀχεῖται ὁ ἡμῖν ἐπιδημῶν ἀληθείας λόγος.

οὐ τοῦ παρόντος δὲ καιροῦ δεῖξαι, ὅτι ἐπὶ τῆς φωνῆς πολλαχοῦ τῆς γραφῆς, έν ᾑ ἐστι τὰ προκείμενα, δι’ ὧν ὠφελούμεθα θείων μαθημάτων ἀφροώμενοι, κεῖται ἡ >ἵππος< προσηγορία. μόνον δὲ ἑνὸς καὶ δευτέρου ὑπομηστέον, τοῦ »Ψευδὴς »ἵππος εἰς σωτηρίαν«καὶ » Οὗτοι ἐν ἅρμασι καὶ οὗτοι ἐν ἵπποις, »ἡμεῖς δὲ ἐν ὀνόματι κυρίου θεοῦ ἡμῶν μεγαλυνθηςόμεθα.«

τὸ δὲ » Ἐξηρεύξατο ἡ καρδία μου λόγον ἀγαθόν, λέγω ἐγὼ τὰ ἔργα μου »τῷ βασιλεῖ« ἐν τεσσαρακοστῷ τετάρτῳ ψαλμῷ ἀναγεγραμμένον. συνεχέστατα ὑπὸ τῶν πολλῶν φερό9μενον ὡς νενοημένον, ἡμῖν οὐκ ἀβαςάνιστον ἐατέον. ἔστω γὰρ τὸν πατέρα ταῦτα λέγειν.

τίς οὖν ἡ καρδία αὐτοῦ, ἵνα ἀκολούθως τῇ καρδίᾳ »ὁ ἀγαθὸς λόγος« φανῇ; εἰ γὰρ ὁ »λόγος« οὐ δεῖται διηγήσεως, ὡς ἐκεῖνοι ὑπολαμβάνουσι, δῆλον ὅτι οὐδ’ ἡ »καρδία«· ὅπερ ἐστὶν ἀτοπώτατον, νομίζειν τὴν καρδίαν ὁμοίως τῇ ἐν τῷ ἡμετέρῳ σώματι εἶναι μέρος τοῦ θεοῦ.

ἀλλ’ ὑπομνηστέον αὐτοὺς ὅτι ὥσπερ χεὶρ καὶ βραχών καὶ δάκτυλος ὀνομάζεται θεοῦ, οὐκ ἐρειδόντων ἡμῶν τὴν διάνοιαν εἰς ψιλὴν τὴν λέξιν, ἀλλ’ ἐξεταζόντων πῶν ταῦτα ὑγιῶς ἐκλαμβάνειν καὶ ἀξίως θεοῦ δεῖ, οὕτως καὶ τὴν καρδίαν τοῦ θεοῦ τὴν νοητικὴν αὐτοῦ καὶ προθετικὴν περὶ τῶν ὅλων δύναμιν ἐκληπτέον, τὸν δὲ λόγον τῶν ἐν ἐκείνῃ τὸ ἀπαγγελτικόν.

τίς δὲ ἀπαγγέλλει τὴν βουλὴν τοῦ πατρὸς [*](1 Vgl. Joh. 1, 1. – 2 vgl. Joh. 1, 14. – 8 Matth. 11, 27. – 10 Vgl. Jes. 9, 6. – 11 Vgl. Phil. 2, 9 f. – Vgl. Apok. 19, 11 – 17 Ps. 32, 17. – 18 Ps. 19, 8. – 20 Ps. 44, 2.) [*](7 γεννητῶν Μ*, w. e. sch., jetzt zwischen ε u. v Ras. v. einem Buchst. | 13 παριστάς V, παριστᾶσι Μ, παριστᾷν Edd. | ᾧ ὀχεῖται] ὅ ἠχεῖται, corr. We; vgl. den folgenden Satz | 15 προκείμενα] προκεί verblichen M, doch las V dia Buchst. noch 27 τῇ] τῷ, corr. Pr| τῶ + We | ἡμετέρῳ] τ a. Ras. | 28 ὑπομνηστέον] ὑ a. Ras. 30 ταῦτ¨α¨υτα. origenes IV.)

Οὐ πάντη δὲ αὐτοῖς παραχωρητέον ὡς ὁμολογουμένως ταῦτα ἀπαγγέλλοντος τοῦ θεοῦ. διὰ τί γὰρ οὐχὶ ὁ προφήτης ἔσται λέγων, πληρωθεὶς τοῦ πνεύματος καὶ προφερόμενος λόγον ἀγαθὸν περὶ προφητείας τῆς περὶ Χριστοῦ, συνέχειν αὐτὸν οὐ δυνάμενος, τὸ »Ἐξηρεύξατο ἡ καρδία μου λόγον ἀγθόν, λέγω ἐγὼ τὰ ἔργα μου τῷ »βασιλεῖ· ἡ γλῶσςά μου κάλαμος γραμματέως ὀξυγράφου· ὡραῖος »κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων«· εἶτα πρὸς αὐτὸν τὸν χριστόν· »Ἐξεχύθη ἡ χάρις ἐν χείλεςί σου«;

πῶς γάρ, εἰ ὁ πατὴρ ταῦτ’ ἔλεγεν, ἐπεφέρετο τῷ »Ἐξεχύθη ἡ χάρις ἐν χείλεσί σου « τὸ »Διὰ τοῦτο εὐλόγηςέ σε ὁ θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα« καὶ μετ’ ὀλίγα «Διὰ »τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ θεός, ὁ θεός σου, ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς »μετόχους σου«;

ἀνθυπενέγκοι δέ τις βουλόμενος ἐκ τοῦ πατρὸς τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ ἀπαγγέλλεσθαι τὸ »Ἄκουσον, θύγατερ, καὶ ἴδε καὶ »κλῖνον τὸ οὖς σου, καὶ ἐπιλάθου τοῦ λαοῦ σου καὶ τοῦ οἴκου τοῦ »πατρός σου«· οὐ γὰρ ὁ προφήτης πρὸς τὴν ἐκκληςίαν ἐρεῖ τὸ »Ἄκουσον, θύγατερ«.

οὐ χαλεπὸν δὲ δεῖξαι καὶ ἀπὸ ἑτέρων ψαλμῶν, ὅτι προςσώπων γίνονται ἐπὶ πλεῖον ἐναλλαγαί, ὥστε καὶ ἐνθάδε δύνασθαι ἀπὸ τοῦ »Ἄκουσον, θύγατερ« τὸν πατέρα λέγειν.

παραθετέον δὴ εἰς τὴν περὶ τοῦ λόγου ἐξέτασιν καὶ τὸ »Τῷ λόγῳ τοῦ κυρίου οἱ »οὐρανοὶ ἐστεώθησαν, καὶ τῷ πνεύματι αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις »αὐτῶν«· ἅπερ τινὲς ἡγοῦνται ἐπὶ τοῦ σωτῆρος καὶ τοῦ ἁγίου τάσσεσθαι πνεύματος, δυνάμενα δηλοῦν τὸ λόγῳ θεοῦ τοὺς οὐρανοὺς ἐστερεῶσθαι, ὡς εἰ λέγοιμεν λόγῳ ἀρχιτεκτονικῷ τὴν οἰκίαν καὶ λόγῳ ναυπηγικῷ τὴν ναῦν γεγονέναι, οὕτως οὖν λόγῳ θεοῦ τοὺς [*](2 Ps. 44, 2 – 3 Ps. 44, 2. – 8 Kol. 1, 15. – 10 Ps. 44, 2. – 16 Ps. 44, 2 f. – 19 Ps. 44, 3. – 21 Ps. 44, 3. – Ps. 44, 8. – 24 Ps. 44, 11. – 30 Ps. 32, 6. – 32 Vgl. Iren. III. 8, 3.) [*](1 γεγενημένος] γεγενημένοις, corr. We | 13 προφήτης] ης a. Ras. | 14ὁ λέγων We | 21 τοῦτο] υτο a. Ras. | 23 ἀνθυπενέγκη M, corr. V | δὲ ἂν We | 35 οὕτω], corr. Edd.)

Ἐπεὶ οὖν πρόκειται τὸ »Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος« σαφῶς ἰδεῖν, »ἀρχὴ« δὲ μετὰ μαρτυριῶν τῶν ἐκ τῶν παροιμιῶν ἀποδέδοται εἰρῆσθαι ἡ σοφία, καὶ ἔστι προεπινοουμένη ἡ σοφία τοῦ αὐτὴν ἀπαγγέλλοντος λόγου, νοητέον τὸν λόγον ἐν τῇ ἀρχῇ, τοῦτ’ ἔστι τῇ σοφίᾳ, ἀεὶ εἶναι· ὄντα δὲ ἐν τῇ σοφίᾳ, καλουμένῃ »ἀρχῇ«, μὴ κωλύεσθαι εἶναι »πρὸς τὸν θεόν«, καὶ αὐτὸν θεὸν γυγχάνοντα, καὶ οὐ γυμνῶς εἶναι αὐτὸν »πρὸς τὸν θεόν«, ἀλλὰ ὄντα »ἐν τῇ ἀρχῇ«, τῇ σοφίᾳ, εἶναι »πρὸς τὸν θεόν«.

ἐπιφέρει γοῦν καί φησιν· »Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ »πρὸς τὸν θεόν«· ἐδύνατο γὰρ εἰρηκέναι· »Οὑτος ἠν πρὸς τὸν θεόν·« ἀλλ’ ὥσπερ »ἦν ἐν ἀρχῇ«, οὕτως καὶ »πρὸς τὸν θεὸν« »ἐν ἀρχῇ ἦν«, καὶ »πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγέντο« ὄντος »ἐν τῇ ἀρχῇ«· »πάντα« γὰρ »ἐν σοφίᾳ« ὁ θεὸς κατὰ τὸν Δαβὶδ ἐποίησε.

καὶ ἔτι εἰς τὸ παραδέξασθαι τὸν λόγον ἰδίαν περιγραφὴν ἔχοντα, οἷον τυγχάνοντα ζῆν καθ’ ἑαυτόν, λεκτέον καὶ περὶ δυνάμεων, οὐ μόνον δυνάμεως· »Τίδε »γὰρ λέγει κύριος τῶν δυνάμεων« πολλαχοῦ κεῖται, λογικῶν τινων θείων ζῴων δυνάμεων ὀνομαζομένων, ὧν ἡ ἀνωτέρω καὶ κρείττων Χριστὸς ἦν, οὐ μόνον »σοφία θεοῦ« ἀλλὰ καὶ »δύναμις« προσαγορευόμενος.

ὥσπερ οὖν δυνάμεις θεοῦ πλείονές εἰσιν, ὧν ἑκάστη κατὰ περιγραφή, ὧν διαφέρει ὁ σωτήρ, οὕτως καὶ »λόγος« — εἰ καὶ ὁ παρ’ ἡμῖν οὐκ ἔστι κατὰ περιγραφὴν ἐκτὸς ἡμῶν – νοηθήσεται ὁ χριστὸς διὰ τὰ προεξητασμένα, »ἐν ἀρχῇ«, τῇ σοφίᾳ, τὴν ὑπόστασιν ἔχων. ταῦτα ἡμῖν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀρκέσει εἰς τὸ »Ἐν ἀρχῇ ἦν »ὁ λόγος.«